Corpus File: Z:\Documents\project\CSG-mental_models\BIONDO.Italia_illustrata-I-OCR\Latium-la.Mar2019.White\Biondo_White.Italia_illustrata_Latium-2_la_2019-2.txt

Keyword Position: 50

(9) 
    Italiae populis qui Bello Sociali defecerunt a Romanis , dicat auxilia Latini nominis et
(11) 
     .  Et quidem Campaniam scimus dictam fuisse a priscis regionem quae est circa Capuam ,
(11) 
est circa Capuam , scimusque Latii appellationem a principio pauciora complexam fuisse iis quae
(15) 
     fuisse scribat Aelius Spartianus .  Ut ergo a maritimis incipiamus :  Ostiam urbem condidit
(27) 
       res publica haberet .  Urbem Ostiam , cum a Saracenis fuisset destructa , Leo IV pontifex
(37) 
       , quos servatores sues nominabant :  haec a Strabone .  Sed Horatius uoluisse videtur
(42) 
   ( sicut supra de Ostia diximus ) sacrosanctam a publicis muneribus vacationem , quae pariter
(45) 
 orbe condito originem habuisse oportuit , fieri a Plinio mentionem :  alitur eius oppidi populus
(46) 
    ) , tunc segetis vinique feracissimus , nunc a Civita Indivina Prosperi Columnae cardinalis
(50) 
   populo Romano esset . '  Quin potius Lanuvium a quo Murenarum gens Romae praeclara fluxit
(55) 
 signa hirundines et simul cum ipsis coturnices (a sono vocis nunc ` qualeae ' dictae) transmisso
(71) 
  bombo palumbes , ut accipitres ( ` Chiluones ' a Plinio appellatos ) , quibus nunc ` falchonibus
(78) 
     olim habitationem , stadiis circiter septem a mari recedentem , et dicit prope eam fuisse
(94) 
 dicti . '  Dicit Plinius Ardeam fuisse conditam a Danae , Persei matre .  Fuitque Ardea una ex
(97) 
    , quem Strabo dicit propinquum esse Ardeae , a Vergilio sic celebratur in septimo :  ` et
(118) 
    est , ante insula fuit . '  ` Paludibus enim a continenti separabatur , quas exclusit limus de
(137) 
   quem nemo mentionem habuit , urbem tantummodo a Gallis captam dixit , Clitarchus ab eo proximus
(140) 
  accessit Italiae . '  ` Aliud miraculum : '  ` a Circeis palus Pontina est , quem locum XXIIII
(141) 
         lingua Anxur dictum , ubi fuere Amyclae a serpentibus deletae . '  Repetii a Strabone
(142) 
fuere Amyclae a serpentibus deletae . '  Repetii a Strabone Plinioque vetustissima , quae et ipsi
(142) 
a Strabone Plinioque vetustissima , quae et ipsi a vetustissimis acceperunt .  Livius vero , XLVI 
(143) 
.  Livius vero , XLVI , scribit Pontinas paludes a Cornelio Cethego cos. , cui ea provincia
(144) 
obvenerat , siccatas .  Agrumque ex his factum , a campis Pontinis ad Terracinensem agrum stadia
(146) 
        .  Terracinam dicit Livius , cum fuisset a Romanis direpta , causam dedisse solutioni
(152) 
    ad duo milia quingenti vivi capiuntur . '  ` A cetera praeda Fabius militem abstinuit . '  `
(161) 
   ` Anxur ' .  Et infra Servius :  ` Haud longe a Terracina oppidum est Satura , et eius
(170) 
  sit suspensa .  Libro autem XXI dicit Minucium a Fabio Maximo dictatore missum ad firmandum
(178) 
   Caietam et Terracinam oppidum est constitutum a Laconibus , qui comites Castoris et Pollucis
(179) 
  civitate . '  ` Hi secundum sectam Pythagoream a caede omnium animalium abstinuerunt adeo ut
(179) 
  vicinis paludibus serpentes occidere nollent - a quibus interempti sunt . '  Aliter :` cum
(186) 
Minturnas , et Sinuessam .  Addiditque venientes a Brundisio Romam prope Terracinam attingere
(187) 
         , quae antea ` Hormiae ' diceba(n)tur - a bono portu , quem Lacones euormon dicunt .  Eam
(188) 
      translatis , datus est Caietanae ecclesiae a Gregorio IV Romano pontifice primus episcopus .
(193) 
        Strabo dehinc incipere sinum Gaietae sic a Laconibus nominatum , quod concava omnia `
(194) 
 tamen Strabo consentit Caietam scribere quosdam a nutrice Aeneae fuisse dictam , sicut Vergilius 
(197) 
          ) destruxerunt Saraceni .  Distat vero a Terracina arx ( ut Strabo ) et ( ut nunc est )
(200) 
.  Primaque est ea in via civitas Fundana decimo a Terracina miliario , de qua Livius libro VIII :
(212) 
  mustum consul , et ipse bibet . '  Euntibusque a Fundis Formias sinistrorsum est Villa oppidum ,
(212) 
 Fundis Formias sinistrorsum est Villa oppidum , a quo Galba imperator originem duxit . 
(218) 
amoenissimos .  Et secundum litus marisque undas a Terracina petitur turris Sancti Anastasii ,
(219) 
        .  Post speluncas in litore est Caieta , a qua nunc urbe ad Traiectum ( sive Lirim )
(229) 
  Pontia , sicut Livius IX libro dicit , colonia a Romanis deducta .  Eas dicit Strabo parvas ,
(230) 
    , sed pulchre habitatas inter se parum , sed a continent ducentis quinquaginta stadiis distare
(240) 
Supra Traiectum oppidum , tribus milibus passuum a mari distans , est Liri contiguum Speninum
(241) 
      , est Liri contiguum Speninum castellum .  A quo distant octo milia passus Fractae , totidem
(241) 
 quo distant octo milia passus Fractae , totidem a Ponte Corvo semotae , quod oppidum Fregellas
(245) 
        regione modum hactenus in aliis servatum a fluviorum ostiis fontibusque et discursu
(251) 
  quod corrupte ` Civita Indivina ' appellatur , a Prospero Columna cardinale possesso , lapis
(252) 
 , quae Lanuvium illud oppidum esse ostendunt .  A Marino autem octavo miliario sunt Velitrae ,
(259) 
   acerque Corax , Argiva iuventus . '  Deinceps a Velitris recto itinere institute est quarto
(267) 
, bibam? '  Privernumque item vetustum , quinque a Setia distans , non ut olim campestre est sed
(277) 
   sit arduo in colle situm pro Somnino dictum , a quo abest item quinque Terracina .  Hanc inter
(282) 
   et Laviniae gente .  Et Livius scribit , Alba a Romanis destructa , Albanos in urbem receptos
(286) 
  .  In parvo cuius angulo oppidulum nunc exstat a Sabellis civibus Romanis possessum , sicut et
(286) 
  Sabellum , vetustissimi nominis nunc oppidum , a quo Romanae nunc familiae nobili nomen fluxit .
(292) 
  civitas .  Eam dicit Servius nactam esse nomen a morbis quos gigneret , quia vicina esset
(293) 
   Pontinae paludi .  Et alio loco dicit Ariciam a Vergilio appellari ` matrem ' ut plauderet
(311) 
   miliario cernuntur vestigia Columnae oppidi , a quo clara Columnensium familia multis ante
(313) 
   iter hoc nostrum :  et hinc ad dexteram XIIII a Columna distat Valmontonum , ubi Lavicos fuisse
(315) 
 exercitum Romanis bellum inferentem pugnavit .  A Gallicano autem ( sive Gabiis ) tertio distat
(317) 
   frequentia , et opum affluentia comparandum , a Martino quinto pontifice gloriosissimo ,
(317) 
       Romanae ecclesiae cardinalibus , et simul a praestantibus Romanae curiae viris per aestatis
(318) 
    caumata saepenumero inhabitatum est .  Abest a Zinazano decem passuum milibus Anagnia civitas
(321) 
 monetam in Anagnia cudi iussit , unde dives est a Vergilio appellata . '  Hernicos autem Servius
(322) 
       . '  Hernicos autem Servius Sabina lingua a saxosa patria dictos vult , quia hernae Sabini
(337) 
  ingentem evomit vim aquarum , quae Lirim amnem a Sancto Vito oriundum adaugent .  Est vero
(351) 
vetere honorata atque ex principibus Etruriae .  A Ferentino quinto itidem est Frusinona , de qua
(354) 
  rex Gothorum tertius per pecuniam ordinavit .  A Frusinonaque distat quindecim miliaribus
(360) 
   , cui simul cum Verulanis suae leges redditae a Romanis et connubium permissum .  Hinc Babucum 
(369) 
     nunc dicitur Valmontone , quod proprio iure a nobili Comitum familia possessum , nuper magno
(379) 
   Latinae regionis limites itur , Tiburtina via a Tibure dicta , quam civitatem , sextodecimo ab
(379) 
   ab Urbe distantem , multo ante Romam originem a Graecis habuisse vult Strabo , et Vergilius eam
(379) 
 Graecis habuisse vult Strabo , et Vergilius eam a Tiburto conditam facit , cuius frater Catillus
(382) 
    :  ` aut nobile aut quia aliquando Tiburtini a senatu responsum acceperunt quod essent ``
(403) 
 succisisque et excavatis in imo montibus ( sive a Marcio aedile sive a Claudio imperatore )
(403) 
     in imo montibus ( sive a Marcio aedile sive a Claudio imperatore ) perducendis Romam a lacu
(403) 
   sive a Claudio imperatore ) perducendis Romam a lacu Fucino aquis , ne conclusus aer cursum
(413) 
       basilicam permisit consecrari - patria .  A qua civitate per Longobardorum tempora Marsorum
(414) 
     est conversum .  Fuisse vero Marsos oppidum a quo nomen regio accepit Plinius sic asserit :  
(415) 
   lacu Fucino haustum Marsorum oppidum conditum a Marsya , duce Lydorum . '  Et ea in regione
(420) 
      contra serpentes , quamquam alii Marrubios a rege dictos volunt . '  ` Hique populi Medeam `
(423) 
 Simile et in Italia Marsorum genus durat , quos a Circae filio ortos tradunt et inde inesse eis
(436) 
     scribens Italicum libro LXXII ( quod , quia a Marsis inchoavit , dictum est Marsicum) , inter
(437) 
        et Marsos .  Et libro LXXVI dicit Marsos a L. Cinna et Caecilio Pio legatis superatos
(437) 
 et Caecilio Pio legatis superatos pacem petisse a Sulla .  Bellumque hoc id felicitatis Romae
(440) 
    quod sua magnitudine illi par esset .  Abest a Talliacoccio Fucinus Marsorum lacus decimo
(443) 
  amnem supernatare Fucinum , qui Iuvencus Romam a Marcio sit perductus .  Additque alibi Plinius
(449) 
    Latinorum regionis limes .  Omissa vero sunt a nobis superius nulli praedictarum trium viarum
(467) 
  dicit Strabo habuisse insigne templum Fortunae a Sulla aedificatum , a quo petebatur oraculum . 
(467) 
  insigne templum Fortunae a Sulla aedificatum , a quo petebatur oraculum .  Additque Plinius
(471) 
urbe Roma etiam duplo sed Tibur minus .  Dicique a quibusdam Graecas esse ambas , atque
(473) 
  summitas montem habet excelsum et retro quidem a continenti montana regione dorsum elatum , quem
(484) 
  Livius infra :  ` C. Marius Praeneste obsessus a Lucretio Ofella Sullanarum partium , cum per
(505) 
   civitas quam habebant , crimenque rebellionis a publica fraude in paucos auctores versum . ' 
(507) 
     eodem quoque honore transfuga exornatus est a populo Romano , qui solus eodem anno quo fuerat
(518) 
   in Campo Horatii nunc appellant .  Alia etiam a Strabone omittuntur , quae , si eo tempore non
(519) 
      ante quingentos annos fuisse .  Cavas enim a situ dictas cavae fossae , in qua sunt Odoardi
(519) 
 Petrus Columna possidebat hereditario jure sibi a patre relictum , sicut etiam tunc Praeneste ,
(521) 
          oppida .  Circa quae duobus aut tribus a Tusculo miliaribus distantia agri fertilitatem
(530) 
         posse constat .  Cum autem Albam Strabo a principio nominaverit , proximam illi Ariciam
(538) 
  item oppidum proxime adiacet Cynthianum , quod a Cynthia , quae et Trivia , nomen ( licet nunc
(539) 
     ) habuit .  Hunc vero lacum Dianae speculum a maioribus appellatum , Romana re florente , eo
(541) 
 inchoasse , tunc ( ut videtur ) nemorosa fuit , a qua oppidum exstans Nemus appellatum est . 
(548) 
    lignarii artis eius periti attraherent .  Et a Genua urbe maritima mercede conducti aderant ,
(563) 
      erat , ita integros , ita politos ut nuper a fabri ferrarii incudibus exisse videantur . 
(566) 
   satisfacere poterunt .  Constabitque Caesarem a Terracina supra Ariciam ad Cinthianum , inde ad
(573) 
 primo dicit fraude Sexti Tarquinii filii captos a Tarquinio patre .  Et Vergilius in VII :`
(580) 
    ` frigidumque Anienem ' .  Habetque originem a Sublaco , de quo scribit Plinius :  ` Anio , in
(582) 
      trucidasse , ubi Manlius , torque detracto a Gallo , Torquatus est appellatus .  Is in via
(585) 
   sumus omnes tres Anieni superimpositos pontes a Romanis fuisse destructos quando , Urbe a
(585) 
pontes a Romanis fuisse destructos quando , Urbe a Belisario instaurata , Totilae adventum pavidi
(587) 
spoliatus .  Demum tertius in via Salaria exstat a Narsete eunucho duce praestantissimo ,
(594) 
Et supra diximus Tiberim dividere agrum Veientem a Fidenate , mox Latium a Vaticano .  De hac
(594) 
 dividere agrum Veientem a Fidenate , mox Latium a Vaticano .  De hac Vergilius in VI :` urbem
(598) 
 Et Livius libro IV scribit :  Legatis Romanorum a Fidenatibus occisis , quia ob rem publicam
(599) 
  , quibus occisis , Fidenates cum defecissent , a M. Aemilio dictatore victi et Fidenae captae ac
(600) 
superioribus in locis mentio accessus Hannibalis a Capua , tunc a Romanis obsessa et triplici
(600) 
 locis mentio accessus Hannibalis a Capua , tunc a Romanis obsessa et triplici vallo circumdata ,
(603) 
 ( Setiaque et Lanuvium notissimae sunt et supra a nobis descriptae . )  Hannibalem vero dicit
(604) 
  Terra Laboris dicta ) , partim in Samnitibus , a nobis infra sunt indicata .  Hannibal postea ,
(620) 
 Et pervenisse Tusculum ea scilicet via qua nunc a Valmontono Marinum silvis petitur .  Et quia
(624) 
     ea regio habet oppidorum villarumque ruinas a nemine habitatas , prisca quarum nomina nullus
(5) 
Vergilius in VIII ponit his versibus :  ` primus ab aetherio venit Saturnus Olympo, arma Iovis
(12) 
in Geographia fines Latinorum maritimam regionem ab ostiis Tiberinis ad Sitanum sinum , in quo
(13) 
    vetustatis scriptorem et simul Plinium ( qui ab eo sumpsit ) secuturi , eam Latinorum regionem
(34) 
  templum appellatum . '  Eam urbem Strabo dicit ab Ostia distantem stadiis ducentis sexaginta
(34) 
   fuisse temporibus suis aedificatam super rupe ab imperatoribus Tiberio , Druso , et Germanico
(38) 
       .  Sed Horatius uoluisse videtur Fortunam ab Antiatibus in primis fuisse cultam , his
(87) 
       , Vergilii septimo , dicit :  ` Hyginus , ab augurio avium , Ardeam . '  ` Et Ovidius ,
(88) 
 ` Et Ovidius , improprie ac fabulose , incensam ab Hannibale Ardeam et in hanc avem esse
(102) 
     Numici . '  Super quo Servius :  ` Ista iam ab incolis discuntur , quod ait `` stagna ''
(118) 
     montibus fluens , et dicebatur `` Aeaeus '' ab errore transeuntium quo homines mutabantur in
(137) 
   tantummodo a Gallis captam dixit , Clitarchus ab eo proximus legationem tantum ad Alexandrum
(148) 
 Terracinae nunc sunt , urbs prona in paludes et ab ea parte oppugnationem ostendit . '  `
(178) 
   , qui comites Castoris et Pollucis fuerunt et ab Amyclis , provinciae Laconiae civitate . '  `
(198) 
   semper optimum , quem tamen Aelius Spartianus ab Antonino Pio magnis exstructionibus
(256) 
 progenitores inde originem habuere .  Quintoque ab ea miliario ad sinistram distat vetustissimi
(256) 
      distat vetustissimi nominis oppidum Cora , ab uno trium fratrum condita , quorum alius Tibur
(262) 
, qui videt hinc puppes fluminis inde maris . '  Ab hisque aquis quinque miliaribus distat Setia
(264) 
  quae spectat Setia campos exigua vetulos misit ab urbe cados . '  Et alibi :` Setinum dominaeque
(278) 
     , eiusque viae prima urbs ad sextum decimum ab Urbe est Alba , qua quidem in via multo maiora
(297) 
Aricia misit . '  Est vero haec Hippolyti fabula ab Ovidio scripta .  Nam Diana Hippolytum ab
(298) 
fabula ab Ovidio scripta .  Nam Diana Hippolytum ab inferis revocatum misit Ariciam , quem nutriri
(298) 
  revocatum misit Ariciam , quem nutriri curavit ab Egeria nympha , Numae Pompilii amica , cuius
(310) 
     postmodum habetur , quae superius descripta ab Honorato Caietano principe humanissimo
(311) 
   ducit , via est Latina , in qua primum decimo ab Urbe miliario cernuntur vestigia Columnae
(331) 
        , et curiam abire suasisset , et populos ab adventu deterruisset .  Inde vero fuit
(334) 
         adeo irritavit ut , immissus adiutusque ab eo Sarra eundem pontificem in patria et domo
(338) 
Sancto Vito oriundum adaugent .  Est vero quinto ab Anagnia Ferentinum , Romana colonia olim et
(352) 
       tertia parte agri damnati , quod Hernicos ab eis sollicitatos compertum . '  Fuitque duobus
(368) 
       coloniam Labicos deducendam . '  ` Coloni ab Urbe mille quingenti missi bina iugera
(379) 
   a Tibure dicta , quam civitatem , sextodecimo ab Urbe distantem , multo ante Romam originem a
(383) 
        altum esse fontem in Tiburtinis montibus ab aquae qualitatem quae in ipso fonte est , sic
(384) 
      .  Et Plinius Tiburtinum lapidem non magis ab ipso vocabulo Romae trito , consternenda ,
(391) 
Fredericus primus imperator Romanus Teutonicus , ab aliis Teutonicis aliquot annis prius spoliatam
(411) 
secundo scribit ) devastavit , et iterum vertens ab Urbe Roma ( sicut Livii vigesimo sexto habetur
(459) 
       .  Cernitur vero in dextra Anienis ripa , ab ipso Sublaci lacu ad vicum usque Varronis ,
(470) 
    invicem stadia centum , et Praeneste distare ab urbe Roma etiam duplo sed Tibur minus . 
(534) 
   inde aqua , Romani Veiis potirentur .  Distat ab Albano Ariciaque pariter passus circiter
(537) 
lacus ' , dicit Nemus appellari lucum haud longe ab Aricia , in quo lacus est ubi speculum Dianae
(553) 
  , et plumbeis desuper chartis superficies tota ab aquis imbribusque navem bitumenque defensura
(555) 
       arceretur .  Interior vero navis pars non ab imbribus magis et humore quam ab igne et ferro
(555) 
 navis pars non ab imbribus magis et humore quam ab igne et ferro certissimam habuit defensionem .
(578) 
Servius super verbo ` Nomentum et Gabios ' dicit ab Albanis regibus eas conditas fuisse .  Et
(613) 
         dictator cum audisset arcem Fregellanam ab Samnitibus captam , omisso Boviano , ad
(625) 
 nomina nullus novit .  Sed iam , magno circuitu ab ostiis Tiberinis secundum Maris Inferi litus
(309) 
religiosissimi opera adiumentoque Cisterciensium abbas anno ante quinto decem duodecimve monachis
(31) 
     nova colonia missa ' .  ` Naves inde longae abductae interdictumque mare . '  Et infra :`
(253) 
    saevitum , et muri deiecti , et senatus inde abductus , iussique trans Tiberim habitare . '  `
(334) 
     et domo paterna ceperit , Romamque captivum abduxerit , ubi nulla magis ratione alia diem
(248) 
  singulas pedem figere poterimus quin delabi et aberrare videamur - quod quidem necessitas faciet
(242) 
          superius .  Aliis item octo miliaribus abest Ceparanum nobile oppidum .  Reliqua ad
(277) 
 arduo in colle situm pro Somnino dictum , a quo abest item quinque Terracina .  Hanc inter ubique
(313) 
    ostendemus ; inde ad sinistram minore spatio abest Gallicanum , quem locum Gabios fuisse
(318) 
 aestatis caumata saepenumero inhabitatum est .  Abest a Zinazano decem passuum milibus Anagnia
(440) 
  haberet quod sua magnitudine illi par esset .  Abest a Talliacoccio Fucinus Marsorum lacus
(579) 
        fuisse .  Et paucis passuum milibus inde abest Anio fluvius , quem Vergilius dicit `
(74) 
 scribit :  ` post hirundines , sturnos , turdos abeunt palumbes , sed quonam incertum . '  `
(75) 
    incertum . '  ` Hirundines vero in propinqua abeunt apricos secutae montium recessus . '  Ex
(331) 
  pestilentia et multos absumpsisset , et curiam abire suasisset , et populos ab adventu
(438) 
    urbi attulit , quod M. Cicero in eo militans abominatus est Romanorum civium crudelitates et
(12) 
  Sinuessa , urbs maritima , et in mediterraneis Aborigines , Rutilos , Volscos , Hernicos ,
(238) 
     et Liris sive Gauriani ostia , et maritimam absolvimus oram .  Et tamen priusquam ad
(179) 
     sectam Pythagoream a caede omnium animalium abstinuerunt adeo ut natos in vicinis paludibus
(152) 
 capiuntur . '  ` A cetera praeda Fabius militem abstinuit . '  ` Postea , ubi venerunt tribuni ,
(331) 
 incipiens praesenti Iunio pestilentia et multos absumpsisset , et curiam abire suasisset , et
(260) 
  decimo miliario oppidum Sarmineta .  Et tertio absunt ` Aquae Foetidae ' , ad quas palus incipit
(316) 
 qua inferius copiose dicemus .  Et inde secundo absunt Cavae , Odoardi Columnae oppidum , et
(249) 
est primum duodecimo miliario Marinum , quod non absurde Marianam villam fuisse ut credam facit
(10) 
  ac superiorum aliquot saeculorum morem ( licet absurdum ) secuti , Campaniam et Maritimam
(275) 
et in VIII :  ` ecce fugae medio summis Amasenus abundans spumabat ripis . '  Circumstantque
(53) 
   amplissimae ut usquam silvae apris capreisque abundantem praebent .  Aucupium quoque duplex est
(513) 
      namque collem dicit esse fecundum aquisque abundantem , et paulatim multis in locis in altum
(521) 
          distantia agri fertilitatem et aquarum abundantiam videmus esse maximam .  Regiae autem
(6) 
  regnis exsul ademptis . '  ` Is genus indocile ac dispersum montibus altis composuit legesque
(10) 
 Romano .  Hanc autem regionem , aetatis nostrae ac superiorum aliquot saeculorum morem ( licet
(18) 
   ministeriis servirent , et onera exciperent , ac rursus onerarent ut levatae naves facilius
(21) 
    civitatis , Antiatisque et urbis et portus , ac Romani item portus opera paucioribus annis
(22) 
urbem circumsedisse , Ostiam coloniam expugnasse ac crudeliter diripuisse .  Habuitque aliquando
(28) 
         Corsis replevit .  Et tam diu destructa ac derelicta mansit ut nihil sit reliquiarum
(41) 
Marium expugnasse Antium .  Et videmus Suetonium ac alios scribere Neronem postea tam insanis
(88) 
    avium , Ardeam . '  ` Et Ovidius , improprie ac fabulose , incensam ab Hannibale Ardeam et in
(115) 
     urbem ( ut dicit ) parvam et Circes templum ac Minervae antra , dicitque monstrari
(149) 
  ( qua nullum erat praesidium ) ingenti clamore ac tumultu moenia invasere . '  ` Pronuntiatum ne
(337) 
           , siccus , vere postmodum , aestate , ac autumno ingentem evomit vim aquarum , quae
(450) 
    , Praeneste Tiburque inter et Vicum Varronis ac Zinazanum sita , Rocha Cavarum Capranica ,
(455) 
   , Afile , Civitella et Olibanum , clarissimae ac prudentissimae mulieris Suevae Albae Marsorum
(455) 
     mulieris Suevae Albae Marsorum comitissae , ac Prosperi cardinalis Columnae et fratrum
(498) 
     Praeneste fuerit desolatum .  Et Ponceletti ac Nicolai Fortebratii aliorumque Urbi infestorum
(520) 
villa Ciceronis Tusculana aedificatum et Marinum ac superiori edito in colle Rocha Papae ,
(558) 
prius habuerat .  et ferro insuper alia argillae ac cretae bitumatio ( vel , ut olim in aedificiis
(560) 
    , firmissima crassitudine , quas mutuo morsu ac compagine combasiantes in quantumvis maximam
(599) 
, a M. Aemilio dictatore victi et Fidenae captae ac desolatae sunt .  Facta est alicubi
(604) 
        Allifanumque et Casinatem , Interamnam , ac Fregellas ad Lirim venisse , quae loca partim
(619) 
   ( sicut nunc est ) tunc etiam Algido proximum ac prope contiguum erat .  Et pervenisse Tusculum
(225) 
  In legem agrariam Rulli secunda sic habet :  ` accedent salicta ad Minturnas . '  ` Adiungitur
(243) 
    oppidum .  Reliqua ad fontem Liris proximius accedentia in Vestinorum Samnitiumque partibus
(142) 
     vetustissima , quae et ipsi a vetustissimis acceperunt .  Livius vero , XLVI , scribit
(368) 
Coloni ab Urbe mille quingenti missi bina iugera acceperunt . '  Id oppidum nunc dicitur
(382) 
 aut quia aliquando Tiburtini a senatu responsum acceperunt quod essent `` superbi '' . '  Ubi
(593) 
   pullos nec nidum faciunt ' , et alibi Romanos accepisse lapides ad structuram ex Fidenati agro
(326) 
Marcius cos. omnem gentem Hernicam in deditionem accepit . '  Et inferius :` Anagninis , quia arma
(414) 
 .  Fuisse vero Marsos oppidum a quo nomen regio accepit Plinius sic asserit :  ` Gellianus auctor
(469) 
 loco de pavimentis tractans , dicit lithostrota acceptavere iam sub Sulla , parvulis certe
(289) 
:  ` Aritini eodem iure quo Lavinii in civitatem accepti . '  Nunc vero penitus est derelicta ,
(301) 
    redeuntes Romam amice et hospitaliter fuisse acceptos .  Quibus fuit datus ad habitandum in
(623) 
 .  Quae autem fuerit Pupinia , quam post Gabios accesserit , ignoramus :  quod plurimas ea regio
(138) 
passuum ambitus , annexum insulae post eum annum accessit Italiae . '  ` Aliud miraculum : '` a
(147) 
      ad Anxur oppugnandum sine ulla populatione accessit . '  ` Anxur fuit , quae Terracinae nunc
(171) 
 agrum Romanum iret praedatum .  Lucanus autem , accessum Caesaris primum post leges ad Rubiconem
(508) 
 his quorum consul fuerat . '  Livius libro XXVI accessum Hannibalis ad urbem Romam describens
(600) 
  Facta est alicubi superioribus in locis mentio accessus Hannibalis a Capua , tunc a Romanis
(166) 
   optasse similem cladem suis quoque temporibus accidere , ut eius calamitatis memoria suum
(154) 
      factum est ut stipendium miles tunc primum acciperet , cum ante id tempus de suo quisque
(71) 
     crepitu .  Quo territae bombo palumbes , ut accipitres ( ` Chiluones ' a Plinio appellatos ) 
(447) 
Celanum quod comitatus titulo possidet Leonellus Acclociamurus bonarum artium litteris praesertim
(258) 
   Tiburti dictam cognomine gentem , Catillusque acerque Corax , Argiva iuventus . '  Deinceps a
(89) 
      , eodem libro , verbum exponens ` Sacranae acies ' :  ` dicunt quendam Corybantem venisse ad
(92) 
    matri deorum Corybantes . '  ` Alii Sacranas acies Ardeatum volunt , qui aliquando , cum
(81) 
  ` audacis Rutili ad muros , quam dicitur urbem Acrisioneis Danae fundasse colonis , praecipiti
(356) 
    dexteram :  Pallianum , Serronum , Pillium , Acutum , Trivilianum , Collis Pardi , Anticulum ,
(2) 
   LIBER II. Regio tertia. Latina Finis Etruriae ad Tiberim nos perducens Romam ordine
(12) 
Latinorum maritimam regionem ab ostiis Tiberinis ad Sitanum sinum , in quo fuit Sinuessa , urbs
(12) 
eos qui proximum Marsis incolunt Apenninum usque ad veteris Campaniae terminos .  Unde
(24) 
       coepisse fundare Ostiae forum nominis sui ad mare , in quo postea praetorium publicum fuit
(26) 
      sub adventum Hasdrubalis in Italiam fuisse ad dies XXX suspensam ut plures milites res
(34) 
 ab imperatoribus Tiberio , Druso , et Germanico ad otium relaxationemque laborum civilium , et
(35) 
   ipsos et simul Italiae imperare et myoparones ad piraticam emittere .  Fuit autem in Antiatum
(38) 
          in primis fuisse cultam , his versibus ad Fortunam scriptis :  ` O Diva gratum quae
(51) 
     Romanorum monumentis celebre habetur .  Sed ad Neptunium .  Mare saxosum , vel potius
(55) 
 est , eiusque tempora sunt diversa .  Nam , cum ad prima veris signa hirundines et simul cum
(56) 
 in fundi proprii et magno pretio comparati loco ad particulam retium propriam venientes noctu
(61) 
 adveniunt quam grues . '  ` Parva avis , et cum ad nos pervenit terrestris potius quam sublimis ,
(81) 
     libro septimo sic habet :  ` audacis Rutili ad muros , quam dicitur urbem Acrisioneis Danae
(90) 
  acies ' :  ` dicunt quendam Corybantem venisse ad Italiam et tenuisse loca quae nunc Urbi vicina
(108) 
 de quibus Vergilius :  ` Astur equo fidens . '  Ad quam parum feliciter divertit M. Cicero
(110) 
          continuasset .  Pari item infelicitate ad eandem Asturam se de fuga contulit Conradinus
(113) 
 sociatus comite , fugiens Asturae interceptus , ad Carolumque perductus , tam detestando quam
(124) 
         . '  ` Post quae perfuncta opera iterum ad se redirent . '  ` Nec tamen in eis mentem
(127) 
 rebus , praesertim Gelasii secundi temporibus , ad annum salutis millesimum centesimum et
(128) 
      ecclesiae rebus auxilio saepe fuit .  Nunc ad eius montis radices oppidum est Sanctae
(134) 
     .  Et denique omnia fuerunt Latinorum usque ad Sinuessam .  Sed quicquid Strabo hic habeat ,
(137) 
   , Clitarchus ab eo proximus legationem tantum ad Alexandrum missam ) , hic iam et plusquam fama
(144) 
   .  Agrumque ex his factum , a campis Pontinis ad Terracinensem agrum stadia centum fuisse
(147) 
   militaris :  ` Fabius (quod maxime petebatur) ad Anxur oppugnandum sine ulla populatione
(151) 
   multitudinem voluntariam exuit armis , quorum ad duo milia quingenti vivi capiuntur . '  ` A
(156) 
 :  ` Cohors una , cum haud procul Anxur esset , ad Lautulas saltu angusto inter mare et montes
(170) 
  dicit Minucium a Fabio Maximo dictatore missum ad firmandum saltum , qui sub Terracina imminet
(171) 
     autem , accessum Caesaris primum post leges ad Rubiconem transgressas describens , sic dicit 
(173) 
 '  De Anxure sic habet Martialis coquus poeta , ad Faustinum :  ` O nemus , o fontes , solidumque
(175) 
   , et aequoreis splendidus Anxur aquis . '  Et ad Frontinum :  ` Anxuris aequorei placidos ,
(186) 
  nocte maxime , quandoque interdiu , eosque qui ad vesperam intrant mane egredi .  Deinceps
(188) 
in qua Cicero Formianam habuit villam , Saraceni ad annum salutis octingentesimum quinquagesimum
(219) 
speluncas in litore est Caieta , a qua nunc urbe ad Traiectum ( sive Lirim ) fluvium , nunc
(222) 
  rus ex urbe tamquam e vinculis evolassent , et ad Caietam Laurentumque conchas et umbilicos
(222) 
  conchas et umbilicos legere consuevissent , et ad omnem animi remissionem ludumque descenderent 
(225) 
   Rulli secunda sic habet :  ` accedent salicta ad Minturnas . '  ` Adiungitur et illa via
(228) 
        .  In conspectu autem speluncarum , quas ad Caietae sinum esse diximus , sunt propositae
(239) 
 maritimam absolvimus oram .  Et tamen priusquam ad mediterraneam redeamus , ea docebimus quae
(239) 
mediterraneam redeamus , ea docebimus quae Liris ad sinistram in regione Latina habet .  Supra
(243) 
       abest Ceparanum nobile oppidum .  Reliqua ad fontem Liris proximius accedentia in
(247) 
   , Latina , Tiburtina , quae inter se diversae ad Lirim amnem et Sinuessam Caietamque perducunt 
(256) 
    originem habuere .  Quintoque ab ea miliario ad sinistram distat vetustissimi nominis oppidum
(260) 
        .  Et tertio absunt ` Aquae Foetidae ' , ad quas palus incipit Terracinam usque ( non
(271) 
       laus fuit illa argutissima oratoris eorum ad senatum Romanum responsio :  cum interrogatus
(278) 
       , habetur Appia , eiusque viae prima urbs ad sextum decimum ab Urbe est Alba , qua quidem
(301) 
       , qui cum Arunte , regis Porsenae filio , ad oppugnandum Ariciam iverant , amisso duce
(302) 
            fuisse acceptos .  Quibus fuit datus ad habitandum in urbe celeberrimo loco vicus
(311) 
       humanissimo possidetur .  Alia , quae nos ad Latinorum limites ducit , via est Latina , in
(313) 
medio bifurcatum est iter hoc nostrum :  et hinc ad dexteram XIIII a Columna distat Valmontonum ,
(313) 
 Columna distat Valmontonum , ubi Lavicos fuisse ad finem huius regionis ostendemus ; inde ad
(313) 
fuisse ad finem huius regionis ostendemus ; inde ad sinistram minore spatio abest Gallicanum ,
(320) 
   . '  Servius vero exponit Vergilium allusisse ad historiam :  ` Nam Antonius , Fulvia Augusti
(339) 
 qua Livius libro tertio :  ` progressus Tullius ad caput Ferentinum . '  Et libro VII :`
(348) 
` Sed evicit omnia assuetus praedae miles . '  ` Ad tria milia hominum caesa . '  ` Praeda militum
(355) 
  alter limes .  Sed propinquo huic itinere sunt ad Zinazani dexteram :  Pallianum , Serronum ,
(379) 
         ) limes .  Tertia restat nobis per quam ad alios nostrae Latinae regionis limites itur ,
(384) 
          Roma , iuvisse dicit constare quam eum ad omnia fortem idoneumque fuisse .  Horatius
(398) 
       Romanus bellum fieri Aequis iussit . '  ` Ad XL oppida , intra LX dies , omnia oppugnando
(398) 
    atque incensa sunt , nomenque Aequorum prope ad internicionem deletum . '  Primum ipsis in
(399) 
           deletum . '  Primum ipsis in montibus ad Anienis sinistram est oppidum , amoenis
(411) 
         sacrarum doctrina clarissimum .  Iamque ad Marsorum regionem est perventum , quam
(420) 
quando , relictis Colchis , Iasonem secuta est , ad Italiam pervenisse et populos quosdam circa
(426) 
   , eosque subito ante lucem , ut solet populus ad ludos celebres com venire , effudisse ,
(431) 
       sic scribit :  ` Attende quid ibi dicatur ad similitudinem , quid moneatur ad prohibitionem
(431) 
    ibi dicatur ad similitudinem , quid moneatur ad prohibitionem . '  ` Ita ergo et hic data est
(435) 
   voces illas quantum potest evitans , non exit ad incantantem . '  Livius , bellum scribens
(438) 
 abominatus est Romanorum civium crudelitates et ad litterarum studia se contulit :  unde factum
(446) 
      exercitu occisa CXX milia , ipsumque , cum ad satisfaciendum senatui Romam profectus esset ,
(448) 
          historiae deditissimus .  Suntque item ad Fucini et Celani oram Piscina , Veneris
(448) 
oppidum , Viticula , Castrum Vetus , Gorgianum , ad quae oppida est nostrae hac in parte Latinorum
(459) 
   in dextra Anienis ripa , ab ipso Sublaci lacu ad vicum usque Varronis , incisus saxeo in monte
(460) 
 veniebant .  Sed in hac eadem Latinorum regione ad praedictorum declarationem :  Romanis in
(463) 
   ubi incipiat esse navigabilis .  Inde digredi ad metalla lapidis Tiburtini et eius qui est in
(476) 
` Sulla C. Marium , exercitu eius fuso deletoque ad Sacriportum , in oppido Praeneste obsedit . ' 
(485) 
 autem sunt libenter Romani principes eo secessu ad animi curarumque relaxationem .  Sed Aurelius
(501) 
   .  Et illud quidem dorsum esse excelsum usque ad montem Albanum .  In quo dorso sit Tusculum
(503) 
     exsuli socero auxilium attulit , unde pugna ad Regillum originem habuit .  Romanus autem
(508) 
      . '  Livius libro XXVI accessum Hannibalis ad urbem Romam describens dicit :  ` per
(512) 
ornari insitionibus circum atque aedificiis - et ad eam maxime partem quae est versus Romam . 
(513) 
        apparatus , et continua esse loca , quae ad Albanum vergunt montem , eandem cum virtutem
(514) 
  habentia .  Deinceps campos esse , quorum alii ad Romam attingunt eiusque suburbia , alii ad
(514) 
 alii ad Romam attingunt eiusque suburbia , alii ad mare .  Haec sumpsimus paene ad litteram ex
(515) 
 suburbia , alii ad mare .  Haec sumpsimus paene ad litteram ex Strabone de hac regione Columnensi
(529) 
    legatus .  De campis , quos Strabo dicit aut ad Urbem aut ad mare pertinere , nimis verum esse
(529) 
  De campis , quos Strabo dicit aut ad Urbem aut ad mare pertinere , nimis verum esse videmus quod
(532) 
   locum caedis apostoli Pauli labens paludem `` Ad Aquas Salvias '' appellatam efficit .  Estque
(534) 
quem Suetonius Tranquillus Nemorensem appellat , ad quem dicit C. Caesarem villam inchoasse quam
(536) 
      , quem apud Ardeam in mare labi diximus .  Ad eumque lacum est situm oppidum Nemus
(546) 
 aedificatoria elegantissimos composuit libros , ad id operis est vocatus .  Hic vasa vinaria
(549) 
 capturamque applicare .  Tandem capta ligataque ad proram navis , cum integra non sequeretur ,
(556) 
      ligneae soliditatis navem intus compegerat ad digiti unius crassitudinem tectum delibutumque
(557) 
concoctum liquefactumque super infuderunt .  Quo ad digiti unius et alicubi duorum crassitudinem
(562) 
 Leo Baptista fontis copiosissimi lucidissimique ad Nemorense oppidum scatentis aquas nunc molas
(562) 
    convolventes multo ipsarum fistularum ordine ad medium usque lacum fuisse perductas , quae
(565) 
  Romam venit , infrascriptos ponit versus , qui ad Albani quoque mentis descriptionem satisfacere
(566) 
 Constabitque Caesarem a Terracina supra Ariciam ad Cinthianum , inde ad montem Albanum , ubi nunc
(566) 
  a Terracina supra Ariciam ad Cinthianum , inde ad montem Albanum , ubi nunc Castrum est
(567) 
       qua regna Dianae , quaque iter est Latiis ad summam fascibus Albam ; excelsa de rupe procul
(588) 
   illi marmore titulus indicat ) aedificatus .  Ad proximaque Anienis ostia quibus in Tiberim
(593) 
  faciunt ' , et alibi Romanos accepisse lapides ad structuram ex Fidenati agro circa Urbem
(600) 
a Romanis obsessa et triplici vallo circumdata , ad urbis Romae moenia .  Quare libet ordine viam
(604) 
        et Casinatem , Interamnam , ac Fregellas ad Lirim venisse , quae loca partim in veteri
(613) 
         ab Samnitibus captam , omisso Boviano , ad Fregellas pergit . '  ` Unde nocturna Samnitum
(625) 
 ab ostiis Tiberinis secundum Maris Inferi litus ad Lirim ( sive Gaurianum ) et inde per Marsos et
(625) 
  Gaurianum ) et inde per Marsos et mediterranea ad Anienem facto , ad Tiberim est reditum .  Quo
(625) 
   per Marsos et mediterranea ad Anienem facto , ad Tiberim est reditum .  Quo in circuitu omnis
(337) 
       , quae Lirim amnem a Sancto Vito oriundum adaugent .  Est vero quinto ab Anagnia Ferentinum
(186) 
 attingere Formias , Minturnas , et Sinuessam .  Addiditque venientes a Brundisio Romam prope
(493) 
 et quinquennii vacationem militiae habuerunt .  Addit vero unum Strabo usu per aetatem nostram et
(500) 
   eius regionis Verrestim Strabo appellat .  Et addit in ea montana regione ipsarum urbium aliud
(511) 
 infra Tusculum dextrorsum Gabios descendit . '  Addit vero superioribus Strabo :  Tusculum ornari
(34) 
  ad otium relaxationemque laborum civilium , et additas fuisse aedes multas magnificentissimi
(193) 
 fuisset via , civitas sine suffragiis data . '  Additque praedictis Strabo dehinc incipere sinum
(444) 
  , qui Iuvencus Romam a Marcio sit perductus .  Additque alibi Plinius in lacu Fucino piscem esse
(468) 
 Sulla aedificatum , a quo petebatur oraculum .  Additque Plinius simulacrum id Fortunae adeo
(473) 
       dici qua civitas est Stephani Columnae .  Additque Strabo , quamquam utraque munito sit
(328) 
   suffragii latione data , concilia connubiaque adempta , et magistratibus praeter quam sacrorum
(5) 
      Olympo, arma Iovis fugiens et regnis exsul ademptis . '  ` Is genus indocile ac dispersum
(14) 
  eo in flore nunc quo priscis temporibus fuit , adeo ut per eius oppida Hadrianum imperatorem
(84) 
    manet Ardea nomen . '  Et infra :  ` quinque adeo , magna positis incudibus , urbes tela
(179) 
           a caede omnium animalium abstinuerunt adeo ut natos in vicinis paludibus serpentes
(287) 
paene funditus dirutum magna instauravit impensa adeo ut - sive monasterii sive villae inter
(334) 
       .  Et postmodum regem Franciae Bonifacius adeo irritavit ut , immissus adiutusque ab eo
(468) 
      .  Additque Plinius simulacrum id Fortunae adeo fideliter fuisse inauratum ut crassissimae
(524) 
  prope similis numero caesorum fuisse dicitur , adeo ut Roma postmodum caput numquam attollere
(542) 
          est .  Eaque nunc arboribus frugiferis adeo pulchre est consita ut nulli in Italia
(544) 
     suo in lacu binas esse submersas , quae nec adeo putres sint ut laceratae funiculos de
(548) 
    .  Et a Genua urbe maritima mercede conducti aderant , piscibus quam hominibus similiores ,
(181) 
'  Aliter :  ` cum frequenter nuntiaretur hostes adfuturos et inani terrore civitas quassaretur ,
(181) 
        , lege caverunt ne quis hostes nuntiaret adfuturos . '  ` Postea , cum vere venirent
(18) 
  alluviones Tiberis .  Oportuisseque dicit tunc adhiberi scapharum copiam quae ministeriis
(403) 
  aer cursum aquae moraretur , spiracula fuerunt adhibita .  Suetonius namque Tranquillus Claudium
(21) 
 et quidem potentissimorum , profusionem opum et adhibitam diligentiam efficere quin Ostiae
(145) 
   milia nunc computent .  Terracinae etiam nunc adiacet paludis Pontinae pars , quam paludem
(538) 
    dicitur .  Et Nemorensi item oppidum proxime adiacet Cynthianum , quod a Cynthia , quae et
(546) 
  montibus in lacu sibi voluerint noscere animum adiecit , nosterque Leo Baptista Albertus ,
(222) 
secundo De oratore :  ` Laelius et Scipio semper adinvicem rusticari tuncque mirabiliter
(14) 
 Divi Augusti , Vergilii , Strabonis , et Plinii adiumento vetustissimis satisfaciam , quamquam
(309) 
, quarti Eugenii pontificis religiosissimi opera adiumentoque Cisterciensium abbas anno ante
(226) 
 habet :  ` accedent salicta ad Minturnas . '  ` Adiungitur et illa via vendibilis Herculanea
(334) 
Franciae Bonifacius adeo irritavit ut , immissus adiutusque ab eo Sarra eundem pontificem in
(298) 
  amica , cuius monitis et consilio rem publicam administrare simulabat .  Appellat itaque
(387) 
     Catili . '  Sunt Tiburi propinquae ingentes admirandaeque ruinae , cum aliorum paene
(305) 
, cum Sabellanae brassicae folia dicat fuisse in admiratione crispa .  Eorumque crassitudinem
(522) 
  populum in habitationem , et quidem commodam , admissuras .  Est etiam Tusculo propinquum olim
(33) 
   rostrisque earum suggestum in Foro exstructum adornari placuit , Rostraque id templum
(293) 
    a Vergilio appellari ` matrem ' ut plauderet adulareturque Augusto , cuius mater fuierit
(60) 
   sic habet Plinius :  ` Coturnices ante semper adveniunt quam grues . '  ` Parva avis , et cum
(169) 
coloniam habuisse sacrosanctam vacationem , quae adventu Hasdrubalis sit suspensa .  Libro autem
(331) 
     , et curiam abire suasisset , et populos ab adventu deterruisset .  Inde vero fuit Bonifacius
(26) 
      , quam vacationem Livius XXVII scribit sub adventum Hasdrubalis in Italiam fuisse ad dies
(585) 
  quando , Urbe a Belisario instaurata , Totilae adventum pavidi exspectabant .  Secundusque est
(571) 
 , ostiis Tiberinis , unde incepimus , e regione adversa .  Et ut eo unde nuper digressi fuimus
(314) 
   , apud quem Aulus Postumius dictator prospere adversus Tarquinium Superbum patria eiectum et
(446) 
LXI Q. Fabium Maximum consulem , Pauli nepotem , adversus Allobrogas et Bituitum Arvernorum regem
(364) 
pacem fore appareret , Tusculanis negotium datum adverterent animos ne quid novi tumultus Labicis
(70) 
        .  Dumque aves in magnum coactas numerum advolando , tensis retium insidiis viderint
(72) 
      .  De palumbis Plinius dicit eas quotannis advolare mari in Veliternum agrum , qui quidem
(61) 
  nos pervenit terrestris potius quam sublimis , advolat non sine periculo navigantium : '  ` cum
(118) 
    de Albanis montibus fluens , et dicebatur `` Aeaeus '' ab errore transeuntium quo homines
(34) 
            laborum civilium , et additas fuisse aedes multas magnificentissimi operis , cum antea
(49) 
   civitas data sacraque sua reddita , cum eo ut aedes lucusque Sospitae Iunonis communis Laviniis
(541) 
       obtinet .  Pars reliqua , ubi C. Caesarem aedes diximus inchoasse , tunc ( ut videtur )
(562) 
   ad medium usque lacum fuisse perductas , quae aedibus inservirent amplissimis lautissimisque ,
(28) 
    quam in ostiorum Tiberis et portus custodiam aedificari curavit .  Post Ostium Antium est ,
(584) 
certe optimi genetricem , Christianam mulierem , aedificasse in Gelasii secundi pontificis Romani
(119) 
  beatus Aurelius Augustinus , dum Dei civitatem aedificat , sic habet :  ` Varro astruit Circen
(34) 
       ducentis sexaginta fuisse temporibus suis aedificatam super rupe ab imperatoribus Tiberio ,
(546) 
  , geometra nostro tempore egregius , qui de re aedificatoria elegantissimos composuit libros ,
(44) 
     autem , oppidum in Antii vestigiorum angulo aedificatum , novam et iucundam in re parva
(458) 
   ibi habita quam eius toto orbe notissimum ibi aedificatum magnifici operis monasterium . 
(467) 
Strabo habuisse insigne templum Fortunae a Sulla aedificatum , a quo petebatur oraculum . 
(520) 
  de Gripta Ferrata in villa Ciceronis Tusculana aedificatum et Marinum ac superiori edito in
(587) 
  ( sicut incisus illi marmore titulus indicat ) aedificatus .  Ad proximaque Anienis ostia quibus
(227) 
quam Honoratus , Fundorum comes , speciosissimam aedificavit .  In conspectu autem speluncarum ,
(256) 
  uno trium fratrum condita , quorum alius Tibur aedificavit , alius monti proximo Catillo
(287) 
monasterium , quod Honorius III de gente Sabella aedificavit , paene funditus dirutum magna
(389) 
   Aelius Spartianus :  ` Tiburtinam villam mire aedificavit ita ut in ea et provinciarum et
(23) 
diripuisse .  Habuitque aliquando Ostia ingentia aedificia , quorum nullum nunc exstat vestigium .
(512) 
    :  Tusculum ornari insitionibus circum atque aedificiis - et ad eam maxime partem quae est
(558) 
 argillae ac cretae bitumatio ( vel , ut olim in aedificiis appellabatur , ` complastratio ' )
(278) 
  est Alba , qua quidem in via multo maiora sunt aedificiorum monumentorumque et iactarum molium
(387) 
      paene infinitorum magnificentissimi operis aedificiorum tum villae quam Hadrianus imperator
(187) 
   egredi .  Deinceps haberi Formias , Laconicum aedificium , quae antea ` Hormiae ' diceba(n)tur 
(403) 
    et excavatis in imo montibus ( sive a Marcio aedile sive a Claudio imperatore ) perducendis
(14) 
       imperatorem gloriosissimum , dictatorem , aedilem , et duumvirum fuisse scribat Aelius
(442) 
    in Roma instaurata ostendimus Martium in sua aedilitate introduxisse aquam eius nomine
(489) 
:  anno Urbis CCCCCCLXXI , ` quod ex Capitolinae aedis incendio ceterisque omnibus delubris Gaius 
(317) 
 Zinazanum .  Quod oppidum , civitatulae cuipiam aedium ornatu , populi frequentia , et opum
(321) 
    sorore contempta , postquam duxit Cleopatram Aegypti reginam , eius monetam in Anagnia cudi
(14) 
         , aedilem , et duumvirum fuisse scribat Aelius Spartianus .  Ut ergo a maritimis
(167) 
  quoque imperium faceret posteris memorabile .  Aelius Spartianus in Vita Hadriani dicit Palmam
(168) 
      , Terracinae interfectum fuisse .  Idemque Aelius scribit Antoni(n)um Pium instaurasse
(198) 
   eo in sinu habuit semper optimum , quem tamen Aelius Spartianus ab Antonino Pio magnis
(199) 
scribit .  Et Faustinam eius uxorem scribit idem Aelius condiciones sibi et nauticas et
(388) 
       imperator exstruxit .  De qua sic scribit Aelius Spartianus :  ` Tiburtinam villam mire
(599) 
      occisis , Fidenates cum defecissent , a M. Aemilio dictatore victi et Fidenae captae ac
(47) 
obtegitur .  Neque enim est haec Lavinia , prima Aeneae urbs , cuius incolis postea ob Aeneae
(47) 
   , prima Aeneae urbs , cuius incolis postea ob Aeneae memoriam bello Latino Romani pepercerunt .
(103) 
 ingens fluvius fuit in quo repertum est cadaver Aeneae et consecratum . '  ` Post , paulatim
(194) 
    consentit Caietam scribere quosdam a nutrice Aeneae fuisse dictam , sicut Vergilius , septimi
(281) 
patres . '  Nam tredecim fuerunt Albani reges de Aeneae et Laviniae gente .  Et Livius scribit ,
(291) 
quas facit Vergilius , in VII , ministrasse tela Aeneae , quo in loco appellat eam ` potentem ' ,
(380) 
 una ex quinque civitatibus quas facit Vergilius Aeneae arma fabricasse , ubi Tibur appellat `
(16) 
         non esse , nisi circa Ostiam ubi primum Aeneas castra constituit - cum postea in agro
(554) 
  claviculi , non ( ut nunc assolet ) ferrei sed aenei , frequentes infixi ita compresserant ut
(195) 
    principio :  ` tu quoque litoribus nostris , Aeneia nutrix , aeternam moriens famam , Caieta ,
(177) 
 '  Servius grammaticus Vergilii versum libri IX Aeneidos , ` tacitis regnavit Amyclis ' ,
(392) 
    Aequicoli , de quibus Vergilius , in septimo Aeneidos :  ` horrida praecipue cui gens
(564) 
      plumbeorum imbricum defensionem claviculis aeneis communisti .  Lucanus in tertio viam ,
(563) 
  autem et paene mirum est videre clavos maiores aeneos , quibus cubitalibus navis constructa erat
(498) 
    factum vidimus ut urbs obsessa captaque solo aequaretur .  Fluvium eius regionis Verrestim
(530) 
 , proximam illi Ariciam omisit , quam nunc solo aequatam , tunc urbem in via Appia fuisse supra
(332) 
  is Sarra paterna possederat successione , solo aequavit .  Et duos ex ea familia cardinales
(393) 
  cui gens assuetaque multo venatu nemorum duris Aequicola glaebis . '  ` Armati terram exercent
(392) 
diffusi , in quibus fortissimi olim habitaverunt Aequicoli , de quibus Vergilius , in septimo
(407) 
      :  ` eodem anno Carseolos colonia in agrum Aequicolorum deducta . '  Et libro XXVII dicit
(12) 
     Aborigines , Rutilos , Volscos , Hernicos , Aequicolos , Marsos et eos qui proximum Marsis
(397) 
    libro nono :  ` Populus Romanus bellum fieri Aequis iussit . '  ` Ad XL oppida , intra LX dies
(176) 
   Anxur aquis . '  Et ad Frontinum :  ` Anxuris aequorei placidos , Frontine , recessus . ' 
(174) 
 fontes , solidumque madentis harenae litus , et aequoreis splendidus Anxur aquis . '  Et ad
(261) 
 Fontes , solidumque madentis harenae litus , et aequoreis splendidus Anxur aquis , et non unius
(365) 
 Nuntiarunt legati Labicanos arma cepisse et cum Aequorum exercitu depopulatos agrum Tusculanum
(398) 
   pleraque diruta atque incensa sunt , nomenque Aequorum prope ad internicionem deletum . ' 
(403) 
        Romam a lacu Fucino aquis , ne conclusus aer cursum aquae moraretur , spiracula fuerunt
(69) 
        , iactu lapidis et clamore territas , in aera volare compellunt .  Dumque aves in magnum
(41) 
         et portum et urbem Antiatum ut non modo aerarium sed Romanum quoque imperium pecuniis
(26) 
 comedisse scribit Iulius Capitolinus .  Et quia aerem semper habuit ut in maritimis habitatoribus
(337) 
  glacie astringitur , siccus , vere postmodum , aestate , ac autumno ingentem evomit vim aquarum 
(317) 
  simul a praestantibus Romanae curiae viris per aestatis caumata saepenumero inhabitatum est . 
(115) 
      habitasse .  Habuit vero is mons Strabonis aetate urbem ( ut dicit ) parvam et Circes
(260) 
Terracinam usque ( non minus nunc quam Strabonis aetate consueverit ) navigabilis , quam locorum
(493) 
     habuerunt .  Addit vero unum Strabo usu per aetatem nostram et saepius anteactis temporibus
(10) 
    missa populo Romano .  Hanc autem regionem , aetatis nostrae ac superiorum aliquot saeculorum
(195) 
 ` tu quoque litoribus nostris , Aeneia nutrix , aeternam moriens famam , Caieta , dedisti . ' 
(5) 
       in VIII ponit his versibus :  ` primus ab aetherio venit Saturnus Olympo, arma Iovis
(524) 
 copiis coniuncti , populum Romanum clade maxima affecerunt , quae Cannensi cladi prope similis
(250) 
        duxisse Cicero in oratione Pro L. Murena affirmat .  Nuper autem in oppido quod corrupte `
(336) 
      intellegere quo in loco fluvium ille oriri affirmet .  Sed fontem esse scimus Anagniae
(127) 
     ecclesia ubique haberet munitissimam , quae afflictis Romanae ecclesiae rebus auxilio saepe
(426) 
     celebres com venire , effudisse , multosque afflictos morsu aut fuga allisos .  Nec falsa aut
(317) 
     aedium ornatu , populi frequentia , et opum affluentia comparandum , a Martino quinto
(455) 
      , Giranum , Ceretum , Anticulum , Rivate , Afile , Civitella et Olibanum , clarissimae ac
(408) 
         coloniarum , quae , Hannibale in Italia agente , milites et pecuniam senatui dare
(487) 
   Iulius Capitolinus eum in secessu Praenestino agentem filium , nomine Verum Caesarem ,
(46) 
      , aucupio , et venatu , quod Antiatum olim ager ( ut Strabo innuit ) , tunc segetis vinique
(72) 
  advolare mari in Veliternum agrum , qui quidem ager Antiati continet .  Et alibi scribit :` post
(78) 
     eam fuisse Aphrodisium ubi panagyrim Latini agerent .  Idque Plinius appellat lucum Iovis
(390) 
  cetera ex Strabone paulo post cum de Praeneste ageret dicemus .  Ea civitas Simplicium
(224) 
  amoenissima .  De qua Cicero oratione In legem agrariam Rulli secunda sic habet :  ` accedent
(352) 
    , de qua Livius :  ` Frusinates tertia parte agri damnati , quod Hernicos ab eis sollicitatos
(521) 
duobus aut tribus a Tusculo miliaribus distantia agri fertilitatem et aquarum abundantiam videmus
(576) 
      ' , ubi Servius exponit :  ` Gabios diu in agris moratos tandem Gabios condidisse . '  `
(16) 
 primum Aeneas castra constituit - cum postea in agro Lavino castra fecerit ingentia , quorum
(66) 
       venisse sciantur .  Aliud item in Antiate agro est aucupium per autumnum .  Palumbes cum
(593) 
 optavit .  Plinius etiam dicit :  ` in Fidenati agro iuxta Urbem ciconiae nec pullos nec nidum
(593) 
     accepisse lapides ad structuram ex Fidenati agro circa Urbem optimos .  Et supra diximus
(609) 
  :  ` Hannibal infestius perpopulato Fregellano agro propter incisos pontes . '  Et in octavo :`
(619) 
  peritissime Hannibalem , qui esset in Labicano agro , movisse Algido , quia oppidum illud (
(72) 
 dicit eas quotannis advolare mari in Veliternum agrum , qui quidem ager Antiati continet .  Et
(131) 
Ausones habitarunt , qui etiam Campanum habebant agrum .  Unde Italiam Ausoniam et Ausonium
(144) 
 his factum , a campis Pontinis ad Terracinensem agrum stadia centum fuisse tradit Strabo , cum
(170) 
   imminet mari , ne Hannibal per viam Appiam in agrum Romanum iret praedatum .  Lucanus autem ,
(254) 
     , iussique trans Tiberim habitare . '  ` In agrum senatorum coloni missi , quibus ascriptis
(365) 
    cepisse et cum Aequorum exercitu depopulatos agrum Tusculanum castra in Algido posuisse . '  `
(385) 
omnia fortem idoneumque fuisse .  Horatius autem agrum Tiburtinum vitem amare sic indicat :  `
(407) 
    scribit :  ` eodem anno Carseolos colonia in agrum Aequicolorum deducta . '  Et libro XXVII
(411) 
 ( sicut Livii vigesimo sexto habetur ) per eius agrum iter fecit .  Eaque in regione interiit
(509) 
 urbem Romam describens dicit :  ` per Anagninum agrum venit in Lavicanum , inde Algido Tusculanum
(594) 
    optimos .  Et supra diximus Tiberim dividere agrum Veientem a Fidenate , mox Latium a Vaticano
(604) 
     . )  Hannibalem vero dicit praeter Cales in agrum Sidicinum per Suessullam Allifanumque et
(605) 
 indicata .  Hannibal postea , Liri transmisso , agrum praesentis Latinae regionis attigit . 
(606) 
     , licet fuerit in Samnitibus , tamen habuit agrum suum in regione Latina .  Et nunc dicitur
(144) 
 cos. , cui ea provincia obvenerat , siccatas .  Agrumque ex his factum , a campis Pontinis ad
(149) 
 ` Circummissae quatuor cohortes cum C. Servilio Ahala , cum imminentem urbi collem cepissent ,
(102) 
       :  ` Ista iam ab incolis discuntur , quod ait `` stagna '' verum est . '  ` Nam Numicus
(345) 
  , quamquam nihil quietis dabatur , tamen summa alacritate ductum . '  ` Ceterum ibi plus laboris
(324) 
      in circo , quem Maritimum vocant , praeter Alatrinatem et Verulanum , omnes Hernici bellum
(343) 
  Et libro nono :  ` Hernicorum tribus populis , Alatrinati , Verulano , Ferentinati , suae leges 
(360) 
      Romani carcere et morte clarum .  Deinceps Alatrum , vetusti nominis civitas , cui simul cum
(278) 
   viae prima urbs ad sextum decimum ab Urbe est Alba , qua quidem in via multo maiora sunt
(279) 
  , qui omnia attente non viderit .  Estque haec Alba cuius meminit Vergilius in primo :  `
(282) 
 Aeneae et Laviniae gente .  Et Livius scribit , Alba a Romanis destructa , Albanos in urbem
(440) 
        , et edito in colle Apenninum versus est Alba Marsorum , Romana colonia , sicut Livium
(445) 
     omnes ubique quaternis tantummodo natent .  Alba vero dicit Strabo , quia esset natura loci
(288) 
 reddiderit .  Eademque in via Appia est proxima Albae sexto miliario Aricia olim civitas vetusta 
(455) 
 , clarissimae ac prudentissimae mulieris Suevae Albae Marsorum comitissae , ac Prosperi
(531) 
     in via Appia fuisse supra ostendimus .  Est Albae Marinoque proximus Albanus lacus ,
(284) 
   in VIII :  ` Ascanius clari condet cognominis Albam . '  Eam urbem trecentis ante Romam annis
(416) 
   a Marsya , duce Lydorum . '  Et ea in regione Albam et Marrubiam urbes fuisse claras ex
(446) 
  satisfaciendum senatui Romam profectus esset , Albam custodiendum fuisse missum .  Circumstant
(530) 
     campos appellari posse constat .  Cum autem Albam Strabo a principio nominaverit , proximam
(567) 
     , quaque iter est Latiis ad summam fascibus Albam ; excelsa de rupe procul iam conspicit
(8) 
     Latinos appellatos dicit eos qui intererant Albani montis viscerationi .  Quos quidem Latinos
(281) 
 :  ` Albanique patres . '  Nam tredecim fuerunt Albani reges de Aeneae et Laviniae gente .  Et
(565) 
     venit , infrascriptos ponit versus , qui ad Albani quoque mentis descriptionem satisfacere
(280) 
 haec Alba cuius meminit Vergilius in primo :  ` Albanique patres . '  Nam tredecim fuerunt Albani
(118) 
 continenti separabatur , quas exclusit limus de Albanis montibus fluens , et dicebatur `` Aeaeus 
(578) 
     super verbo ` Nomentum et Gabios ' dicit ab Albanis regibus eas conditas fuisse .  Et paucis
(534) 
inde aqua , Romani Veiis potirentur .  Distat ab Albano Ariciaque pariter passus circiter quatuor
(282) 
  Et Livius scribit , Alba a Romanis destructa , Albanos in urbem receptos Caelium montem
(501) 
     quidem dorsum esse excelsum usque ad montem Albanum .  In quo dorso sit Tusculum sita urbs ,
(513) 
     apparatus , et continua esse loca , quae ad Albanum vergunt montem , eandem cum virtutem tum
(566) 
    supra Ariciam ad Cinthianum , inde ad montem Albanum , ubi nunc Castrum est Gandulfum ,
(531) 
supra ostendimus .  Est Albae Marinoque proximus Albanus lacus , emissorio cuius mirabili opere
(546) 
 noscere animum adiecit , nosterque Leo Baptista Albertus , geometra nostro tempore egregius , qui
(25) 
     melones , ex quibus decem aliquando Clodium Albinum imperatorem unica cibatione inter multa
(371) 
  olim uvis copiosum optimis , ex quibus Clodium Albinum pondo viginti unica cibatione comedisse
(70) 
    , contorta funda parvum lapidem , vel natura album vel gypso delinitum , maximo emittunt
(383) 
 . '  Ubi etiam Vergilius in septimo dicit ` sub Albunea ' , Servius exponit Albuneam altum esse
(383) 
 septimo dicit ` sub Albunea ' , Servius exponit Albuneam altum esse fontem in Tiburtinis montibus
(35) 
       - quamvis Romanis subiecti essent .  Unde Alexander Epirotas , et postea Demetrius
(584) 
 Mamolum appellant .  Hunc vero pontem Mamaeam , Alexandri Syri imperatoris Romani certe optimi
(137) 
, Clitarchus ab eo proximus legationem tantum ad Alexandrum missam ) , hic iam et plusquam fama
(314) 
   fuisse coniicimus .  Eo autem itinere in ipso Algidi silvae ingressu Regillus est lacus , apud
(362) 
, Felectinum .  Altera autem via , quam medio in Algido liquimus , primum est oppidum , olim
(365) 
 exercitu depopulatos agrum Tusculanum castra in Algido posuisse . '  ` Q. Sulpicius Priscus
(509) 
 ` per Anagninum agrum venit in Lavicanum , inde Algido Tusculanum petit . '  ` Nec receptus
(573) 
      revertamur :  Praenestini montis radicibus Algido proximum est Laurentii Columnae oppidum ,
(619) 
          , qui esset in Labicano agro , movisse Algido , quia oppidum illud ( sicut nunc est )
(619) 
quia oppidum illud ( sicut nunc est ) tunc etiam Algido proximum ac prope contiguum erat .  Et
(312) 
  saeculis originem habuit et cognomen .  Ibique Algidum incipit vetusti et in historiis celebrati
(500) 
   aliud dorsum esse , quod inter tibias linquit Algidum .  Et illud quidem dorsum esse excelsum
(25) 
 Albinum imperatorem unica cibatione inter multa alia comedisse scribit Iulius Capitolinus .  Et
(246) 
certius facturum satis , qui in nulla reperiatur alia Italiae regione , tenebimus :  viis
(311) 
     Caietano principe humanissimo possidetur .  Alia , quae nos ad Latinorum limites ducit , via
(334) 
    captivum abduxerit , ubi nulla magis ratione alia diem male obiisse creditus est quam quia
(518) 
     Iohannis in Campo Horatii nunc appellant .  Alia etiam a Strabone omittuntur , quae , si eo
(558) 
      laricea prius habuerat .  et ferro insuper alia argillae ac cretae bitumatio ( vel , ut olim
(77) 
    namque saporis et nutrimenti hae parvae quam aliae sunt palumbes .  In medio duarum quas
(528) 
   Benedicto utriusque nepote ornata fuit .  Nec aliam habet aliquam pristinae felicitatis et
(113) 
          perductus , tam detestando quam semper alias regibus et praestantibus insueto
(442) 
nomine appellatam , quae quidem aqua supra omnes alias introductas probabatur . )  Et Plinius
(474) 
   fossas undique foratas usque in campos esse , alias aquationis gratia , alias ob latentes
(474) 
usque in campos esse , alias aquationis gratia , alias ob latentes invasiones , in quarum una
(73) 
  agrum , qui quidem ager Antiati continet .  Et alibi scribit :  ` post hirundines , sturnos ,
(265) 
      exigua vetulos misit ab urbe cados . '  Et alibi :  ` Setinum dominaeque nives densique
(336) 
amnem faciat .  Et sive Plinii textus ( ut saepe alibi ) eo in loco corruptus sive aliter vitiatus
(444) 
        Romam a Marcio sit perductus .  Additque alibi Plinius in lacu Fucino piscem esse qui
(578) 
  rem Vergilius dixit `` arva '' non moenia . '  Alibi tamen Servius super verbo ` Nomentum et
(593) 
    ciconiae nec pullos nec nidum faciunt ' , et alibi Romanos accepisse lapides ad structuram ex
(248) 
      - quod quidem necessitas faciet , cum viae alicubi dirutis pontibus aversae , alicubi ut
(248) 
   , cum viae alicubi dirutis pontibus aversae , alicubi ut penitus ignorentur omnino sint
(557) 
      super infuderunt .  Quo ad digiti unius et alicubi duorum crassitudinem sensim dilatato ,
(600) 
et Fidenae captae ac desolatae sunt .  Facta est alicubi superioribus in locis mentio accessus
(92) 
 nam sacrati sunt matri deorum Corybantes . '  ` Alii Sacranas acies Ardeatum volunt , qui
(401) 
  arduo in monte Rivus Frigidus , quo superato , alii item celsiores superandi sunt montes ,
(420) 
  , docuisse remedia contra serpentes , quamquam alii Marrubios a rege dictos volunt . '  ` Hique
(514) 
       habentia .  Deinceps campos esse , quorum alii ad Romam attingunt eiusque suburbia , alii
(514) 
      alii ad Romam attingunt eiusque suburbia , alii ad mare .  Haec sumpsimus paene ad litteram
(519) 
 et Pullanum , nunc dicta Pillium et Pallianum , alii ex ea familia possidebant .  Quae autem de
(242) 
 oppidum Fregellas fuisse ostendimus superius .  Aliis item octo miliaribus abest Ceparanum nobile
(245) 
          mediterranea regione modum hactenus in aliis servatum a fluviorum ostiis fontibusque et
(391) 
        primus imperator Romanus Teutonicus , ab aliis Teutonicis aliquot annis prius spoliatam
(494) 
         compertum :  munitionem scilicet , quae aliis civitatibus conducere consueverit ,
(293) 
       , quia vicina esset Pontinae paludi .  Et alio loco dicit Ariciam a Vergilio appellari `
(469) 
      inaurationes dicerentur Praenestinae .  Et alio loco de pavimentis tractans , dicit
(387) 
  propinquae ingentes admirandaeque ruinae , cum aliorum paene infinitorum magnificentissimi
(370) 
    gloria apud Venetos florente , oppidi illius aliorumque quibus praesunt decus conservat . 
(498) 
         .  Et Ponceletti ac Nicolai Fortebratii aliorumque Urbi infestorum receptione factum
(41) 
    expugnasse Antium .  Et videmus Suetonium ac alios scribere Neronem postea tam insanis molibus
(379) 
      ) limes .  Tertia restat nobis per quam ad alios nostrae Latinae regionis limites itur ,
(57) 
  Et cum turmatim illae retibus intricentur , si aliqua de longissimo volatu fessa extra rete in
(137) 
     . '  ` Theophrastus , qui primus externorum aliqua de Romanis diligentius scripsit ( nam
(287) 
- ductus aquarum instauraverit et demortuae urbi aliquam oppidi faciem reddiderit .  Eademque in
(528) 
 utriusque nepote ornata fuit .  Nec aliam habet aliquam pristinae felicitatis et gloriae partem
(67) 
  cum mari transvolato Italiam relicturae sunt , aliquamdiu in nemoribus Antiatum commorantur . 
(358) 
, redditae . '  ` Connubiumque inter suos , quod aliquamdiu soli Hernicorum habuerant , permissum
(23) 
expugnasse ac crudeliter diripuisse .  Habuitque aliquando Ostia ingentia aedificia , quorum
(25) 
  eam optimos habuisse melones , ex quibus decem aliquando Clodium Albinum imperatorem unica
(92) 
. '  ` Alii Sacranas acies Ardeatum volunt , qui aliquando , cum pestilentia laborarent , ver
(159) 
        . '  Est autem fons iuxta Terracinam qui aliquando dictus est ` Anxur ' .  Et infra
(189) 
  .  Servius tamen in VII dicit Iunonem virginem aliquando dictam fuisse ` Formiam ' :  unde locus
(382) 
' .  Et Servius exponit :  ` aut nobile aut quia aliquando Tiburtini a senatu responsum acceperunt
(544) 
       paterna possideat hereditate , piscatores aliquando audivit Nemorenses dicere naves suo in
(10) 
  autem regionem , aetatis nostrae ac superiorum aliquot saeculorum morem ( licet absurdum )
(58) 
     mensem unum , quo continuatur aucupium dies aliquot , in quorum singulis centum huiusmodi
(391) 
        Romanus Teutonicus , ab aliis Teutonicis aliquot annis prius spoliatam dirutamque ,
(449) 
       nulli praedictarum trium viarum propinqua aliquot castella et oppida :  una tamen eademque
(180) 
occidere nollent - a quibus interempti sunt . '  Aliter :  ` cum frequenter nuntiaretur hostes
(255) 
Velitrae receperunt . '  Estque ea civitas , cum aliter vetustate sua , tum ea ratione notissima ,
(336) 
    ( ut saepe alibi ) eo in loco corruptus sive aliter vitiatus et mutilatus est , non satis
(46) 
 habuisse oportuit , fieri a Plinio mentionem :  alitur eius oppidi populus non exiguus piscatione
(66) 
     conspiciuntur priusquam venisse sciantur .  Aliud item in Antiate agro est aucupium per
(139) 
  insulae post eum annum accessit Italiae . '  ` Aliud miraculum : '  ` a Circeis palus Pontina
(500) 
.  Et addit in ea montana regione ipsarum urbium aliud dorsum esse , quod inter tibias linquit
(246) 
           et discursu servare nequibimus .  Sed alium certius facturum satis , qui in nulla
(256) 
    Cora , ab uno trium fratrum condita , quorum alius Tibur aedificavit , alius monti proximo
(256) 
      condita , quorum alius Tibur aedificavit , alius monti proximo Catillo cognomen dedit .  De
(378) 
 Supinum , Patrica , Caecanum , et Castrum , ubi alius est nostrae Latinae regionis ( nunc
(434) 
tamen audire illas voces quibus se cogi sentit , allidit unam aurem terrae et de cauda obturat
(604) 
 praeter Cales in agrum Sidicinum per Suessullam Allifanumque et Casinatem , Interamnam , ac
(544) 
 putres sint ut laceratae funiculos de industria alligatos nec retia casu implicata tractae
(426) 
, effudisse , multosque afflictos morsu aut fuga allisos .  Nec falsa aut fabulosa tenenda sunt ea
(446) 
     Maximum consulem , Pauli nepotem , adversus Allobrogas et Bituitum Arvernorum regem feliciter
(320) 
      pascit . '  Servius vero exponit Vergilium allusisse ad historiam :  ` Nam Antonius , Fulvia
(17) 
.  Describit vero eam Strabo importuosam propter alluviones Tiberis .  Oportuisseque dicit tunc
(402) 
plures .  Sed , quos viderimus , duo exstant tam alte excisi defossique ut deiectum bilibre saxum
(205) 
         . '  ` Fusi Privernates . '  ` Plautius alter cos. in Fundanos ducebat . '  ` Ingredienti
(354) 
   miliaribus Ceperanum , nostrae huius regionis alter limes .  Sed propinquo huic itinere sunt ad
(362) 
  , Ripae , Porcilianum , Trevum , Felectinum .  Altera autem via , quam medio in Algido liquimus 
(434) 
 , allidit unam aurem terrae et de cauda obturat alteram . '  Atque ita voces illas quantum potest
(216) 
 tandem defessi Lemurnarum venimus urbem . '  Et altero item quinto , sed extra viam Appiam , est
(149) 
   , cum imminentem urbi collem cepissent , loco altiore ( qua nullum erat praesidium ) ingenti
(6) 
  . '  ` Is genus indocile ac dispersum montibus altis composuit legesque dedit . '  ` Latiumque
(401) 
       sunt montes , Apennini iugis quantumlibet altis comparandi , quorum in summitate putei ( ut
(546) 
      curiosissimus , quid magnae naves parvo et altissimis undique circumdato montibus in lacu
(462) 
   cataractem , quem facit Anio decidens ex loco altissimo in profundam vallem et per lucos iuxta
(305) 
        .  Plinius vero dicit brassicam Aricinam altitudine non excelsam reputari utilissimam ,
(383) 
dicit ` sub Albunea ' , Servius exponit Albuneam altum esse fontem in Tiburtinis montibus ab aquae
(459) 
   , quae formis partim eo incisis modo , partim altum defossis , partim sublimi fornice muroque
(513) 
     abundantem , et paulatim multis in locis in altum attolli , habereque regiam
(370) 
   humanitatis flagrantissimo .  Sed eius frater Altus , vir doctus simul et prudens , Iohanne
(268) 
 et Britonum rabie fuit destructum .  Eius autem alumna fuit Camilla , quam virginem Vergilius
(373) 
   , ut inquit Plinius , faciens Signinum , quod alvum maxime restringit .  Hinc Martialis coquus
(434) 
` Utique in lucem vult educere . '  ` Illa autem amando tenebras suas , quibus se involutam
(385) 
 fuisse .  Horatius autem agrum Tiburtinum vitem amare sic indicat :  ` Nullam , Vare , sacra vite
(274) 
est olim Amasenus , de quo Vergilius in VII :  ` Amasene pater ' , et in VIII :  ` ecce fugae
(273) 
     ipsum praeterfluens oppidum dictus est olim Amasenus , de quo Vergilius in VII :  ` Amasene
(275) 
     ' , et in VIII :  ` ecce fugae medio summis Amasenus abundans spumabat ripis . ' 
(470) 
 quod in Fortunae delubro Praeneste coepit .  Et ambas urbes Tibur et Praeneste Strabo dicit in
(471) 
 Tibur minus .  Dicique a quibusdam Graecas esse ambas , atque Praenestinam Polystephanum vocari
(138) 
 vero terrarum est , praeter decem milia passuum ambitus , annexum insulae post eum annum accessit
(71) 
  possunt volatu rapidius appropinquant , sicque amentes in retia se praecipitant .  De palumbis
(298) 
       curavit ab Egeria nympha , Numae Pompilii amica , cuius monitis et consilio rem publicam
(301) 
   Ariciam iverant , amisso duce redeuntes Romam amice et hospitaliter fuisse acceptos .  Quibus
(164) 
  fortuitu superne delapsa sunt . '  ` Multisque amicorum et ministrorum elisis , praeter spem
(487) 
      filium , nomine Verum Caesarem , septennem amisisse , quem non plus diebus quinque luxerit .
(410) 
 sed populo divitiisque refertum , nuper maximum amisit ornamentum , Iohannem cardinalem
(301) 
        filio , ad oppugnandum Ariciam iverant , amisso duce redeuntes Romam amice et hospitaliter
(247) 
   , Tiburtina , quae inter se diversae ad Lirim amnem et Sinuessam Caietamque perducunt .  Nec
(309) 
Deinceps eadem via secus Storacem sive Nymphaeum amnem , ubi olim fuit Forum Appii vetus oppidum ,
(335) 
    cuniculos quibus aqua certo effluens tempore amnem faciat .  Et sive Plinii textus ( ut saepe
(337) 
autumno ingentem evomit vim aquarum , quae Lirim amnem a Sancto Vito oriundum adaugent .  Est vero
(443) 
       probabatur . )  Et Plinius dicit Iuvencum amnem supernatare Fucinum , qui Iuvencus Romam a
(535) 
   , mirabilis operis emissorio educta , Numicum amnem efficit , quem apud Ardeam in mare labi
(145) 
    paludis Pontinae pars , quam paludem faciunt amnes duo , e quibus maior Aufens appellatus ,
(79) 
      lucum Iovis Indigetis , cui propinquus est amnis Numicus .  Vergilius autem libro septimo
(532) 
   tenues ) effluant aquae .  Origo nunc habetur amnis , qui apud locum caedis apostoli Pauli
(399) 
  in montibus ad Anienis sinistram est oppidum , amoenis Ursinorum Talliacoccii comitum domibus
(219) 
 omnium - non solum Italiae , sed orbis totius - amoenissima , quod , fontibus ibi scatentibus ,
(223) 
via , omnium quas Romanum ubique habuit imperium amoenissima .  De qua Cicero oratione In legem
(287) 
    monasterii sive villae inter ceteras Italiae amoenissimae rusticanas inibi habitationes habeat
(188) 
portu , quem Lacones euormon dicunt .  Eam urbem amoenissimi situs , in qua Cicero Formianam
(217) 
    - sed viti , olea , arborumque consitionibus amoenissimos .  Et secundum litus marisque undas
(581) 
 ` Anio , in monte Trebanorum ortus , lacus tres amoenitate nobiles , qui nomen dedere Sublaqueo ,
(539) 
      nullus mirabitur , qui praesentis temporis amoenitatem eius inspexerit .  Vallis enim
(9) 
montis viscerationi .  Quos quidem Latinos tanto amore Romanam gentem prosecutos fuisse videmus ut
(53) 
   multos atque optimos habet .  Venationem vero amplissimae ut usquam silvae apris capreisque
(562) 
     fuisse perductas , quae aedibus inservirent amplissimis lautissimisque , quas navibus
(141) 
     , Volscorum lingua Anxur dictum , ubi fuere Amyclae a serpentibus deletae . '  Repetii a
(183) 
   , nullo nuntiante , deleti sunt . '  ` Et sic Amyclae silentio periere , unde Vergilius
(184) 
        : '  ` mihi necesse est loqui , nam scio Amyclas tacendo periisse . '  Solum Terracinae
(177) 
   versum libri IX Aeneidos , ` tacitis regnavit Amyclis ' , exponens , sic habet :  ` Inter
(178) 
, qui comites Castoris et Pollucis fuerunt et ab Amyclis , provinciae Laconiae civitate . '  ` Hi
(318) 
   est .  Abest a Zinazano decem passuum milibus Anagnia civitas in Hernicis vetustissima , de qua
(319) 
 Vergilius :  ` Hernica saxa colunt , quos dives Anagnia pascit . '  Servius vero exponit
(321) 
    Cleopatram Aegypti reginam , eius monetam in Anagnia cudi iussit , unde dives est a Vergilio
(329) 
   quam sacrorum curatione interdictum fuit . '  Anagnia civitas duobus Romanis pontificibus ,
(338) 
    Vito oriundum adaugent .  Est vero quinto ab Anagnia Ferentinum , Romana colonia olim et ipsa
(337) 
   ille oriri affirmet .  Sed fontem esse scimus Anagniae Tophanum nomine , qui hieme , quando
(324) 
     coss. concilium populorum omnium habentibus Anagninis in circo , quem Maritimum vocant ,
(328) 
     in deditionem accepit . '  Et inferius :  ` Anagninis , quia arma Romanis intulerant ,
(618) 
  nominis mutatione facta , sunt notissima .  Ex Anagnino autem in Labicanum venit , quem locum ,
(509) 
        ad urbem Romam describens dicit :  ` per Anagninum agrum venit in Lavicanum , inde Algido
(617) 
  itinere .  Post Frusinatem , Ferentinatem , et Anagninum , quae loca nunc , parva nominis
(218) 
marisque undas a Terracina petitur turris Sancti Anastasii , deinde oppidum Spelunca appellatum ,
(377) 
  Quae Signia Vitaliano pontifice Romano , patre Anastasio , ornata fuit .  Ulteriusque sunt
(16) 
  :  Ostiam urbem condidit mare inter et Tiberim Ancus Marcius , quamquam Servius grammaticus , in
(112) 
 , armis ceperat .  Conradinusque Carolum primum Andegavensem ita posse Neapolitano regno pellere
(451) 
      magnaque prudentia nunc claret , cum tamen Angelus Asculanus episcopus frater et Nicolaus
(421) 
' nominaverunt eo quod serpentes suis carminibus angeret . '  Et Plinius :` Simile et in Italia
(421) 
rege dictos volunt . '  ` Hique populi Medeam `` Angitiam '' nominaverunt eo quod serpentes suis
(44) 
  Neptunium autem , oppidum in Antii vestigiorum angulo aedificatum , novam et iucundam in re
(286) 
 Henricus III , rex Germanicus .  In parvo cuius angulo oppidulum nunc exstat a Sabellis civibus
(156) 
 cum haud procul Anxur esset , ad Lautulas saltu angusto inter mare et montes consedit . '  Et
(161) 
       fluvius Ufens ( quem Vergilius significat angustum esse ) , qui inter valles serpens mare
(579) 
    fluvius , quem Vergilius dicit ` frigidumque Anienem ' .  Habetque originem a Sublaco , de quo
(582) 
    in Tiberim . '  Livius scribit Camillum apud Anienem Gallos , Roma redempta , exeuntes
(588) 
ostia quibus in Tiberim fertur , sed ultra ipsum Anienem , in Umbria regione fuisse coniicimus
(625) 
         ) et inde per Marsos et mediterranea ad Anienem facto , ad Tiberim est reditum .  Quo in
(571) 
  in hac Latinorum regione pars urbi Romae Tibur Anienemque versus propinqua , ostiis Tiberinis ,
(585) 
   incertum est , qui certiores sumus omnes tres Anieni superimpositos pontes a Romanis fuisse
(399) 
        deletum . '  Primum ipsis in montibus ad Anienis sinistram est oppidum , amoenis Ursinorum
(459) 
   operis monasterium .  Cernitur vero in dextra Anienis ripa , ab ipso Sublaci lacu ad vicum
(588) 
  titulus indicat ) aedificatus .  Ad proximaque Anienis ostia quibus in Tiberim fertur , sed
(179) 
 ` Hi secundum sectam Pythagoream a caede omnium animalium abstinuerunt adeo ut natos in vicinis
(222) 
 et umbilicos legere consuevissent , et ad omnem animi remissionem ludumque descenderent . '  Quo
(485) 
    sunt libenter Romani principes eo secessu ad animi curarumque relaxationem .  Sed Aurelius
(525) 
  inde septimo Romanus populus ipsam urbem tanta animorum ferocia demolitus sit ut vix
(364) 
         , Tusculanis negotium datum adverterent animos ne quid novi tumultus Labicis oriretur . '
(41) 
 effodiendisque postea thesauris ita applicuisse animum ut mentitos per singula mathematicos
(546) 
         montibus in lacu sibi voluerint noscere animum adiecit , nosterque Leo Baptista Albertus 
(462) 
  est Heracleum , habere cataractem , quem facit Anio decidens ex loco altissimo in profundam
(579) 
  fuisse .  Et paucis passuum milibus inde abest Anio fluvius , quem Vergilius dicit ` frigidumque
(581) 
originem a Sublaco , de quo scribit Plinius :  ` Anio , in monte Trebanorum ortus , lacus tres
(138) 
     est , praeter decem milia passuum ambitus , annexum insulae post eum annum accessit Italiae .
(21) 
portus , ac Romani item portus opera paucioribus annis mille integra permanserint et quin eadem ,
(21) 
      et quin eadem , quae prius fuerat , Ostiae annis iam quingentis manserit importuositas . 
(285) 
       Albam . '  Eam urbem trecentis ante Romam annis conditam ultimo immunitam reddidit Henricus
(309) 
       monachis habitari solitum postquam multis annis manserat derelictum , quarti Eugenii
(391) 
Romanus Teutonicus , ab aliis Teutonicis aliquot annis prius spoliatam dirutamque , reaedificavit 
(404) 
 principem dicit triginta milia servorum undecim annis emittendo lacu Fucino et aqua Romam
(3) 
Romam ordine describendam offerebat.  Sed cum id anno ante quarto tribus libris IV Eugenio Romano
(137) 
fuit urbis nostrae quadringentesimo quadragesimo anno . '  ` Quicquid vero terrarum est , praeter
(309) 
         opera adiumentoque Cisterciensium abbas anno ante quinto decem duodecimve monachis
(331) 
Romae instituit .  Isque , qui quartus praesenti anno celebratur , Iubileus maiorem multo ceteris
(407) 
de quibus Livius libro decimo scribit :  ` eodem anno Carseolos colonia in agrum Aequicolorum
(489) 
 .  Et Plinius de metallis tractans sic habet :  anno Urbis CCCCCCLXXI , ` quod ex Capitolinae
(507) 
 exornatus est a populo Romano , qui solus eodem anno quo fuerat hostis Romae triumphavit ex his
(525) 
numquam attollere potuerit .  Unde factum est ut anno inde septimo Romanus populus ipsam urbem
(515) 
  regione Columnensi familiae ante quadringentos annos ( sicut nunc est ) maiori ex parte subiecta
(518) 
si eo tempore non erant , scimus ante quingentos annos fuisse .  Cavas enim a situ dictas cavae
(127) 
    , praesertim Gelasii secundi temporibus , ad annum salutis millesimum centesimum et vigesimum 
(138) 
milia passuum ambitus , annexum insulae post eum annum accessit Italiae . '  ` Aliud miraculum : '
(188) 
qua Cicero Formianam habuit villam , Saraceni ad annum salutis octingentesimum quinquagesimum
(330) 
   vel ea ratione gloriosus pontifex fuit , quod annum Iubilaeum primus Romanorum pontificum Romae
(3) 
 ordine describendam offerebat.  Sed cum id anno ante quarto tribus libris IV Eugenio Romano
(60) 
  coturnicibus sic habet Plinius :  ` Coturnices ante semper adveniunt quam grues . '  ` Parva
(103) 
   ait `` stagna '' verum est . '  ` Nam Numicus ante ingens fluvius fuit in quo repertum est
(117) 
Circeae raduntur litora terrae ' :  ` Mons est , ante insula fuit . '  ` Paludibus enim a
(131) 
   , quam regionem totam vetustissimis et multis ante conditam Urbem temporibus Ausones habitarunt
(137) 
 Romanis diligentius scripsit ( nam Theopompus , ante quem nemo mentionem habuit , urbem
(154) 
 ut stipendium miles tunc primum acciperet , cum ante id tempus de suo quisque munere eo functus
(285) 
condet cognominis Albam . '  Eam urbem trecentis ante Romam annis conditam ultimo immunitam
(309) 
    opera adiumentoque Cisterciensium abbas anno ante quinto decem duodecimve monachis habitari
(311) 
oppidi , a quo clara Columnensium familia multis ante saeculis originem habuit et cognomen . 
(379) 
         , sextodecimo ab Urbe distantem , multo ante Romam originem a Graecis habuisse vult
(426) 
 gentis incantationem collegisse , eosque subito ante lucem , ut solet populus ad ludos celebres
(515) 
  ex Strabone de hac regione Columnensi familiae ante quadringentos annos ( sicut nunc est )
(518) 
       , quae , si eo tempore non erant , scimus ante quingentos annos fuisse .  Cavas enim a situ
(34) 
     aedes multas magnificentissimi operis , cum antea Antiates praedae studium cum Tyrrhenis
(187) 
    haberi Formias , Laconicum aedificium , quae antea ` Hormiae ' diceba(n)tur - a bono portu ,
(493) 
  unum Strabo usu per aetatem nostram et saepius anteactis temporibus compertum :  munitionem
(85) 
   superbum , Ardea , Crustumeri , et turrigerae Antemnae . '  Et Servius , Vergilii septimo ,
(66) 
     priusquam venisse sciantur .  Aliud item in Antiate agro est aucupium per autumnum . 
(34) 
     multas magnificentissimi operis , cum antea Antiates praedae studium cum Tyrrhenis commune
(72) 
      mari in Veliternum agrum , qui quidem ager Antiati continet .  Et alibi scribit :` post
(38) 
    .  Sed Horatius uoluisse videtur Fortunam ab Antiatibus in primis fuisse cultam , his versibus
(21) 
    diligentiam efficere quin Ostiae civitatis , Antiatisque et urbis et portus , ac Romani item
(33) 
    interdictumque mare . '  Et infra :  ` naves Antiatum partim in navalia Romae subductae ,
(36) 
          ad piraticam emittere .  Fuit autem in Antiatum foro Castoris et Pollucis templum , quos
(41) 
  insanis molibus exstruxisse et portum et urbem Antiatum ut non modo aerarium sed Romanum quoque
(43) 
pariter eodem tempore est suspensa .  Urbem vero Antiatum nunc esse nullam , sed in mari , in
(46) 
 exiguus piscatione , aucupio , et venatu , quod Antiatum olim ager ( ut Strabo innuit ) , tunc
(55) 
          Mari Infero in Italiam redeunt , omnia Antiatum quondam litorum supercilia passuum
(67) 
       relicturae sunt , aliquamdiu in nemoribus Antiatum commorantur .  Quare peritissimi
(356) 
 Pillium , Acutum , Trivilianum , Collis Pardi , Anticulum , Verulae vetus oppidum , de quo Livius
(455) 
          , Rocha Mutiorum , Giranum , Ceretum , Anticulum , Rivate , Afile , Civitella et
(20) 
      fecit .  Tiberiusque imperator tunc primum Antii portum , Strabonis temporibus inchoabat . 
(44) 
  ruinas vidimus .  Neptunium autem , oppidum in Antii vestigiorum angulo aedificatum , novam et
(254) 
         coloni missi , quibus ascriptis speciem antiquae frequentiae Velitrae receperunt . ' 
(29) 
     custodiam aedificari curavit .  Post Ostium Antium est , Romana colonia , de qua Livius in
(30) 
   , Romana colonia , de qua Livius in VIII :  ` Antium nova colonia missa ' .  ` Naves inde
(39) 
 Fortunam scriptis :  ` O Diva gratum quae regis Antium , potens vel imo tollere de gradu mortale
(40) 
  libro LXXX scribit Cinnam et Marium expugnasse Antium .  Et videmus Suetonium ac alios scribere
(42) 
 hariolosque nihilominus sectaretur .  Habuitque Antium ( sicut supra de Ostia diximus )
(106) 
 libari non nisi de hoc fluvio licebat . '  Post Antium est quinto miliario Astura Antonii
(168) 
    interfectum fuisse .  Idemque Aelius scribit Antoni(n)um Pium instaurasse Terracinensem portum
(106) 
     . '  Post Antium est quinto miliario Astura Antonii Columnae arx mari circumdata , prope quam
(108) 
 . '  Ad quam parum feliciter divertit M. Cicero Antonii gladios fugiens :  evasurus tamen , si
(198) 
semper optimum , quem tamen Aelius Spartianus ab Antonino Pio magnis exstructionibus instauratum
(486) 
ad animi curarumque relaxationem .  Sed Aurelius Antoninus imperator optimus ibi parum fortunatus
(321) 
       Vergilium allusisse ad historiam :  ` Nam Antonius , Fulvia Augusti sorore contempta ,
(115) 
 ut dicit ) parvam et Circes templum ac Minervae antra , dicitque monstrari consuevisse quandam
(141) 
 supra quod Terracina oppidum , Volscorum lingua Anxur dictum , ubi fuere Amyclae a serpentibus
(147) 
militaris :  ` Fabius (quod maxime petebatur) ad Anxur oppugnandum sine ulla populatione accessit 
(148) 
           sine ulla populatione accessit . '  ` Anxur fuit , quae Terracinae nunc sunt , urbs
(156) 
  Livius habet :  ` Cohors una , cum haud procul Anxur esset , ad Lautulas saltu angusto inter
(159) 
fons iuxta Terracinam qui aliquando dictus est ` Anxur ' .  Et infra Servius :` Haud longe a
(174) 
madentis harenae litus , et aequoreis splendidus Anxur aquis . '  Et ad Frontinum :` Anxuris
(261) 
madentis harenae litus , et aequoreis splendidus Anxur aquis , et non unius spectator lectulus
(173) 
 et qua Pontinas via dividit uda paludes . '  De Anxure sic habet Martialis coquus poeta , ad
(169) 
            portum .  Et Livius libro XXVI dicit Anxurinam coloniam habuisse sacrosanctam
(172) 
 , sic dicit :  ` Et iam praecipites superaverat Anxuris arces et qua Pontinas via dividit uda
(176) 
splendidus Anxur aquis . '  Et ad Frontinum :  ` Anxuris aequorei placidos , Frontine , recessus .
(567) 
    inspexit :  ` iamque praecipites superaverat Anxuris arces , et qua Pontinam via dividit uda
(158) 
 tractum Campaniae colebatur puer Iuppiter , qui Anxurus dicebatur quasi axiros , id est sine
(401) 
   , alii item celsiores superandi sunt montes , Apennini iugis quantumlibet altis comparandi ,
(12) 
    , Marsos et eos qui proximum Marsis incolunt Apenninum usque ad veteris Campaniae terminos . 
(440) 
     lacus decimo miliaribus , et edito in colle Apenninum versus est Alba Marsorum , Romana
(78) 
   a mari recedentem , et dicit prope eam fuisse Aphrodisium ubi panagyrim Latini agerent .  Idque
(532) 
Origo nunc habetur amnis , qui apud locum caedis apostoli Pauli labens paludem `` Ad Aquas Salvias
(528) 
Nicenus , Bononiae nunc et exarchatus Ravennatis Apostolicae Sedis legatus .  De campis , quos
(513) 
Albanum vergunt montem , eandem cum virtutem tum apparatum habentia .  Deinceps campos esse ,
(513) 
    attolli , habereque regiam magnificentissimi apparatus , et continua esse loca , quae ad
(522) 
     autem magnificentissimi ( ut Strabo dicit ) apparatus fundamenta esse non dubitamus , quae
(525) 
demolitus sit ut vix fundamentorum vestigia nunc appareant .  Ea vero vetus et praeclara olim urbs
(416) 
 et Marrubiam urbes fuisse claras ex sequentibus apparebit .  Vergilius libro VII :` Quin et
(364) 
   bellum quidem parari nec diuturnam pacem fore appareret , Tusculanis negotium datum adverterent
(551) 
 viris .  Eam vero hac ratione fabricatam fuisse apparet .  Navis tota lariceis asseribus trium
(553) 
   delibuta fuit .  Quod bitumen ( ut etiam nunc apparet ) croceum purpureumve contexuit
(543) 
 ipse maioribus fuerit gratus magnum hoc tempore apparuit argumentum .  Prosper enim Columna ,
(420) 
Fucinum ingentem lacum habitantes , qui Marrubii appellabantur quasi circa mare habitantes propter
(558) 
  cretae bitumatio ( vel , ut olim in aedificiis appellabatur , ` complastratio ' ) superinfusa
(10) 
licet absurdum ) secuti , Campaniam et Maritimam appellabimus .  Et quidem Campaniam scimus dictam
(193) 
  nominatum , quod concava omnia ` Gaieta ' illi appellant .  Et tamen Strabo consentit Caietam
(219) 
      citrangulis arantiisque ( ut nostri citrea appellant ) consita interfluunt irrigantque loca 
(517) 
 loco quem Sancti Iohannis in Campo Horatii nunc appellant .  Alia etiam a Strabone omittuntur ,
(583) 
   ornamentis paene spoliato , quem nunc Mamolum appellant .  Hunc vero pontem Mamaeam , Alexandri
(293) 
 paludi .  Et alio loco dicit Ariciam a Vergilio appellari ` matrem ' ut plauderet adulareturque
(529) 
    rectos ruinis et silvis proprie magis campos appellari posse constat .  Cum autem Albam Strabo
(537) 
 ` audiit et Triviae longe lacus ' , dicit Nemus appellari lucum haud longe ab Aricia , in quo
(618) 
      mutatione facta , diximus Valmontonem nunc appellari .  Dicit enim Livius peritissime
(79) 
   ubi panagyrim Latini agerent .  Idque Plinius appellat lucum Iovis Indigetis , cui propinquus
(126) 
        dictum est , Liviusque utrumque Circeios appellat .  Sed nos in Romanae ecclesiae gestis
(291) 
, in VII , ministrasse tela Aeneae , quo in loco appellat eam ` potentem ' , quia fuit praestans
(299) 
 consilio rem publicam administrare simulabat .  Appellat itaque Vergilius Hippolytum ` Virbium ' 
(380) 
    Vergilius Aeneae arma fabricasse , ubi Tibur appellat ` superbum ' .  Et Servius exponit :`
(441) 
      detractaverunt .  Eamque Strabo urbem ( ut appellat ) solam in Latina regione pro
(457) 
    celsis in montibus Sublacum ( veluti Plinius appellat , Sublaquaeum ) , nobile oppidum , lacui
(499) 
       .  Fluvium eius regionis Verrestim Strabo appellat .  Et addit in ea montana regione
(534) 
   lacus , quem Suetonius Tranquillus Nemorensem appellat , ad quem dicit C. Caesarem villam
(321) 
 Anagnia cudi iussit , unde dives est a Vergilio appellata . '  Hernicos autem Servius Sabina
(442) 
in sua aedilitate introduxisse aquam eius nomine appellatam , quae quidem aqua supra omnes alias
(532) 
     Pauli labens paludem `` Ad Aquas Salvias '' appellatam efficit .  Estque is lacus , de quo
(524) 
     tyranno , Frederici imperatoris Barbarossae appellati copiis coniuncti , populum Romanum
(11) 
regionem quae est circa Capuam , scimusque Latii appellationem a principio pauciora complexam
(8) 
       in VII exponens , populos proprie Latinos appellatos dicit eos qui intererant Albani montis
(71) 
        , ut accipitres ( ` Chiluones ' a Plinio appellatos ) , quibus nunc ` falchonibus ' est
(90) 
nunc Urbi vicina sunt , et ideo populos Sacranos appellatos : '  ` nam sacrati sunt matri deorum
(33) 
         adornari placuit , Rostraque id templum appellatum . '  Eam urbem Strabo dicit ab Ostia
(218) 
      Sancti Anastasii , deinde oppidum Spelunca appellatum , ubi dicit Strabo speluncas patere
(219) 
         ( sive Lirim ) fluvium , nunc Gaurianum appellatum , milibus decem terra est omnium - non
(309) 
 vetus oppidum , nunc est monasterium Fossa Nova appellatum , quod , centum olim pluribusque
(399) 
        comitum domibus ornatum , Vicus Varronis appellatum .  Superius Portella et Cantalupum
(536) 
      .  Ad eumque lacum est situm oppidum Nemus appellatum .  Servius grammaticus in septimo
(539) 
  .  Hunc vero lacum Dianae speculum a maioribus appellatum , Romana re florente , eo fuisse
(541) 
   ) nemorosa fuit , a qua oppidum exstans Nemus appellatum est .  Eaque nunc arboribus frugiferis
(251) 
     in oppido quod corrupte ` Civita Indivina ' appellatur , a Prospero Columna cardinale
(335) 
 .  Scribit Plinius Fucinum lacum , qui Marsorum appellatur , subterraneos habere cuniculos quibus
(145) 
       faciunt amnes duo , e quibus maior Aufens appellatus , apud Terracinam olim via Appia Mare
(302) 
 celeberrimo loco vicus semper postea ` Tuscus ' appellatus .  Quam ob rem Porsena obsides in
(582) 
       , torque detracto a Gallo , Torquatus est appellatus .  Is in via Tiburtina ponte iungitur
(183) 
Et sic Amyclae silentio periere , unde Vergilius appellavit eas tacitas et Lucilius satiricus : ' 
(547) 
    , quibus per harpagones ferreos grossioribus appensos rudentibus captam mordicus navem
(145) 
    Aufens appellatus , apud Terracinam olim via Appia Mare Inferum attingebat .  Terracinam dicit
(232) 
       , et Caecubum , civitas Fundorum , in via Appia .  Haec autem omnia loca boni vini copiam
(247) 
  regione , tenebimus :  viis incedendo tribus , Appia , Latina , Tiburtina , quae inter se
(278) 
    primo secundum litus est descripta , habetur Appia , eiusque viae prima urbs ad sextum decimum
(288) 
     oppidi faciem reddiderit .  Eademque in via Appia est proxima Albae sexto miliario Aricia
(530) 
   , quam nunc solo aequatam , tunc urbem in via Appia fuisse supra ostendimus .  Est Albae
(602) 
Flaccum cos. iturum Romam Hannibalem secutum via Appia et Setiam Lanuviumque praemisisse qui
(186) 
          et fluvialibus aquis , propinquam viae Appiae , et navigari nocte maxime , quandoque
(170) 
   Terracina imminet mari , ne Hannibal per viam Appiam in agrum Romanum iret praedatum .  Lucanus
(216) 
     . '  Et altero item quinto , sed extra viam Appiam , est Caieta .  Ea autem decem milia
(309) 
      sive Nymphaeum amnem , ubi olim fuit Forum Appii vetus oppidum , nunc est monasterium Fossa
(13) 
     nostrae nunc Campaniae et Maritimae cogimur applicare .  Nec satis scio si in nostra Latina
(548) 
        funibus harpagones in morsum capturamque applicare .  Tandem capta ligataque ad proram
(41) 
exhauserit , effodiendisque postea thesauris ita applicuisse animum ut mentitos per singula
(71) 
 serventur , terrae quam possunt volatu rapidius appropinquant , sicque amentes in retia se
(62) 
advolat non sine periculo navigantium : '  ` cum appropinquavere terris , quippe velis saepe
(75) 
      . '  ` Hirundines vero in propinqua abeunt apricos secutae montium recessus . '  Ex aucupio
(53) 
 .  Venationem vero amplissimae ut usquam silvae apris capreisque abundantem praebent .  Aucupium
(112) 
    ( sicut ilium Arrago Trinacria expulerat ) , apud Beneventum infauste conflixerat .  Unico
(145) 
  amnes duo , e quibus maior Aufens appellatus , apud Terracinam olim via Appia Mare Inferum
(190) 
         dictam fuisse ` Formiam ' :  unde locus apud quem colebatur sit dictus .  Livius in VIII 
(314) 
ipso Algidi silvae ingressu Regillus est lacus , apud quem Aulus Postumius dictator prospere
(361) 
        permissum .  Hinc Babucum , olim civitas apud Livium Bovillarum nomine nota , deinde
(370) 
     , Iohanne ornatus filio rei bellicae gloria apud Venetos florente , oppidi illius aliorumque
(480) 
      in II perstringit his verbis :  ` Iam quot apud Sacri cecidere cadavera Portum . '  Et infra
(491) 
  Praenestinos milites miris laudibus quod , cum apud Cannas infelicissime pugnatum esse audissent
(491) 
  Cannas infelicissime pugnatum esse audissent , apud Casilinum divertentes in eo oppido
(516) 
nunc est ) maiori ex parte subiecta .  Et quidem apud Praeneste montes peritissime sunt descripti 
(532) 
effluant aquae .  Origo nunc habetur amnis , qui apud locum caedis apostoli Pauli labens paludem `
(535) 
 emissorio educta , Numicum amnem efficit , quem apud Ardeam in mare labi diximus .  Ad eumque
(582) 
, defert in Tiberim . '  Livius scribit Camillum apud Anienem Gallos , Roma redempta , exeuntes
(335) 
          , subterraneos habere cuniculos quibus aqua certo effluens tempore amnem faciat .  Et
(404) 
 servorum undecim annis emittendo lacu Fucino et aqua Romam perducenda tenuisse .  Supra Rivum
(442) 
      aquam eius nomine appellatam , quae quidem aqua supra omnes alias introductas probabatur . )
(533) 
    ) praedixit futurum ut , si emitteretur inde aqua , Romani Veiis potirentur .  Distat ab
(535) 
    reliquerit imperfectam .  Cuius quidem lacus aqua , mirabilis operis emissorio educta ,
(219) 
 amoenissima , quod , fontibus ibi scatentibus , aquae passim lucidissimae citrangulis arantiisque
(260) 
miliario oppidum Sarmineta .  Et tertio absunt ` Aquae Foetidae ' , ad quas palus incipit
(383) 
     altum esse fontem in Tiburtinis montibus ab aquae qualitatem quae in ipso fonte est , sic
(403) 
   a lacu Fucino aquis , ne conclusus aer cursum aquae moraretur , spiracula fuerunt adhibita . 
(425) 
 venenum . '  ` Ferunt ictas saliva ut ferventis aquae contactu fugere , quod si in fauces
(441) 
    habenti , ex eoque lacu ductos fuisse Fontes Aquae Martiae , qua potaretur Roma .  ( Nosque in
(531) 
  mirabili opere facto ( licet tenues ) effluant aquae .  Origo nunc habetur amnis , qui apud
(442) 
          Martium in sua aedilitate introduxisse aquam eius nomine appellatam , quae quidem aqua
(523) 
Luculli villa , cui nunc dicitur Frascatum , ubi aquam Virginem , quae nunc unica Romam perducitur
(287) 
   rusticanas inibi habitationes habeat - ductus aquarum instauraverit et demortuae urbi aliquam
(337) 
      , aestate , ac autumno ingentem evomit vim aquarum , quae Lirim amnem a Sancto Vito oriundum
(459) 
  usque Varronis , incisus saxeo in monte ductus aquarum , quae formis partim eo incisis modo ,
(521) 
       miliaribus distantia agri fertilitatem et aquarum abundantiam videmus esse maximam . 
(532) 
locum caedis apostoli Pauli labens paludem `` Ad Aquas Salvias '' appellatam efficit .  Estque is
(562) 
   lucidissimique ad Nemorense oppidum scatentis aquas nunc molas convolventes multo ipsarum
(474) 
    undique foratas usque in campos esse , alias aquationis gratia , alias ob latentes invasiones 
(287) 
      nomen fluxit .  In eo Ludovicus cardinalis Aquileiensis , Romani pontificis camerarius ,
(174) 
   harenae litus , et aequoreis splendidus Anxur aquis . '  Et ad Frontinum :` Anxuris aequorei
(186) 
      in multis locis palustribus et fluvialibus aquis , propinquam viae Appiae , et navigari
(261) 
   harenae litus , et aequoreis splendidus Anxur aquis , et non unius spectator lectulus undae ,
(262) 
  hinc puppes fluminis inde maris . '  Ab hisque aquis quinque miliaribus distat Setia vetusti
(403) 
    imperatore ) perducendis Romam a lacu Fucino aquis , ne conclusus aer cursum aquae moraretur ,
(553) 
 et plumbeis desuper chartis superficies tota ab aquis imbribusque navem bitumenque defensura
(513) 
    .  Tusculi namque collem dicit esse fecundum aquisque abundantem , et paulatim multis in locis
(219) 
         , aquae passim lucidissimae citrangulis arantiisque ( ut nostri citrea appellant )
(466) 
       . '  Et Plinius dicit Praeneste dici quia arbor prinus multa sit in eo monte .  Eam vero
(386) 
   :  ` Nullam , Vare , sacra vite prius severis arborem circa mite solum Tiburis et moenia Catili
(69) 
 quascumque longo tractu viderint congregatas in arboribus considere , iactu lapidis et clamore
(542) 
      exstans Nemus appellatum est .  Eaque nunc arboribus frugiferis adeo pulchre est consita ut
(217) 
     arduos celsosque montes - sed viti , olea , arborumque consitionibus amoenissimos .  Et
(127) 
         , saepe legimus in Circeio monte fuisse arcem Circeiam , omnium quas Romana ecclesia
(613) 
Et infra :  ` C. Poetilius dictator cum audisset arcem Fregellanam ab Samnitibus captam , omisso
(405) 
      tenuisse .  Supra Rivum Frigidum recta est Arceolum , secus quod planities incipit ( ut in
(554) 
infixi ita compresserant ut omnis humor perpetuo arceretur .  Interior vero navis pars non ab
(172) 
     :  ` Et iam praecipites superaverat Anxuris arces et qua Pontinas via dividit uda paludes . '
(567) 
     :  ` iamque praecipites superaverat Anxuris arces , et qua Pontinam via dividit uda paludem ,
(450) 
    dedit familiam Capranicensem , in qua Paulus archiepiscopus , gravissimo Martini quinti
(445) 
    Strabo , quia esset natura loci et munimento arcis valida , saepe Romanos praesidii loco
(82) 
   colonis , praecipiti delata Noto . '  ` Locus Ardea quondam dictus avis et nunc magnum manet
(82) 
  Ardea quondam dictus avis et nunc magnum manet Ardea nomen . '  Et infra :` quinque adeo , magna
(85) 
novant : '  ` Atina potens , Tiburque superbum , Ardea , Crustumeri , et turrigerae Antemnae . ' 
(95) 
      conditam a Danae , Persei matre .  Fuitque Ardea una ex duodeviginti coloniis quae , dum
(97) 
vero fluvius , quem Strabo dicit propinquum esse Ardeae , a Vergilio sic celebratur in septimo :  
(78) 
     duarum quas descripsimus maritimarum urbium Ardeam ponit Strabo , Rutilorum olim habitationem
(87) 
       , dicit :  ` Hyginus , ab augurio avium , Ardeam . '  ` Et Ovidius , improprie ac fabulose 
(88) 
 , improprie ac fabulose , incensam ab Hannibale Ardeam et in hanc avem esse conversam . '  Item
(94) 
 '  ` unde Sacrani sunt dicti . '  Dicit Plinius Ardeam fuisse conditam a Danae , Persei matre . 
(535) 
      educta , Numicum amnem efficit , quem apud Ardeam in mare labi diximus .  Ad eumque lacum
(92) 
    deorum Corybantes . '  ` Alii Sacranas acies Ardeatum volunt , qui aliquando , cum pestilentia
(392) 
reaedificavit .  Supra eam civitatem sunt montes ardui et late diffusi , in quibus fortissimi olim
(262) 
 miliaribus distat Setia vetusti nominis oppidum arduo in colle situm , vini ( ut refert Plinius )
(277) 
    hinc quinque miliario est oppidum , quod sit arduo in colle situm pro Somnino dictum , a quo
(401) 
       Portella et Cantalupum oppidula .  Deinde arduo in monte Rivus Frigidus , quo superato ,
(217) 
      silicibus Romano veteri modo stratam inter arduos celsosque montes - sed viti , olea ,
(267) 
 a Setia distans , non ut olim campestre est sed arduum in collem mutatum , postquam Teutonica
(489) 
   eo titulo in triumpho transtulit ( Sulla ) et argenti sex . ' .  ` Item ex reliqua omni
(490) 
pridie transtulerat auri pondo quindecim milia , argenti pondo centum quindecim milia . ' 
(556) 
 ferro certissimam habuit defensionem .  Nam cum argilla et creta quicquid ligneae soliditatis
(559) 
     liquefactoque ferro priusquam refrixisset , argilla cretaque et ipsa eodem decoquenda calore
(559) 
            quo et substrata et superius deducta argilla unum sicut etiam nunc sunt commixtum ex
(558) 
 laricea prius habuerat .  et ferro insuper alia argillae ac cretae bitumatio ( vel , ut olim in
(258) 
  cognomine gentem , Catillusque acerque Corax , Argiva iuventus . '  Deinceps a Velitris recto
(543) 
       fuerit gratus magnum hoc tempore apparuit argumentum .  Prosper enim Columna , cardinalis
(271) 
     vero et certior Privernatium laus fuit illa argutissima oratoris eorum ad senatum Romanum
(288) 
   in via Appia est proxima Albae sexto miliario Aricia olim civitas vetusta , de qua Livius , in
(291) 
    Marini oppidi ecclesias decorarunt .  Estque Aricia una ex urbibus quinque quas facit
(294) 
  Iulia Caesaris soror genuit Attiam ex Balbo in Aricia , et Attia ex Octavio genuit Octavianum . 
(296) 
 pulcherrima bello , Virbius insignem quem mater Aricia misit . '  Est vero haec Hippolyti fabula
(308) 
     sic laudat :  ` mittit praecipuos nemoralis Aricia porros . '  Deinceps eadem via secus
(537) 
   ' , dicit Nemus appellari lucum haud longe ab Aricia , in quo lacus est ubi speculum Dianae
(293) 
     esset Pontinae paludi .  Et alio loco dicit Ariciam a Vergilio appellari ` matrem ' ut
(298) 
 Nam Diana Hippolytum ab inferis revocatum misit Ariciam , quem nutriri curavit ab Egeria nympha ,
(301) 
  Arunte , regis Porsenae filio , ad oppugnandum Ariciam iverant , amisso duce redeuntes Romam
(304) 
     LXXX scribit Cinnam et C. Marium expugnasse Ariciam coloniam .  Plinius vero dicit brassicam
(530) 
  Strabo a principio nominaverit , proximam illi Ariciam omisit , quam nunc solo aequatam , tunc
(566) 
      .  Constabitque Caesarem a Terracina supra Ariciam ad Cinthianum , inde ad montem Albanum ,
(534) 
   , Romani Veiis potirentur .  Distat ab Albano Ariciaque pariter passus circiter quatuor mille
(293) 
     adulareturque Augusto , cuius mater fuierit Aricina .  Nam Iulia Caesaris soror genuit Attiam
(305) 
Ariciam coloniam .  Plinius vero dicit brassicam Aricinam altitudine non excelsam reputari
(307) 
      ex omnibus perhiberi .  Et Martialis poeta Aricinos porros sic laudat :  ` mittit praecipuos
(289) 
  civitas vetusta , de qua Livius , in VIII :  ` Aritini eodem iure quo Lavinii in civitatem
(5) 
  :  ` primus ab aetherio venit Saturnus Olympo, arma Iovis fugiens et regnis exsul ademptis . '  
(328) 
  accepit . '  Et inferius :  ` Anagninis , quia arma Romanis intulerant , civitas sine suffragii
(365) 
     oriretur . '  ` Nuntiarunt legati Labicanos arma cepisse et cum Aequorum exercitu depopulatos
(380) 
 quinque civitatibus quas facit Vergilius Aeneae arma fabricasse , ubi Tibur appellat ` superbum '
(394) 
   venatu nemorum duris Aequicola glaebis . '  ` Armati terram exercent semperque recentes
(150) 
    invasere . '  ` Pronuntiatum ne quis praeter armatos violaretur . '  ` Reliquam omnem
(111) 
 iure avi sui Frederici superius dicti debitam , armis ceperat .  Conradinusque Carolum primum
(151) 
 ` Reliquam omnem multitudinem voluntariam exuit armis , quorum ad duo milia quingenti vivi
(111) 
   , in carcere mori coegerat .  Rex enim Petrus Arrago insulam Trinacriam , Constantiae uxori
(112) 
Neapolitano regno pellere confisus ( sicut ilium Arrago Trinacria expulerat ) , apud Beneventum
(122) 
      . '  Et infra :  ` Nam de mulieribus malis artibus imbutis , et nos , dum essemus in Italia 
(123) 
       partium : '  ` mulieres imbutas his malis artibus in caseo dare solere ( quibus possent
(547) 
       rudentibus captam mordicus navem lignarii artis eius periti attraherent .  Et a Genua urbe
(447) 
 titulo possidet Leonellus Acclociamurus bonarum artium litteris praesertim historiae deditissimus
(546) 
      queant extrahi .  Quare vir ipse , bonarum artium studiis et in primis historiae
(301) 
.  Nota est vetus historia :  Etruscos , qui cum Arunte , regis Porsenae filio , ad oppugnandum
(575) 
        patre .  Et Vergilius in VII :  ` quique arva Gabinae Iunonis ' , ubi Servius exponit :  `
(577) 
condidisse . '  ` Quam ob rem Vergilius dixit `` arva '' non moenia . '  Alibi tamen Servius super
(446) 
 Pauli nepotem , adversus Allobrogas et Bituitum Arvernorum regem feliciter pugnasse , ex
(324) 
saxum dicerent .  Livius in IX :  ` P. Cornelius Arvina , M. Tremulus coss. concilium populorum
(106) 
     est quinto miliario Astura Antonii Columnae arx mari circumdata , prope quam Astures fuere
(197) 
destruxerunt Saraceni .  Distat vero a Terracina arx ( ut Strabo ) et ( ut nunc est ) civitas
(276) 
 '  Circumstantque Privernum oppidula Maientia , arx Gorga , et arx Sicca .  Somninum hinc quinque
(276) 
    Privernum oppidula Maientia , arx Gorga , et arx Sicca .  Somninum hinc quinque miliario est
(473) 
   non dubito esse montem in quo est munitissima arx Rocha Cavarum dicta .  Dicit quoque idem
(196) 
 , Caieta , dedisti . '  Sed licet Caietae sinus arxque Celebris et pervetustae fuerint famae , ea
(284) 
      .  De cuius origine Vergilius in VIII :  ` Ascanius clari condet cognominis Albam . '  Eam
(254) 
 . '  ` In agrum senatorum coloni missi , quibus ascriptis speciem antiquae frequentiae Velitrae
(451) 
       prudentia nunc claret , cum tamen Angelus Asculanus episcopus frater et Nicolaus
(432) 
    similitudo de Marso , qui incantat ut educat aspidem de tenebrosa caverna . '  ` Utique in
(429) 
  illis secundum similitudinem serpentis , sicut aspidis surdae obturantis aures suas , quae non
(552) 
fabricatam fuisse apparet .  Navis tota lariceis asseribus trium digitorum crassitudine compacta ,
(132) 
     et Ausonium pelagus vocitatum fuisse Strabo asserit .  Post Ausones fuerunt Osci , quibus
(414) 
   oppidum a quo nomen regio accepit Plinius sic asserit :  ` Gellianus auctor est lacu Fucino
(554) 
   Quas quidem chartas claviculi , non ( ut nunc assolet ) ferrei sed aenei , frequentes infixi
(393) 
septimo Aeneidos :  ` horrida praecipue cui gens assuetaque multo venatu nemorum duris Aequicola
(347) 
         naturaque tutus . '  ` Sed evicit omnia assuetus praedae miles . '  ` Ad tria milia
(337) 
      nomine , qui hieme , quando Fucinus glacie astringitur , siccus , vere postmodum , aestate ,
(120) 
  Dei civitatem aedificat , sic habet :  ` Varro astruit Circen socios Ulyxis mutasse in bestias .
(107) 
   fuere vetustissimi , de quibus Vergilius :  ` Astur equo fidens . '  Ad quam parum feliciter
(106) 
    licebat . '  Post Antium est quinto miliario Astura Antonii Columnae arx mari circumdata ,
(113) 
  conflixerat .  Unico sociatus comite , fugiens Asturae interceptus , ad Carolumque perductus ,
(110) 
continuasset .  Pari item infelicitate ad eandem Asturam se de fuga contulit Conradinus Henrici
(106) 
       Columnae arx mari circumdata , prope quam Astures fuere vetustissimi , de quibus Vergilius 
(137) 
   ( milia ) , eo volumine quod scribit Nicodoro Atheniensium magistratu , qui fuit urbis nostrae
(85) 
    positis incudibus , urbes tela novant : '  ` Atina potens , Tiburque superbum , Ardea ,
(52) 
   , vel potius glareosum , pisces quidem multos atque optimos habet .  Venationem vero
(350) 
      oppido Ferentino , familia vetere honorata atque ex principibus Etruriae .  A Ferentino
(372) 
   , quae oppidi cognomen habet , oriundi patria atque villa .  Deinceps sunt Zanchatum ,
(398) 
    oppugnando ceperunt , quorum pleraque diruta atque incensa sunt , nomenque Aequorum prope ad
(435) 
   aurem terrae et de cauda obturat alteram . '  Atque ita voces illas quantum potest evitans ,
(471) 
     .  Dicique a quibusdam Graecas esse ambas , atque Praenestinam Polystephanum vocari prius . 
(512) 
   Strabo :  Tusculum ornari insitionibus circum atque aedificiis - et ad eam maxime partem quae
(431) 
    in dicti Psalmi expositione sic scribit :  ` Attende quid ibi dicatur ad similitudinem , quid
(278) 
        quam quisquam possit credere , qui omnia attente non viderit .  Estque haec Alba cuius
(21) 
  considerationem , quae prudentes quosque debet attentos et vigiles reddere ut rebus humanis
(294) 
     soror genuit Attiam ex Balbo in Aricia , et Attia ex Octavio genuit Octavianum .  Sic enim
(294) 
      Aricina .  Nam Iulia Caesaris soror genuit Attiam ex Balbo in Aricia , et Attia ex Octavio
(605) 
  transmisso , agrum praesentis Latinae regionis attigit .  Primo , Fregellanum , qui locus ,
(145) 
   , apud Terracinam olim via Appia Mare Inferum attingebat .  Terracinam dicit Livius , cum
(185) 
        . '  Solum Terracinae dicit Strabo intus attingere Formias , Minturnas , et Sinuessam . 
(186) 
    venientes a Brundisio Romam prope Terracinam attingere fossam plenam in multis locis
(18) 
      onerarent ut levatae naves facilius flumen attingerent .  Ea enim tempestate Romanus portus
(237) 
     Sotere , patre Concordio .  Sed iam limites attingimus nostrae huius Latinae regionis : 
(514) 
  .  Deinceps campos esse , quorum alii ad Romam attingunt eiusque suburbia , alii ad mare .  Haec
(524) 
  dicitur , adeo ut Roma postmodum caput numquam attollere potuerit .  Unde factum est ut anno
(513) 
          , et paulatim multis in locis in altum attolli , habereque regiam magnificentissimi
(547) 
captam mordicus navem lignarii artis eius periti attraherent .  Et a Genua urbe maritima mercede
(438) 
Sulla .  Bellumque hoc id felicitatis Romae urbi attulit , quod M. Cicero in eo militans
(503) 
          gener Tarquinio exsuli socero auxilium attulit , unde pugna ad Regillum originem habuit 
(57) 
     fessa extra rete in sabulum ceciderit , eam auceps manu percipit .  Fuisseque audivimus intra
(244) 
infinitaque paene oppida et castella , ex quibus auctor est Plinius quinquaginta tres populos sine
(415) 
regio accepit Plinius sic asserit :  ` Gellianus auctor est lacu Fucino haustum Marsorum oppidum
(561) 
   singulis elegantes insculptae sunt litterae , auctorem ut coniicimus navis suum Tiberium
(505) 
crimenque rebellionis a publica fraude in paucos auctores versum . '  Et Plinius inter insignia
(68) 
peritissimi Neptunienses retia quam maxima in id aucupii magno parata impendio suspendunt . 
(46) 
    eius oppidi populus non exiguus piscatione , aucupio , et venatu , quod Antiatum olim ager (
(76) 
 abeunt apricos secutae montium recessus . '  Ex aucupio palumbarum Romanus nostri temporis
(54) 
  silvae apris capreisque abundantem praebent .  Aucupium quoque duplex est , eiusque tempora sunt
(58) 
   audivimus intra mensem unum , quo continuatur aucupium dies aliquot , in quorum singulis centum
(66) 
      sciantur .  Aliud item in Antiate agro est aucupium per autumnum .  Palumbes cum mari
(81) 
 .  Vergilius autem libro septimo sic habet :  ` audacis Rutili ad muros , quam dicitur urbem
(122) 
      imbutis , et nos , dum essemus in Italia , audiebamus talia de quadam regione illarum
(537) 
     in septimo Vergilii versus hos exponens , ` audiit et Triviae longe lacus ' , dicit Nemus
(434) 
dicitur quod cum exire noluerit , recusans tamen audire illas voces quibus se cogi sentit ,
(491) 
   , cum apud Cannas infelicissime pugnatum esse audissent , apud Casilinum divertentes in eo
(613) 
    . '  Et infra :  ` C. Poetilius dictator cum audisset arcem Fregellanam ab Samnitibus captam ,
(58) 
         , eam auceps manu percipit .  Fuisseque audivimus intra mensem unum , quo continuatur
(544) 
     possideat hereditate , piscatores aliquando audivit Nemorenses dicere naves suo in lacu binas
(145) 
 quam paludem faciunt amnes duo , e quibus maior Aufens appellatus , apud Terracinam olim via
(141) 
 Mucianus ter cos. prodidit . '  ` Deinde flumen Aufentum supra quod Terracina oppidum , Volscorum
(87) 
    , Vergilii septimo , dicit :  ` Hyginus , ab augurio avium , Ardeam . '  ` Et Ovidius ,
(12) 
contra videmus Strabonem Cretensem , qui Tiberii Augusti temporibus floruit , ponere in Geographia
(14) 
 satis potero facere sicut Livii Patavini , Divi Augusti , Vergilii , Strabonis , et Plinii
(255) 
tum ea ratione notissima , quod Octavii Caesaris Augusti progenitores inde originem habuere . 
(321) 
         ad historiam :  ` Nam Antonius , Fulvia Augusti sorore contempta , postquam duxit
(119) 
         in feras . '  De qua re beatus Aurelius Augustinus , dum Dei civitatem aedificat , sic
(430) 
   incantantis sapienter . '  Et beatus Aurelius Augustinus in dicti Psalmi expositione sic
(293) 
 appellari ` matrem ' ut plauderet adulareturque Augusto , cuius mater fuierit Aricina .  Nam
(24) 
         .  Flavius Eutropius scribit Aurelianum Augustum coepisse fundare Ostiae forum nominis
(561) 
      ut coniicimus navis suum Tiberium Caesarem Augustum indicantes .  Censuitque Leo Baptista
(314) 
  silvae ingressu Regillus est lacus , apud quem Aulus Postumius dictator prospere adversus
(63) 
non volant , humido scilicet et graviore vento , aura tamen vehi volunt propter pondus corporum
(24) 
   exstat vestigium .  Flavius Eutropius scribit Aurelianum Augustum coepisse fundare Ostiae forum
(119) 
       mutabantur in feras . '  De qua re beatus Aurelius Augustinus , dum Dei civitatem aedificat
(430) 
et venefici incantantis sapienter . '  Et beatus Aurelius Augustinus in dicti Psalmi expositione
(486) 
 secessu ad animi curarumque relaxationem .  Sed Aurelius Antoninus imperator optimus ibi parum
(434) 
illas voces quibus se cogi sentit , allidit unam aurem terrae et de cauda obturat alteram . ' 
(429) 
     serpentis , sicut aspidis surdae obturantis aures suas , quae non exaudiet vocem incantantium
(489) 
    , Praeneste detulerat , tredecim milia pondo auri , sub eo titulo in triumpho transtulit (
(490) 
    ex reliqua omni victoria pridie transtulerat auri pondo quindecim milia , argenti pondo centum
(131) 
        et multis ante conditam Urbem temporibus Ausones habitarunt , qui etiam Campanum habebant
(133) 
 pelagus vocitatum fuisse Strabo asserit .  Post Ausones fuerunt Osci , quibus etiam Campania erat
(132) 
   etiam Campanum habebant agrum .  Unde Italiam Ausoniam et Ausonium pelagus vocitatum fuisse
(132) 
      habebant agrum .  Unde Italiam Ausoniam et Ausonium pelagus vocitatum fuisse Strabo asserit 
(63) 
 et hoc semper noctu , merguntque navigia . '  ` Austro non volant , humido scilicet et graviore
(250) 
     retinens nomen , credere nos hactenus fecit aut Marinum ( si ea non fuerat , ut diximus ,
(250) 
 si ea non fuerat , ut diximus , Mariana villa ) aut Zagarolum , novi nominis oppidum , sed , ut
(382) 
appellat ` superbum ' .  Et Servius exponit :  ` aut nobile aut quia aliquando Tiburtini a senatu
(382) 
superbum ' .  Et Servius exponit :  ` aut nobile aut quia aliquando Tiburtini a senatu responsum
(426) 
  venire , effudisse , multosque afflictos morsu aut fuga allisos .  Nec falsa aut fabulosa
(427) 
   afflictos morsu aut fuga allisos .  Nec falsa aut fabulosa tenenda sunt ea , quae hic de
(521) 
 Columnae cardinalis oppida .  Circa quae duobus aut tribus a Tusculo miliaribus distantia agri
(529) 
  Sedis legatus .  De campis , quos Strabo dicit aut ad Urbem aut ad mare pertinere , nimis verum
(529) 
   .  De campis , quos Strabo dicit aut ad Urbem aut ad mare pertinere , nimis verum esse videmus
(8) 
his quoniam latuisset tutus in oris . '  Servius autem grammaticus , Vergilium in VII exponens ,
(10) 
et exterarum gentium missa populo Romano .  Hanc autem regionem , aetatis nostrae ac superiorum
(36) 
     et myoparones ad piraticam emittere .  Fuit autem in Antiatum foro Castoris et Pollucis
(40) 
superbos vertere funeribus triumphos . '  Livius autem libro LXXX scribit Cinnam et Marium
(44) 
    mirandas exstare ruinas vidimus .  Neptunium autem , oppidum in Antii vestigiorum angulo
(80) 
 , cui propinquus est amnis Numicus .  Vergilius autem libro septimo sic habet :  ` audacis Rutili
(155) 
 suo quisque munere eo functus esset . '  Octavo autem libro Livius habet :  ` Cohors una , cum
(159) 
etiam Iuno virgo quae Feronia dicebatur . '  Est autem fons iuxta Terracinam qui aliquando dictus
(170) 
, quae adventu Hasdrubalis sit suspensa .  Libro autem XXI dicit Minucium a Fabio Maximo dictatore
(171) 
      in agrum Romanum iret praedatum .  Lucanus autem , accessum Caesaris primum post leges ad
(217) 
      , sed extra viam Appiam , est Caieta .  Ea autem decem milia passuum viam habent silicibus
(228) 
    , speciosissimam aedificavit .  In conspectu autem speluncarum , quas ad Caietae sinum esse
(233) 
       , civitas Fundorum , in via Appia .  Haec autem omnia loca boni vini copiam habere dicit
(236) 
  in Pontinis paludibus madent . '  Vestusta est autem utraque civitas et suo quaeque ornata fuit
(244) 
            partibus dicentur .  In mediterraneo autem Latinorum solo frequentes fuere urbes
(245) 
   tres populos sine vestigiis interiisse .  Hac autem describenda mediterranea regione modum
(251) 
     in oratione Pro L. Murena affirmat .  Nuper autem in oppido quod corrupte ` Civita Indivina '
(252) 
        illud oppidum esse ostendunt .  A Marino autem octavo miliario sunt Velitrae , civitas
(268) 
 simul et Britonum rabie fuit destructum .  Eius autem alumna fuit Camilla , quam virginem
(314) 
     , quem locum Gabios fuisse coniicimus .  Eo autem itinere in ipso Algidi silvae ingressu
(315) 
       bellum inferentem pugnavit .  A Gallicano autem ( sive Gabiis ) tertio distat Praeneste
(322) 
    dives est a Vergilio appellata . '  Hernicos autem Servius Sabina lingua a saxosa patria
(350) 
 caesa . '  ` Praeda militum fuit . '  Suetonius autem Tranquillus scribit Othonis imperatoris ,
(362) 
   , Porcilianum , Trevum , Felectinum .  Altera autem via , quam medio in Algido liquimus ,
(385) 
   ad omnia fortem idoneumque fuisse .  Horatius autem agrum Tiburtinum vitem amare sic indicat : 
(434) 
 . '  ` Utique in lucem vult educere . '  ` Illa autem amando tenebras suas , quibus se involutam
(485) 
     gladio concurrerunt et occisi sunt . '  Usi autem sunt libenter Romani principes eo secessu
(504) 
    pugna ad Regillum originem habuit .  Romanus autem populus Tusculis post rebelliones cum
(520) 
        , alii ex ea familia possidebant .  Quae autem de Tusculanae olim urbis collibus dicit ,
(522) 
      abundantiam videmus esse maximam .  Regiae autem magnificentissimi ( ut Strabo dicit )
(530) 
     magis campos appellari posse constat .  Cum autem Albam Strabo a principio nominaverit ,
(543) 
  cultissimo consitionibus loco cedat .  Quantum autem lacus ipse maioribus fuerit gratus magnum
(563) 
       superimpositas fuisse tenemus .  Pulchrum autem et paene mirum est videre clavos maiores
(618) 
 mutatione facta , sunt notissima .  Ex Anagnino autem in Labicanum venit , quem locum , maxima
(623) 
 fuisse quod nunc est oppidum Gallicanum .  Quae autem fuerit Pupinia , quam post Gabios
(337) 
        , siccus , vere postmodum , aestate , ac autumno ingentem evomit vim aquarum , quae Lirim
(66) 
  .  Aliud item in Antiate agro est aucupium per autumnum .  Palumbes cum mari transvolato Italiam
(210) 
  inveteranda sint :  ` Haec Fundana tulit felix autumnus opima . '  ` Expressit mustum consul ,
(9) 
  qui Bello Sociali defecerunt a Romanis , dicat auxilia Latini nominis et exterarum gentium missa
(127) 
        , quae afflictis Romanae ecclesiae rebus auxilio saepe fuit .  Nunc ad eius montis radices
(503) 
        Tusculanus gener Tarquinio exsuli socero auxilium attulit , unde pugna ad Regillum
(447) 
  castella , Paternumque , Transacum , Gaianum , Avecianum , et Mallianum oppida , et Celanum quod
(88) 
       , incensam ab Hannibale Ardeam et in hanc avem esse conversam . '  Item Servius , eodem
(248) 
      faciet , cum viae alicubi dirutis pontibus aversae , alicubi ut penitus ignorentur omnino
(70) 
  territas , in aera volare compellunt .  Dumque aves in magnum coactas numerum advolando , tensis
(111) 
       , Constantiae uxori suae hereditario iure avi sui Frederici superius dicti debitam , armis
(58) 
   aliquot , in quorum singulis centum huiusmodi avicularum milia capta sint .  De ipsis vero
(61) 
   ante semper adveniunt quam grues . '  ` Parva avis , et cum ad nos pervenit terrestris potius
(82) 
   delata Noto . '  ` Locus Ardea quondam dictus avis et nunc magnum manet Ardea nomen . '  Et
(87) 
       septimo , dicit :  ` Hyginus , ab augurio avium , Ardeam . '  ` Et Ovidius , improprie ac
(158) 
     puer Iuppiter , qui Anxurus dicebatur quasi axiros , id est sine novacula , quod barbam
(361) 
        a Romanis et connubium permissum .  Hinc Babucum , olim civitas apud Livium Bovillarum
(203) 
      data . '  Et infra :  ` Fundanus Vitrubius Bacchus , Privernis se ducem rebellionis exhibens
(294) 
    .  Nam Iulia Caesaris soror genuit Attiam ex Balbo in Aricia , et Attia ex Octavio genuit
(546) 
voluerint noscere animum adiecit , nosterque Leo Baptista Albertus , geometra nostro tempore
(562) 
  Caesarem Augustum indicantes .  Censuitque Leo Baptista fontis copiosissimi lucidissimique ad
(158) 
      quasi axiros , id est sine novacula , quod barbam numquam rasisset et colebatur etiam Iuno
(524) 
   Rainone eorum tyranno , Frederici imperatoris Barbarossae appellati copiis coniuncti , populum
(412) 
       Pantheon Romae in omnium Christi martyrum basilicam permisit consecrari - patria .  A qua
(564) 
       tu , Pater Beatissime Nicolae , impositam basilicarum urbis Romae tectis plumbeorum
(458) 
  imminens .  Redditque utrumque fama celebratum beati Benedicti non magis diutina conversatio ibi
(564) 
    videantur .  Quo inductus exemplo tu , Pater Beatissime Nicolae , impositam basilicarum urbis
(119) 
  quo homines mutabantur in feras . '  De qua re beatus Aurelius Augustinus , dum Dei civitatem
(430) 
     , et venefici incantantis sapienter . '  Et beatus Aurelius Augustinus in dicti Psalmi
(585) 
     a Romanis fuisse destructos quando , Urbe a Belisario instaurata , Totilae adventum pavidi
(207) 
    , sed pro Fundano populo , quem extra culpam belli esse ipse Vitrubius indicasset , cum
(565) 
diximus , describens , qua C. Caesar primum post belli civilis initia Romam venit , infrascriptos
(370) 
    simul et prudens , Iohanne ornatus filio rei bellicae gloria apud Venetos florente , oppidi
(9) 
      libro LXXII enumeratis Italiae populis qui Bello Sociali defecerunt a Romanis , dicat
(47) 
  urbs , cuius incolis postea ob Aeneae memoriam bello Latino Romani pepercerunt .  Sicut Livius
(296) 
       :  ` ibat et Hippolyti proles pulcherrima bello , Virbius insignem quem mater Aricia misit 
(314) 
   patria eiectum et Latinorum exercitum Romanis bellum inferentem pugnavit .  A Gallicano autem (
(324) 
praeter Alatrinatem et Verulanum , omnes Hernici bellum Romanis indixerunt . '  Et infra :`
(364) 
responsa inde retulissent dubia , quibus nec tum bellum quidem parari nec diuturnam pacem fore
(397) 
   .  Nam Livius libro nono :  ` Populus Romanus bellum fieri Aequis iussit . '  ` Ad XL oppida ,
(436) 
 evitans , non exit ad incantantem . '  Livius , bellum scribens Italicum libro LXXII ( quod ,
(438) 
  Pio legatis superatos pacem petisse a Sulla .  Bellumque hoc id felicitatis Romae urbi attulit ,
(458) 
     .  Redditque utrumque fama celebratum beati Benedicti non magis diutina conversatio ibi
(527) 
    diu post pontificibus Romanis tribus , sexto Benedicto , qui primum Henricum regem Teutonicum
(527) 
        nono Iohanne illius germano , et septimo Benedicto utriusque nepote ornata fuit .  Nec
(112) 
 sicut ilium Arrago Trinacria expulerat ) , apud Beneventum infauste conflixerat .  Unico sociatus
(303) 
  Quam ob rem Porsena obsides in foedere habitos benigne remisit .  Livius libro LXXX scribit
(528) 
   praeditus cum bonitate tum etiam humanitate , Bessarion Graecorum cardinalis Nicenus , Bononiae
(125) 
se redirent . '  ` Nec tamen in eis mentem fieri bestialem sed rationalem humanamque servari . ' 
(120) 
 ` Varro astruit Circen socios Ulyxis mutasse in bestias . '  Et infra :` Nam de mulieribus malis
(266) 
       , quando ego te , medico non prohibente , bibam? '  Privernumque item vetustum , quinque a
(211) 
  opima . '  ` Expressit mustum consul , et ipse bibet . '  Euntibusque a Fundis Formias
(560) 
, fistulae in fundo lacus inventae sunt plumbeae bicubitales longitudine , firmissima crassitudine
(312) 
        celebrati nominis silva , in cuius medio bifurcatum est iter hoc nostrum :  et hinc ad
(402) 
  exstant tam alte excisi defossique ut deiectum bilibre saxum non prius referat casus sui sonitum
(368) 
     . '  ` Coloni ab Urbe mille quingenti missi bina iugera acceperunt . '  Id oppidum nunc
(544) 
     audivit Nemorenses dicere naves suo in lacu binas esse submersas , quae nec adeo putres sint
(299) 
   Vergilius Hippolytum ` Virbium ' , id est , ` bis virum ' .  Nota est vetus historia :Etruscos 
(540) 
  inspexerit .  Vallis enim concavae in circuitu bis mille passus complexo hic lacus dimidium
(446) 
        Arvernorum regem feliciter pugnasse , ex Bituitique exercitu occisa CXX milia , ipsumque ,
(446) 
        , Pauli nepotem , adversus Allobrogas et Bituitum Arvernorum regem feliciter pugnasse , ex
(558) 
     .  et ferro insuper alia argillae ac cretae bitumatio ( vel , ut olim in aedificiis
(553) 
    , bitumine extrinsecus delibuta fuit .  Quod bitumen ( ut etiam nunc apparet ) croceum
(559) 
 etiam nunc sunt commixtum ex latericio et ferro bitumen efficerentur .  Dumque huic expiscandae
(553) 
     superficies tota ab aquis imbribusque navem bitumenque defensura obtecta est .   Quas quidem
(552) 
         trium digitorum crassitudine compacta , bitumine extrinsecus delibuta fuit .  Quod
(353) 
 Hormisda patre Iusto per consulatus Symmachi et Boethii tempora , et Silverio eodem genito
(71) 
       , maximo emittunt crepitu .  Quo territae bombo palumbes , ut accipitres ( ` Chiluones ' a
(71) 
 nunc ` falchonibus ' est nomen , quas in lapide bomboque fundae timent , declinando serventur ,
(272) 
   tantopere peterent , respondit perpetuam , si bona daretur , futuram .  Fluvius ipsum
(447) 
         titulo possidet Leonellus Acclociamurus bonarum artium litteris praesertim historiae
(546) 
      viribus queant extrahi .  Quare vir ipse , bonarum artium studiis et in primis historiae
(233) 
Fundorum , in via Appia .  Haec autem omnia loca boni vini copiam habere dicit Strabo .  Et
(412) 
  .  Eaque in regione interiit Valeria civitas , Bonifacii quarti pontificis Romani - quo hortante
(329) 
      pontificibus , tertio Innocentio et octavo Bonifacio civibus , decorata .  Bonifaciusque vel
(332) 
       ab adventu deterruisset .  Inde vero fuit Bonifacius infelix , quod Sarram Columnensem
(334) 
 illico restituit .  Et postmodum regem Franciae Bonifacius adeo irritavit ut , immissus
(330) 
       et octavo Bonifacio civibus , decorata .  Bonifaciusque vel ea ratione gloriosus pontifex
(528) 
  Latineque eruditissimus et summa praeditus cum bonitate tum etiam humanitate , Bessarion
(187) 
       , quae antea ` Hormiae ' diceba(n)tur - a bono portu , quem Lacones euormon dicunt .  Eam
(528) 
      , Bessarion Graecorum cardinalis Nicenus , Bononiae nunc et exarchatus Ravennatis
(613) 
 arcem Fregellanam ab Samnitibus captam , omisso Boviano , ad Fregellas pergit . '  ` Unde
(361) 
      .  Hinc Babucum , olim civitas apud Livium Bovillarum nomine nota , deinde Turritium , Pofae
(305) 
        cauliculis peculiaribus , cum Sabellanae brassicae folia dicat fuisse in admiratione
(305) 
          Ariciam coloniam .  Plinius vero dicit brassicam Aricinam altitudine non excelsam
(267) 
 in collem mutatum , postquam Teutonica simul et Britonum rabie fuit destructum .  Eius autem
(186) 
        , et Sinuessam .  Addiditque venientes a Brundisio Romam prope Terracinam attingere fossam
(149) 
        . '  ` Circummissae quatuor cohortes cum C. Servilio Ahala , cum imminentem urbi collem
(304) 
  remisit .  Livius libro LXXX scribit Cinnam et C. Marium expugnasse Ariciam coloniam .  Plinius
(476) 
      .  Livius libro LXXXVII scribit :  ` Sulla C. Marium , exercitu eius fuso deletoque ad
(484) 
   tempore mortis . '  Et item Livius infra :  ` C. Marius Praeneste obsessus a Lucretio Ofella
(534) 
 Tranquillus Nemorensem appellat , ad quem dicit C. Caesarem villam inchoasse quam reliquerit
(541) 
hic lacus dimidium obtinet .  Pars reliqua , ubi C. Caesarem aedes diximus inchoasse , tunc ( ut
(565) 
   viam , sicut supra diximus , describens , qua C. Caesar primum post belli civilis initia Romam
(613) 
  , Fregellas colonia deducta . '  Et infra :  ` C. Poetilius dictator cum audisset arcem
(103) 
    ante ingens fluvius fuit in quo repertum est cadaver Aeneae et consecratum . '  ` Post ,
(480) 
    his verbis :  ` Iam quot apud Sacri cecidere cadavera Portum . '  Et infra :` Vidit Fortuna
(264) 
       Setia campos exigua vetulos misit ab urbe cados . '  Et alibi :` Setinum dominaeque nives
(378) 
   sunt Scurcula , Merulum , Supinum , Patrica , Caecanum , et Castrum , ubi alius est nostrae
(455) 
       dicta .  Sunt etiam his proxima oppida :  Caecilianum , Sambuca , Sarracinescum , Rocha
(437) 
    .  Et libro LXXVI dicit Marsos a L. Cinna et Caecilio Pio legatis superatos pacem petisse a
(235) 
   copiam habere dicit Strabo .  Et Plinius :  ` Caecubae vites in Pontinis paludibus madent . ' 
(232) 
     Caecubus mons vini praestantia celeber , et Caecubum , civitas Fundorum , in via Appia . 
(232) 
     exsilio decoratae .  Sinum Caietanum tangit Caecubus mons vini praestantia celeber , et
(465) 
   :  ` Nec Praenestinae fundator defuit urbis , Caeculus . '  Et Plinius dicit Praeneste dici
(179) 
civitate . '  ` Hi secundum sectam Pythagoream a caede omnium animalium abstinuerunt adeo ut natos
(532) 
    .  Origo nunc habetur amnis , qui apud locum caedis apostoli Pauli labens paludem `` Ad Aquas
(359) 
        habuerant , permissum est . '  Et Fumone Caelestini pontificis Romani carcere et morte
(334) 
  est quam quia simplicem corde et sanctum virum Caelestinum quintum , qui pontificatu quo se per
(282) 
 a Romanis destructa , Albanos in urbem receptos Caelium montem incoluisse .  De cuius origine
(348) 
      praedae miles . '  ` Ad tria milia hominum caesa . '  ` Praeda militum fuit . 'Suetonius
(565) 
viam , sicut supra diximus , describens , qua C. Caesar primum post belli civilis initia Romam
(487) 
       Praenestino agentem filium , nomine Verum Caesarem , septennem amisisse , quem non plus
(534) 
          Nemorensem appellat , ad quem dicit C. Caesarem villam inchoasse quam reliquerit
(541) 
 lacus dimidium obtinet .  Pars reliqua , ubi C. Caesarem aedes diximus inchoasse , tunc ( ut
(561) 
    , auctorem ut coniicimus navis suum Tiberium Caesarem Augustum indicantes .  Censuitque Leo
(566) 
            satisfacere poterunt .  Constabitque Caesarem a Terracina supra Ariciam ad Cinthianum 
(171) 
      iret praedatum .  Lucanus autem , accessum Caesaris primum post leges ad Rubiconem
(255) 
   sua , tum ea ratione notissima , quod Octavii Caesaris Augusti progenitores inde originem
(294) 
      , cuius mater fuierit Aricina .  Nam Iulia Caesaris soror genuit Attiam ex Balbo in Aricia ,
(589) 
 .  De qua Suetonius Tranquillus in Vita Tiberii Caesaris :  ` Fidenis casu theatri viginti
(524) 
      , quae Cannensi cladi prope similis numero caesorum fuisse dicitur , adeo ut Roma postmodum
(195) 
      , Aeneia nutrix , aeternam moriens famam , Caieta , dedisti . '  Sed licet Caietae sinus
(197) 
    arx ( ut Strabo ) et ( ut nunc est ) civitas Caieta stadiis centum , quae nunc viginti milia
(198) 
 , quae nunc viginti milia computantur .  Portum Caieta eo in sinu habuit semper optimum , quem
(216) 
altero item quinto , sed extra viam Appiam , est Caieta .  Ea autem decem milia passuum viam
(219) 
      exciperent .  Post speluncas in litore est Caieta , a qua nunc urbe ad Traiectum ( sive
(236) 
   et suo quaeque ornata fuit Romano pontifice , Caieta secundo Gelasio , Funda Sotere , patre
(196) 
 moriens famam , Caieta , dedisti . '  Sed licet Caietae sinus arxque Celebris et pervetustae
(199) 
    condiciones sibi et nauticas et gladiatorias Caietae elegisse .  Primaque est ea in via
(228) 
     .  In conspectu autem speluncarum , quas ad Caietae sinum esse diximus , sunt propositae in
(178) 
     Amyclis ' , exponens , sic habet :  ` Inter Caietam et Terracinam oppidum est constitutum a
(188) 
           , et tunc , Erasmi martyris reliquiis Caietam translatis , datus est Caietanae
(194) 
   ' illi appellant .  Et tamen Strabo consentit Caietam scribere quosdam a nutrice Aeneae fuisse
(222) 
   ex urbe tamquam e vinculis evolassent , et ad Caietam Laurentumque conchas et umbilicos legere
(247) 
   inter se diversae ad Lirim amnem et Sinuessam Caietamque perducunt .  Nec tamen certiore gradu
(188) 
        reliquiis Caietam translatis , datus est Caietanae ecclesiae a Gregorio IV Romano
(310) 
   habetur , quae superius descripta ab Honorato Caietano principe humanissimo possidetur .  Alia 
(232) 
  Christi confessorum exsilio decoratae .  Sinum Caietanum tangit Caecubus mons vini praestantia
(22) 
 iam quingentis manserit importuositas .  Primam calamitatem passa est Ostia Cinnae et Marii
(494) 
      conducere consueverit , Praenestinis saepe calamitati fuisse ob Romanorum seditiones . 
(166) 
cladem suis quoque temporibus accidere , ut eius calamitatis memoria suum quoque imperium faceret
(604) 
   descriptae . )  Hannibalem vero dicit praeter Cales in agrum Sidicinum per Suessullam
(559) 
     , argilla cretaque et ipsa eodem decoquenda calore superinducerentur quo et substrata et
(287) 
     cardinalis Aquileiensis , Romani pontificis camerarius , monasterium , quod Honorius III de
(268) 
 rabie fuit destructum .  Eius autem alumna fuit Camilla , quam virginem Vergilius miris effert
(269) 
      miris effert laudibus :  ` Volsca de gente Camilla . '  Super quo verbo , Servius exponit
(582) 
         , defert in Tiberim . '  Livius scribit Camillum apud Anienem Gallos , Roma redempta ,
(65) 
    corporum viresque parvas . '  Et infra :  in Campania primum veris principio multiplicare
(133) 
     .  Post Ausones fuerunt Osci , quibus etiam Campania erat communis .  Et denique omnia
(604) 
   ad Lirim venisse , quae loca partim in veteri Campania ( nunc Terra Laboris dicta ) , partim in
(626) 
   olim Latina ( sive , ut nunc dicitur Latium , Campania et Maritima ) est conclusa . 
(11) 
         pauciora complexam fuisse iis quae nunc Campaniae et Maritimae vocabulo comprehenduntur .
(12) 
      Marsis incolunt Apenninum usque ad veteris Campaniae terminos .  Unde peritissimum hunc
(13) 
) secuturi , eam Latinorum regionem nostrae nunc Campaniae et Maritimae cogimur applicare .  Nec
(158) 
         iugum ' , dicit :  ` circa hunc tractum Campaniae colebatur puer Iuppiter , qui Anxurus
(378) 
 , ubi alius est nostrae Latinae regionis ( nunc Campaniae ) limes .  Tertia restat nobis per quam
(10) 
    saeculorum morem ( licet absurdum ) secuti , Campaniam et Maritimam appellabimus .  Et quidem
(11) 
Campaniam et Maritimam appellabimus .  Et quidem Campaniam scimus dictam fuisse a priscis regionem
(614) 
     Fregellis praesidioque valido imposito , in Campaniam rediit . '  Ornataque fuit Fregellana
(131) 
 Urbem temporibus Ausones habitarunt , qui etiam Campanum habebant agrum .  Unde Italiam Ausoniam
(267) 
vetustum , quinque a Setia distans , non ut olim campestre est sed arduum in collem mutatum ,
(144) 
        , siccatas .  Agrumque ex his factum , a campis Pontinis ad Terracinensem agrum stadia
(529) 
      Ravennatis Apostolicae Sedis legatus .  De campis , quos Strabo dicit aut ad Urbem aut ad
(517) 
in montibus sitam , loco quem Sancti Iohannis in Campo Horatii nunc appellant .  Alia etiam a
(264) 
  poeta :  ` Pendula Pontinos quae spectat Setia campos exigua vetulos misit ab urbe cados . '  Et
(474) 
        occultas fossas undique foratas usque in campos esse , alias aquationis gratia , alias ob
(514) 
 cum virtutem tum apparatum habentia .  Deinceps campos esse , quorum alii ad Romam attingunt
(529) 
nunc solis rectos ruinis et silvis proprie magis campos appellari posse constat .  Cum autem Albam
(131) 
   mare .  Et in mediterranea regione porrigitur campus Pontinus , quam regionem totam
(491) 
          milites miris laudibus quod , cum apud Cannas infelicissime pugnatum esse audissent ,
(524) 
, populum Romanum clade maxima affecerunt , quae Cannensi cladi prope similis numero caesorum
(400) 
     Varronis appellatum .  Superius Portella et Cantalupum oppidula .  Deinde arduo in monte
(484) 
   Ofella Sullanarum partium , cum per cuniculum caperet fugam et sentiret se evadere non posse ,
(332) 
    Bonifacius infelix , quod Sarram Columnensem capitali prosecutus odio Praeneste vetustissimam
(489) 
  sic habet :  anno Urbis CCCCCCLXXI , ` quod ex Capitolinae aedis incendio ceterisque omnibus
(25) 
       inter multa alia comedisse scribit Iulius Capitolinus .  Et quia aerem semper habuit ut in
(371) 
viginti unica cibatione comedisse scribit Iulius Capitolinus .  Proximumque est Valmontoni
(426) 
             Marsorum opinionem confirmat Iulius Capitolinus , ubi Vitam scribens Heliogabali
(487) 
 ibi parum fortunatus fuit :  nam scribit Iulius Capitolinus eum in secessu Praenestino agentem
(151) 
exuit armis , quorum ad duo milia quingenti vivi capiuntur . '  ` A cetera praeda Fabius militem
(450) 
Vicum Varronis ac Zinazanum sita , Rocha Cavarum Capranica , quae praestantissimam Romae dedit
(450) 
    , quae praestantissimam Romae dedit familiam Capranicensem , in qua Paulus archiepiscopus ,
(53) 
         vero amplissimae ut usquam silvae apris capreisque abundantem praebent .  Aucupium quoque
(58) 
      singulis centum huiusmodi avicularum milia capta sint .  De ipsis vero coturnicibus sic
(549) 
       in morsum capturamque applicare .  Tandem capta ligataque ad proram navis , cum integra non
(599) 
       , a M. Aemilio dictatore victi et Fidenae captae ac desolatae sunt .  Facta est alicubi
(137) 
    mentionem habuit , urbem tantummodo a Gallis captam dixit , Clitarchus ab eo proximus
(547) 
        ferreos grossioribus appensos rudentibus captam mordicus navem lignarii artis eius periti
(613) 
    cum audisset arcem Fregellanam ab Samnitibus captam , omisso Boviano , ad Fregellas pergit . '
(498) 
       receptione factum vidimus ut urbs obsessa captaque solo aequaretur .  Fluvium eius regionis
(366) 
 posuisse . '  ` Q. Sulpicius Priscus dictator , captis direptisque illorum castris , oppidum
(35) 
      Epirotas , et postea Demetrius successor , captivos praedones remittentes Romanis dixerunt
(334) 
    in patria et domo paterna ceperit , Romamque captivum abduxerit , ubi nulla magis ratione alia
(573) 
     in primo dicit fraude Sexti Tarquinii filii captos a Tarquinio patre .  Et Vergilius in VII :
(366) 
     , oppidum Labicos corona circumdatum scalis captum diripuit . '  ` Censuitque senatus
(548) 
sentire et demissos funibus harpagones in morsum capturamque applicare .  Tandem capta ligataque
(600) 
           in locis mentio accessus Hannibalis a Capua , tunc a Romanis obsessa et triplici vallo
(11) 
 dictam fuisse a priscis regionem quae est circa Capuam , scimusque Latii appellationem a
(339) 
  Livius libro tertio :  ` progressus Tullius ad caput Ferentinum . '  Et libro VII :` Ferentinum
(524) 
caesorum fuisse dicitur , adeo ut Roma postmodum caput numquam attollere potuerit .  Unde factum
(22) 
  exercitibus , ex quibus duo Q. Sertorio et duo Carboni dati sunt , urbem circumsedisse , Ostiam
(110) 
          secundus imperator , Siciliae rex , in carcere mori coegerat .  Rex enim Petrus Arrago
(334) 
              exuit ilium ornaverat , in Fumonis carcere mori coegerat .  Scribit Plinius Fucinum
(359) 
 est . '  Et Fumone Caelestini pontificis Romani carcere et morte clarum .  Deinceps Alatrum ,
(251) 
      Indivina ' appellatur , a Prospero Columna cardinale possesso , lapis repertus est litteris
(410) 
    , nuper maximum amisit ornamentum , Iohannem cardinalem Tarentinum philosophiae litterarumque
(333) 
        , solo aequavit .  Et duos ex ea familia cardinales dignitate privavit , quos Clemens V
(369) 
nuper magno privatum est decore , Lucido diacono cardinali studiorum humanitatis flagrantissimo . 
(317) 
     gloriosissimo , multisque Romanae ecclesiae cardinalibus , et simul a praestantibus Romanae
(46) 
      , nunc a Civita Indivina Prosperi Columnae cardinalis oppido in maris litora duodeviginti
(287) 
 familiae nobili nomen fluxit .  In eo Ludovicus cardinalis Aquileiensis , Romani pontificis
(451) 
 suo saeculo prudentiae vir fuit .  Et Dominicus cardinalis Sanctae Crucis , frater eius , multa
(455) 
  Suevae Albae Marsorum comitissae , ac Prosperi cardinalis Columnae et fratrum genetricis ,
(520) 
  edito in colle Rocha Papae , Prosperi Columnae cardinalis oppida .  Circa quae duobus aut tribus
(528) 
      tum etiam humanitate , Bessarion Graecorum cardinalis Nicenus , Bononiae nunc et exarchatus
(544) 
   apparuit argumentum .  Prosper enim Columna , cardinalis patriciusque Romanus , cum Nemorense
(421) 
 Angitiam '' nominaverunt eo quod serpentes suis carminibus angeret . '  Et Plinius :` Simile et
(112) 
  dicti debitam , armis ceperat .  Conradinusque Carolum primum Andegavensem ita posse Neapolitano
(113) 
       comite , fugiens Asturae interceptus , ad Carolumque perductus , tam detestando quam semper
(406) 
     ) gratissima .  In qua vetustissimi fuerunt Carseoli , de quibus Livius libro decimo scribit 
(407) 
     Livius libro decimo scribit :  ` eodem anno Carseolos colonia in agrum Aequicolorum deducta .
(453) 
  Deinceps sunt oppida :  Guadagnolum , Folium , Casa Corbola , Sanctus Gregorius , Rocha Liricis
(123) 
    : '  ` mulieres imbutas his malis artibus in caseo dare solere ( quibus possent sive vellent )
(491) 
    infelicissime pugnatum esse audissent , apud Casilinum divertentes in eo oppido obsidionem
(604) 
  agrum Sidicinum per Suessullam Allifanumque et Casinatem , Interamnam , ac Fregellas ad Lirim
(244) 
         fuere urbes infinitaque paene oppida et castella , ex quibus auctor est Plinius
(447) 
  Circumstant lacum Sancti Potiti , Sancti Ionae castella , Paternumque , Transacum , Gaianum ,
(449) 
     praedictarum trium viarum propinqua aliquot castella et oppida :  una tamen eademque in
(227) 
        et magnae pecuniae . '  Suntque deinceps Castellonum oppidum et Honoratum villa , quam
(240) 
    a mari distans , est Liri contiguum Speninum castellum .  A quo distant octo milia passus
(544) 
     Romanus , cum Nemorense illud Cynthianumque castellum paterna possideat hereditate ,
(36) 
         emittere .  Fuit autem in Antiatum foro Castoris et Pollucis templum , quos servatores
(178) 
       est constitutum a Laconibus , qui comites Castoris et Pollucis fuerunt et ab Amyclis ,
(16) 
  non esse , nisi circa Ostiam ubi primum Aeneas castra constituit - cum postea in agro Lavino
(16) 
   castra constituit - cum postea in agro Lavino castra fecerit ingentia , quorum vestigia suis
(365) 
  Aequorum exercitu depopulatos agrum Tusculanum castra in Algido posuisse . '  ` Q. Sulpicius
(366) 
   Priscus dictator , captis direptisque illorum castris , oppidum Labicos corona circumdatum
(378) 
   , Merulum , Supinum , Patrica , Caecanum , et Castrum , ubi alius est nostrae Latinae regionis 
(448) 
     oram Piscina , Veneris oppidum , Viticula , Castrum Vetus , Gorgianum , ad quae oppida est
(566) 
  Cinthianum , inde ad montem Albanum , ubi nunc Castrum est Gandulfum , pervenisse , quo de
(165) 
     , praeter spem evasit . '  Terracinae etiam casu theatri viginti hominum milia per Tiberii
(544) 
      funiculos de industria alligatos nec retia casu implicata tractae sequantur .  Nec integrae
(590) 
           in Vita Tiberii Caesaris :  ` Fidenis casu theatri viginti hominum milia interierunt . 
(402) 
     ut deiectum bilibre saxum non prius referat casus sui sonitum quam duo Vergiliani versus
(462) 
 .  Et Tibur quidem , qua est Heracleum , habere cataractem , quem facit Anio decidens ex loco
(386) 
      arborem circa mite solum Tiburis et moenia Catili . '  Sunt Tiburi propinquae ingentes
(256) 
   alius Tibur aedificavit , alius monti proximo Catillo cognomen dedit .  De quo Vergilius in VII
(379) 
     eam a Tiburto conditam facit , cuius frater Catillus nomen monti dederit propinquo .  Fuitque
(258) 
     , fratris Tiburti dictam cognomine gentem , Catillusque acerque Corax , Argiva iuventus . ' 
(526) 
       et ( quod est consequens ) illustrissimos Catones habuit cives .  Quae diu post
(434) 
se cogi sentit , allidit unam aurem terrae et de cauda obturat alteram . '  Atque ita voces illas
(306) 
      crispa .  Eorumque crassitudinem extenuare caulem sed dulcissimum ex omnibus perhiberi .  Et
(305) 
     , quia sub omnibus paene foliis fructificat cauliculis peculiaribus , cum Sabellanae
(317) 
 praestantibus Romanae curiae viris per aestatis caumata saepenumero inhabitatum est .  Abest a
(495) 
     fieri ut etiam Praenestini urbem deserant , causa in eos translata .  Quod enim supra est
(4) 
  volumine describemus.  Huius regionis vocabuli causam Vergilius in VIII ponit his versibus :  `
(146) 
  dicit Livius , cum fuisset a Romanis direpta , causam dedisse solutioni stipendii militaris :  `
(316) 
       copiose dicemus .  Et inde secundo absunt Cavae , Odoardi Columnae oppidum , et pariter
(519) 
        annos fuisse .  Cavas enim a situ dictas cavae fossae , in qua sunt Odoardi Columnae nunc
(450) 
     et Vicum Varronis ac Zinazanum sita , Rocha Cavarum Capranica , quae praestantissimam Romae
(473) 
    esse montem in quo est munitissima arx Rocha Cavarum dicta .  Dicit quoque idem praeter situs
(519) 
  erant , scimus ante quingentos annos fuisse .  Cavas enim a situ dictas cavae fossae , in qua
(432) 
   , qui incantat ut educat aspidem de tenebrosa caverna . '  ` Utique in lucem vult educere . '`
(522) 
 Ferratae et Marino locis fornices e manu factos cavernasque habere videmus oppidi unius populum
(181) 
     et inani terrore civitas quassaretur , lege caverunt ne quis hostes nuntiaret adfuturos . '  
(489) 
    de metallis tractans sic habet :  anno Urbis CCCCCCLXXI , ` quod ex Capitolinae aedis incendio
(480) 
 perstringit his verbis :  ` Iam quot apud Sacri cecidere cadavera Portum . '  Et infra :` Vidit
(57) 
de longissimo volatu fessa extra rete in sabulum ceciderit , eam auceps manu percipit .  Fuisseque
(542) 
 Italia quantumvis cultissimo consitionibus loco cedat .  Quantum autem lacus ipse maioribus
(448) 
       deditissimus .  Suntque item ad Fucini et Celani oram Piscina , Veneris oppidum , Viticula 
(447) 
, Gaianum , Avecianum , et Mallianum oppida , et Celanum quod comitatus titulo possidet Leonellus
(232) 
 Caietanum tangit Caecubus mons vini praestantia celeber , et Caecubum , civitas Fundorum , in via
(389) 
         ita ut in ea et provinciarum et locorum celeberrima nomina poneret . '  De Tibure cetera
(3) 
quarto tribus libris IV Eugenio Romano pontifici celeberrimo inscriptis sub Romae instauratae
(302) 
      .  Quibus fuit datus ad habitandum in urbe celeberrimo loco vicus semper postea ` Tuscus '
(312) 
  Ibique Algidum incipit vetusti et in historiis celebrati nominis silva , in cuius medio
(250) 
        fuisse Lanuvium , ex quo vetustissimo et celebratissimi nominis municipio Urbi propinquo
(458) 
     nominis imminens .  Redditque utrumque fama celebratum beati Benedicti non magis diutina
(97) 
   dicit propinquum esse Ardeae , a Vergilio sic celebratur in septimo :  ` et fontis vada sacra
(331) 
 instituit .  Isque , qui quartus praesenti anno celebratur , Iubileus maiorem multo ceteris
(50) 
  omnibus paene in vetustis Romanorum monumentis celebre habetur .  Sed ad Neptunium .Mare saxosum
(426) 
   subito ante lucem , ut solet populus ad ludos celebres com venire , effudisse , multosque
(220) 
   scaturiginem passu molas versat plurimas vico celebri pulcherrimoque circumdatas .  Per quae
(28) 
    ut nihil sit reliquiarum praeter turrim quam celebris famae pontifex Romanus Martinus V in
(196) 
   , dedisti . '  Sed licet Caietae sinus arxque Celebris et pervetustae fuerint famae , ea tamen
(409) 
      senatui dare recusaverunt .  Deinceps sunt Cellae , Sculcula , et Peretum , unde in
(401) 
 monte Rivus Frigidus , quo superato , alii item celsiores superandi sunt montes , Apennini iugis
(457) 
    propinquum habet , clarum .  Estque superius celsis in montibus Sublacum ( veluti Plinius
(217) 
         Romano veteri modo stratam inter arduos celsosque montes - sed viti , olea , arborumque
(163) 
  Terracinam , in loco cui Praetorio nomen est , cenante eo , complura et ingentia saxa fortuitu
(367) 
corona circumdatum scalis captum diripuit . '  ` Censuitque senatus frequentem coloniam Labicos
(562) 
   suum Tiberium Caesarem Augustum indicantes .  Censuitque Leo Baptista fontis copiosissimi
(127) 
secundi temporibus , ad annum salutis millesimum centesimum et vigesimum , saepe legimus in
(58) 
      aucupium dies aliquot , in quorum singulis centum huiusmodi avicularum milia capta sint . 
(144) 
 a campis Pontinis ad Terracinensem agrum stadia centum fuisse tradit Strabo , cum nostri octo
(197) 
     ) et ( ut nunc est ) civitas Caieta stadiis centum , quae nunc viginti milia computantur . 
(309) 
  est monasterium Fossa Nova appellatum , quod , centum olim pluribusque monachis habitari solitum
(470) 
     constitutas esse sed distare invicem stadia centum , et Praeneste distare ab urbe Roma etiam
(490) 
      auri pondo quindecim milia , argenti pondo centum quindecim milia . '  Prosequitur vero
(242) 
    superius .  Aliis item octo miliaribus abest Ceparanum nobile oppidum .  Reliqua ad fontem
(354) 
   .  A Frusinonaque distat quindecim miliaribus Ceperanum , nostrae huius regionis alter limes . 
(111) 
avi sui Frederici superius dicti debitam , armis ceperat .  Conradinusque Carolum primum
(334) 
     eundem pontificem in patria et domo paterna ceperit , Romamque captivum abduxerit , ubi nulla
(398) 
 Ad XL oppida , intra LX dies , omnia oppugnando ceperunt , quorum pleraque diruta atque incensa
(365) 
oriretur . '  ` Nuntiarunt legati Labicanos arma cepisse et cum Aequorum exercitu depopulatos
(149) 
  C. Servilio Ahala , cum imminentem urbi collem cepissent , loco altiore ( qua nullum erat
(341) 
Et libro VII :  ` Ferentinum urbem Hernicorum vi cepit . '  Et libro nono :` Hernicorum tribus
(455) 
    , Sarracinescum , Rocha Mutiorum , Giranum , Ceretum , Anticulum , Rivate , Afile , Civitella
(459) 
 ibi aedificatum magnifici operis monasterium .  Cernitur vero in dextra Anienis ripa , ab ipso
(311) 
  Latina , in qua primum decimo ab Urbe miliario cernuntur vestigia Columnae oppidi , a quo clara
(614) 
  pergit . '  ` Unde nocturna Samnitum fuga sine certamine receptis Fregellis praesidioque valido
(469) 
lithostrota acceptavere iam sub Sulla , parvulis certe crustis , quod in Fortunae delubro
(584) 
     Mamaeam , Alexandri Syri imperatoris Romani certe optimi genetricem , Christianam mulierem ,
(271) 
      eam fuisse Privernatem .  Solidior vero et certior Privernatium laus fuit illa argutissima
(248) 
  et Sinuessam Caietamque perducunt .  Nec tamen certiore gradu ita per singulas pedem figere
(585) 
    pontem construxerit nobis incertum est , qui certiores sumus omnes tres Anieni superimpositos
(555) 
  imbribus magis et humore quam ab igne et ferro certissimam habuit defensionem .  Nam cum argilla
(622) 
    receptus , dextrorsum descendisse Gabios ' , certissimum nobis facit , quod superiore diximus
(246) 
     et discursu servare nequibimus .  Sed alium certius facturum satis , qui in nulla reperiatur
(335) 
     , subterraneos habere cuniculos quibus aqua certo effluens tempore amnem faciat .  Et sive
(152) 
  ad duo milia quingenti vivi capiuntur . '  ` A cetera praeda Fabius militem abstinuit . '  `
(290) 
   vero penitus est derelicta , cuius marmora et cetera ornamenta Marini oppidi ecclesias
(390) 
       celeberrima nomina poneret . '  De Tibure cetera ex Strabone paulo post cum de Praeneste
(287) 
     adeo ut - sive monasterii sive villae inter ceteras Italiae amoenissimae rusticanas inibi
(444) 
      piscem esse qui octenis natet pennis , cum ceteri omnes ubique quaternis tantummodo natent .
(331) 
        anno celebratur , Iubileus maiorem multo ceteris hucusque habuit populorum multitudinem ,
(489) 
          , ` quod ex Capitolinae aedis incendio ceterisque omnibus delubris Gaius , Marii filius 
(346) 
  dabatur , tamen summa alacritate ductum . '  ` Ceterum ibi plus laboris et periculi fuit , et
(143) 
    , XLVI , scribit Pontinas paludes a Cornelio Cethego cos. , cui ea provincia obvenerat ,
(554) 
bitumenque defensura obtecta est .   Quas quidem chartas claviculi , non ( ut nunc assolet )
(553) 
      continuitque velamen , et plumbeis desuper chartis superficies tota ab aquis imbribusque
(71) 
 Quo territae bombo palumbes , ut accipitres ( ` Chiluones ' a Plinio appellatos ) , quibus nunc `
(231) 
     post Strabonis tempera multorum martyrum et Christi confessorum exsilio decoratae .  Sinum
(412) 
     , Phocas imperator Pantheon Romae in omnium Christi martyrum basilicam permisit consecrari -
(584) 
    imperatoris Romani certe optimi genetricem , Christianam mulierem , aedificasse in Gelasii
(25) 
     aliquando Clodium Albinum imperatorem unica cibatione inter multa alia comedisse scribit
(371) 
 , ex quibus Clodium Albinum pondo viginti unica cibatione comedisse scribit Iulius Capitolinus . 
(108) 
 fidens . '  Ad quam parum feliciter divertit M. Cicero Antonii gladios fugiens :  evasurus tamen 
(188) 
  dicunt .  Eam urbem amoenissimi situs , in qua Cicero Formianam habuit villam , Saraceni ad
(221) 
         Laeliumque conchas et umbilicos legisse Cicero indicat in secundo De oratore :  ` Laelius
(224) 
    ubique habuit imperium amoenissima .  De qua Cicero oratione In legem agrariam Rulli secunda
(250) 
  patricios et consulares viros originem duxisse Cicero in oratione Pro L. Murena affirmat . 
(438) 
 hoc id felicitatis Romae urbi attulit , quod M. Cicero in eo militans abominatus est Romanorum
(520) 
       Sanctae Mariae de Gripta Ferrata in villa Ciceronis Tusculana aedificatum et Marinum ac
(593) 
   etiam dicit :  ` in Fidenati agro iuxta Urbem ciconiae nec pullos nec nidum faciunt ' , et
(437) 
   et Marsos .  Et libro LXXVI dicit Marsos a L. Cinna et Caecilio Pio legatis superatos pacem
(22) 
           .  Primam calamitatem passa est Ostia Cinnae et Marii temporibus , cum scribat Livius
(22) 
     temporibus , cum scribat Livius libro LXXIX Cinnam et Marium quatuor exercitibus , ex quibus
(40) 
  triumphos . '  Livius autem libro LXXX scribit Cinnam et Marium expugnasse Antium .  Et videmus
(304) 
    benigne remisit .  Livius libro LXXX scribit Cinnam et C. Marium expugnasse Ariciam coloniam .
(566) 
           Caesarem a Terracina supra Ariciam ad Cinthianum , inde ad montem Albanum , ubi nunc
(11) 
scimus dictam fuisse a priscis regionem quae est circa Capuam , scimusque Latii appellationem a
(16) 
, dicit exitum Tiberis naturalem non esse , nisi circa Ostiam ubi primum Aeneas castra constituit 
(158) 
super verbo , ` Circeiumque iugum ' , dicit :  ` circa hunc tractum Campaniae colebatur puer
(386) 
Nullam , Vare , sacra vite prius severis arborem circa mite solum Tiburis et moenia Catili . ' 
(420) 
  est , ad Italiam pervenisse et populos quosdam circa Fucinum ingentem lacum habitantes , qui
(420) 
   habitantes , qui Marrubii appellabantur quasi circa mare habitantes propter paludis
(521) 
  Papae , Prosperi Columnae cardinalis oppida .  Circa quae duobus aut tribus a Tusculo miliaribus
(593) 
accepisse lapides ad structuram ex Fidenati agro circa Urbem optimos .  Et supra diximus Tiberim
(423) 
      et in Italia Marsorum genus durat , quos a Circae filio ortos tradunt et inde inesse eis vim
(116) 
      .  Servius , in Vergilii septimo , super ` Circeae raduntur litora terrae ' :  ` Mons est ,
(127) 
   , saepe legimus in Circeio monte fuisse arcem Circeiam , omnium quas Romana ecclesia ubique
(127) 
      centesimum et vigesimum , saepe legimus in Circeio monte fuisse arcem Circeiam , omnium quas
(137) 
  Alexandrum missam ) , hic iam et plusquam fama Circeiorum insulae mensuram posuit stadia
(126) 
quod et Circeium dictum est , Liviusque utrumque Circeios appellat .  Sed nos in Romanae ecclesiae
(140) 
accessit Italiae . '  ` Aliud miraculum : '  ` a Circeis palus Pontina est , quem locum XXIIII
(126) 
  servari . '  In hoc monte oppidum fuit quod et Circeium dictum est , Liviusque utrumque Circeios
(157) 
. '  Et Servius septimo Vergilii super verbo , ` Circeiumque iugum ' , dicit :  ` circa hunc
(114) 
    securi publice est percussus .  Deinceps est Circeius mons magna parte mari circumdatus , in
(114) 
      mons magna parte mari circumdatus , in quo Circen fabulae perhibent habitasse .  Habuit vero
(120) 
        aedificat , sic habet :  ` Varro astruit Circen socios Ulyxis mutasse in bestias . '  Et
(115) 
   Strabonis aetate urbem ( ut dicit ) parvam et Circes templum ac Minervae antra , dicitque
(78) 
  Strabo , Rutilorum olim habitationem , stadiis circiter septem a mari recedentem , et dicit
(534) 
    .  Distat ab Albano Ariciaque pariter passus circiter quatuor mille lacus , quem Suetonius
(324) 
        populorum omnium habentibus Anagninis in circo , quem Maritimum vocant , praeter
(540) 
      eius inspexerit .  Vallis enim concavae in circuitu bis mille passus complexo hic lacus
(625) 
   quarum nomina nullus novit .  Sed iam , magno circuitu ab ostiis Tiberinis secundum Maris
(626) 
Anienem facto , ad Tiberim est reditum .  Quo in circuitu omnis regio olim Latina ( sive , ut nunc
(512) 
          Strabo :  Tusculum ornari insitionibus circum atque aedificiis - et ad eam maxime partem
(106) 
quinto miliario Astura Antonii Columnae arx mari circumdata , prope quam Astures fuere
(600) 
Capua , tunc a Romanis obsessa et triplici vallo circumdata , ad urbis Romae moenia .  Quare libet
(220) 
     versat plurimas vico celebri pulcherrimoque circumdatas .  Per quae loca Scipionem Laeliumque
(546) 
 , quid magnae naves parvo et altissimis undique circumdato montibus in lacu sibi voluerint
(366) 
        illorum castris , oppidum Labicos corona circumdatum scalis captum diripuit . '  `
(114) 
  .  Deinceps est Circeius mons magna parte mari circumdatus , in quo Circen fabulae perhibent
(149) 
    et ab ea parte oppugnationem ostendit . '  ` Circummissae quatuor cohortes cum C. Servilio
(22) 
duo Q. Sertorio et duo Carboni dati sunt , urbem circumsedisse , Ostiam coloniam expugnasse ac
(447) 
     esset , Albam custodiendum fuisse missum .  Circumstant lacum Sancti Potiti , Sancti Ionae
(276) 
    summis Amasenus abundans spumabat ripis . '  Circumstantque Privernum oppidula Maientia , arx
(309) 
    pontificis religiosissimi opera adiumentoque Cisterciensium abbas anno ante quinto decem
(219) 
     ibi scatentibus , aquae passim lucidissimae citrangulis arantiisque ( ut nostri citrea
(219) 
lucidissimae citrangulis arantiisque ( ut nostri citrea appellant ) consita interfluunt
(253) 
 qua Livius in octavo :  ` In Veliternos veteres cives , quod toties rebellassent , graviter
(526) 
  est consequens ) illustrissimos Catones habuit cives .  Quae diu post pontificibus Romanis
(286) 
   cuius angulo oppidulum nunc exstat a Sabellis civibus Romanis possessum , sicut et possident
(329) 
         , tertio Innocentio et octavo Bonifacio civibus , decorata .  Bonifaciusque vel ea
(451) 
 cardinalis Sanctae Crucis , frater eius , multa civilis pontificiique iuris et studiorum
(565) 
  , describens , qua C. Caesar primum post belli civilis initia Romam venit , infrascriptos ponit
(34) 
 , et Germanico ad otium relaxationemque laborum civilium , et additas fuisse aedes multas
(46) 
  ) , tunc segetis vinique feracissimus , nunc a Civita Indivina Prosperi Columnae cardinalis
(251) 
        .  Nuper autem in oppido quod corrupte ` Civita Indivina ' appellatur , a Prospero Columna
(49) 
     Livius VIII libro sic scribit :  ` Laviniis civitas data sacraque sua reddita , cum eo ut
(181) 
   nuntiaretur hostes adfuturos et inani terrore civitas quassaretur , lege caverunt ne quis
(192) 
 fines eorum tuta pacataque semper fuisset via , civitas sine suffragiis data . '  Additque
(196) 
et pervetustae fuerint famae , ea tamen non fuit civitas priusquam Formias ( ut supra ostendimus )
(197) 
a Terracina arx ( ut Strabo ) et ( ut nunc est ) civitas Caieta stadiis centum , quae nunc viginti
(200) 
      Caietae elegisse .  Primaque est ea in via civitas Fundana decimo a Terracina miliario , de
(201) 
 fines eorum tuta pacataque semper fuisset via , civitas sine suffragio data . '  Et infra :`
(214) 
   Fundanus .  Inde Itrum quinto miliario , quae civitas Lemurnarum fuit , de qua Horatius :  `
(232) 
   mons vini praestantia celeber , et Caecubum , civitas Fundorum , in via Appia .  Haec autem
(236) 
paludibus madent . '  Vestusta est autem utraque civitas et suo quaeque ornata fuit Romano
(252) 
  A Marino autem octavo miliario sunt Velitrae , civitas vetusta , de qua Livius in octavo :  ` In
(255) 
  frequentiae Velitrae receperunt . '  Estque ea civitas , cum aliter vetustate sua , tum ea
(288) 
    est proxima Albae sexto miliario Aricia olim civitas vetusta , de qua Livius , in VIII :  `
(291) 
   ` potentem ' , quia fuit praestans in regione civitas .  Eam dicit Servius nactam esse nomen a
(310) 
duodecimve monachis habitari curavit .  Fundique civitas postmodum habetur , quae superius
(315) 
   autem ( sive Gabiis ) tertio distat Praeneste civitas , de qua inferius copiose dicemus .  Et
(318) 
  Abest a Zinazano decem passuum milibus Anagnia civitas in Hernicis vetustissima , de qua
(328) 
 :  ` Anagninis , quia arma Romanis intulerant , civitas sine suffragii latione data , concilia
(329) 
sacrorum curatione interdictum fuit . '  Anagnia civitas duobus Romanis pontificibus , tertio
(360) 
    clarum .  Deinceps Alatrum , vetusti nominis civitas , cui simul cum Verulanis suae leges
(361) 
   et connubium permissum .  Hinc Babucum , olim civitas apud Livium Bovillarum nomine nota ,
(391) 
paulo post cum de Praeneste ageret dicemus .  Ea civitas Simplicium pontificem Romanum genuit ,
(412) 
 iter fecit .  Eaque in regione interiit Valeria civitas , Bonifacii quarti pontificis Romani -
(472) 
cum possit Praeneste nunc Polystephanum dici qua civitas est Stephani Columnae .  Additque Strabo 
(505) 
  Livius in VIII scribit :  ` Tusculanis servata civitas quam habebant , crimenque rebellionis a
(526) 
 vetus et praeclara olim urbs , nunc solo titulo civitas , gentem Porciam inde oriundam et ( quod
(178) 
     fuerunt et ab Amyclis , provinciae Laconiae civitate . '  ` Hi secundum sectam Pythagoream a
(413) 
 basilicam permisit consecrari - patria .  A qua civitate per Longobardorum tempora Marsorum nomen
(119) 
  De qua re beatus Aurelius Augustinus , dum Dei civitatem aedificat , sic habet :  ` Varro
(289) 
, in VIII :  ` Aritini eodem iure quo Lavinii in civitatem accepti . '  Nunc vero penitus est
(343) 
, Ferentinati , suae leges , quia maluerunt quam civitatem Romanam , redditae . '  Item inferius :
(357) 
 :  ` Verulanis suae leges , quia maluerunt quam civitatem Romanam , redditae . '  ` Connubiumque
(379) 
      itur , Tiburtina via a Tibure dicta , quam civitatem , sextodecimo ab Urbe distantem , multo
(392) 
         dirutamque , reaedificavit .  Supra eam civitatem sunt montes ardui et late diffusi , in
(467) 
  arbor prinus multa sit in eo monte .  Eam vero civitatem dicit Strabo habuisse insigne templum
(380) 
       propinquo .  Fuitque Tibur una ex quinque civitatibus quas facit Vergilius Aeneae arma
(494) 
   compertum :  munitionem scilicet , quae aliis civitatibus conducere consueverit , Praenestinis
(21) 
   et adhibitam diligentiam efficere quin Ostiae civitatis , Antiatisque et urbis et portus , ac
(317) 
   item miliario est Zinazanum .  Quod oppidum , civitatulae cuipiam aedium ornatu , populi
(455) 
Giranum , Ceretum , Anticulum , Rivate , Afile , Civitella et Olibanum , clarissimae ac
(438) 
  Cicero in eo militans abominatus est Romanorum civium crudelitates et ad litterarum studia se
(524) 
    appellati copiis coniuncti , populum Romanum clade maxima affecerunt , quae Cannensi cladi
(166) 
        crudelitatis imperatorem optasse similem cladem suis quoque temporibus accidere , ut eius
(524) 
 Romanum clade maxima affecerunt , quae Cannensi cladi prope similis numero caesorum fuisse
(591) 
      viginti hominum milia interierunt . '  Cui cladi similem Gaius saevissimus imperator sui
(69) 
       in arboribus considere , iactu lapidis et clamore territas , in aera volare compellunt . 
(149) 
  altiore ( qua nullum erat praesidium ) ingenti clamore ac tumultu moenia invasere . '  `
(311) 
      cernuntur vestigia Columnae oppidi , a quo clara Columnensium familia multis ante saeculis
(416) 
Et ea in regione Albam et Marrubiam urbes fuisse claras ex sequentibus apparebit .  Vergilius
(451) 
    humanitatis doctrina magnaque prudentia nunc claret , cum tamen Angelus Asculanus episcopus
(284) 
De cuius origine Vergilius in VIII :  ` Ascanius clari condet cognominis Albam . '  Eam urbem
(455) 
      , Rivate , Afile , Civitella et Olibanum , clarissimae ac prudentissimae mulieris Suevae
(410) 
    philosophiae litterarumque sacrarum doctrina clarissimum .  Iamque ad Marsorum regionem est
(359) 
   Caelestini pontificis Romani carcere et morte clarum .  Deinceps Alatrum , vetusti nominis
(456) 
     ( sive Gauriani ) , quem propinquum habet , clarum .  Estque superius celsis in montibus
(403) 
   in imo montibus ( sive a Marcio aedile sive a Claudio imperatore ) perducendis Romam a lacu
(404) 
fuerunt adhibita .  Suetonius namque Tranquillus Claudium principem dicit triginta milia servorum
(19) 
tempestate Romanus portus non erat , quem postea Claudius fecit .  Tiberiusque imperator tunc
(554) 
   defensura obtecta est .   Quas quidem chartas claviculi , non ( ut nunc assolet ) ferrei sed
(564) 
    Romae tectis plumbeorum imbricum defensionem claviculis aeneis communisti .  Lucanus in tertio
(563) 
     .  Pulchrum autem et paene mirum est videre clavos maiores aeneos , quibus cubitalibus navis
(333) 
 ea familia cardinales dignitate privavit , quos Clemens V illico restituit .  Et postmodum regem
(321) 
Fulvia Augusti sorore contempta , postquam duxit Cleopatram Aegypti reginam , eius monetam in
(137) 
      , urbem tantummodo a Gallis captam dixit , Clitarchus ab eo proximus legationem tantum ad
(25) 
    habuisse melones , ex quibus decem aliquando Clodium Albinum imperatorem unica cibatione inter
(371) 
Labicanum olim uvis copiosum optimis , ex quibus Clodium Albinum pondo viginti unica cibatione
(70) 
 aera volare compellunt .  Dumque aves in magnum coactas numerum advolando , tensis retium
(569) 
Et dixit :  ` tene , deum sedes , non ullo Marte coacti deseruere viri? '  ` Pro qua pugnabitur
(110) 
      imperator , Siciliae rex , in carcere mori coegerat .  Rex enim Petrus Arrago insulam
(334) 
 exuit ilium ornaverat , in Fumonis carcere mori coegerat .  Scribit Plinius Fucinum lacum , qui
(24) 
.  Flavius Eutropius scribit Aurelianum Augustum coepisse fundare Ostiae forum nominis sui ad mare
(469) 
    crustis , quod in Fortunae delubro Praeneste coepit .  Et ambas urbes Tibur et Praeneste
(109) 
  Antonii gladios fugiens :  evasurus tamen , si coeptam ibi navigationem continuasset .  Pari
(434) 
   , recusans tamen audire illas voces quibus se cogi sentit , allidit unam aurem terrae et de
(13) 
    regionem nostrae nunc Campaniae et Maritimae cogimur applicare .  Nec satis scio si in nostra
(35) 
 corpora propter illam quam cum Graecis haberent cognationem , indignum tamen ducere viros ipsos
(256) 
 Tibur aedificavit , alius monti proximo Catillo cognomen dedit .  De quo Vergilius in VII :` Tum
(311) 
 familia multis ante saeculis originem habuit et cognomen .  Ibique Algidum incipit vetusti et in
(372) 
    Stephani nostri familia nobili , quae oppidi cognomen habet , oriundi patria atque villa . 
(258) 
        moenia linquunt , fratris Tiburti dictam cognomine gentem , Catillusque acerque Corax ,
(161) 
  longe a Terracina oppidum est Satura , et eius cognominis fluvius Ufens ( quem Vergilius
(284) 
    Vergilius in VIII :  ` Ascanius clari condet cognominis Albam . '  Eam urbem trecentis ante
(156) 
 esset . '  Octavo autem libro Livius habet :  ` Cohors una , cum haud procul Anxur esset , ad
(149) 
            ostendit . '  ` Circummissae quatuor cohortes cum C. Servilio Ahala , cum imminentem
(420) 
 Servius exponit :  ` Medeam , quando , relictis Colchis , Iasonem secuta est , ad Italiam
(158) 
     ' , dicit :  ` circa hunc tractum Campaniae colebatur puer Iuppiter , qui Anxurus dicebatur
(158) 
 sine novacula , quod barbam numquam rasisset et colebatur etiam Iuno virgo quae Feronia dicebatur
(190) 
      fuisse ` Formiam ' :  unde locus apud quem colebatur sit dictus .  Livius in VIII :`
(95) 
dum Hannibal magis urgeret Romanos , militiam et collationem tributorum detractaverunt .  Id vero
(208) 
         habuit , non patriam Fundos . '  ` Cos. collaudatis Fundanis eis pepercit . '  Fundanorum
(262) 
   distat Setia vetusti nominis oppidum arduo in colle situm , vini ( ut refert Plinius ) optimi
(277) 
quinque miliario est oppidum , quod sit arduo in colle situm pro Somnino dictum , a quo abest item
(440) 
  Marsorum lacus decimo miliaribus , et edito in colle Apenninum versus est Alba Marsorum , Romana
(520) 
    aedificatum et Marinum ac superiori edito in colle Rocha Papae , Prosperi Columnae cardinalis
(426) 
 serpentes eum per Marsicae gentis incantationem collegisse , eosque subito ante lucem , ut solet
(149) 
     cum C. Servilio Ahala , cum imminentem urbi collem cepissent , loco altiore ( qua nullum erat
(267) 
       , non ut olim campestre est sed arduum in collem mutatum , postquam Teutonica simul et
(513) 
  partem quae est versus Romam .  Tusculi namque collem dicit esse fecundum aquisque abundantem ,
(520) 
          .  Quae autem de Tusculanae olim urbis collibus dicit , vera esse ostendunt etiam nunc
(547) 
id operis est vocatus .  Hic vasa vinaria multos colligata in ordines ea ratione in lacu disposuit
(356) 
   , Serronum , Pillium , Acutum , Trivilianum , Collis Pardi , Anticulum , Verulae vetus oppidum 
(254) 
trans Tiberim habitare . '  ` In agrum senatorum coloni missi , quibus ascriptis speciem antiquae
(368) 
   frequentem coloniam Labicos deducendam . '  ` Coloni ab Urbe mille quingenti missi bina iugera
(29) 
      curavit .  Post Ostium Antium est , Romana colonia , de qua Livius in VIII :  ` Antium nova
(30) 
colonia , de qua Livius in VIII :  ` Antium nova colonia missa ' .  ` Naves inde longae abductae
(229) 
       et Pontia , sicut Livius IX libro dicit , colonia a Romanis deducta .  Eas dicit Strabo
(338) 
  Est vero quinto ab Anagnia Ferentinum , Romana colonia olim et ipsa Hernicorum , de qua Livius
(407) 
  libro decimo scribit :  ` eodem anno Carseolos colonia in agrum Aequicolorum deducta . '  Et
(440) 
     Apenninum versus est Alba Marsorum , Romana colonia , sicut Livium diximus libro X scripsisse
(611) 
   Proculo P. Cornelio Scapula coss. , Fregellas colonia deducta . '  Et infra :` C. Poetilius
(615) 
 Campaniam rediit . '  Ornataque fuit Fregellana colonia M. Sextilio , quem Livius dicit
(22) 
Carboni dati sunt , urbem circumsedisse , Ostiam coloniam expugnasse ac crudeliter diripuisse . 
(169) 
  portum .  Et Livius libro XXVI dicit Anxurinam coloniam habuisse sacrosanctam vacationem , quae
(304) 
  scribit Cinnam et C. Marium expugnasse Ariciam coloniam .  Plinius vero dicit brassicam Aricinam
(367) 
   diripuit . '  ` Censuitque senatus frequentem coloniam Labicos deducendam . '  ` Coloni ab Urbe
(408) 
  libro XXVII dicit eam fuisse unam duodeviginti coloniarum , quae , Hannibale in Italia agente ,
(95) 
      matre .  Fuitque Ardea una ex duodeviginti coloniis quae , dum Hannibal magis urgeret
(440) 
     XXVII eam fuisse dicit unam ex duodeviginti coloniis quae , Hannibalis temporum difficultate 
(615) 
, quem Livius dicit respondisse pro duodeviginti coloniis quae milites prius denegatos et tributa
(81) 
 , quam dicitur urbem Acrisioneis Danae fundasse colonis , praecipiti delata Noto . '  ` Locus
(96) 
             .  Id vero oppidum , raro habitatum colono , nunc Iacobus Columna possidet , quod
(482) 
cadavera Portum . '  Et infra :  ` Vidit Fortuna colonos Praenestina suos cunctos simul ense
(599) 
 .  Et post Fidenas in potestatem redactas eoque colonos missos , quibus occisis , Fidenates cum
(96) 
  oppidum , raro habitatum colono , nunc Iacobus Columna possidet , quod Leone Romano pontifice ,
(251) 
     ` Civita Indivina ' appellatur , a Prospero Columna cardinale possesso , lapis repertus est
(313) 
 iter hoc nostrum :  et hinc ad dexteram XIIII a Columna distat Valmontonum , ubi Lavicos fuisse
(519) 
  Pandulphus Hostiarius scriptor tradit , Petrus Columna possidebat hereditario jure sibi a patre
(544) 
 hoc tempore apparuit argumentum .  Prosper enim Columna , cardinalis patriciusque Romanus , cum
(46) 
  feracissimus , nunc a Civita Indivina Prosperi Columnae cardinalis oppido in maris litora
(106) 
  Post Antium est quinto miliario Astura Antonii Columnae arx mari circumdata , prope quam Astures
(311) 
      decimo ab Urbe miliario cernuntur vestigia Columnae oppidi , a quo clara Columnensium
(316) 
       .  Et inde secundo absunt Cavae , Odoardi Columnae oppidum , et pariter secundo item
(455) 
    Marsorum comitissae , ac Prosperi cardinalis Columnae et fratrum genetricis , deliciae .  Post
(472) 
nunc Polystephanum dici qua civitas est Stephani Columnae .  Additque Strabo , quamquam utraque
(519) 
a situ dictas cavae fossae , in qua sunt Odoardi Columnae nunc oppidum ; temporibus Paschalis
(520) 
 superiori edito in colle Rocha Papae , Prosperi Columnae cardinalis oppida .  Circa quae duobus
(573) 
  montis radicibus Algido proximum est Laurentii Columnae oppidum , nunc Gallicanum , qui , ut
(332) 
 Inde vero fuit Bonifacius infelix , quod Sarram Columnensem capitali prosecutus odio Praeneste
(515) 
    paene ad litteram ex Strabone de hac regione Columnensi familiae ante quadringentos annos (
(497) 
   Strabo dicit ratione factum videtur ut Sarrae Columnensis temporibus Praeneste fuerit desolatum
(311) 
cernuntur vestigia Columnae oppidi , a quo clara Columnensium familia multis ante saeculis
(319) 
            , de qua Vergilius :  ` Hernica saxa colunt , quos dives Anagnia pascit . '  Servius
(426) 
 ante lucem , ut solet populus ad ludos celebres com venire , effudisse , multosque afflictos
(560) 
    crassitudine , quas mutuo morsu ac compagine combasiantes in quantumvis maximam longitudinem
(25) 
    imperatorem unica cibatione inter multa alia comedisse scribit Iulius Capitolinus .  Et quia
(371) 
   Clodium Albinum pondo viginti unica cibatione comedisse scribit Iulius Capitolinus . 
(227) 
  et Honoratum villa , quam Honoratus , Fundorum comes , speciosissimam aedificavit .  In
(447) 
         , et Mallianum oppida , et Celanum quod comitatus titulo possidet Leonellus Acclociamurus
(113) 
          infauste conflixerat .  Unico sociatus comite , fugiens Asturae interceptus , ad
(484) 
  se evadere non posse , cum Thelesio fugae suae comite , utrimque gladio concurrerunt et occisi
(178) 
       oppidum est constitutum a Laconibus , qui comites Castoris et Pollucis fuerunt et ab
(455) 
ac prudentissimae mulieris Suevae Albae Marsorum comitissae , ac Prosperi cardinalis Columnae et
(369) 
 dicitur Valmontone , quod proprio iure a nobili Comitum familia possessum , nuper magno privatum
(399) 
    est oppidum , amoenis Ursinorum Talliacoccii comitum domibus ornatum , Vicus Varronis
(602) 
 via Appia et Setiam Lanuviumque praemisisse qui commeatus in via pararent exercitui suo .  (
(559) 
      deducta argilla unum sicut etiam nunc sunt commixtum ex latericio et ferro bitumen
(522) 
oppidi unius populum in habitationem , et quidem commodam , admissuras .  Est etiam Tusculo
(67) 
         sunt , aliquamdiu in nemoribus Antiatum commorantur .  Quare peritissimi Neptunienses
(34) 
cum antea Antiates praedae studium cum Tyrrhenis commune haberent - quamvis Romanis subiecti
(49) 
     , cum eo ut aedes lucusque Sospitae Iunonis communis Laviniis cum populo Romano esset . ' 
(133) 
       fuerunt Osci , quibus etiam Campania erat communis .  Et denique omnia fuerunt Latinorum
(564) 
          imbricum defensionem claviculis aeneis communisti .  Lucanus in tertio viam , sicut
(552) 
 lariceis asseribus trium digitorum crassitudine compacta , bitumine extrinsecus delibuta fuit . 
(560) 
 , firmissima crassitudine , quas mutuo morsu ac compagine combasiantes in quantumvis maximam
(401) 
 sunt montes , Apennini iugis quantumlibet altis comparandi , quorum in summitate putei ( ut
(317) 
 ornatu , populi frequentia , et opum affluentia comparandum , a Martino quinto pontifice
(56) 
    unusquisque in fundi proprii et magno pretio comparati loco ad particulam retium propriam
(556) 
  creta quicquid ligneae soliditatis navem intus compegerat ad digiti unius crassitudinem tectum
(69) 
    lapidis et clamore territas , in aera volare compellunt .  Dumque aves in magnum coactas
(352) 
agri damnati , quod Hernicos ab eis sollicitatos compertum . '  Fuitque duobus olim ornata Romanis
(493) 
 aetatem nostram et saepius anteactis temporibus compertum :  munitionem scilicet , quae aliis
(558) 
  ( vel , ut olim in aedificiis appellabatur , ` complastratio ' ) superinfusa est . 
(55) 
  quinque milibus Neptunienses contiguis retibus complent .  Sedensque unusquisque in fundi
(11) 
        Latii appellationem a principio pauciora complexam fuisse iis quae nunc Campaniae et
(540) 
      enim concavae in circuitu bis mille passus complexo hic lacus dimidium obtinet .  Pars
(163) 
, in loco cui Praetorio nomen est , cenante eo , complura et ingentia saxa fortuitu superne
(123) 
       unde in iumenta verterentur necessariaque comportarent . '  ` Post quae perfuncta opera
(6) 
 ` Is genus indocile ac dispersum montibus altis composuit legesque dedit . '  ` Latiumque vocari
(546) 
        , qui de re aedificatoria elegantissimos composuit libros , ad id operis est vocatus . 
(11) 
   iis quae nunc Campaniae et Maritimae vocabulo comprehenduntur .  Sed contra videmus Strabonem
(554) 
      ) ferrei sed aenei , frequentes infixi ita compresserant ut omnis humor perpetuo arceretur .
(203) 
         se ducem rebellionis exhibens , Romanos compulit ut Lucium Papirium cos. in eos mitterent
(197) 
 Caieta stadiis centum , quae nunc viginti milia computantur .  Portum Caieta eo in sinu habuit
(144) 
     Strabo , cum nostri octo passuum milia nunc computent .  Terracinae etiam nunc adiacet
(193) 
  sinum Gaietae sic a Laconibus nominatum , quod concava omnia ` Gaieta ' illi appellant .  Et
(540) 
      amoenitatem eius inspexerit .  Vallis enim concavae in circuitu bis mille passus complexo
(221) 
           .  Per quae loca Scipionem Laeliumque conchas et umbilicos legisse Cicero indicat in
(222) 
vinculis evolassent , et ad Caietam Laurentumque conchas et umbilicos legere consuevissent , et ad
(328) 
         , civitas sine suffragii latione data , concilia connubiaque adempta , et magistratibus
(324) 
 IX :  ` P. Cornelius Arvina , M. Tremulus coss. concilium populorum omnium habentibus Anagninis
(626) 
nunc dicitur Latium , Campania et Maritima ) est conclusa . 
(403) 
    ) perducendis Romam a lacu Fucino aquis , ne conclusus aer cursum aquae moraretur , spiracula
(559) 
        est .  Observatumque fuisse videmus ut , concocto liquefactoque ferro priusquam
(556) 
      delibutumque esset , ferrum vehementi igne concoctum liquefactumque super infuderunt .  Quo
(236) 
 , Caieta secundo Gelasio , Funda Sotere , patre Concordio .  Sed iam limites attingimus nostrae
(484) 
cum Thelesio fugae suae comite , utrimque gladio concurrerunt et occisi sunt . '  Usi autem sunt
(284) 
   origine Vergilius in VIII :  ` Ascanius clari condet cognominis Albam . '  Eam urbem trecentis
(199) 
 .  Et Faustinam eius uxorem scribit idem Aelius condiciones sibi et nauticas et gladiatorias
(576) 
  :  ` Gabios diu in agris moratos tandem Gabios condidisse . '  ` Quam ob rem Vergilius dixit ``
(16) 
  Ut ergo a maritimis incipiamus :  Ostiam urbem condidit mare inter et Tiberim Ancus Marcius ,
(256) 
     nominis oppidum Cora , ab uno trium fratrum condita , quorum alius Tibur aedificavit , alius
(94) 
     sunt dicti . '  Dicit Plinius Ardeam fuisse conditam a Danae , Persei matre .  Fuitque Ardea
(131) 
quam regionem totam vetustissimis et multis ante conditam Urbem temporibus Ausones habitarunt ,
(285) 
 Albam . '  Eam urbem trecentis ante Romam annis conditam ultimo immunitam reddidit Henricus III ,
(379) 
        vult Strabo , et Vergilius eam a Tiburto conditam facit , cuius frater Catillus nomen
(578) 
        et Gabios ' dicit ab Albanis regibus eas conditas fuisse .  Et paucis passuum milibus inde
(45) 
 Mirarique soleo nullam eius rei , quam cum orbe condito originem habuisse oportuit , fieri a
(415) 
 auctor est lacu Fucino haustum Marsorum oppidum conditum a Marsya , duce Lydorum . '  Et ea in
(494) 
 :  munitionem scilicet , quae aliis civitatibus conducere consueverit , Praenestinis saepe
(548) 
 attraherent .  Et a Genua urbe maritima mercede conducti aderant , piscibus quam hominibus
(231) 
  Strabonis tempera multorum martyrum et Christi confessorum exsilio decoratae .  Sinum Caietanum
(21) 
       et vigiles reddere ut rebus humanis parum confidant , non potuisse scilicet imperatorum
(426) 
   et peritiae incantantionis Marsorum opinionem confirmat Iulius Capitolinus , ubi Vitam scribens
(112) 
Andegavensem ita posse Neapolitano regno pellere confisus ( sicut ilium Arrago Trinacria expulerat
(112) 
Trinacria expulerat ) , apud Beneventum infauste conflixerat .  Unico sociatus comite , fugiens
(69) 
Exinde palumbes quascumque longo tractu viderint congregatas in arboribus considere , iactu
(313) 
     abest Gallicanum , quem locum Gabios fuisse coniicimus .  Eo autem itinere in ipso Algidi
(561) 
elegantes insculptae sunt litterae , auctorem ut coniicimus navis suum Tiberium Caesarem Augustum
(588) 
  ultra ipsum Anienem , in Umbria regione fuisse coniicimus Fidenas urbem vetustissimam .  De qua
(96) 
  possidet , quod Leone Romano pontifice , sicut coniicio , nominis ordine secundo ornatum fuit . 
(524) 
        imperatoris Barbarossae appellati copiis coniuncti , populum Romanum clade maxima
(328) 
, civitas sine suffragii latione data , concilia connubiaque adempta , et magistratibus praeter
(360) 
  cum Verulanis suae leges redditae a Romanis et connubium permissum .  Hinc Babucum , olim
(358) 
        quam civitatem Romanam , redditae . '  ` Connubiumque inter suos , quod aliquamdiu soli
(110) 
           ad eandem Asturam se de fuga contulit Conradinus Henrici filius , quem genitor
(112) 
       superius dicti debitam , armis ceperat .  Conradinusque Carolum primum Andegavensem ita
(412) 
   in omnium Christi martyrum basilicam permisit consecrari - patria .  A qua civitate per
(103) 
      fuit in quo repertum est cadaver Aeneae et consecratum . '  ` Post , paulatim decrescens ,
(156) 
, ad Lautulas saltu angusto inter mare et montes consedit . '  Et Servius septimo Vergilii super
(194) 
    ` Gaieta ' illi appellant .  Et tamen Strabo consentit Caietam scribere quosdam a nutrice
(526) 
    , gentem Porciam inde oriundam et ( quod est consequens ) illustrissimos Catones habuit cives 
(384) 
 vocabulo Romae trito , consternenda , ornanda , conservandaque Roma , iuvisse dicit constare quam
(370) 
, oppidi illius aliorumque quibus praesunt decus conservat .  Fuitque Labicanum olim uvis copiosum
(21) 
.  Unde , haec legens scribensque , in eam venio considerationem , quae prudentes quosque debet
(44) 
     aedificatum , novam et iucundam in re parva considerationem efficit .  Mirarique soleo nullam
(69) 
  longo tractu viderint congregatas in arboribus considere , iactu lapidis et clamore territas ,
(363) 
 ` et renuntiatum est novos hostes , Labicanos , consilia cum veteribus iungere . '  ` Labicos
(298) 
nympha , Numae Pompilii amica , cuius monitis et consilio rem publicam administrare simulabat . 
(219) 
      arantiisque ( ut nostri citrea appellant ) consita interfluunt irrigantque loca . 
(542) 
Eaque nunc arboribus frugiferis adeo pulchre est consita ut nulli in Italia quantumvis cultissimo
(217) 
 celsosque montes - sed viti , olea , arborumque consitionibus amoenissimos .  Et secundum litus
(542) 
consita ut nulli in Italia quantumvis cultissimo consitionibus loco cedat .  Quantum autem lacus
(228) 
        comes , speciosissimam aedificavit .  In conspectu autem speluncarum , quas ad Caietae
(461) 
     ad praedictorum declarationem :  Romanis in conspectu esse dicit Strabo Tibur et Praeneste et
(567) 
     fascibus Albam ; excelsa de rupe procul iam conspicit urbem . '  Et dixit :` tene , deum
(65) 
 in Campania primum veris principio multiplicare conspiciuntur priusquam venisse sciantur .  Aliud
(566) 
    mentis descriptionem satisfacere poterunt .  Constabitque Caesarem a Terracina supra Ariciam
(111) 
  .  Rex enim Petrus Arrago insulam Trinacriam , Constantiae uxori suae hereditario iure avi sui
(384) 
 , ornanda , conservandaque Roma , iuvisse dicit constare quam eum ad omnia fortem idoneumque
(523) 
quae nunc unica Romam perducitur , inventam esse constat .  Tusculanique , duce Rainone eorum
(529) 
  et silvis proprie magis campos appellari posse constat .  Cum autem Albam Strabo a principio
(384) 
lapidem non magis ab ipso vocabulo Romae trito , consternenda , ornanda , conservandaque Roma ,
(16) 
    , nisi circa Ostiam ubi primum Aeneas castra constituit - cum postea in agro Lavino castra
(470) 
 Praeneste Strabo dicit in eadem montana regione constitutas esse sed distare invicem stadia
(24) 
ad mare , in quo postea praetorium publicum fuit constitutum .  Nec omittendum duximus eam optimos
(178) 
    :  ` Inter Caietam et Terracinam oppidum est constitutum a Laconibus , qui comites Castoris et
(563) 
clavos maiores aeneos , quibus cubitalibus navis constructa erat , ita integros , ita politos ut
(585) 
   proxime illi subiectum Numentanae viae pontem construxerit nobis incertum est , qui certiores
(260) 
    usque ( non minus nunc quam Strabonis aetate consueverit ) navigabilis , quam locorum
(494) 
     scilicet , quae aliis civitatibus conducere consueverit , Praenestinis saepe calamitati
(115) 
  templum ac Minervae antra , dicitque monstrari consuevisse quandam Ulixis phialem .  Servius ,
(222) 
Caietam Laurentumque conchas et umbilicos legere consuevissent , et ad omnem animi remissionem
(211) 
    felix autumnus opima . '  ` Expressit mustum consul , et ipse bibet . '  Euntibusque a Fundis
(507) 
       :  ` Is Tusculanorum Romanis rebellantium consul eodem quoque honore transfuga exornatus
(507) 
   fuerat hostis Romae triumphavit ex his quorum consul fuerat . '  Livius libro XXVI accessum
(167) 
 Aelius Spartianus in Vita Hadriani dicit Palmam consularem virum Hadriani insidiatorem ,
(250) 
   municipio Urbi propinquo Murenas patricios et consulares viros originem duxisse Cicero in
(353) 
 Romanis pontificibus , Hormisda patre Iusto per consulatus Symmachi et Boethii tempora , et
(446) 
  in Livio invenimus libro LXI Q. Fabium Maximum consulem , Pauli nepotem , adversus Allobrogas et
(492) 
          fortissime pertulerunt .  Unde senatus consulto duplex stipendium et quinquennii
(425) 
   . '  ` Ferunt ictas saliva ut ferventis aquae contactu fugere , quod si in fauces penetraverit
(321) 
       :  ` Nam Antonius , Fulvia Augusti sorore contempta , postquam duxit Cleopatram Aegypti
(553) 
   ( ut etiam nunc apparet ) croceum purpureumve contexuit continuitque velamen , et plumbeis
(55) 
 supercilia passuum quinque milibus Neptunienses contiguis retibus complent .  Sedensque
(240) 
tribus milibus passuum a mari distans , est Liri contiguum Speninum castellum .  A quo distant
(619) 
  nunc est ) tunc etiam Algido proximum ac prope contiguum erat .  Et pervenisse Tusculum ea
(230) 
  , sed pulchre habitatas inter se parum , sed a continent ducentis quinquaginta stadiis distare .
(118) 
  est , ante insula fuit . '  ` Paludibus enim a continenti separabatur , quas exclusit limus de
(473) 
summitas montem habet excelsum et retro quidem a continenti montana regione dorsum elatum , quem
(72) 
   in Veliternum agrum , qui quidem ager Antiati continet .  Et alibi scribit :` post hirundines ,
(513) 
         regiam magnificentissimi apparatus , et continua esse loca , quae ad Albanum vergunt
(109) 
 :  evasurus tamen , si coeptam ibi navigationem continuasset .  Pari item infelicitate ad eandem
(58) 
  .  Fuisseque audivimus intra mensem unum , quo continuatur aucupium dies aliquot , in quorum
(553) 
    nunc apparet ) croceum purpureumve contexuit continuitque velamen , et plumbeis desuper
(70) 
, tensis retium insidiis viderint supereminere , contorta funda parvum lapidem , vel natura album
(12) 
    et Maritimae vocabulo comprehenduntur .  Sed contra videmus Strabonem Cretensem , qui Tiberii
(420) 
 propter paludis magnitudinem , docuisse remedia contra serpentes , quamquam alii Marrubios a rege
(424) 
 naturalem eam . '  ` Et tamen omnibus hominibus contra serpentes inest venenum . '  ` Ferunt
(110) 
  item infelicitate ad eandem Asturam se de fuga contulit Conradinus Henrici filius , quem genitor
(438) 
  civium crudelitates et ad litterarum studia se contulit :  unde factum est ut Roma ingenium
(394) 
. '  ` Armati terram exercent semperque recentes convectare libet praedas et vivere rapto . ' 
(88) 
        ab Hannibale Ardeam et in hanc avem esse conversam . '  Item Servius , eodem libro ,
(458) 
    celebratum beati Benedicti non magis diutina conversatio ibi habita quam eius toto orbe
(413) 
          tempora Marsorum nomen in Valeriam est conversum .  Fuisse vero Marsos oppidum a quo
(76) 
      Romanus nostri temporis populus nuptias et convivia maiori ex parte parat .  Melioris namque
(562) 
 ad Nemorense oppidum scatentis aquas nunc molas convolventes multo ipsarum fistularum ordine ad
(18) 
  .  Oportuisseque dicit tunc adhiberi scapharum copiam quae ministeriis servirent , et onera
(233) 
 in via Appia .  Haec autem omnia loca boni vini copiam habere dicit Strabo .  Et Plinius :`
(524) 
   , Frederici imperatoris Barbarossae appellati copiis coniuncti , populum Romanum clade maxima
(315) 
      distat Praeneste civitas , de qua inferius copiose dicemus .  Et inde secundo absunt Cavae ,
(562) 
    indicantes .  Censuitque Leo Baptista fontis copiosissimi lucidissimique ad Nemorense oppidum
(371) 
  decus conservat .  Fuitque Labicanum olim uvis copiosum optimis , ex quibus Clodium Albinum
(173) 
  uda paludes . '  De Anxure sic habet Martialis coquus poeta , ad Faustinum :  ` O nemus , o
(209) 
     eis pepercit . '  Fundanorum vina Martialis coquus innuit non esse talia quae inveteranda
(260) 
navigabilis , quam locorum vicinitatem Martialis coquus poeta indicat his versibus :  ` O nemus ,
(263) 
ut refert Plinius ) optimi ferax .  Et Martialis coquus poeta :  ` Pendula Pontinos quae spectat
(374) 
, quod alvum maxime restringit .  Hinc Martialis coquus poeta :  ` Potabis liquidum Signina
(256) 
ad sinistram distat vetustissimi nominis oppidum Cora , ab uno trium fratrum condita , quorum
(258) 
   dictam cognomine gentem , Catillusque acerque Corax , Argiva iuventus . '  Deinceps a Velitris
(453) 
      sunt oppida :  Guadagnolum , Folium , Casa Corbola , Sanctus Gregorius , Rocha Liricis dicta
(334) 
   male obiisse creditus est quam quia simplicem corde et sanctum virum Caelestinum quintum , qui
(143) 
 Livius vero , XLVI , scribit Pontinas paludes a Cornelio Cethego cos. , cui ea provincia
(611) 
    . '  Et in octavo :  ` P. Plautio Proculo P. Cornelio Scapula coss. , Fregellas colonia
(324) 
   Sabini saxum dicerent .  Livius in IX :  ` P. Cornelius Arvina , M. Tremulus coss. concilium
(366) 
   direptisque illorum castris , oppidum Labicos corona circumdatum scalis captum diripuit . '  `
(527) 
Benedicto , qui primum Henricum regem Teutonicum coronavit , decimoque nono Iohanne illius germano
(35) 
      remittentes Romanis dixerunt dono eis dare corpora propter illam quam cum Graecis haberent
(63) 
   vento , aura tamen vehi volunt propter pondus corporum viresque parvas . '  Et infra :in
(39) 
Antium , potens vel imo tollere de gradu mortale corpus vel superbos vertere funeribus triumphos .
(251) 
L. Murena affirmat .  Nuper autem in oppido quod corrupte ` Civita Indivina ' appellatur , a
(538) 
 a Cynthia , quae et Trivia , nomen ( licet nunc corruptum ) habuit .  Hunc vero lacum Dianae
(336) 
sive Plinii textus ( ut saepe alibi ) eo in loco corruptus sive aliter vitiatus et mutilatus est ,
(27) 
 destructa , Leo IV pontifex Romanus instauratam Corsis replevit .  Et tam diu destructa ac
(241) 
     octo milia passus Fractae , totidem a Ponte Corvo semotae , quod oppidum Fregellas fuisse
(607) 
  suum in regione Latina .  Et nunc dicitur Pons Corvus .  De quo Livius in sexto :` Hannibal
(90) 
 exponens ` Sacranae acies ' :  ` dicunt quendam Corybantem venisse ad Italiam et tenuisse loca
(91) 
 appellatos : '  ` nam sacrati sunt matri deorum Corybantes . '  ` Alii Sacranas acies Ardeatum
(140) 
  , quem locum XXIIII urbium fuisse Mucianus ter cos. prodidit . '  ` Deinde flumen Aufentum supra
(143) 
   , scribit Pontinas paludes a Cornelio Cethego cos. , cui ea provincia obvenerat , siccatas . 
(203) 
  exhibens , Romanos compulit ut Lucium Papirium cos. in eos mitterent . '  ` Fusi Privernates . '
(205) 
   . '  ` Fusi Privernates . '  ` Plautius alter cos. in Fundanos ducebat . '  ` Ingredienti fines
(208) 
    Privernum habuit , non patriam Fundos . '  ` Cos. collaudatis Fundanis eis pepercit . ' 
(326) 
   Romanis indixerunt . '  Et infra :  ` Marcius cos. omnem gentem Hernicam in deditionem accepit 
(602) 
      libro XXVI primum dicit Q. Fulvium Flaccum cos. iturum Romam Hannibalem secutum via Appia et
(324) 
    in IX :  ` P. Cornelius Arvina , M. Tremulus coss. concilium populorum omnium habentibus
(611) 
     :  ` P. Plautio Proculo P. Cornelio Scapula coss. , Fregellas colonia deducta . '  Et infra :
(55) 
 prima veris signa hirundines et simul cum ipsis coturnices (a sono vocis nunc ` qualeae ' dictae)
(56) 
   ad particulam retium propriam venientes noctu coturnices fistula illicit .  Et cum turmatim
(60) 
  ipsis vero coturnicibus sic habet Plinius :  ` Coturnices ante semper adveniunt quam grues . '  
(59) 
    avicularum milia capta sint .  De ipsis vero coturnicibus sic habet Plinius :  ` Coturnices
(468) 
  id Fortunae adeo fideliter fuisse inauratum ut crassissimae inaurationes dicerentur Praenestinae
(552) 
.  Navis tota lariceis asseribus trium digitorum crassitudine compacta , bitumine extrinsecus
(560) 
   plumbeae bicubitales longitudine , firmissima crassitudine , quas mutuo morsu ac compagine
(306) 
  dicat fuisse in admiratione crispa .  Eorumque crassitudinem extenuare caulem sed dulcissimum ex
(556) 
          navem intus compegerat ad digiti unius crassitudinem tectum delibutumque esset , ferrum
(557) 
        .  Quo ad digiti unius et alicubi duorum crassitudinem sensim dilatato , tantundem
(249) 
    , quod non absurde Marianam villam fuisse ut credam facit proxima L. Murenae villa semi etiam
(250) 
    villa , priscum nunc quoque retinens nomen , credere nos hactenus fecit aut Marinum ( si ea
(278) 
et iactarum molium vestigia quam quisquam possit credere , qui omnia attente non viderit .  Estque
(472) 
          vocari prius .  Qua in parte Strabonem crediderim divinasse , cum possit Praeneste nunc
(334) 
, ubi nulla magis ratione alia diem male obiisse creditus est quam quia simplicem corde et sanctum
(70) 
     album vel gypso delinitum , maximo emittunt crepitu .  Quo territae bombo palumbes , ut
(395) 
 primis Latinorum populis qui , Romana republica crescente , deleti sunt .  Nam Livius libro nono 
(556) 
        habuit defensionem .  Nam cum argilla et creta quicquid ligneae soliditatis navem intus
(558) 
   habuerat .  et ferro insuper alia argillae ac cretae bitumatio ( vel , ut olim in aedificiis
(559) 
           ferro priusquam refrixisset , argilla cretaque et ipsa eodem decoquenda calore
(12) 
 comprehenduntur .  Sed contra videmus Strabonem Cretensem , qui Tiberii Augusti temporibus
(505) 
 :  ` Tusculanis servata civitas quam habebant , crimenque rebellionis a publica fraude in paucos
(305) 
     brassicae folia dicat fuisse in admiratione crispa .  Eorumque crassitudinem extenuare caulem
(553) 
  fuit .  Quod bitumen ( ut etiam nunc apparet ) croceum purpureumve contexuit continuitque
(451) 
     vir fuit .  Et Dominicus cardinalis Sanctae Crucis , frater eius , multa civilis
(438) 
  in eo militans abominatus est Romanorum civium crudelitates et ad litterarum studia se contulit 
(166) 
        , dicit eum immanissimae insatiabilisque crudelitatis imperatorem optasse similem cladem
(479) 
  ` Praenestinos inermes occidi iussit . '  Quam crudelitatis maximae historiam Lucanus in II
(22) 
   circumsedisse , Ostiam coloniam expugnasse ac crudeliter diripuisse .  Habuitque aliquando
(469) 
      acceptavere iam sub Sulla , parvulis certe crustis , quod in Fortunae delubro Praeneste
(85) 
 '  ` Atina potens , Tiburque superbum , Ardea , Crustumeri , et turrigerae Antemnae . '  Et
(563) 
 mirum est videre clavos maiores aeneos , quibus cubitalibus navis constructa erat , ita integros 
(321) 
       Aegypti reginam , eius monetam in Anagnia cudi iussit , unde dives est a Vergilio appellata
(79) 
  Idque Plinius appellat lucum Iovis Indigetis , cui propinquus est amnis Numicus .  Vergilius
(143) 
      Pontinas paludes a Cornelio Cethego cos. , cui ea provincia obvenerat , siccatas .  Agrumque
(163) 
         scribit :  ` iuxta Terracinam , in loco cui Praetorio nomen est , cenante eo , complura
(360) 
 .  Deinceps Alatrum , vetusti nominis civitas , cui simul cum Verulanis suae leges redditae a
(393) 
    , in septimo Aeneidos :  ` horrida praecipue cui gens assuetaque multo venatu nemorum duris
(523) 
         olim Lucullanum , Lucii Luculli villa , cui nunc dicitur Frascatum , ubi aquam Virginem ,
(591) 
  theatri viginti hominum milia interierunt . '  Cui cladi similem Gaius saevissimus imperator sui
(317) 
     est Zinazanum .  Quod oppidum , civitatulae cuipiam aedium ornatu , populi frequentia , et
(47) 
     enim est haec Lavinia , prima Aeneae urbs , cuius incolis postea ob Aeneae memoriam bello
(154) 
       opulentum tres exercitus diripuere . '  ` Cuius praedae gratia factum est ut stipendium
(279) 
   omnia attente non viderit .  Estque haec Alba cuius meminit Vergilius in primo :  ` Albanique
(283) 
  urbem receptos Caelium montem incoluisse .  De cuius origine Vergilius in VIII :  ` Ascanius
(286) 
       Henricus III , rex Germanicus .  In parvo cuius angulo oppidulum nunc exstat a Sabellis
(290) 
  accepti . '  Nunc vero penitus est derelicta , cuius marmora et cetera ornamenta Marini oppidi
(293) 
 ` matrem ' ut plauderet adulareturque Augusto , cuius mater fuierit Aricina .  Nam Iulia Caesaris
(298) 
       ab Egeria nympha , Numae Pompilii amica , cuius monitis et consilio rem publicam
(312) 
    et in historiis celebrati nominis silva , in cuius medio bifurcatum est iter hoc nostrum :  et
(379) 
   , et Vergilius eam a Tiburto conditam facit , cuius frater Catillus nomen monti dederit
(531) 
    Marinoque proximus Albanus lacus , emissorio cuius mirabili opere facto ( licet tenues )
(535) 
 villam inchoasse quam reliquerit imperfectam .  Cuius quidem lacus aqua , mirabilis operis
(207) 
   venisse , sed pro Fundano populo , quem extra culpam belli esse ipse Vitrubius indicasset , cum
(38) 
 videtur Fortunam ab Antiatibus in primis fuisse cultam , his versibus ad Fortunam scriptis :  ` O
(542) 
       est consita ut nulli in Italia quantumvis cultissimo consitionibus loco cedat .  Quantum
(3) 
       Romam ordine describendam offerebat.  Sed cum id anno ante quarto tribus libris IV Eugenio
(16) 
    Ostiam ubi primum Aeneas castra constituit - cum postea in agro Lavino castra fecerit ingentia
(22) 
    passa est Ostia Cinnae et Marii temporibus , cum scribat Livius libro LXXIX Cinnam et Marium
(27) 
   milites res publica haberet .  Urbem Ostiam , cum a Saracenis fuisset destructa , Leo IV
(34) 
  fuisse aedes multas magnificentissimi operis , cum antea Antiates praedae studium cum Tyrrhenis
(34) 
     operis , cum antea Antiates praedae studium cum Tyrrhenis commune haberent - quamvis Romanis
(35) 
        dono eis dare corpora propter illam quam cum Graecis haberent cognationem , indignum tamen
(45) 
       .  Mirarique soleo nullam eius rei , quam cum orbe condito originem habuisse oportuit ,
(49) 
  ` Laviniis civitas data sacraque sua reddita , cum eo ut aedes lucusque Sospitae Iunonis
(49) 
     lucusque Sospitae Iunonis communis Laviniis cum populo Romano esset . '  Quin potius Lanuvium
(55) 
     est , eiusque tempora sunt diversa .  Nam , cum ad prima veris signa hirundines et simul cum
(55) 
  , cum ad prima veris signa hirundines et simul cum ipsis coturnices (a sono vocis nunc ` qualeae
(57) 
venientes noctu coturnices fistula illicit .  Et cum turmatim illae retibus intricentur , si
(61) 
     adveniunt quam grues . '  ` Parva avis , et cum ad nos pervenit terrestris potius quam
(62) 
  , advolat non sine periculo navigantium : '  ` cum appropinquavere terris , quippe velis saepe
(67) 
      agro est aucupium per autumnum .  Palumbes cum mari transvolato Italiam relicturae sunt ,
(92) 
Sacranas acies Ardeatum volunt , qui aliquando , cum pestilentia laborarent , ver sacrum voverunt 
(144) 
      agrum stadia centum fuisse tradit Strabo , cum nostri octo passuum milia nunc computent . 
(146) 
 Inferum attingebat .  Terracinam dicit Livius , cum fuisset a Romanis direpta , causam dedisse
(149) 
   ostendit . '  ` Circummissae quatuor cohortes cum C. Servilio Ahala , cum imminentem urbi
(149) 
        quatuor cohortes cum C. Servilio Ahala , cum imminentem urbi collem cepissent , loco
(154) 
 est ut stipendium miles tunc primum acciperet , cum ante id tempus de suo quisque munere eo
(156) 
      autem libro Livius habet :  ` Cohors una , cum haud procul Anxur esset , ad Lautulas saltu
(181) 
     - a quibus interempti sunt . '  Aliter :  ` cum frequenter nuntiaretur hostes adfuturos et
(182) 
 quis hostes nuntiaret adfuturos . '  ` Postea , cum vere venirent hostes , nullo nuntiante ,
(207) 
   culpam belli esse ipse Vitrubius indicasset , cum receptaculum fugae Privernum habuit , non
(222) 
 tuncque mirabiliter repuerascere erant soliti , cum rus ex urbe tamquam e vinculis evolassent ,
(248) 
      videamur - quod quidem necessitas faciet , cum viae alicubi dirutis pontibus aversae ,
(255) 
    Velitrae receperunt . '  Estque ea civitas , cum aliter vetustate sua , tum ea ratione
(272) 
  oratoris eorum ad senatum Romanum responsio :  cum interrogatus qualis esset pax quam
(301) 
  ' .  Nota est vetus historia :  Etruscos , qui cum Arunte , regis Porsenae filio , ad
(305) 
    foliis fructificat cauliculis peculiaribus , cum Sabellanae brassicae folia dicat fuisse in
(360) 
   Alatrum , vetusti nominis civitas , cui simul cum Verulanis suae leges redditae a Romanis et
(363) 
         est novos hostes , Labicanos , consilia cum veteribus iungere . '  ` Labicos legati missi
(364) 
 veteribus iungere . '  ` Labicos legati missi , cum responsa inde retulissent dubia , quibus nec
(365) 
'  ` Nuntiarunt legati Labicanos arma cepisse et cum Aequorum exercitu depopulatos agrum
(387) 
      propinquae ingentes admirandaeque ruinae , cum aliorum paene infinitorum magnificentissimi
(390) 
    . '  De Tibure cetera ex Strabone paulo post cum de Praeneste ageret dicemus .  Ea civitas
(434) 
   , quibus se involutam occultat , dicitur quod cum exire noluerit , recusans tamen audire illas
(444) 
   Fucino piscem esse qui octenis natet pennis , cum ceteri omnes ubique quaternis tantummodo
(446) 
          exercitu occisa CXX milia , ipsumque , cum ad satisfaciendum senatui Romam profectus
(451) 
       doctrina magnaque prudentia nunc claret , cum tamen Angelus Asculanus episcopus frater et
(472) 
.  Qua in parte Strabonem crediderim divinasse , cum possit Praeneste nunc Polystephanum dici qua
(484) 
 obsessus a Lucretio Ofella Sullanarum partium , cum per cuniculum caperet fugam et sentiret se
(484) 
caperet fugam et sentiret se evadere non posse , cum Thelesio fugae suae comite , utrimque gladio
(491) 
XXIII Praenestinos milites miris laudibus quod , cum apud Cannas infelicissime pugnatum esse
(504) 
 Romanus autem populus Tusculis post rebelliones cum Latinis factas pepercit , sicut Livius in
(513) 
  loca , quae ad Albanum vergunt montem , eandem cum virtutem tum apparatum habentia .  Deinceps
(528) 
      Latineque eruditissimus et summa praeditus cum bonitate tum etiam humanitate , Bessarion
(530) 
 proprie magis campos appellari posse constat .  Cum autem Albam Strabo a principio nominaverit ,
(544) 
enim Columna , cardinalis patriciusque Romanus , cum Nemorense illud Cynthianumque castellum
(549) 
     .  Tandem capta ligataque ad proram navis , cum integra non sequeretur , fracta est , et eius
(556) 
  et ferro certissimam habuit defensionem .  Nam cum argilla et creta quicquid ligneae soliditatis
(599) 
     colonos missos , quibus occisis , Fidenates cum defecissent , a M. Aemilio dictatore victi et
(613) 
deducta . '  Et infra :  ` C. Poetilius dictator cum audisset arcem Fregellanam ab Samnitibus
(622) 
      .  Et quia sequitur Livius Hannibalem :  ` cum non esset Tusculi moenibus receptus ,
(482) 
     :  ` Vidit Fortuna colonos Praenestina suos cunctos simul ense recepto unius populum
(335) 
 , qui Marsorum appellatur , subterraneos habere cuniculos quibus aqua certo effluens tempore
(484) 
  a Lucretio Ofella Sullanarum partium , cum per cuniculum caperet fugam et sentiret se evadere
(485) 
   libenter Romani principes eo secessu ad animi curarumque relaxationem .  Sed Aurelius Antoninus
(328) 
adempta , et magistratibus praeter quam sacrorum curatione interdictum fuit . '  Anagnia civitas
(28) 
 ostiorum Tiberis et portus custodiam aedificari curavit .  Post Ostium Antium est , Romana
(298) 
  inferis revocatum misit Ariciam , quem nutriri curavit ab Egeria nympha , Numae Pompilii amica ,
(309) 
  ante quinto decem duodecimve monachis habitari curavit .  Fundique civitas postmodum habetur ,
(317) 
 cardinalibus , et simul a praestantibus Romanae curiae viris per aestatis caumata saepenumero
(550) 
  secuta .  Quam spectaculo fuit omnibus Romanae curiae nobilioris ingenii viris .  Eam vero hac
(331) 
   Iunio pestilentia et multos absumpsisset , et curiam abire suasisset , et populos ab adventu
(546) 
     deditissimus nec minus vetustatis indagator curiosissimus , quid magnae naves parvo et
(403) 
    Romam a lacu Fucino aquis , ne conclusus aer cursum aquae moraretur , spiracula fuerunt
(445) 
     , saepe Romanos praesidii loco servandis in custodia noxiis usos fuisse .  Et nos in Livio
(28) 
 Romae potius quam in ostiorum Tiberis et portus custodiam aedificari curavit .  Post Ostium
(446) 
           senatui Romam profectus esset , Albam custodiendum fuisse missum .  Circumstant lacum
(446) 
        pugnasse , ex Bituitique exercitu occisa CXX milia , ipsumque , cum ad satisfaciendum
(538) 
item oppidum proxime adiacet Cynthianum , quod a Cynthia , quae et Trivia , nomen ( licet nunc
(538) 
    .  Et Nemorensi item oppidum proxime adiacet Cynthianum , quod a Cynthia , quae et Trivia ,
(544) 
      patriciusque Romanus , cum Nemorense illud Cynthianumque castellum paterna possideat
(345) 
   :  ` Ferentinum inde , quamquam nihil quietis dabatur , tamen summa alacritate ductum . '  `
(352) 
 de qua Livius :  ` Frusinates tertia parte agri damnati , quod Hernicos ab eis sollicitatos
(81) 
Rutili ad muros , quam dicitur urbem Acrisioneis Danae fundasse colonis , praecipiti delata Noto .
(94) 
     . '  Dicit Plinius Ardeam fuisse conditam a Danae , Persei matre .  Fuitque Ardea una ex
(35) 
 praedones remittentes Romanis dixerunt dono eis dare corpora propter illam quam cum Graecis
(123) 
'  ` mulieres imbutas his malis artibus in caseo dare solere ( quibus possent sive vellent )
(408) 
  in Italia agente , milites et pecuniam senatui dare recusaverunt .  Deinceps sunt Cellae ,
(615) 
coloniis quae milites prius denegatos et tributa dare promiserunt .  Sequiturque Livius in
(272) 
        peterent , respondit perpetuam , si bona daretur , futuram .  Fluvius ipsum praeterfluens
(49) 
    VIII libro sic scribit :  ` Laviniis civitas data sacraque sua reddita , cum eo ut aedes
(192) 
    semper fuisset via , civitas sine suffragiis data . '  Additque praedictis Strabo dehinc
(201) 
     semper fuisset via , civitas sine suffragio data . '  Et infra :` Fundanus Vitrubius Bacchus 
(328) 
     intulerant , civitas sine suffragii latione data , concilia connubiaque adempta , et
(432) 
moneatur ad prohibitionem . '  ` Ita ergo et hic data est quaedam similitudo de Marso , qui
(22) 
      , ex quibus duo Q. Sertorio et duo Carboni dati sunt , urbem circumsedisse , Ostiam coloniam
(364) 
      pacem fore appareret , Tusculanis negotium datum adverterent animos ne quid novi tumultus
(188) 
, Erasmi martyris reliquiis Caietam translatis , datus est Caietanae ecclesiae a Gregorio IV
(302) 
  et hospitaliter fuisse acceptos .  Quibus fuit datus ad habitandum in urbe celeberrimo loco
(428) 
    incantatione sunt scripta .  Propheta namque David , in Psalmo LVII , sic habet :  ` Furor
(29) 
    .  Post Ostium Antium est , Romana colonia , de qua Livius in VIII :  ` Antium nova colonia
(39) 
      quae regis Antium , potens vel imo tollere de gradu mortale corpus vel superbos vertere
(42) 
    sectaretur .  Habuitque Antium ( sicut supra de Ostia diximus ) sacrosanctam a publicis
(57) 
  turmatim illae retibus intricentur , si aliqua de longissimo volatu fessa extra rete in sabulum
(59) 
 centum huiusmodi avicularum milia capta sint .  De ipsis vero coturnicibus sic habet Plinius :  `
(72) 
    , sicque amentes in retia se praecipitant .  De palumbis Plinius dicit eas quotannis advolare
(105) 
 sacratus est : '  ` Vestae enim libari non nisi de hoc fluvio licebat . '  Post Antium est quinto
(106) 
       , prope quam Astures fuere vetustissimi , de quibus Vergilius :  ` Astur equo fidens . 'Ad
(110) 
  .  Pari item infelicitate ad eandem Asturam se de fuga contulit Conradinus Henrici filius , quem
(118) 
  a continenti separabatur , quas exclusit limus de Albanis montibus fluens , et dicebatur ``
(119) 
            quo homines mutabantur in feras . '  De qua re beatus Aurelius Augustinus , dum Dei
(122) 
Ulyxis mutasse in bestias . '  Et infra :  ` Nam de mulieribus malis artibus imbutis , et nos ,
(122) 
  nos , dum essemus in Italia , audiebamus talia de quadam regione illarum partium : '  ` mulieres
(136) 
  habeat , Plinius sic dicit :  ` Mirum est quod de hac re tradere hominum notitiae possumus . '  
(137) 
'  ` Theophrastus , qui primus externorum aliqua de Romanis diligentius scripsit ( nam Theopompus 
(154) 
miles tunc primum acciperet , cum ante id tempus de suo quisque munere eo functus esset . ' 
(173) 
    et qua Pontinas via dividit uda paludes . '  De Anxure sic habet Martialis coquus poeta , ad
(200) 
   civitas Fundana decimo a Terracina miliario , de qua Livius libro VIII :  ` Fundanis , quod per
(214) 
quinto miliario , quae civitas Lemurnarum fuit , de qua Horatius :  ` tandem defessi Lemurnarum
(221) 
  et umbilicos legisse Cicero indicat in secundo De oratore :  ` Laelius et Scipio semper
(224) 
   Romanum ubique habuit imperium amoenissima .  De qua Cicero oratione In legem agrariam Rulli
(252) 
      miliario sunt Velitrae , civitas vetusta , de qua Livius in octavo :  ` In Veliternos
(257) 
 , alius monti proximo Catillo cognomen dedit .  De quo Vergilius in VII :  ` Tum gemini fratres
(269) 
     Vergilius miris effert laudibus :  ` Volsca de gente Camilla . '  Super quo verbo , Servius
(273) 
praeterfluens oppidum dictus est olim Amasenus , de quo Vergilius in VII :  ` Amasene pater ' , et
(281) 
   patres . '  Nam tredecim fuerunt Albani reges de Aeneae et Laviniae gente .  Et Livius scribit 
(283) 
  in urbem receptos Caelium montem incoluisse .  De cuius origine Vergilius in VIII :  ` Ascanius
(287) 
    camerarius , monasterium , quod Honorius III de gente Sabella aedificavit , paene funditus
(288) 
    sexto miliario Aricia olim civitas vetusta , de qua Livius , in VIII :  ` Aritini eodem iure
(315) 
 sive Gabiis ) tertio distat Praeneste civitas , de qua inferius copiose dicemus .  Et inde
(318) 
      Anagnia civitas in Hernicis vetustissima , de qua Vergilius :  ` Hernica saxa colunt , quos
(338) 
      , Romana colonia olim et ipsa Hernicorum , de qua Livius libro tertio :  ` progressus
(351) 
    .  A Ferentino quinto itidem est Frusinona , de qua Livius :  ` Frusinates tertia parte agri
(356) 
     Pardi , Anticulum , Verulae vetus oppidum , de quo Livius , in IX :  ` Verulanis suae leges ,
(362) 
   liquimus , primum est oppidum , olim Labici , de quo Livius libro IV :  ` et renuntiatum est
(388) 
tum villae quam Hadrianus imperator exstruxit .  De qua sic scribit Aelius Spartianus :  `
(390) 
      et locorum celeberrima nomina poneret . '  De Tibure cetera ex Strabone paulo post cum de
(390) 
. '  De Tibure cetera ex Strabone paulo post cum de Praeneste ageret dicemus .  Ea civitas
(392) 
 quibus fortissimi olim habitaverunt Aequicoli , de quibus Vergilius , in septimo Aeneidos :  `
(406) 
       .  In qua vetustissimi fuerunt Carseoli , de quibus Livius libro decimo scribit :  ` eodem
(418) 
 Vergilius libro VII :  ` Quin et Marrubia venit de gente sacerdos . '  Et Servius exponit :`
(427) 
   falsa aut fabulosa tenenda sunt ea , quae hic de serpentum incantatione sunt scripta . 
(432) 
'  ` Ita ergo et hic data est quaedam similitudo de Marso , qui incantat ut educat aspidem de
(432) 
       de Marso , qui incantat ut educat aspidem de tenebrosa caverna . '  ` Utique in lucem vult
(434) 
   se cogi sentit , allidit unam aurem terrae et de cauda obturat alteram . '  Atque ita voces
(464) 
    , unde plurima opera Romae fabricata sunt .  De Praeneste dicit Vergilius , in septimo :  `
(469) 
         dicerentur Praenestinae .  Et alio loco de pavimentis tractans , dicit lithostrota
(488) 
   non plus diebus quinque luxerit .  Et Plinius de metallis tractans sic habet :  anno Urbis
(497) 
  translata .  Quod enim supra est dictum :  hac de qua Strabo dicit ratione factum videtur ut
(515) 
 .  Haec sumpsimus paene ad litteram ex Strabone de hac regione Columnensi familiae ante
(520) 
  , alii ex ea familia possidebant .  Quae autem de Tusculanae olim urbis collibus dicit , vera
(520) 
 ostendunt etiam nunc monasterium Sanctae Mariae de Gripta Ferrata in villa Ciceronis Tusculana
(529) 
         Ravennatis Apostolicae Sedis legatus .  De campis , quos Strabo dicit aut ad Urbem aut ad
(533) 
      '' appellatam efficit .  Estque is lacus , de quo vates Etruscus ( sicut Livius refert )
(544) 
quae nec adeo putres sint ut laceratae funiculos de industria alligatos nec retia casu implicata
(546) 
        , geometra nostro tempore egregius , qui de re aedificatoria elegantissimos composuit
(566) 
   nunc Castrum est Gandulfum , pervenisse , quo de excelso monte Romam primum inspexit :  `
(567) 
   est Latiis ad summam fascibus Albam ; excelsa de rupe procul iam conspicit urbem . '  Et dixit 
(580) 
      Anienem ' .  Habetque originem a Sublaco , de quo scribit Plinius :  ` Anio , in monte
(589) 
fuisse coniicimus Fidenas urbem vetustissimam .  De qua Suetonius Tranquillus in Vita Tiberii
(595) 
  Veientem a Fidenate , mox Latium a Vaticano .  De hac Vergilius in VI :  ` urbem Fidenam ' .Et
(608) 
regione Latina .  Et nunc dicitur Pons Corvus .  De quo Livius in sexto :  ` Hannibal infestius
(21) 
  venio considerationem , quae prudentes quosque debet attentos et vigiles reddere ut rebus
(402) 
    casus sui sonitum quam duo Vergiliani versus debita sint pausa pronuntiati .  Quae quidem ,
(111) 
           iure avi sui Frederici superius dicti debitam , armis ceperat .  Conradinusque Carolum
(25) 
duximus eam optimos habuisse melones , ex quibus decem aliquando Clodium Albinum imperatorem unica
(138) 
anno . '  ` Quicquid vero terrarum est , praeter decem milia passuum ambitus , annexum insulae
(217) 
, sed extra viam Appiam , est Caieta .  Ea autem decem milia passuum viam habent silicibus Romano
(219) 
 ) fluvium , nunc Gaurianum appellatum , milibus decem terra est omnium - non solum Italiae , sed
(223) 
        ludumque descenderent . '  Quo quidem in decem milium spatio Herculanea fuit via , omnium
(309) 
           Cisterciensium abbas anno ante quinto decem duodecimve monachis habitari curavit . 
(318) 
 saepenumero inhabitatum est .  Abest a Zinazano decem passuum milibus Anagnia civitas in Hernicis
(462) 
 Heracleum , habere cataractem , quem facit Anio decidens ex loco altissimo in profundam vallem et
(200) 
       .  Primaque est ea in via civitas Fundana decimo a Terracina miliario , de qua Livius libro
(220) 
          irrigantque loca .  Praecipuusque fons decimo post primam scaturiginem passu molas
(259) 
   a Velitris recto itinere institute est quarto decimo miliario oppidum Sarmineta .  Et tertio
(311) 
  limites ducit , via est Latina , in qua primum decimo ab Urbe miliario cernuntur vestigia
(406) 
       fuerunt Carseoli , de quibus Livius libro decimo scribit :  ` eodem anno Carseolos colonia
(440) 
  .  Abest a Talliacoccio Fucinus Marsorum lacus decimo miliaribus , et edito in colle Apenninum
(527) 
qui primum Henricum regem Teutonicum coronavit , decimoque nono Iohanne illius germano , et
(278) 
       Appia , eiusque viae prima urbs ad sextum decimum ab Urbe est Alba , qua quidem in via
(460) 
  in hac eadem Latinorum regione ad praedictorum declarationem :  Romanis in conspectu esse dicit
(71) 
 nomen , quas in lapide bomboque fundae timent , declinando serventur , terrae quam possunt volatu
(559) 
    refrixisset , argilla cretaque et ipsa eodem decoquenda calore superinducerentur quo et
(290) 
     et cetera ornamenta Marini oppidi ecclesias decorarunt .  Estque Aricia una ex urbibus
(329) 
 tertio Innocentio et octavo Bonifacio civibus , decorata .  Bonifaciusque vel ea ratione
(231) 
multorum martyrum et Christi confessorum exsilio decoratae .  Sinum Caietanum tangit Caecubus mons
(369) 
    familia possessum , nuper magno privatum est decore , Lucido diacono cardinali studiorum
(104) 
    Aeneae et consecratum . '  ` Post , paulatim decrescens , in fontem redactus est , qui ipse
(370) 
      , oppidi illius aliorumque quibus praesunt decus conservat .  Fuitque Labicanum olim uvis
(581) 
     , lacus tres amoenitate nobiles , qui nomen dedere Sublaqueo , defert in Tiberim . '  Livius
(379) 
       facit , cuius frater Catillus nomen monti dederit propinquo .  Fuitque Tibur una ex quinque
(146) 
 Livius , cum fuisset a Romanis direpta , causam dedisse solutioni stipendii militaris :  ` Fabius
(195) 
      nutrix , aeternam moriens famam , Caieta , dedisti . '  Sed licet Caietae sinus arxque
(6) 
  ac dispersum montibus altis composuit legesque dedit . '  ` Latiumque vocari maluit , his
(256) 
          , alius monti proximo Catillo cognomen dedit .  De quo Vergilius in VII :` Tum gemini
(450) 
 Cavarum Capranica , quae praestantissimam Romae dedit familiam Capranicensem , in qua Paulus
(326) 
infra :  ` Marcius cos. omnem gentem Hernicam in deditionem accepit . '  Et inferius :` Anagninis 
(447) 
    bonarum artium litteris praesertim historiae deditissimus .  Suntque item ad Fucini et Celani
(546) 
 , bonarum artium studiis et in primis historiae deditissimus nec minus vetustatis indagator
(367) 
` Censuitque senatus frequentem coloniam Labicos deducendam . '  ` Coloni ab Urbe mille quingenti
(229) 
 sicut Livius IX libro dicit , colonia a Romanis deducta .  Eas dicit Strabo parvas , sed pulchre
(407) 
    anno Carseolos colonia in agrum Aequicolorum deducta . '  Et libro XXVII dicit eam fuisse unam
(559) 
  superinducerentur quo et substrata et superius deducta argilla unum sicut etiam nunc sunt
(611) 
   P. Cornelio Scapula coss. , Fregellas colonia deducta . '  Et infra :` C. Poetilius dictator
(9) 
    enumeratis Italiae populis qui Bello Sociali defecerunt a Romanis , dicat auxilia Latini
(599) 
 colonos missos , quibus occisis , Fidenates cum defecissent , a M. Aemilio dictatore victi et
(346) 
` Ceterum ibi plus laboris et periculi fuit , et defensa summa vi moenia sunt , et locus erat
(555) 
 humore quam ab igne et ferro certissimam habuit defensionem .  Nam cum argilla et creta quicquid
(564) 
          urbis Romae tectis plumbeorum imbricum defensionem claviculis aeneis communisti . 
(553) 
      tota ab aquis imbribusque navem bitumenque defensura obtecta est .   Quas quidem chartas
(581) 
          nobiles , qui nomen dedere Sublaqueo , defert in Tiberim . '  Livius scribit Camillum
(215) 
   Lemurnarum fuit , de qua Horatius :  ` tandem defessi Lemurnarum venimus urbem . '  Et altero
(402) 
  , quos viderimus , duo exstant tam alte excisi defossique ut deiectum bilibre saxum non prius
(459) 
    formis partim eo incisis modo , partim altum defossis , partim sublimi fornice muroque
(495) 
    calamitati fuisse ob Romanorum seditiones .  Defugere enim illuc eos qui tumultu sint usi ,
(465) 
     , in septimo :  ` Nec Praenestinae fundator defuit urbis , Caeculus . '  Et Plinius dicit
(193) 
 suffragiis data . '  Additque praedictis Strabo dehinc incipere sinum Gaietae sic a Laconibus
(119) 
 . '  De qua re beatus Aurelius Augustinus , dum Dei civitatem aedificat , sic habet :  ` Varro
(253) 
      rebellassent , graviter saevitum , et muri deiecti , et senatus inde abductus , iussique
(402) 
     , duo exstant tam alte excisi defossique ut deiectum bilibre saxum non prius referat casus
(114) 
 more exemploque securi publice est percussus .  Deinceps est Circeius mons magna parte mari
(130) 
 , super quo hi Formium fuisse dicunt oppidum .  Deinceps est perpetuum mare .  Et in mediterranea
(187) 
 , eosque qui ad vesperam intrant mane egredi .  Deinceps haberi Formias , Laconicum aedificium ,
(227) 
      deliciarum et magnae pecuniae . '  Suntque deinceps Castellonum oppidum et Honoratum villa ,
(259) 
Catillusque acerque Corax , Argiva iuventus . '  Deinceps a Velitris recto itinere institute est
(309) 
` mittit praecipuos nemoralis Aricia porros . '  Deinceps eadem via secus Storacem sive Nymphaeum
(360) 
    pontificis Romani carcere et morte clarum .  Deinceps Alatrum , vetusti nominis civitas , cui
(373) 
  cognomen habet , oriundi patria atque villa .  Deinceps sunt Zanchatum , Gavignanum et Sigma
(409) 
milites et pecuniam senatui dare recusaverunt .  Deinceps sunt Cellae , Sculcula , et Peretum ,
(452) 
nepos eisdem doctrinis virtutibusque ornentur .  Deinceps sunt oppida :  Guadagnolum , Folium ,
(514) 
 , eandem cum virtutem tum apparatum habentia .  Deinceps campos esse , quorum alii ad Romam
(141) 
 urbium fuisse Mucianus ter cos. prodidit . '  ` Deinde flumen Aufentum supra quod Terracina
(218) 
   a Terracina petitur turris Sancti Anastasii , deinde oppidum Spelunca appellatum , ubi dicit
(361) 
    civitas apud Livium Bovillarum nomine nota , deinde Turritium , Pofae , Vicus , Ripae ,
(401) 
  .  Superius Portella et Cantalupum oppidula .  Deinde arduo in monte Rivus Frigidus , quo
(248) 
    ita per singulas pedem figere poterimus quin delabi et aberrare videamur - quod quidem
(163) 
 eo , complura et ingentia saxa fortuitu superne delapsa sunt . '  ` Multisque amicorum et
(81) 
 Acrisioneis Danae fundasse colonis , praecipiti delata Noto . '  ` Locus Ardea quondam dictus
(141) 
  Anxur dictum , ubi fuere Amyclae a serpentibus deletae . '  Repetii a Strabone Plinioque
(182) 
  , cum vere venirent hostes , nullo nuntiante , deleti sunt . '  ` Et sic Amyclae silentio
(395) 
      populis qui , Romana republica crescente , deleti sunt .  Nam Livius libro nono :` Populus
(476) 
       :  ` Sulla C. Marium , exercitu eius fuso deletoque ad Sacriportum , in oppido Praeneste
(398) 
 sunt , nomenque Aequorum prope ad internicionem deletum . '  Primum ipsis in montibus ad Anienis
(552) 
    crassitudine compacta , bitumine extrinsecus delibuta fuit .  Quod bitumen ( ut etiam nunc
(556) 
 compegerat ad digiti unius crassitudinem tectum delibutumque esset , ferrum vehementi igne
(455) 
     cardinalis Columnae et fratrum genetricis , deliciae .  Post Olibanum sunt Piscianum et
(226) 
      et illa via vendibilis Herculanea multarum deliciarum et magnae pecuniae . '  Suntque
(70) 
     parvum lapidem , vel natura album vel gypso delinitum , maximo emittunt crepitu .  Quo
(489) 
ex Capitolinae aedis incendio ceterisque omnibus delubris Gaius , Marii filius , Praeneste
(469) 
     , parvulis certe crustis , quod in Fortunae delubro Praeneste coepit .  Et ambas urbes Tibur
(35) 
   essent .  Unde Alexander Epirotas , et postea Demetrius successor , captivos praedones
(548) 
et quanta esset navis quamque integra sentire et demissos funibus harpagones in morsum capturamque
(525) 
      populus ipsam urbem tanta animorum ferocia demolitus sit ut vix fundamentorum vestigia nunc
(287) 
        habeat - ductus aquarum instauraverit et demortuae urbi aliquam oppidi faciem reddiderit .
(587) 
    , ornamentis quae maxima habuit spoliatus .  Demum tertius in via Salaria exstat a Narsete
(615) 
    pro duodeviginti coloniis quae milites prius denegatos et tributa dare promiserunt . 
(134) 
Osci , quibus etiam Campania erat communis .  Et denique omnia fuerunt Latinorum usque ad
(266) 
     . '  Et alibi :  ` Setinum dominaeque nives densique trientes , quando ego te , medico non
(91) 
        appellatos : '  ` nam sacrati sunt matri deorum Corybantes . '  ` Alii Sacranas acies
(365) 
 Labicanos arma cepisse et cum Aequorum exercitu depopulatos agrum Tusculanum castra in Algido
(28) 
      Corsis replevit .  Et tam diu destructa ac derelicta mansit ut nihil sit reliquiarum praeter
(290) 
 in civitatem accepti . '  Nunc vero penitus est derelicta , cuius marmora et cetera ornamenta
(309) 
 habitari solitum postquam multis annis manserat derelictum , quarti Eugenii pontificis
(548) 
     partes fuerunt in lacus profundiora natando descendere et quanta esset navis quamque integra
(222) 
        , et ad omnem animi remissionem ludumque descenderent . '  Quo quidem in decem milium
(622) 
non esset Tusculi moenibus receptus , dextrorsum descendisse Gabios ' , certissimum nobis facit ,
(510) 
       moenibus infra Tusculum dextrorsum Gabios descendit . '  Addit vero superioribus Strabo 
(409) 
        , et Peretum , unde in Talliacoccium est descensus .  Quod novi nominis oppidum , sed
(3) 
     , regionem in qua est Latinam novo volumine describemus.  Huius regionis vocabuli causam
(245) 
  populos sine vestigiis interiisse .  Hac autem describenda mediterranea regione modum hactenus
(2) 
  Etruriae ad Tiberim nos perducens Romam ordine describendam offerebat.  Sed cum id anno ante
(171) 
     primum post leges ad Rubiconem transgressas describens , sic dicit :  ` Et iam praecipites
(508) 
   libro XXVI accessum Hannibalis ad urbem Romam describens dicit :  ` per Anagninum agrum venit
(565) 
  Lucanus in tertio viam , sicut supra diximus , describens , qua C. Caesar primum post belli
(17) 
 , quorum vestigia suis temporibus viderentur .  Describit vero eam Strabo importuosam propter
(78) 
quam aliae sunt palumbes .  In medio duarum quas descripsimus maritimarum urbium Ardeam ponit
(278) 
     et eam viam , quae primo secundum litus est descripta , habetur Appia , eiusque viae prima
(310) 
       civitas postmodum habetur , quae superius descripta ab Honorato Caietano principe
(603) 
    et Lanuvium notissimae sunt et supra a nobis descriptae . )  Hannibalem vero dicit praeter
(516) 
Et quidem apud Praeneste montes peritissime sunt descripti .  Sed minora non ponit Strabo loca ,
(565) 
      ponit versus , qui ad Albani quoque mentis descriptionem satisfacere poterunt . 
(495) 
     expugnatis fieri ut etiam Praenestini urbem deserant , causa in eos translata .  Quod enim
(569) 
  :  ` tene , deum sedes , non ullo Marte coacti deseruere viri? '  ` Pro qua pugnabitur urbe ? 
(599) 
 M. Aemilio dictatore victi et Fidenae captae ac desolatae sunt .  Facta est alicubi superioribus
(497) 
  Sarrae Columnensis temporibus Praeneste fuerit desolatum .  Et Ponceletti ac Nicolai Fortebratii
(27) 
       .  Urbem Ostiam , cum a Saracenis fuisset destructa , Leo IV pontifex Romanus instauratam
(28) 
       instauratam Corsis replevit .  Et tam diu destructa ac derelicta mansit ut nihil sit
(282) 
     gente .  Et Livius scribit , Alba a Romanis destructa , Albanos in urbem receptos Caelium
(585) 
   Anieni superimpositos pontes a Romanis fuisse destructos quando , Urbe a Belisario instaurata ,
(267) 
 postquam Teutonica simul et Britonum rabie fuit destructum .  Eius autem alumna fuit Camilla ,
(188) 
   salutis octingentesimum quinquagesimum sextum destruxerunt , et tunc , Erasmi martyris
(196) 
       priusquam Formias ( ut supra ostendimus ) destruxerunt Saraceni .  Distat vero a Terracina
(553) 
    contexuit continuitque velamen , et plumbeis desuper chartis superficies tota ab aquis
(331) 
  curiam abire suasisset , et populos ab adventu deterruisset .  Inde vero fuit Bonifacius infelix
(113) 
     interceptus , ad Carolumque perductus , tam detestando quam semper alias regibus et
(95) 
    Romanos , militiam et collationem tributorum detractaverunt .  Id vero oppidum , raro
(440) 
   , Hannibalis temporum difficultate , militiam detractaverunt .  Eamque Strabo urbem ( ut
(582) 
    , exeuntes trucidasse , ubi Manlius , torque detracto a Gallo , Torquatus est appellatus .  Is
(489) 
       delubris Gaius , Marii filius , Praeneste detulerat , tredecim milia pondo auri , sub eo
(569) 
   iam conspicit urbem . '  Et dixit :  ` tene , deum sedes , non ullo Marte coacti deseruere viri
(411) 
       ( sicut Livius vigesimo secundo scribit ) devastavit , et iterum vertens ab Urbe Roma (
(313) 
   bifurcatum est iter hoc nostrum :  et hinc ad dexteram XIIII a Columna distat Valmontonum , ubi
(355) 
  .  Sed propinquo huic itinere sunt ad Zinazani dexteram :  Pallianum , Serronum , Pillium ,
(459) 
magnifici operis monasterium .  Cernitur vero in dextra Anienis ripa , ab ipso Sublaci lacu ad
(510) 
     . '  ` Nec receptus moenibus infra Tusculum dextrorsum Gabios descendit . '  Addit vero
(622) 
  :  ` cum non esset Tusculi moenibus receptus , dextrorsum descendisse Gabios ' , certissimum
(213) 
       , a quo Galba imperator originem duxit .  Dextrorsumque est lacus Fundanus .  Inde Itrum
(369) 
      , nuper magno privatum est decore , Lucido diacono cardinali studiorum humanitatis
(298) 
  haec Hippolyti fabula ab Ovidio scripta .  Nam Diana Hippolytum ab inferis revocatum misit
(537) 
 longe ab Aricia , in quo lacus est ubi speculum Dianae dicitur .  Et Nemorensi item oppidum
(539) 
licet nunc corruptum ) habuit .  Hunc vero lacum Dianae speculum a maioribus appellatum , Romana
(567) 
       , qua sublime nemus , Scythicae qua regna Dianae , quaque iter est Latiis ad summam
(9) 
populis qui Bello Sociali defecerunt a Romanis , dicat auxilia Latini nominis et exterarum gentium
(305) 
   peculiaribus , cum Sabellanae brassicae folia dicat fuisse in admiratione crispa .  Eorumque
(431) 
   expositione sic scribit :  ` Attende quid ibi dicatur ad similitudinem , quid moneatur ad
(187) 
 , Laconicum aedificium , quae antea ` Hormiae ' diceba(n)tur - a bono portu , quem Lacones
(118) 
  exclusit limus de Albanis montibus fluens , et dicebatur `` Aeaeus '' ab errore transeuntium quo
(158) 
 Campaniae colebatur puer Iuppiter , qui Anxurus dicebatur quasi axiros , id est sine novacula ,
(158) 
      et colebatur etiam Iuno virgo quae Feronia dicebatur . '  Est autem fons iuxta Terracinam
(315) 
     Praeneste civitas , de qua inferius copiose dicemus .  Et inde secundo absunt Cavae , Odoardi
(390) 
  ex Strabone paulo post cum de Praeneste ageret dicemus .  Ea civitas Simplicium pontificem
(243) 
  accedentia in Vestinorum Samnitiumque partibus dicentur .  In mediterraneo autem Latinorum solo
(544) 
       , piscatores aliquando audivit Nemorenses dicere naves suo in lacu binas esse submersas ,
(322) 
   patria dictos vult , quia hernae Sabini saxum dicerent .  Livius in IX :` P. Cornelius Arvina ,
(468) 
   fuisse inauratum ut crassissimae inaurationes dicerentur Praenestinae .  Et alio loco de
(466) 
urbis , Caeculus . '  Et Plinius dicit Praeneste dici quia arbor prinus multa sit in eo monte . 
(472) 
       , cum possit Praeneste nunc Polystephanum dici qua civitas est Stephani Columnae . 
(471) 
     ab urbe Roma etiam duplo sed Tibur minus .  Dicique a quibusdam Graecas esse ambas , atque
(8) 
   exponens , populos proprie Latinos appellatos dicit eos qui intererant Albani montis
(16) 
quamquam Servius grammaticus , in Vergilii VII , dicit exitum Tiberis naturalem non esse , nisi
(18) 
     propter alluviones Tiberis .  Oportuisseque dicit tunc adhiberi scapharum copiam quae
(34) 
     id templum appellatum . '  Eam urbem Strabo dicit ab Ostia distantem stadiis ducentis
(72) 
 in retia se praecipitant .  De palumbis Plinius dicit eas quotannis advolare mari in Veliternum
(78) 
, stadiis circiter septem a mari recedentem , et dicit prope eam fuisse Aphrodisium ubi panagyrim
(86) 
   Antemnae . '  Et Servius , Vergilii septimo , dicit :  ` Hyginus , ab augurio avium , Ardeam . 
(94) 
    voverunt : '  ` unde Sacrani sunt dicti . '  Dicit Plinius Ardeam fuisse conditam a Danae ,
(97) 
      fuit .  Numicus vero fluvius , quem Strabo dicit propinquum esse Ardeae , a Vergilio sic
(115) 
 Habuit vero is mons Strabonis aetate urbem ( ut dicit ) parvam et Circes templum ac Minervae
(135) 
 .  Sed quicquid Strabo hic habeat , Plinius sic dicit :  ` Mirum est quod de hac re tradere
(146) 
 via Appia Mare Inferum attingebat .  Terracinam dicit Livius , cum fuisset a Romanis direpta ,
(157) 
  Vergilii super verbo , ` Circeiumque iugum ' , dicit :  ` circa hunc tractum Campaniae colebatur
(166) 
      .  Qui , inferius vitam Neronis scribens , dicit eum immanissimae insatiabilisque
(167) 
memorabile .  Aelius Spartianus in Vita Hadriani dicit Palmam consularem virum Hadriani
(169) 
    Terracinensem portum .  Et Livius libro XXVI dicit Anxurinam coloniam habuisse sacrosanctam
(170) 
     Hasdrubalis sit suspensa .  Libro autem XXI dicit Minucium a Fabio Maximo dictatore missum ad
(171) 
leges ad Rubiconem transgressas describens , sic dicit :  ` Et iam praecipites superaverat Anxuris
(185) 
  Amyclas tacendo periisse . '  Solum Terracinae dicit Strabo intus attingere Formias , Minturnas 
(189) 
        primus episcopus .  Servius tamen in VII dicit Iunonem virginem aliquando dictam fuisse `
(218) 
      , deinde oppidum Spelunca appellatum , ubi dicit Strabo speluncas patere ingentes , quae
(229) 
    :  Pandana et Pontia , sicut Livius IX libro dicit , colonia a Romanis deducta .  Eas dicit
(230) 
  libro dicit , colonia a Romanis deducta .  Eas dicit Strabo parvas , sed pulchre habitatas inter
(233) 
.  Haec autem omnia loca boni vini copiam habere dicit Strabo .  Et Plinius :` Caecubae vites in
(292) 
 , quia fuit praestans in regione civitas .  Eam dicit Servius nactam esse nomen a morbis quos
(293) 
    vicina esset Pontinae paludi .  Et alio loco dicit Ariciam a Vergilio appellari ` matrem ' ut
(305) 
     expugnasse Ariciam coloniam .  Plinius vero dicit brassicam Aricinam altitudine non excelsam
(383) 
` superbi '' . '  Ubi etiam Vergilius in septimo dicit ` sub Albunea ' , Servius exponit Albuneam
(384) 
       , ornanda , conservandaque Roma , iuvisse dicit constare quam eum ad omnia fortem
(404) 
 Suetonius namque Tranquillus Claudium principem dicit triginta milia servorum undecim annis
(408) 
  agrum Aequicolorum deducta . '  Et libro XXVII dicit eam fuisse unam duodeviginti coloniarum ,
(426) 
  , ubi Vitam scribens Heliogabali imperatoris , dicit serpentes eum per Marsicae gentis
(437) 
 enumerat Marrucinos et Marsos .  Et libro LXXVI dicit Marsos a L. Cinna et Caecilio Pio legatis
(440) 
    X scripsisse , qui et libro XXVII eam fuisse dicit unam ex duodeviginti coloniis quae ,
(441) 
 Latina regione pro mediterranea scripsit , quam dicit excelso in monte sitam lacui Fucino
(443) 
    alias introductas probabatur . )  Et Plinius dicit Iuvencum amnem supernatare Fucinum , qui
(445) 
 ubique quaternis tantummodo natent .  Alba vero dicit Strabo , quia esset natura loci et
(461) 
      declarationem :  Romanis in conspectu esse dicit Strabo Tibur et Praeneste et Tusculum .  Et
(464) 
      opera Romae fabricata sunt .  De Praeneste dicit Vergilius , in septimo :  ` Nec
(466) 
fundator defuit urbis , Caeculus . '  Et Plinius dicit Praeneste dici quia arbor prinus multa sit
(467) 
     multa sit in eo monte .  Eam vero civitatem dicit Strabo habuisse insigne templum Fortunae a
(469) 
        .  Et alio loco de pavimentis tractans , dicit lithostrota acceptavere iam sub Sulla ,
(470) 
     .  Et ambas urbes Tibur et Praeneste Strabo dicit in eadem montana regione constitutas esse
(474) 
  quo est munitissima arx Rocha Cavarum dicta .  Dicit quoque idem praeter situs Praenesti
(497) 
 Quod enim supra est dictum :  hac de qua Strabo dicit ratione factum videtur ut Sarrae
(508) 
   accessum Hannibalis ad urbem Romam describens dicit :  ` per Anagninum agrum venit in Lavicanum
(513) 
  quae est versus Romam .  Tusculi namque collem dicit esse fecundum aquisque abundantem , et
(520) 
 .  Quae autem de Tusculanae olim urbis collibus dicit , vera esse ostendunt etiam nunc
(522) 
   .  Regiae autem magnificentissimi ( ut Strabo dicit ) apparatus fundamenta esse non dubitamus ,
(529) 
        Sedis legatus .  De campis , quos Strabo dicit aut ad Urbem aut ad mare pertinere , nimis
(534) 
       Tranquillus Nemorensem appellat , ad quem dicit C. Caesarem villam inchoasse quam
(537) 
  exponens , ` audiit et Triviae longe lacus ' , dicit Nemus appellari lucum haud longe ab Aricia 
(573) 
     fuerunt vetustissimi , quos Livius in primo dicit fraude Sexti Tarquinii filii captos a
(578) 
tamen Servius super verbo ` Nomentum et Gabios ' dicit ab Albanis regibus eas conditas fuisse . 
(579) 
milibus inde abest Anio fluvius , quem Vergilius dicit ` frigidumque Anienem ' .  Habetque
(592) 
 sui imperii temporibus optavit .  Plinius etiam dicit :  ` in Fidenati agro iuxta Urbem ciconiae
(602) 
      qua is venerit .  Livius libro XXVI primum dicit Q. Fulvium Flaccum cos. iturum Romam
(604) 
et supra a nobis descriptae . )  Hannibalem vero dicit praeter Cales in agrum Sidicinum per
(615) 
    Fregellana colonia M. Sextilio , quem Livius dicit respondisse pro duodeviginti coloniis quae
(619) 
   facta , diximus Valmontonem nunc appellari .  Dicit enim Livius peritissime Hannibalem , qui
(115) 
  ) parvam et Circes templum ac Minervae antra , dicitque monstrari consuevisse quandam Ulixis
(81) 
   sic habet :  ` audacis Rutili ad muros , quam dicitur urbem Acrisioneis Danae fundasse colonis 
(369) 
     bina iugera acceperunt . '  Id oppidum nunc dicitur Valmontone , quod proprio iure a nobili
(434) 
  tenebras suas , quibus se involutam occultat , dicitur quod cum exire noluerit , recusans tamen
(463) 
 Tiburtini et eius qui est in Gabiis , qui etiam dicitur rubeus , unde plurima opera Romae
(523) 
olim Lucullanum , Lucii Luculli villa , cui nunc dicitur Frascatum , ubi aquam Virginem , quae
(524) 
      cladi prope similis numero caesorum fuisse dicitur , adeo ut Roma postmodum caput numquam
(537) 
ab Aricia , in quo lacus est ubi speculum Dianae dicitur .  Et Nemorensi item oppidum proxime
(607) 
  habuit agrum suum in regione Latina .  Et nunc dicitur Pons Corvus .  De quo Livius in sexto :`
(626) 
        omnis regio olim Latina ( sive , ut nunc dicitur Latium , Campania et Maritima ) est
(379) 
  regionis limites itur , Tiburtina via a Tibure dicta , quam civitatem , sextodecimo ab Urbe
(453) 
Casa Corbola , Sanctus Gregorius , Rocha Liricis dicta .  Sunt etiam his proxima oppida 
(473) 
 montem in quo est munitissima arx Rocha Cavarum dicta .  Dicit quoque idem praeter situs
(519) 
etiam tunc Praeneste , Pillum et Pullanum , nunc dicta Pillium et Pallianum , alii ex ea familia
(604) 
  partim in veteri Campania ( nunc Terra Laboris dicta ) , partim in Samnitibus , a nobis infra
(55) 
 ipsis coturnices (a sono vocis nunc ` qualeae ' dictae) transmisso Mari Infero in Italiam redeunt
(11) 
      appellabimus .  Et quidem Campaniam scimus dictam fuisse a priscis regionem quae est circa
(189) 
   tamen in VII dicit Iunonem virginem aliquando dictam fuisse ` Formiam ' :  unde locus apud quem
(194) 
Caietam scribere quosdam a nutrice Aeneae fuisse dictam , sicut Vergilius , septimi principio :  `
(258) 
      Tiburtia moenia linquunt , fratris Tiburti dictam cognomine gentem , Catillusque acerque
(519) 
    quingentos annos fuisse .  Cavas enim a situ dictas cavae fossae , in qua sunt Odoardi
(314) 
  Regillus est lacus , apud quem Aulus Postumius dictator prospere adversus Tarquinium Superbum
(366) 
  in Algido posuisse . '  ` Q. Sulpicius Priscus dictator , captis direptisque illorum castris ,
(613) 
 colonia deducta . '  Et infra :  ` C. Poetilius dictator cum audisset arcem Fregellanam ab
(170) 
.  Libro autem XXI dicit Minucium a Fabio Maximo dictatore missum ad firmandum saltum , qui sub
(599) 
      , Fidenates cum defecissent , a M. Aemilio dictatore victi et Fidenae captae ac desolatae
(14) 
   oppida Hadrianum imperatorem gloriosissimum , dictatorem , aedilem , et duumvirum fuisse
(93) 
  , ver sacrum voverunt : '  ` unde Sacrani sunt dicti . '  Dicit Plinius Ardeam fuisse conditam a
(111) 
suae hereditario iure avi sui Frederici superius dicti debitam , armis ceperat .  Conradinusque
(430) 
 sapienter . '  Et beatus Aurelius Augustinus in dicti Psalmi expositione sic scribit :  ` Attende
(322) 
     autem Servius Sabina lingua a saxosa patria dictos vult , quia hernae Sabini saxum dicerent .
(420) 
      serpentes , quamquam alii Marrubios a rege dictos volunt . '  ` Hique populi Medeam ``
(126) 
 . '  In hoc monte oppidum fuit quod et Circeium dictum est , Liviusque utrumque Circeios appellat
(141) 
 quod Terracina oppidum , Volscorum lingua Anxur dictum , ubi fuere Amyclae a serpentibus deletae 
(277) 
     , quod sit arduo in colle situm pro Somnino dictum , a quo abest item quinque Terracina . 
(383) 
ab aquae qualitatem quae in ipso fonte est , sic dictum .  Et Plinius Tiburtinum lapidem non magis
(436) 
  libro LXXII ( quod , quia a Marsis inchoavit , dictum est Marsicum) , inter populos qui Romanis
(496) 
 , causa in eos translata .  Quod enim supra est dictum :  hac de qua Strabo dicit ratione factum
(82) 
          delata Noto . '  ` Locus Ardea quondam dictus avis et nunc magnum manet Ardea nomen . ' 
(159) 
'  Est autem fons iuxta Terracinam qui aliquando dictus est ` Anxur ' .  Et infra Servius :` Haud
(190) 
 Formiam ' :  unde locus apud quem colebatur sit dictus .  Livius in VIII :` Formianis , quod per
(273) 
, futuram .  Fluvius ipsum praeterfluens oppidum dictus est olim Amasenus , de quo Vergilius in
(90) 
 libro , verbum exponens ` Sacranae acies ' :  ` dicunt quendam Corybantem venisse ad Italiam et
(129) 
   Nymphaeum vocat , super quo hi Formium fuisse dicunt oppidum .  Deinceps est perpetuum mare .Et
(187) 
     n)tur - a bono portu , quem Lacones euormon dicunt .  Eam urbem amoenissimi situs , in qua
(487) 
   Caesarem , septennem amisisse , quem non plus diebus quinque luxerit .  Et Plinius de metallis
(334) 
        abduxerit , ubi nulla magis ratione alia diem male obiisse creditus est quam quia
(26) 
   sub adventum Hasdrubalis in Italiam fuisse ad dies XXX suspensam ut plures milites res publica
(58) 
    intra mensem unum , quo continuatur aucupium dies aliquot , in quorum singulis centum
(331) 
       habuit populorum multitudinem , melius in dies ut videbatur processurus , nisi exardescere
(398) 
    Aequis iussit . '  ` Ad XL oppida , intra LX dies , omnia oppugnando ceperunt , quorum
(440) 
duodeviginti coloniis quae , Hannibalis temporum difficultate , militiam detractaverunt .  Eamque
(392) 
.  Supra eam civitatem sunt montes ardui et late diffusi , in quibus fortissimi olim habitaverunt
(556) 
   ligneae soliditatis navem intus compegerat ad digiti unius crassitudinem tectum delibutumque
(557) 
       liquefactumque super infuderunt .  Quo ad digiti unius et alicubi duorum crassitudinem
(552) 
  apparet .  Navis tota lariceis asseribus trium digitorum crassitudine compacta , bitumine
(333) 
    aequavit .  Et duos ex ea familia cardinales dignitate privavit , quos Clemens V illico
(539) 
     appellatum , Romana re florente , eo fuisse dignum nomine nullus mirabitur , qui praesentis
(463) 
     urbem ubi incipiat esse navigabilis .  Inde digredi ad metalla lapidis Tiburtini et eius qui
(572) 
      , e regione adversa .  Et ut eo unde nuper digressi fuimus revertamur :  Praenestini montis
(557) 
    unius et alicubi duorum crassitudinem sensim dilatato , tantundem magnitudinis ferrea ( ut ita
(21) 
 potentissimorum , profusionem opum et adhibitam diligentiam efficere quin Ostiae civitatis ,
(137) 
       , qui primus externorum aliqua de Romanis diligentius scripsit ( nam Theopompus , ante quem
(540) 
 in circuitu bis mille passus complexo hic lacus dimidium obtinet .  Pars reliqua , ubi C.
(146) 
 Terracinam dicit Livius , cum fuisset a Romanis direpta , causam dedisse solutioni stipendii
(366) 
   . '  ` Q. Sulpicius Priscus dictator , captis direptisque illorum castris , oppidum Labicos
(153) 
 oppidum vetere fortuna opulentum tres exercitus diripuere . '  ` Cuius praedae gratia factum est
(22) 
      , Ostiam coloniam expugnasse ac crudeliter diripuisse .  Habuitque aliquando Ostia ingentia
(366) 
oppidum Labicos corona circumdatum scalis captum diripuit . '  ` Censuitque senatus frequentem
(398) 
   , omnia oppugnando ceperunt , quorum pleraque diruta atque incensa sunt , nomenque Aequorum
(391) 
  aliis Teutonicis aliquot annis prius spoliatam dirutamque , reaedificavit .  Supra eam civitatem
(248) 
quod quidem necessitas faciet , cum viae alicubi dirutis pontibus aversae , alicubi ut penitus
(287) 
   de gente Sabella aedificavit , paene funditus dirutum magna instauravit impensa adeo ut - sive
(102) 
 . '  Super quo Servius :  ` Ista iam ab incolis discuntur , quod ait `` stagna '' verum est . '  
(245) 
aliis servatum a fluviorum ostiis fontibusque et discursu servare nequibimus .  Sed alium certius
(6) 
      exsul ademptis . '  ` Is genus indocile ac dispersum montibus altis composuit legesque dedit
(547) 
  multos colligata in ordines ea ratione in lacu disposuit ut in ipsis , tamquam pontibus ,
(240) 
         oppidum , tribus milibus passuum a mari distans , est Liri contiguum Speninum castellum .
(267) 
 '  Privernumque item vetustum , quinque a Setia distans , non ut olim campestre est sed arduum in
(241) 
, est Liri contiguum Speninum castellum .  A quo distant octo milia passus Fractae , totidem a
(34) 
 appellatum . '  Eam urbem Strabo dicit ab Ostia distantem stadiis ducentis sexaginta fuisse
(379) 
    dicta , quam civitatem , sextodecimo ab Urbe distantem , multo ante Romam originem a Graecis
(521) 
     quae duobus aut tribus a Tusculo miliaribus distantia agri fertilitatem et aquarum
(230) 
 , sed a continent ducentis quinquaginta stadiis distare .  Fuerunt vero hae insulae post
(470) 
   in eadem montana regione constitutas esse sed distare invicem stadia centum , et Praeneste
(470) 
sed distare invicem stadia centum , et Praeneste distare ab urbe Roma etiam duplo sed Tibur minus 
(197) 
( ut supra ostendimus ) destruxerunt Saraceni .  Distat vero a Terracina arx ( ut Strabo ) et ( ut
(256) 
habuere .  Quintoque ab ea miliario ad sinistram distat vetustissimi nominis oppidum Cora , ab uno
(262) 
   maris . '  Ab hisque aquis quinque miliaribus distat Setia vetusti nominis oppidum arduo in
(313) 
  nostrum :  et hinc ad dexteram XIIII a Columna distat Valmontonum , ubi Lavicos fuisse ad finem
(315) 
     .  A Gallicano autem ( sive Gabiis ) tertio distat Praeneste civitas , de qua inferius
(354) 
tertius per pecuniam ordinavit .  A Frusinonaque distat quindecim miliaribus Ceperanum , nostrae
(534) 
          inde aqua , Romani Veiis potirentur .  Distat ab Albano Ariciaque pariter passus
(28) 
   Romanus instauratam Corsis replevit .  Et tam diu destructa ac derelicta mansit ut nihil sit
(527) 
   ) illustrissimos Catones habuit cives .  Quae diu post pontificibus Romanis tribus , sexto
(576) 
     Iunonis ' , ubi Servius exponit :  ` Gabios diu in agris moratos tandem Gabios condidisse . '
(458) 
       fama celebratum beati Benedicti non magis diutina conversatio ibi habita quam eius toto
(364) 
 dubia , quibus nec tum bellum quidem parari nec diuturnam pacem fore appareret , Tusculanis
(39) 
      , his versibus ad Fortunam scriptis :  ` O Diva gratum quae regis Antium , potens vel imo
(54) 
        quoque duplex est , eiusque tempora sunt diversa .  Nam , cum ad prima veris signa
(247) 
    , Appia , Latina , Tiburtina , quae inter se diversae ad Lirim amnem et Sinuessam Caietamque
(491) 
        pugnatum esse audissent , apud Casilinum divertentes in eo oppido obsidionem omnium
(108) 
` Astur equo fidens . '  Ad quam parum feliciter divertit M. Cicero Antonii gladios fugiens : 
(319) 
de qua Vergilius :  ` Hernica saxa colunt , quos dives Anagnia pascit . '  Servius vero exponit
(321) 
    , eius monetam in Anagnia cudi iussit , unde dives est a Vergilio appellata . '  Hernicos
(14) 
  ita satis potero facere sicut Livii Patavini , Divi Augusti , Vergilii , Strabonis , et Plinii
(594) 
 circa Urbem optimos .  Et supra diximus Tiberim dividere agrum Veientem a Fidenate , mox Latium a
(172) 
   superaverat Anxuris arces et qua Pontinas via dividit uda paludes . '  De Anxure sic habet
(567) 
 superaverat Anxuris arces , et qua Pontinam via dividit uda paludem , qua sublime nemus ,
(472) 
      prius .  Qua in parte Strabonem crediderim divinasse , cum possit Praeneste nunc
(410) 
       .  Quod novi nominis oppidum , sed populo divitiisque refertum , nuper maximum amisit
(557) 
        , tantundem magnitudinis ferrea ( ut ita dixerim ) habuit navis quantum laricea prius
(35) 
        , captivos praedones remittentes Romanis dixerunt dono eis dare corpora propter illam quam
(42) 
      .  Habuitque Antium ( sicut supra de Ostia diximus ) sacrosanctam a publicis muneribus
(228) 
  autem speluncarum , quas ad Caietae sinum esse diximus , sunt propositae in pelago insulae duae 
(250) 
       fecit aut Marinum ( si ea non fuerat , ut diximus , Mariana villa ) aut Zagarolum , novi
(440) 
   Alba Marsorum , Romana colonia , sicut Livium diximus libro X scripsisse , qui et libro XXVII
(535) 
   amnem efficit , quem apud Ardeam in mare labi diximus .  Ad eumque lacum est situm oppidum
(541) 
 obtinet .  Pars reliqua , ubi C. Caesarem aedes diximus inchoasse , tunc ( ut videtur ) nemorosa
(565) 
         .  Lucanus in tertio viam , sicut supra diximus , describens , qua C. Caesar primum post
(573) 
   Columnae oppidum , nunc Gallicanum , qui , ut diximus , olim Gabii fuerunt vetustissimi , quos
(594) 
ex Fidenati agro circa Urbem optimos .  Et supra diximus Tiberim dividere agrum Veientem a
(618) 
 , quem locum , maxima nominis mutatione facta , diximus Valmontonem nunc appellari .  Dicit enim
(622) 
    ' , certissimum nobis facit , quod superiore diximus loco , Gabios fuisse quod nunc est
(137) 
       habuit , urbem tantummodo a Gallis captam dixit , Clitarchus ab eo proximus legationem
(568) 
      de rupe procul iam conspicit urbem . '  Et dixit :  ` tene , deum sedes , non ullo Marte
(577) 
  Gabios condidisse . '  ` Quam ob rem Vergilius dixit `` arva '' non moenia . '  Alibi tamen
(239) 
  tamen priusquam ad mediterraneam redeamus , ea docebimus quae Liris ad sinistram in regione
(410) 
  Tarentinum philosophiae litterarumque sacrarum doctrina clarissimum .  Iamque ad Marsorum
(451) 
    pontificiique iuris et studiorum humanitatis doctrina magnaque prudentia nunc claret , cum
(451) 
   frater et Nicolaus protonotarius nepos eisdem doctrinis virtutibusque ornentur .  Deinceps sunt
(370) 
   flagrantissimo .  Sed eius frater Altus , vir doctus simul et prudens , Iohanne ornatus filio
(420) 
  mare habitantes propter paludis magnitudinem , docuisse remedia contra serpentes , quamquam alii
(399) 
oppidum , amoenis Ursinorum Talliacoccii comitum domibus ornatum , Vicus Varronis appellatum . 
(266) 
  misit ab urbe cados . '  Et alibi :  ` Setinum dominaeque nives densique trientes , quando ego
(451) 
maximae in suo saeculo prudentiae vir fuit .  Et Dominicus cardinalis Sanctae Crucis , frater eius
(334) 
      ab eo Sarra eundem pontificem in patria et domo paterna ceperit , Romamque captivum
(35) 
 captivos praedones remittentes Romanis dixerunt dono eis dare corpora propter illam quam cum
(502) 
 esse excelsum usque ad montem Albanum .  In quo dorso sit Tusculum sita urbs , non inepte
(473) 
    et retro quidem a continenti montana regione dorsum elatum , quem non dubito esse montem in
(500) 
addit in ea montana regione ipsarum urbium aliud dorsum esse , quod inter tibias linquit Algidum .
(501) 
 inter tibias linquit Algidum .  Et illud quidem dorsum esse excelsum usque ad montem Albanum . 
(34) 
           super rupe ab imperatoribus Tiberio , Druso , et Germanico ad otium relaxationemque
(228) 
esse diximus , sunt propositae in pelago insulae duae :  Pandana et Pontia , sicut Livius IX libro
(78) 
 hae parvae quam aliae sunt palumbes .  In medio duarum quas descripsimus maritimarum urbium
(364) 
    legati missi , cum responsa inde retulissent dubia , quibus nec tum bellum quidem parari nec
(522) 
 ut Strabo dicit ) apparatus fundamenta esse non dubitamus , quae proximis pariter Griptae
(473) 
        montana regione dorsum elatum , quem non dubito esse montem in quo est munitissima arx
(301) 
 filio , ad oppugnandum Ariciam iverant , amisso duce redeuntes Romam amice et hospitaliter fuisse
(415) 
    haustum Marsorum oppidum conditum a Marsya , duce Lydorum . '  Et ea in regione Albam et
(524) 
       , inventam esse constat .  Tusculanique , duce Rainone eorum tyranno , Frederici
(587) 
 tertius in via Salaria exstat a Narsete eunucho duce praestantissimo , Ostrogothorum oppressore (
(205) 
          . '  ` Plautius alter cos. in Fundanos ducebat . '  ` Ingredienti fines senatus Fundanus
(203) 
  :  ` Fundanus Vitrubius Bacchus , Privernis se ducem rebellionis exhibens , Romanos compulit ut
(34) 
   urbem Strabo dicit ab Ostia distantem stadiis ducentis sexaginta fuisse temporibus suis
(230) 
      habitatas inter se parum , sed a continent ducentis quinquaginta stadiis distare .  Fuerunt
(35) 
   Graecis haberent cognationem , indignum tamen ducere viros ipsos et simul Italiae imperare et
(311) 
         .  Alia , quae nos ad Latinorum limites ducit , via est Latina , in qua primum decimo ab
(441) 
             magnitudine habenti , ex eoque lacu ductos fuisse Fontes Aquae Martiae , qua
(345) 
  nihil quietis dabatur , tamen summa alacritate ductum . '  ` Ceterum ibi plus laboris et
(287) 
          rusticanas inibi habitationes habeat - ductus aquarum instauraverit et demortuae urbi
(459) 
ad vicum usque Varronis , incisus saxeo in monte ductus aquarum , quae formis partim eo incisis
(306) 
  .  Eorumque crassitudinem extenuare caulem sed dulcissimum ex omnibus perhiberi .  Et Martialis
(95) 
       Ardea una ex duodeviginti coloniis quae , dum Hannibal magis urgeret Romanos , militiam et
(119) 
     . '  De qua re beatus Aurelius Augustinus , dum Dei civitatem aedificat , sic habet :  `
(122) 
  de mulieribus malis artibus imbutis , et nos , dum essemus in Italia , audiebamus talia de
(70) 
 clamore territas , in aera volare compellunt .  Dumque aves in magnum coactas numerum advolando ,
(560) 
   ex latericio et ferro bitumen efficerentur .  Dumque huic expiscandae navi omnis undique
(22) 
Cinnam et Marium quatuor exercitibus , ex quibus duo Q. Sertorio et duo Carboni dati sunt , urbem
(22) 
      exercitibus , ex quibus duo Q. Sertorio et duo Carboni dati sunt , urbem circumsedisse ,
(145) 
      Pontinae pars , quam paludem faciunt amnes duo , e quibus maior Aufens appellatus , apud
(151) 
multitudinem voluntariam exuit armis , quorum ad duo milia quingenti vivi capiuntur . '  ` A
(402) 
  ( ut fertur ) plures .  Sed , quos viderimus , duo exstant tam alte excisi defossique ut
(402) 
  saxum non prius referat casus sui sonitum quam duo Vergiliani versus debita sint pausa
(329) 
 curatione interdictum fuit . '  Anagnia civitas duobus Romanis pontificibus , tertio Innocentio
(353) 
      ab eis sollicitatos compertum . '  Fuitque duobus olim ornata Romanis pontificibus ,
(521) 
        Columnae cardinalis oppida .  Circa quae duobus aut tribus a Tusculo miliaribus distantia
(249) 
    nunc petentibus Terracinam iter , est primum duodecimo miliario Marinum , quod non absurde
(309) 
     Cisterciensium abbas anno ante quinto decem duodecimve monachis habitari curavit .  Fundique
(46) 
      Columnae cardinalis oppido in maris litora duodeviginti miliarium latitudine silvis
(95) 
  a Danae , Persei matre .  Fuitque Ardea una ex duodeviginti coloniis quae , dum Hannibal magis
(408) 
       . '  Et libro XXVII dicit eam fuisse unam duodeviginti coloniarum , quae , Hannibale in
(440) 
   , qui et libro XXVII eam fuisse dicit unam ex duodeviginti coloniis quae , Hannibalis temporum
(615) 
 M. Sextilio , quem Livius dicit respondisse pro duodeviginti coloniis quae milites prius
(557) 
    infuderunt .  Quo ad digiti unius et alicubi duorum crassitudinem sensim dilatato , tantundem
(333) 
    possederat successione , solo aequavit .  Et duos ex ea familia cardinales dignitate privavit 
(54) 
          abundantem praebent .  Aucupium quoque duplex est , eiusque tempora sunt diversa .  Nam 
(492) 
 fortissime pertulerunt .  Unde senatus consulto duplex stipendium et quinquennii vacationem
(470) 
centum , et Praeneste distare ab urbe Roma etiam duplo sed Tibur minus .  Dicique a quibusdam
(423) 
 Plinius :  ` Simile et in Italia Marsorum genus durat , quos a Circae filio ortos tradunt et inde
(393) 
        cui gens assuetaque multo venatu nemorum duris Aequicola glaebis . '  ` Armati terram
(491) 
     in eo oppido obsidionem omnium memorabilium durissimam fortissime pertulerunt .  Unde senatus
(14) 
      gloriosissimum , dictatorem , aedilem , et duumvirum fuisse scribat Aelius Spartianus .  Ut
(25) 
     publicum fuit constitutum .  Nec omittendum duximus eam optimos habuisse melones , ex quibus
(250) 
  Murenas patricios et consulares viros originem duxisse Cicero in oratione Pro L. Murena affirmat
(212) 
  Villa oppidum , a quo Galba imperator originem duxit .  Dextrorsumque est lacus Fundanus .Inde
(321) 
    , Fulvia Augusti sorore contempta , postquam duxit Cleopatram Aegypti reginam , eius monetam
(145) 
Pontinae pars , quam paludem faciunt amnes duo , e quibus maior Aufens appellatus , apud
(222) 
          erant soliti , cum rus ex urbe tamquam e vinculis evolassent , et ad Caietam
(522) 
       Griptae Ferratae et Marino locis fornices e manu factos cavernasque habere videmus oppidi
(571) 
 propinqua , ostiis Tiberinis , unde incepimus , e regione adversa .  Et ut eo unde nuper digressi
(19) 
 ut levatae naves facilius flumen attingerent .  Ea enim tempestate Romanus portus non erat , quem
(143) 
  Pontinas paludes a Cornelio Cethego cos. , cui ea provincia obvenerat , siccatas .  Agrumque ex
(148) 
         nunc sunt , urbs prona in paludes et ab ea parte oppugnationem ostendit . '  `
(196) 
  arxque Celebris et pervetustae fuerint famae , ea tamen non fuit civitas priusquam Formias ( ut
(200) 
et gladiatorias Caietae elegisse .  Primaque est ea in via civitas Fundana decimo a Terracina
(217) 
  quinto , sed extra viam Appiam , est Caieta .  Ea autem decem milia passuum viam habent
(239) 
  Et tamen priusquam ad mediterraneam redeamus , ea docebimus quae Liris ad sinistram in regione
(250) 
   , credere nos hactenus fecit aut Marinum ( si ea non fuerat , ut diximus , Mariana villa ) aut
(255) 
     frequentiae Velitrae receperunt . '  Estque ea civitas , cum aliter vetustate sua , tum ea
(255) 
     ea civitas , cum aliter vetustate sua , tum ea ratione notissima , quod Octavii Caesaris
(256) 
           inde originem habuere .  Quintoque ab ea miliario ad sinistram distat vetustissimi
(330) 
         civibus , decorata .  Bonifaciusque vel ea ratione gloriosus pontifex fuit , quod annum
(333) 
       successione , solo aequavit .  Et duos ex ea familia cardinales dignitate privavit , quos
(389) 
  ` Tiburtinam villam mire aedificavit ita ut in ea et provinciarum et locorum celeberrima nomina
(391) 
   paulo post cum de Praeneste ageret dicemus .  Ea civitas Simplicium pontificem Romanum genuit ,
(405) 
 Arceolum , secus quod planities incipit ( ut in ea montium summitate ) gratissima .  In qua
(416) 
oppidum conditum a Marsya , duce Lydorum . '  Et ea in regione Albam et Marrubiam urbes fuisse
(426) 
    ieiuni oris . '  Quam opinionem serpentum in ea regione frequentium et peritiae incantantionis
(427) 
  allisos .  Nec falsa aut fabulosa tenenda sunt ea , quae hic de serpentum incantatione sunt
(500) 
        Verrestim Strabo appellat .  Et addit in ea montana regione ipsarum urbium aliud dorsum
(519) 
     , nunc dicta Pillium et Pallianum , alii ex ea familia possidebant .  Quae autem de
(526) 
 ut vix fundamentorum vestigia nunc appareant .  Ea vero vetus et praeclara olim urbs , nunc solo
(547) 
 .  Hic vasa vinaria multos colligata in ordines ea ratione in lacu disposuit ut in ipsis ,
(620) 
  prope contiguum erat .  Et pervenisse Tusculum ea scilicet via qua nunc a Valmontono Marinum
(624) 
  Gabios accesserit , ignoramus :  quod plurimas ea regio habet oppidorum villarumque ruinas a
(21) 
        annis mille integra permanserint et quin eadem , quae prius fuerat , Ostiae annis iam
(309) 
praecipuos nemoralis Aricia porros . '  Deinceps eadem via secus Storacem sive Nymphaeum amnem ,
(460) 
   quadragesimo miliario veniebant .  Sed in hac eadem Latinorum regione ad praedictorum
(470) 
  ambas urbes Tibur et Praeneste Strabo dicit in eadem montana regione constitutas esse sed
(250) 
    integra , et praedium Portium vulgo notum .  Eademque Lucii Murenae villa , priscum nunc
(288) 
        urbi aliquam oppidi faciem reddiderit .  Eademque in via Appia est proxima Albae sexto
(450) 
         aliquot castella et oppida :  una tamen eademque in montium regione , Praeneste Tiburque
(13) 
  simul Plinium ( qui ab eo sumpsit ) secuturi , eam Latinorum regionem nostrae nunc Campaniae et
(17) 
    suis temporibus viderentur .  Describit vero eam Strabo importuosam propter alluviones Tiberis
(21) 
inchoabat .  Unde , haec legens scribensque , in eam venio considerationem , quae prudentes
(25) 
      fuit constitutum .  Nec omittendum duximus eam optimos habuisse melones , ex quibus decem
(34) 
  placuit , Rostraque id templum appellatum . '  Eam urbem Strabo dicit ab Ostia distantem stadiis
(57) 
  volatu fessa extra rete in sabulum ceciderit , eam auceps manu percipit .  Fuisseque audivimus
(78) 
       septem a mari recedentem , et dicit prope eam fuisse Aphrodisium ubi panagyrim Latini
(188) 
 - a bono portu , quem Lacones euormon dicunt .  Eam urbem amoenissimi situs , in qua Cicero
(270) 
  Camilla . '  Super quo verbo , Servius exponit eam fuisse Privernatem .  Solidior vero et
(278) 
     Terracina .  Hanc inter ubique montuosam et eam viam , quae primo secundum litus est
(285) 
:  ` Ascanius clari condet cognominis Albam . '  Eam urbem trecentis ante Romam annis conditam
(291) 
, ministrasse tela Aeneae , quo in loco appellat eam ` potentem ' , quia fuit praestans in regione
(292) 
   ' , quia fuit praestans in regione civitas .  Eam dicit Servius nactam esse nomen a morbis quos
(379) 
   a Graecis habuisse vult Strabo , et Vergilius eam a Tiburto conditam facit , cuius frater
(392) 
   spoliatam dirutamque , reaedificavit .  Supra eam civitatem sunt montes ardui et late diffusi ,
(408) 
  Aequicolorum deducta . '  Et libro XXVII dicit eam fuisse unam duodeviginti coloniarum , quae ,
(423) 
  ortos tradunt et inde inesse eis vim naturalem eam . '  ` Et tamen omnibus hominibus contra
(440) 
 diximus libro X scripsisse , qui et libro XXVII eam fuisse dicit unam ex duodeviginti coloniis
(467) 
 dici quia arbor prinus multa sit in eo monte .  Eam vero civitatem dicit Strabo habuisse insigne
(512) 
    insitionibus circum atque aedificiis - et ad eam maxime partem quae est versus Romam . 
(528) 
  felicitatis et gloriae partem praeterquam quod eam titulo episcopatus gubernat vir summus ,
(551) 
      Romanae curiae nobilioris ingenii viris .  Eam vero hac ratione fabricatam fuisse apparet . 
(441) 
       difficultate , militiam detractaverunt .  Eamque Strabo urbem ( ut appellat ) solam in
(110) 
       continuasset .  Pari item infelicitate ad eandem Asturam se de fuga contulit Conradinus
(513) 
    esse loca , quae ad Albanum vergunt montem , eandem cum virtutem tum apparatum habentia . 
(412) 
    sexto habetur ) per eius agrum iter fecit .  Eaque in regione interiit Valeria civitas ,
(542) 
 , a qua oppidum exstans Nemus appellatum est .  Eaque nunc arboribus frugiferis adeo pulchre est
(33) 
    Romae subductae , partim incensae rostrisque earum suggestum in Foro exstructum adornari
(561) 
        maximam longitudinem producere licuit .  Earum vero singulis elegantes insculptae sunt
(72) 
    se praecipitant .  De palumbis Plinius dicit eas quotannis advolare mari in Veliternum agrum ,
(183) 
    silentio periere , unde Vergilius appellavit eas tacitas et Lucilius satiricus : '  ` mihi
(230) 
   IX libro dicit , colonia a Romanis deducta .  Eas dicit Strabo parvas , sed pulchre habitatas
(578) 
 ` Nomentum et Gabios ' dicit ab Albanis regibus eas conditas fuisse .  Et paucis passuum milibus
(275) 
   in VII :  ` Amasene pater ' , et in VIII :  ` ecce fugae medio summis Amasenus abundans
(127) 
monte fuisse arcem Circeiam , omnium quas Romana ecclesia ubique haberet munitissimam , quae
(127) 
utrumque Circeios appellat .  Sed nos in Romanae ecclesiae gestis rebus , praesertim Gelasii
(127) 
   haberet munitissimam , quae afflictis Romanae ecclesiae rebus auxilio saepe fuit .  Nunc ad
(188) 
        Caietam translatis , datus est Caietanae ecclesiae a Gregorio IV Romano pontifice primus
(317) 
     pontifice gloriosissimo , multisque Romanae ecclesiae cardinalibus , et simul a praestantibus
(290) 
 cuius marmora et cetera ornamenta Marini oppidi ecclesias decorarunt .  Estque Aricia una ex
(440) 
   Fucinus Marsorum lacus decimo miliaribus , et edito in colle Apenninum versus est Alba Marsorum
(520) 
   Tusculana aedificatum et Marinum ac superiori edito in colle Rocha Papae , Prosperi Columnae
(432) 
   quaedam similitudo de Marso , qui incantat ut educat aspidem de tenebrosa caverna . '  ` Utique
(433) 
de tenebrosa caverna . '  ` Utique in lucem vult educere . '  ` Illa autem amando tenebras suas ,
(535) 
  quidem lacus aqua , mirabilis operis emissorio educta , Numicum amnem efficit , quem apud Ardeam
(3) 
         inscriptis sub Romae instauratae titulo effecerimus , urbem ipsam relinquentes , regionem
(268) 
    fuit Camilla , quam virginem Vergilius miris effert laudibus :  ` Volsca de gente Camilla . 
(21) 
     , profusionem opum et adhibitam diligentiam efficere quin Ostiae civitatis , Antiatisque et
(559) 
    sunt commixtum ex latericio et ferro bitumen efficerentur .  Dumque huic expiscandae navi
(44) 
 , novam et iucundam in re parva considerationem efficit .  Mirarique soleo nullam eius rei , quam
(532) 
labens paludem `` Ad Aquas Salvias '' appellatam efficit .  Estque is lacus , de quo vates
(535) 
         operis emissorio educta , Numicum amnem efficit , quem apud Ardeam in mare labi diximus .
(531) 
     cuius mirabili opere facto ( licet tenues ) effluant aquae .  Origo nunc habetur amnis , qui
(335) 
 subterraneos habere cuniculos quibus aqua certo effluens tempore amnem faciat .  Et sive Plinii
(41) 
   Romanum quoque imperium pecuniis exhauserit , effodiendisque postea thesauris ita applicuisse
(426) 
 ut solet populus ad ludos celebres com venire , effudisse , multosque afflictos morsu aut fuga
(298) 
         misit Ariciam , quem nutriri curavit ab Egeria nympha , Numae Pompilii amica , cuius
(266) 
     dominaeque nives densique trientes , quando ego te , medico non prohibente , bibam? ' 
(186) 
  interdiu , eosque qui ad vesperam intrant mane egredi .  Deinceps haberi Formias , Laconicum
(546) 
 Leo Baptista Albertus , geometra nostro tempore egregius , qui de re aedificatoria elegantissimos
(314) 
    prospere adversus Tarquinium Superbum patria eiectum et Latinorum exercitum Romanis bellum
(35) 
     praedones remittentes Romanis dixerunt dono eis dare corpora propter illam quam cum Graecis
(125) 
 opera iterum ad se redirent . '  ` Nec tamen in eis mentem fieri bestialem sed rationalem
(208) 
 patriam Fundos . '  ` Cos. collaudatis Fundanis eis pepercit . '  Fundanorum vina Martialis
(352) 
    tertia parte agri damnati , quod Hernicos ab eis sollicitatos compertum . '  Fuitque duobus
(423) 
quos a Circae filio ortos tradunt et inde inesse eis vim naturalem eam . '  ` Et tamen omnibus
(451) 
episcopus frater et Nicolaus protonotarius nepos eisdem doctrinis virtutibusque ornentur . 
(14) 
  nunc quo priscis temporibus fuit , adeo ut per eius oppida Hadrianum imperatorem gloriosissimum 
(45) 
               efficit .  Mirarique soleo nullam eius rei , quam cum orbe condito originem
(46) 
   oportuit , fieri a Plinio mentionem :  alitur eius oppidi populus non exiguus piscatione ,
(128) 
   ecclesiae rebus auxilio saepe fuit .  Nunc ad eius montis radices oppidum est Sanctae
(161) 
` Haud longe a Terracina oppidum est Satura , et eius cognominis fluvius Ufens ( quem Vergilius
(166) 
     cladem suis quoque temporibus accidere , ut eius calamitatis memoria suum quoque imperium
(199) 
             instauratum scribit .  Et Faustinam eius uxorem scribit idem Aelius condiciones sibi
(207) 
occurrit : '  ` negare se pro Vitrubio sectamque eius secutis precatum venisse , sed pro Fundano
(268) 
      simul et Britonum rabie fuit destructum .  Eius autem alumna fuit Camilla , quam virginem
(321) 
   , postquam duxit Cleopatram Aegypti reginam , eius monetam in Anagnia cudi iussit , unde dives
(370) 
     studiorum humanitatis flagrantissimo .  Sed eius frater Altus , vir doctus simul et prudens ,
(411) 
 Roma ( sicut Livii vigesimo sexto habetur ) per eius agrum iter fecit .  Eaque in regione
(442) 
    Martium in sua aedilitate introduxisse aquam eius nomine appellatam , quae quidem aqua supra
(451) 
 Et Dominicus cardinalis Sanctae Crucis , frater eius , multa civilis pontificiique iuris et
(458) 
   non magis diutina conversatio ibi habita quam eius toto orbe notissimum ibi aedificatum
(463) 
 .  Inde digredi ad metalla lapidis Tiburtini et eius qui est in Gabiis , qui etiam dicitur rubeus
(476) 
 LXXXVII scribit :  ` Sulla C. Marium , exercitu eius fuso deletoque ad Sacriportum , in oppido
(499) 
urbs obsessa captaque solo aequaretur .  Fluvium eius regionis Verrestim Strabo appellat .  Et
(539) 
 mirabitur , qui praesentis temporis amoenitatem eius inspexerit .  Vallis enim concavae in
(547) 
 rudentibus captam mordicus navem lignarii artis eius periti attraherent .  Et a Genua urbe
(549) 
  , cum integra non sequeretur , fracta est , et eius particula trahentes harpagones est secuta . 
(457) 
        , Sublaquaeum ) , nobile oppidum , lacui eiusdem et tamen prisci nominis imminens . 
(54) 
        praebent .  Aucupium quoque duplex est , eiusque tempora sunt diversa .  Nam , cum ad
(278) 
  secundum litus est descripta , habetur Appia , eiusque viae prima urbs ad sextum decimum ab Urbe
(514) 
    campos esse , quorum alii ad Romam attingunt eiusque suburbia , alii ad mare .  Haec sumpsimus
(473) 
retro quidem a continenti montana regione dorsum elatum , quem non dubito esse montem in quo est
(561) 
         producere licuit .  Earum vero singulis elegantes insculptae sunt litterae , auctorem ut
(546) 
      tempore egregius , qui de re aedificatoria elegantissimos composuit libros , ad id operis
(199) 
        sibi et nauticas et gladiatorias Caietae elegisse .  Primaque est ea in via civitas
(164) 
   sunt . '  ` Multisque amicorum et ministrorum elisis , praeter spem evasit . '  Terracinae
(531) 
 .  Est Albae Marinoque proximus Albanus lacus , emissorio cuius mirabili opere facto ( licet
(535) 
   .  Cuius quidem lacus aqua , mirabilis operis emissorio educta , Numicum amnem efficit , quem
(404) 
     dicit triginta milia servorum undecim annis emittendo lacu Fucino et aqua Romam perducenda
(35) 
     Italiae imperare et myoparones ad piraticam emittere .  Fuit autem in Antiatum foro Castoris
(533) 
 sicut Livius refert ) praedixit futurum ut , si emitteretur inde aqua , Romani Veiis potirentur .
(70) 
 , vel natura album vel gypso delinitum , maximo emittunt crepitu .  Quo territae bombo palumbes ,
(19) 
 levatae naves facilius flumen attingerent .  Ea enim tempestate Romanus portus non erat , quem
(47) 
  miliarium latitudine silvis obtegitur .  Neque enim est haec Lavinia , prima Aeneae urbs , cuius
(105) 
       est , qui ipse sacratus est : '  ` Vestae enim libari non nisi de hoc fluvio licebat . ' 
(111) 
, Siciliae rex , in carcere mori coegerat .  Rex enim Petrus Arrago insulam Trinacriam ,
(118) 
  ` Mons est , ante insula fuit . '  ` Paludibus enim a continenti separabatur , quas exclusit
(295) 
  , et Attia ex Octavio genuit Octavianum .  Sic enim habet Vergilius :  ` ibat et Hippolyti
(495) 
      fuisse ob Romanorum seditiones .  Defugere enim illuc eos qui tumultu sint usi , hisque
(496) 
 urbem deserant , causa in eos translata .  Quod enim supra est dictum :  hac de qua Strabo dicit
(519) 
  , scimus ante quingentos annos fuisse .  Cavas enim a situ dictas cavae fossae , in qua sunt
(540) 
  temporis amoenitatem eius inspexerit .  Vallis enim concavae in circuitu bis mille passus
(544) 
      hoc tempore apparuit argumentum .  Prosper enim Columna , cardinalis patriciusque Romanus ,
(619) 
   , diximus Valmontonem nunc appellari .  Dicit enim Livius peritissime Hannibalem , qui esset in
(482) 
  Fortuna colonos Praenestina suos cunctos simul ense recepto unius populum pereuntem tempore
(436) 
         , inter populos qui Romanis rebellarunt enumerat Marrucinos et Marsos .  Et libro LXXVI
(9) 
 prosecutos fuisse videmus ut Livius libro LXXII enumeratis Italiae populis qui Bello Sociali
(13) 
 vetustatis scriptorem et simul Plinium ( qui ab eo sumpsit ) secuturi , eam Latinorum regionem
(14) 
    vetustissimis satisfaciam , quamquam non est eo in flore nunc quo priscis temporibus fuit ,
(49) 
Laviniis civitas data sacraque sua reddita , cum eo ut aedes lucusque Sospitae Iunonis communis
(137) 
tantummodo a Gallis captam dixit , Clitarchus ab eo proximus legationem tantum ad Alexandrum
(137) 
   mensuram posuit stadia octuaginta ( milia ) , eo volumine quod scribit Nicodoro Atheniensium
(154) 
      , cum ante id tempus de suo quisque munere eo functus esset . '  Octavo autem libro Livius
(163) 
     , in loco cui Praetorio nomen est , cenante eo , complura et ingentia saxa fortuitu superne
(198) 
 nunc viginti milia computantur .  Portum Caieta eo in sinu habuit semper optimum , quem tamen
(287) 
 Romanae nunc familiae nobili nomen fluxit .  In eo Ludovicus cardinalis Aquileiensis , Romani
(314) 
        , quem locum Gabios fuisse coniicimus .  Eo autem itinere in ipso Algidi silvae ingressu
(334) 
      adeo irritavit ut , immissus adiutusque ab eo Sarra eundem pontificem in patria et domo
(336) 
     .  Et sive Plinii textus ( ut saepe alibi ) eo in loco corruptus sive aliter vitiatus et
(421) 
 Hique populi Medeam `` Angitiam '' nominaverunt eo quod serpentes suis carminibus angeret . '  Et
(438) 
          Romae urbi attulit , quod M. Cicero in eo militans abominatus est Romanorum civium
(459) 
    in monte ductus aquarum , quae formis partim eo incisis modo , partim altum defossis , partim
(466) 
   Praeneste dici quia arbor prinus multa sit in eo monte .  Eam vero civitatem dicit Strabo
(485) 
   . '  Usi autem sunt libenter Romani principes eo secessu ad animi curarumque relaxationem . 
(489) 
     detulerat , tredecim milia pondo auri , sub eo titulo in triumpho transtulit ( Sulla ) et
(491) 
  esse audissent , apud Casilinum divertentes in eo oppido obsidionem omnium memorabilium
(518) 
 .  Alia etiam a Strabone omittuntur , quae , si eo tempore non erant , scimus ante quingentos
(539) 
   a maioribus appellatum , Romana re florente , eo fuisse dignum nomine nullus mirabitur , qui
(572) 
   , unde incepimus , e regione adversa .  Et ut eo unde nuper digressi fuimus revertamur : 
(42) 
  a publicis muneribus vacationem , quae pariter eodem tempore est suspensa .  Urbem vero Antiatum
(89) 
 in hanc avem esse conversam . '  Item Servius , eodem libro , verbum exponens ` Sacranae acies ' 
(289) 
  vetusta , de qua Livius , in VIII :  ` Aritini eodem iure quo Lavinii in civitatem accepti . ' 
(353) 
       Symmachi et Boethii tempora , et Silverio eodem genito Hormisda , quem , Iustiniano primo
(407) 
    , de quibus Livius libro decimo scribit :  ` eodem anno Carseolos colonia in agrum
(507) 
:  ` Is Tusculanorum Romanis rebellantium consul eodem quoque honore transfuga exornatus est a
(507) 
       exornatus est a populo Romano , qui solus eodem anno quo fuerat hostis Romae triumphavit ex
(559) 
priusquam refrixisset , argilla cretaque et ipsa eodem decoquenda calore superinducerentur quo et
(441) 
   pelagi similitudinem magnitudine habenti , ex eoque lacu ductos fuisse Fontes Aquae Martiae ,
(599) 
       .  Et post Fidenas in potestatem redactas eoque colonos missos , quibus occisis , Fidenates
(192) 
  Livius in VIII :  ` Formianis , quod per fines eorum tuta pacataque semper fuisset via , civitas
(201) 
Livius libro VIII :  ` Fundanis , quod per fines eorum tuta pacataque semper fuisset via , civitas
(271) 
Privernatium laus fuit illa argutissima oratoris eorum ad senatum Romanum responsio :  cum
(524) 
     esse constat .  Tusculanique , duce Rainone eorum tyranno , Frederici imperatoris Barbarossae
(306) 
     folia dicat fuisse in admiratione crispa .  Eorumque crassitudinem extenuare caulem sed
(8) 
      , populos proprie Latinos appellatos dicit eos qui intererant Albani montis viscerationi . 
(12) 
   , Volscos , Hernicos , Aequicolos , Marsos et eos qui proximum Marsis incolunt Apenninum usque
(203) 
   , Romanos compulit ut Lucium Papirium cos. in eos mitterent . '  ` Fusi Privernates . '`
(495) 
  ob Romanorum seditiones .  Defugere enim illuc eos qui tumultu sint usi , hisque expugnatis
(495) 
  ut etiam Praenestini urbem deserant , causa in eos translata .  Quod enim supra est dictum :hac
(186) 
 et navigari nocte maxime , quandoque interdiu , eosque qui ad vesperam intrant mane egredi . 
(426) 
  per Marsicae gentis incantationem collegisse , eosque subito ante lucem , ut solet populus ad
(35) 
       Romanis subiecti essent .  Unde Alexander Epirotas , et postea Demetrius successor ,
(528) 
   et gloriae partem praeterquam quod eam titulo episcopatus gubernat vir summus , Graece
(188) 
 ecclesiae a Gregorio IV Romano pontifice primus episcopus .  Servius tamen in VII dicit Iunonem
(451) 
       nunc claret , cum tamen Angelus Asculanus episcopus frater et Nicolaus protonotarius nepos
(107) 
   vetustissimi , de quibus Vergilius :  ` Astur equo fidens . '  Ad quam parum feliciter divertit
(222) 
      rusticari tuncque mirabiliter repuerascere erant soliti , cum rus ex urbe tamquam e vinculis
(518) 
a Strabone omittuntur , quae , si eo tempore non erant , scimus ante quingentos annos fuisse . 
(598) 
           occisis , quia ob rem publicam occisi erant , statuae in rostris positae .  Et post
(188) 
  quinquagesimum sextum destruxerunt , et tunc , Erasmi martyris reliquiis Caietam translatis ,
(19) 
        .  Ea enim tempestate Romanus portus non erat , quem postea Claudius fecit .  Tiberiusque
(133) 
    Ausones fuerunt Osci , quibus etiam Campania erat communis .  Et denique omnia fuerunt
(149) 
    collem cepissent , loco altiore ( qua nullum erat praesidium ) ingenti clamore ac tumultu
(346) 
    , et defensa summa vi moenia sunt , et locus erat munimento naturaque tutus . '  ` Sed evicit
(563) 
    aeneos , quibus cubitalibus navis constructa erat , ita integros , ita politos ut nuper a
(619) 
 ) tunc etiam Algido proximum ac prope contiguum erat .  Et pervenisse Tusculum ea scilicet via
(15) 
duumvirum fuisse scribat Aelius Spartianus .  Ut ergo a maritimis incipiamus :  Ostiam urbem
(432) 
     , quid moneatur ad prohibitionem . '  ` Ita ergo et hic data est quaedam similitudo de Marso 
(118) 
  montibus fluens , et dicebatur `` Aeaeus '' ab errore transeuntium quo homines mutabantur in
(528) 
          gubernat vir summus , Graece Latineque eruditissimus et summa praeditus cum bonitate tum
(16) 
        VII , dicit exitum Tiberis naturalem non esse , nisi circa Ostiam ubi primum Aeneas castra
(43) 
tempore est suspensa .  Urbem vero Antiatum nunc esse nullam , sed in mari , in litore , in
(88) 
  , incensam ab Hannibale Ardeam et in hanc avem esse conversam . '  Item Servius , eodem libro ,
(97) 
     vero fluvius , quem Strabo dicit propinquum esse Ardeae , a Vergilio sic celebratur in
(161) 
      Ufens ( quem Vergilius significat angustum esse ) , qui inter valles serpens mare petat . ' 
(207) 
sed pro Fundano populo , quem extra culpam belli esse ipse Vitrubius indicasset , cum receptaculum
(209) 
. '  Fundanorum vina Martialis coquus innuit non esse talia quae inveteranda sint :  ` Haec
(228) 
       autem speluncarum , quas ad Caietae sinum esse diximus , sunt propositae in pelago insulae
(251) 
        maiusculis , quae Lanuvium illud oppidum esse ostendunt .  A Marino autem octavo miliario
(292) 
  in regione civitas .  Eam dicit Servius nactam esse nomen a morbis quos gigneret , quia vicina
(337) 
  loco fluvium ille oriri affirmet .  Sed fontem esse scimus Anagniae Tophanum nomine , qui hieme 
(383) 
` sub Albunea ' , Servius exponit Albuneam altum esse fontem in Tiburtinis montibus ab aquae
(444) 
 .  Additque alibi Plinius in lacu Fucino piscem esse qui octenis natet pennis , cum ceteri omnes
(461) 
           declarationem :  Romanis in conspectu esse dicit Strabo Tibur et Praeneste et Tusculum 
(462) 
     et per lucos iuxta ipsam urbem ubi incipiat esse navigabilis .  Inde digredi ad metalla
(470) 
      dicit in eadem montana regione constitutas esse sed distare invicem stadia centum , et
(471) 
  sed Tibur minus .  Dicique a quibusdam Graecas esse ambas , atque Praenestinam Polystephanum
(473) 
 montana regione dorsum elatum , quem non dubito esse montem in quo est munitissima arx Rocha
(474) 
 occultas fossas undique foratas usque in campos esse , alias aquationis gratia , alias ob
(491) 
   quod , cum apud Cannas infelicissime pugnatum esse audissent , apud Casilinum divertentes in eo
(500) 
  ea montana regione ipsarum urbium aliud dorsum esse , quod inter tibias linquit Algidum .  Et
(501) 
tibias linquit Algidum .  Et illud quidem dorsum esse excelsum usque ad montem Albanum .  In quo
(513) 
 est versus Romam .  Tusculi namque collem dicit esse fecundum aquisque abundantem , et paulatim
(513) 
regiam magnificentissimi apparatus , et continua esse loca , quae ad Albanum vergunt montem ,
(514) 
       tum apparatum habentia .  Deinceps campos esse , quorum alii ad Romam attingunt eiusque
(520) 
  de Tusculanae olim urbis collibus dicit , vera esse ostendunt etiam nunc monasterium Sanctae
(521) 
agri fertilitatem et aquarum abundantiam videmus esse maximam .  Regiae autem magnificentissimi (
(522) 
        ( ut Strabo dicit ) apparatus fundamenta esse non dubitamus , quae proximis pariter
(523) 
   , quae nunc unica Romam perducitur , inventam esse constat .  Tusculanique , duce Rainone eorum
(529) 
aut ad Urbem aut ad mare pertinere , nimis verum esse videmus quod suburbiis tunc et villis
(544) 
       Nemorenses dicere naves suo in lacu binas esse submersas , quae nec adeo putres sint ut
(122) 
 mulieribus malis artibus imbutis , et nos , dum essemus in Italia , audiebamus talia de quadam
(34) 
     commune haberent - quamvis Romanis subiecti essent .  Unde Alexander Epirotas , et postea
(382) 
    Tiburtini a senatu responsum acceperunt quod essent `` superbi '' . '  Ubi etiam Vergilius in
(49) 
     Iunonis communis Laviniis cum populo Romano esset . '  Quin potius Lanuvium a quo Murenarum
(154) 
 ante id tempus de suo quisque munere eo functus esset . '  Octavo autem libro Livius habet :`
(156) 
   habet :  ` Cohors una , cum haud procul Anxur esset , ad Lautulas saltu angusto inter mare et
(272) 
    Romanum responsio :  cum interrogatus qualis esset pax quam Privernates tantopere peterent ,
(292) 
 esse nomen a morbis quos gigneret , quia vicina esset Pontinae paludi .  Et alio loco dicit
(439) 
  ingenium haberet quod sua magnitudine illi par esset .  Abest a Talliacoccio Fucinus Marsorum
(445) 
         natent .  Alba vero dicit Strabo , quia esset natura loci et munimento arcis valida ,
(446) 
 , cum ad satisfaciendum senatui Romam profectus esset , Albam custodiendum fuisse missum . 
(548) 
  lacus profundiora natando descendere et quanta esset navis quamque integra sentire et demissos
(556) 
  digiti unius crassitudinem tectum delibutumque esset , ferrum vehementi igne concoctum
(619) 
  Dicit enim Livius peritissime Hannibalem , qui esset in Labicano agro , movisse Algido , quia
(622) 
 Et quia sequitur Livius Hannibalem :  ` cum non esset Tusculi moenibus receptus , dextrorsum
(3) 
    , urbem ipsam relinquentes , regionem in qua est Latinam novo volumine describemus.  Huius
(11) 
    scimus dictam fuisse a priscis regionem quae est circa Capuam , scimusque Latii appellationem
(14) 
        vetustissimis satisfaciam , quamquam non est eo in flore nunc quo priscis temporibus fuit 
(22) 
       importuositas .  Primam calamitatem passa est Ostia Cinnae et Marii temporibus , cum
(29) 
        aedificari curavit .  Post Ostium Antium est , Romana colonia , de qua Livius in VIII :  `
(42) 
         vacationem , quae pariter eodem tempore est suspensa .  Urbem vero Antiatum nunc esse
(47) 
       latitudine silvis obtegitur .  Neque enim est haec Lavinia , prima Aeneae urbs , cuius
(54) 
   abundantem praebent .  Aucupium quoque duplex est , eiusque tempora sunt diversa .  Nam , cum
(66) 
  venisse sciantur .  Aliud item in Antiate agro est aucupium per autumnum .  Palumbes cum mari
(71) 
      appellatos ) , quibus nunc ` falchonibus ' est nomen , quas in lapide bomboque fundae timent
(79) 
 appellat lucum Iovis Indigetis , cui propinquus est amnis Numicus .  Vergilius autem libro
(102) 
 incolis discuntur , quod ait `` stagna '' verum est . '  ` Nam Numicus ante ingens fluvius fuit
(103) 
Numicus ante ingens fluvius fuit in quo repertum est cadaver Aeneae et consecratum . '  ` Post ,
(104) 
 Post , paulatim decrescens , in fontem redactus est , qui ipse sacratus est : '  ` Vestae enim
(104) 
    , in fontem redactus est , qui ipse sacratus est : '  ` Vestae enim libari non nisi de hoc
(106) 
 non nisi de hoc fluvio licebat . '  Post Antium est quinto miliario Astura Antonii Columnae arx
(113) 
      principibus more exemploque securi publice est percussus .  Deinceps est Circeius mons magna
(114) 
        securi publice est percussus .  Deinceps est Circeius mons magna parte mari circumdatus ,
(117) 
    ` Circeae raduntur litora terrae ' :  ` Mons est , ante insula fuit . '  ` Paludibus enim a
(126) 
  hoc monte oppidum fuit quod et Circeium dictum est , Liviusque utrumque Circeios appellat .  Sed
(128) 
     fuit .  Nunc ad eius montis radices oppidum est Sanctae Felicitatis .  Fluvium , qui proxime
(130) 
quo hi Formium fuisse dicunt oppidum .  Deinceps est perpetuum mare .  Et in mediterranea regione
(136) 
Strabo hic habeat , Plinius sic dicit :  ` Mirum est quod de hac re tradere hominum notitiae
(138) 
 quadragesimo anno . '  ` Quicquid vero terrarum est , praeter decem milia passuum ambitus ,
(140) 
` Aliud miraculum : '  ` a Circeis palus Pontina est , quem locum XXIIII urbium fuisse Mucianus
(154) 
    diripuere . '  ` Cuius praedae gratia factum est ut stipendium miles tunc primum acciperet ,
(158) 
       , qui Anxurus dicebatur quasi axiros , id est sine novacula , quod barbam numquam rasisset
(159) 
    etiam Iuno virgo quae Feronia dicebatur . '  Est autem fons iuxta Terracinam qui aliquando
(159) 
autem fons iuxta Terracinam qui aliquando dictus est ` Anxur ' .  Et infra Servius :` Haud longe a
(161) 
     Servius :  ` Haud longe a Terracina oppidum est Satura , et eius cognominis fluvius Ufens (
(163) 
` iuxta Terracinam , in loco cui Praetorio nomen est , cenante eo , complura et ingentia saxa
(178) 
  habet :  ` Inter Caietam et Terracinam oppidum est constitutum a Laconibus , qui comites
(184) 
       et Lucilius satiricus : '  ` mihi necesse est loqui , nam scio Amyclas tacendo periisse . '
(188) 
   martyris reliquiis Caietam translatis , datus est Caietanae ecclesiae a Gregorio IV Romano
(197) 
 vero a Terracina arx ( ut Strabo ) et ( ut nunc est ) civitas Caieta stadiis centum , quae nunc
(200) 
    et gladiatorias Caietae elegisse .  Primaque est ea in via civitas Fundana decimo a Terracina
(212) 
  . '  Euntibusque a Fundis Formias sinistrorsum est Villa oppidum , a quo Galba imperator
(213) 
 Galba imperator originem duxit .  Dextrorsumque est lacus Fundanus .  Inde Itrum quinto miliario 
(216) 
 Et altero item quinto , sed extra viam Appiam , est Caieta .  Ea autem decem milia passuum viam
(219) 
          exciperent .  Post speluncas in litore est Caieta , a qua nunc urbe ad Traiectum ( sive
(219) 
 nunc Gaurianum appellatum , milibus decem terra est omnium - non solum Italiae , sed orbis totius
(236) 
vites in Pontinis paludibus madent . '  Vestusta est autem utraque civitas et suo quaeque ornata
(240) 
       , tribus milibus passuum a mari distans , est Liri contiguum Speninum castellum .  A quo
(244) 
     paene oppida et castella , ex quibus auctor est Plinius quinquaginta tres populos sine
(249) 
.  Igitur Roma nunc petentibus Terracinam iter , est primum duodecimo miliario Marinum , quod non
(251) 
     Columna cardinale possesso , lapis repertus est litteris inscriptus maiusculis , quae
(259) 
. '  Deinceps a Velitris recto itinere institute est quarto decimo miliario oppidum Sarmineta . 
(267) 
 quinque a Setia distans , non ut olim campestre est sed arduum in collem mutatum , postquam
(273) 
   .  Fluvius ipsum praeterfluens oppidum dictus est olim Amasenus , de quo Vergilius in VII :  `
(277) 
, et arx Sicca .  Somninum hinc quinque miliario est oppidum , quod sit arduo in colle situm pro
(278) 
         et eam viam , quae primo secundum litus est descripta , habetur Appia , eiusque viae
(278) 
       viae prima urbs ad sextum decimum ab Urbe est Alba , qua quidem in via multo maiora sunt
(288) 
      faciem reddiderit .  Eademque in via Appia est proxima Albae sexto miliario Aricia olim
(290) 
     in civitatem accepti . '  Nunc vero penitus est derelicta , cuius marmora et cetera ornamenta
(297) 
 , Virbius insignem quem mater Aricia misit . '  Est vero haec Hippolyti fabula ab Ovidio scripta 
(299) 
    itaque Vergilius Hippolytum ` Virbium ' , id est , ` bis virum ' .  Nota est vetus historia 
(300) 
    ` Virbium ' , id est , ` bis virum ' .  Nota est vetus historia :  Etruscos , qui cum Arunte ,
(309) 
, ubi olim fuit Forum Appii vetus oppidum , nunc est monasterium Fossa Nova appellatum , quod ,
(311) 
Alia , quae nos ad Latinorum limites ducit , via est Latina , in qua primum decimo ab Urbe
(312) 
       nominis silva , in cuius medio bifurcatum est iter hoc nostrum :  et hinc ad dexteram XIIII
(314) 
 itinere in ipso Algidi silvae ingressu Regillus est lacus , apud quem Aulus Postumius dictator
(316) 
      oppidum , et pariter secundo item miliario est Zinazanum .  Quod oppidum , civitatulae
(317) 
    per aestatis caumata saepenumero inhabitatum est .  Abest a Zinazano decem passuum milibus
(321) 
eius monetam in Anagnia cudi iussit , unde dives est a Vergilio appellata . '  Hernicos autem
(334) 
   magis ratione alia diem male obiisse creditus est quam quia simplicem corde et sanctum virum
(336) 
loco corruptus sive aliter vitiatus et mutilatus est , non satis potuimus intellegere quo in loco
(338) 
  Lirim amnem a Sancto Vito oriundum adaugent .  Est vero quinto ab Anagnia Ferentinum , Romana
(351) 
           Etruriae .  A Ferentino quinto itidem est Frusinona , de qua Livius :  ` Frusinates
(358) 
aliquamdiu soli Hernicorum habuerant , permissum est . '  Et Fumone Caelestini pontificis Romani
(362) 
    via , quam medio in Algido liquimus , primum est oppidum , olim Labici , de quo Livius libro
(363) 
    , de quo Livius libro IV :  ` et renuntiatum est novos hostes , Labicanos , consilia cum
(369) 
Comitum familia possessum , nuper magno privatum est decore , Lucido diacono cardinali studiorum
(372) 
       scribit Iulius Capitolinus .  Proximumque est Valmontoni Monsfortinus oppidum Stephani
(378) 
   , Patrica , Caecanum , et Castrum , ubi alius est nostrae Latinae regionis ( nunc Campaniae )
(383) 
 montibus ab aquae qualitatem quae in ipso fonte est , sic dictum .  Et Plinius Tiburtinum lapidem
(399) 
'  Primum ipsis in montibus ad Anienis sinistram est oppidum , amoenis Ursinorum Talliacoccii
(405) 
          tenuisse .  Supra Rivum Frigidum recta est Arceolum , secus quod planities incipit ( ut
(409) 
 , Sculcula , et Peretum , unde in Talliacoccium est descensus .  Quod novi nominis oppidum , sed
(411) 
      clarissimum .  Iamque ad Marsorum regionem est perventum , quam Hannibal ( sicut Livius
(413) 
Longobardorum tempora Marsorum nomen in Valeriam est conversum .  Fuisse vero Marsos oppidum a quo
(415) 
       Plinius sic asserit :  ` Gellianus auctor est lacu Fucino haustum Marsorum oppidum conditum
(420) 
    , quando , relictis Colchis , Iasonem secuta est , ad Italiam pervenisse et populos quosdam
(432) 
    ad prohibitionem . '  ` Ita ergo et hic data est quaedam similitudo de Marso , qui incantat ut
(436) 
 LXXII ( quod , quia a Marsis inchoavit , dictum est Marsicum) , inter populos qui Romanis
(438) 
      , quod M. Cicero in eo militans abominatus est Romanorum civium crudelitates et ad
(439) 
 ad litterarum studia se contulit :  unde factum est ut Roma ingenium haberet quod sua magnitudine
(440) 
 miliaribus , et edito in colle Apenninum versus est Alba Marsorum , Romana colonia , sicut Livium
(448) 
    , Castrum Vetus , Gorgianum , ad quae oppida est nostrae hac in parte Latinorum regionis limes
(462) 
  Praeneste et Tusculum .  Et Tibur quidem , qua est Heracleum , habere cataractem , quem facit
(463) 
digredi ad metalla lapidis Tiburtini et eius qui est in Gabiis , qui etiam dicitur rubeus , unde
(472) 
   Praeneste nunc Polystephanum dici qua civitas est Stephani Columnae .  Additque Strabo ,
(473) 
     elatum , quem non dubito esse montem in quo est munitissima arx Rocha Cavarum dicta .  Dicit
(496) 
     , causa in eos translata .  Quod enim supra est dictum :  hac de qua Strabo dicit ratione
(507) 
  consul eodem quoque honore transfuga exornatus est a populo Romano , qui solus eodem anno quo
(512) 
 atque aedificiis - et ad eam maxime partem quae est versus Romam .  Tusculi namque collem dicit
(515) 
  familiae ante quadringentos annos ( sicut nunc est ) maiori ex parte subiecta .  Et quidem apud
(523) 
            , et quidem commodam , admissuras .  Est etiam Tusculo propinquum olim Lucullanum ,
(525) 
 caput numquam attollere potuerit .  Unde factum est ut anno inde septimo Romanus populus ipsam
(526) 
civitas , gentem Porciam inde oriundam et ( quod est consequens ) illustrissimos Catones habuit
(531) 
   urbem in via Appia fuisse supra ostendimus .  Est Albae Marinoque proximus Albanus lacus ,
(536) 
  Ardeam in mare labi diximus .  Ad eumque lacum est situm oppidum Nemus appellatum .  Servius
(537) 
       lucum haud longe ab Aricia , in quo lacus est ubi speculum Dianae dicitur .  Et Nemorensi
(541) 
   fuit , a qua oppidum exstans Nemus appellatum est .  Eaque nunc arboribus frugiferis adeo
(542) 
 .  Eaque nunc arboribus frugiferis adeo pulchre est consita ut nulli in Italia quantumvis
(546) 
  elegantissimos composuit libros , ad id operis est vocatus .  Hic vasa vinaria multos colligata
(549) 
     navis , cum integra non sequeretur , fracta est , et eius particula trahentes harpagones est
(549) 
    est , et eius particula trahentes harpagones est secuta .  Quam spectaculo fuit omnibus
(553) 
  imbribusque navem bitumenque defensura obtecta est .   Quas quidem chartas claviculi , non ( ut
(558) 
  appellabatur , ` complastratio ' ) superinfusa est .  Observatumque fuisse videmus ut , concocto
(563) 
 fuisse tenemus .  Pulchrum autem et paene mirum est videre clavos maiores aeneos , quibus
(566) 
     , inde ad montem Albanum , ubi nunc Castrum est Gandulfum , pervenisse , quo de excelso monte
(567) 
nemus , Scythicae qua regna Dianae , quaque iter est Latiis ad summam fascibus Albam ; excelsa de
(571) 
Pro qua pugnabitur urbe ? '  Ultima nunc reliqua est nobis in hac Latinorum regione pars urbi
(573) 
 :  Praenestini montis radicibus Algido proximum est Laurentii Columnae oppidum , nunc Gallicanum 
(582) 
   Manlius , torque detracto a Gallo , Torquatus est appellatus .  Is in via Tiburtina ponte
(585) 
         viae pontem construxerit nobis incertum est , qui certiores sumus omnes tres Anieni
(586) 
     adventum pavidi exspectabant .  Secundusque est viae Numentanae pons , et ipse licet integer 
(600) 
    et Fidenae captae ac desolatae sunt .  Facta est alicubi superioribus in locis mentio accessus
(619) 
movisse Algido , quia oppidum illud ( sicut nunc est ) tunc etiam Algido proximum ac prope
(622) 
superiore diximus loco , Gabios fuisse quod nunc est oppidum Gallicanum .  Quae autem fuerit
(625) 
   et mediterranea ad Anienem facto , ad Tiberim est reditum .  Quo in circuitu omnis regio olim
(626) 
 ut nunc dicitur Latium , Campania et Maritima ) est conclusa . 
(255) 
   antiquae frequentiae Velitrae receperunt . '  Estque ea civitas , cum aliter vetustate sua ,
(279) 
      credere , qui omnia attente non viderit .  Estque haec Alba cuius meminit Vergilius in primo
(291) 
 ornamenta Marini oppidi ecclesias decorarunt .  Estque Aricia una ex urbibus quinque quas facit
(457) 
  Gauriani ) , quem propinquum habet , clarum .  Estque superius celsis in montibus Sublacum (
(533) 
    `` Ad Aquas Salvias '' appellatam efficit .  Estque is lacus , de quo vates Etruscus ( sicut
(5) 
       venit Saturnus Olympo, arma Iovis fugiens et regnis exsul ademptis . '  ` Is genus indocile
(9) 
        a Romanis , dicat auxilia Latini nominis et exterarum gentium missa populo Romano .  Hanc
(10) 
     morem ( licet absurdum ) secuti , Campaniam et Maritimam appellabimus .  Et quidem Campaniam
(11) 
 secuti , Campaniam et Maritimam appellabimus .  Et quidem Campaniam scimus dictam fuisse a
(11) 
        complexam fuisse iis quae nunc Campaniae et Maritimae vocabulo comprehenduntur .  Sed
(12) 
  sinum , in quo fuit Sinuessa , urbs maritima , et in mediterraneis Aborigines , Rutilos ,
(12) 
      , Volscos , Hernicos , Aequicolos , Marsos et eos qui proximum Marsis incolunt Apenninum
(13) 
 .  Unde peritissimum hunc vetustatis scriptorem et simul Plinium ( qui ab eo sumpsit ) secuturi ,
(13) 
 , eam Latinorum regionem nostrae nunc Campaniae et Maritimae cogimur applicare .  Nec satis scio
(14) 
Patavini , Divi Augusti , Vergilii , Strabonis , et Plinii adiumento vetustissimis satisfaciam ,
(14) 
         gloriosissimum , dictatorem , aedilem , et duumvirum fuisse scribat Aelius Spartianus . 
(16) 
  incipiamus :  Ostiam urbem condidit mare inter et Tiberim Ancus Marcius , quamquam Servius
(18) 
   scapharum copiam quae ministeriis servirent , et onera exciperent , ac rursus onerarent ut
(21) 
         , quae prudentes quosque debet attentos et vigiles reddere ut rebus humanis parum
(21) 
 , non potuisse scilicet imperatorum Romanorum , et quidem potentissimorum , profusionem opum et
(21) 
  , et quidem potentissimorum , profusionem opum et adhibitam diligentiam efficere quin Ostiae
(21) 
    efficere quin Ostiae civitatis , Antiatisque et urbis et portus , ac Romani item portus opera
(21) 
    quin Ostiae civitatis , Antiatisque et urbis et portus , ac Romani item portus opera
(21) 
    paucioribus annis mille integra permanserint et quin eadem , quae prius fuerat , Ostiae annis
(22) 
    .  Primam calamitatem passa est Ostia Cinnae et Marii temporibus , cum scribat Livius libro
(22) 
         , cum scribat Livius libro LXXIX Cinnam et Marium quatuor exercitibus , ex quibus duo Q.
(22) 
 quatuor exercitibus , ex quibus duo Q. Sertorio et duo Carboni dati sunt , urbem circumsedisse ,
(26) 
    alia comedisse scribit Iulius Capitolinus .  Et quia aerem semper habuit ut in maritimis
(26) 
          lege populi Romani vacationem militiae et publicorum munerum habuit , quam vacationem
(28) 
 pontifex Romanus instauratam Corsis replevit .  Et tam diu destructa ac derelicta mansit ut nihil
(28) 
V in urbis Romae potius quam in ostiorum Tiberis et portus custodiam aedificari curavit .  Post
(32) 
   inde longae abductae interdictumque mare . '  Et infra :  ` naves Antiatum partim in navalia
(34) 
   super rupe ab imperatoribus Tiberio , Druso , et Germanico ad otium relaxationemque laborum
(34) 
     ad otium relaxationemque laborum civilium , et additas fuisse aedes multas magnificentissimi
(35) 
    subiecti essent .  Unde Alexander Epirotas , et postea Demetrius successor , captivos
(35) 
 cognationem , indignum tamen ducere viros ipsos et simul Italiae imperare et myoparones ad
(35) 
    ducere viros ipsos et simul Italiae imperare et myoparones ad piraticam emittere .  Fuit autem
(36) 
emittere .  Fuit autem in Antiatum foro Castoris et Pollucis templum , quos servatores sues
(40) 
     . '  Livius autem libro LXXX scribit Cinnam et Marium expugnasse Antium .  Et videmus
(41) 
   scribit Cinnam et Marium expugnasse Antium .  Et videmus Suetonium ac alios scribere Neronem
(41) 
  Neronem postea tam insanis molibus exstruxisse et portum et urbem Antiatum ut non modo aerarium
(41) 
postea tam insanis molibus exstruxisse et portum et urbem Antiatum ut non modo aerarium sed
(44) 
 in Antii vestigiorum angulo aedificatum , novam et iucundam in re parva considerationem efficit .
(46) 
      populus non exiguus piscatione , aucupio , et venatu , quod Antiatum olim ager ( ut Strabo
(55) 
    .  Nam , cum ad prima veris signa hirundines et simul cum ipsis coturnices (a sono vocis nunc 
(56) 
       .  Sedensque unusquisque in fundi proprii et magno pretio comparati loco ad particulam
(57) 
   venientes noctu coturnices fistula illicit .  Et cum turmatim illae retibus intricentur , si
(61) 
 semper adveniunt quam grues . '  ` Parva avis , et cum ad nos pervenit terrestris potius quam
(62) 
          terris , quippe velis saepe incidunt , et hoc semper noctu , merguntque navigia . '  `
(63) 
      . '  ` Austro non volant , humido scilicet et graviore vento , aura tamen vehi volunt
(64) 
    propter pondus corporum viresque parvas . '  Et infra :  in Campania primum veris principio
(69) 
          in arboribus considere , iactu lapidis et clamore territas , in aera volare compellunt .
(73) 
     agrum , qui quidem ager Antiati continet .  Et alibi scribit :  ` post hirundines , sturnos ,
(76) 
         Romanus nostri temporis populus nuptias et convivia maiori ex parte parat .  Melioris
(77) 
maiori ex parte parat .  Melioris namque saporis et nutrimenti hae parvae quam aliae sunt palumbes
(78) 
   , stadiis circiter septem a mari recedentem , et dicit prope eam fuisse Aphrodisium ubi
(82) 
     Noto . '  ` Locus Ardea quondam dictus avis et nunc magnum manet Ardea nomen . '  Et infra :`
(83) 
      avis et nunc magnum manet Ardea nomen . '  Et infra :  ` quinque adeo , magna positis
(85) 
      , Tiburque superbum , Ardea , Crustumeri , et turrigerae Antemnae . '  Et Servius , Vergilii
(86) 
Ardea , Crustumeri , et turrigerae Antemnae . '  Et Servius , Vergilii septimo , dicit :  `
(88) 
 :  ` Hyginus , ab augurio avium , Ardeam . '  ` Et Ovidius , improprie ac fabulose , incensam ab
(88) 
      ac fabulose , incensam ab Hannibale Ardeam et in hanc avem esse conversam . '  Item Servius 
(90) 
  ` dicunt quendam Corybantem venisse ad Italiam et tenuisse loca quae nunc Urbi vicina sunt , et
(90) 
   et tenuisse loca quae nunc Urbi vicina sunt , et ideo populos Sacranos appellatos : '  ` nam
(95) 
 , dum Hannibal magis urgeret Romanos , militiam et collationem tributorum detractaverunt .  Id
(98) 
     , a Vergilio sic celebratur in septimo :  ` et fontis vada sacra Numici . ' .  Et infra :`
(99) 
 septimo :  ` et fontis vada sacra Numici . ' .  Et infra :  ` fontis stagna Numici . 'Super quo
(103) 
 fluvius fuit in quo repertum est cadaver Aeneae et consecratum . '  ` Post , paulatim decrescens 
(113) 
      , tam detestando quam semper alias regibus et praestantibus insueto principibus more
(115) 
 mons Strabonis aetate urbem ( ut dicit ) parvam et Circes templum ac Minervae antra , dicitque
(118) 
quas exclusit limus de Albanis montibus fluens , et dicebatur `` Aeaeus '' ab errore transeuntium
(121) 
    Circen socios Ulyxis mutasse in bestias . '  Et infra :  ` Nam de mulieribus malis artibus
(122) 
  :  ` Nam de mulieribus malis artibus imbutis , et nos , dum essemus in Italia , audiebamus talia
(126) 
     servari . '  In hoc monte oppidum fuit quod et Circeium dictum est , Liviusque utrumque
(127) 
        , ad annum salutis millesimum centesimum et vigesimum , saepe legimus in Circeio monte
(131) 
dicunt oppidum .  Deinceps est perpetuum mare .  Et in mediterranea regione porrigitur campus
(131) 
    Pontinus , quam regionem totam vetustissimis et multis ante conditam Urbem temporibus Ausones
(132) 
Campanum habebant agrum .  Unde Italiam Ausoniam et Ausonium pelagus vocitatum fuisse Strabo
(134) 
   Osci , quibus etiam Campania erat communis .  Et denique omnia fuerunt Latinorum usque ad
(137) 
         tantum ad Alexandrum missam ) , hic iam et plusquam fama Circeiorum insulae mensuram
(142) 
Repetii a Strabone Plinioque vetustissima , quae et ipsi a vetustissimis acceperunt .  Livius vero
(148) 
    Terracinae nunc sunt , urbs prona in paludes et ab ea parte oppugnationem ostendit . '  `
(156) 
    esset , ad Lautulas saltu angusto inter mare et montes consedit . '  Et Servius septimo
(157) 
saltu angusto inter mare et montes consedit . '  Et Servius septimo Vergilii super verbo , `
(158) 
est sine novacula , quod barbam numquam rasisset et colebatur etiam Iuno virgo quae Feronia
(160) 
Terracinam qui aliquando dictus est ` Anxur ' .  Et infra Servius :  ` Haud longe a Terracina
(161) 
:  ` Haud longe a Terracina oppidum est Satura , et eius cognominis fluvius Ufens ( quem Vergilius
(163) 
 cui Praetorio nomen est , cenante eo , complura et ingentia saxa fortuitu superne delapsa sunt . 
(164) 
  superne delapsa sunt . '  ` Multisque amicorum et ministrorum elisis , praeter spem evasit . ' 
(169) 
   n)um Pium instaurasse Terracinensem portum .  Et Livius libro XXVI dicit Anxurinam coloniam
(172) 
        transgressas describens , sic dicit :  ` Et iam praecipites superaverat Anxuris arces et
(172) 
  ` Et iam praecipites superaverat Anxuris arces et qua Pontinas via dividit uda paludes . '  De
(174) 
, o fontes , solidumque madentis harenae litus , et aequoreis splendidus Anxur aquis . '  Et ad
(175) 
litus , et aequoreis splendidus Anxur aquis . '  Et ad Frontinum :  ` Anxuris aequorei placidos ,
(178) 
     ' , exponens , sic habet :  ` Inter Caietam et Terracinam oppidum est constitutum a Laconibus
(178) 
  constitutum a Laconibus , qui comites Castoris et Pollucis fuerunt et ab Amyclis , provinciae
(178) 
      , qui comites Castoris et Pollucis fuerunt et ab Amyclis , provinciae Laconiae civitate . ' 
(181) 
:  ` cum frequenter nuntiaretur hostes adfuturos et inani terrore civitas quassaretur , lege
(183) 
   hostes , nullo nuntiante , deleti sunt . '  ` Et sic Amyclae silentio periere , unde Vergilius
(183) 
 periere , unde Vergilius appellavit eas tacitas et Lucilius satiricus : '  ` mihi necesse est
(185) 
    Strabo intus attingere Formias , Minturnas , et Sinuessam .  Addiditque venientes a Brundisio
(186) 
       fossam plenam in multis locis palustribus et fluvialibus aquis , propinquam viae Appiae ,
(186) 
 et fluvialibus aquis , propinquam viae Appiae , et navigari nocte maxime , quandoque interdiu ,
(188) 
            quinquagesimum sextum destruxerunt , et tunc , Erasmi martyris reliquiis Caietam
(194) 
 quod concava omnia ` Gaieta ' illi appellant .  Et tamen Strabo consentit Caietam scribere
(196) 
    . '  Sed licet Caietae sinus arxque Celebris et pervetustae fuerint famae , ea tamen non fuit
(197) 
    .  Distat vero a Terracina arx ( ut Strabo ) et ( ut nunc est ) civitas Caieta stadiis centum 
(199) 
   magnis exstructionibus instauratum scribit .  Et Faustinam eius uxorem scribit idem Aelius
(199) 
eius uxorem scribit idem Aelius condiciones sibi et nauticas et gladiatorias Caietae elegisse . 
(199) 
scribit idem Aelius condiciones sibi et nauticas et gladiatorias Caietae elegisse .  Primaque est
(202) 
  fuisset via , civitas sine suffragio data . '  Et infra :  ` Fundanus Vitrubius Bacchus ,
(211) 
 autumnus opima . '  ` Expressit mustum consul , et ipse bibet . '  Euntibusque a Fundis Formias
(216) 
  ` tandem defessi Lemurnarum venimus urbem . '  Et altero item quinto , sed extra viam Appiam ,
(218) 
 olea , arborumque consitionibus amoenissimos .  Et secundum litus marisque undas a Terracina
(221) 
   .  Per quae loca Scipionem Laeliumque conchas et umbilicos legisse Cicero indicat in secundo De
(222) 
      indicat in secundo De oratore :  ` Laelius et Scipio semper adinvicem rusticari tuncque
(222) 
 cum rus ex urbe tamquam e vinculis evolassent , et ad Caietam Laurentumque conchas et umbilicos
(222) 
 evolassent , et ad Caietam Laurentumque conchas et umbilicos legere consuevissent , et ad omnem
(222) 
     conchas et umbilicos legere consuevissent , et ad omnem animi remissionem ludumque
(226) 
 accedent salicta ad Minturnas . '  ` Adiungitur et illa via vendibilis Herculanea multarum
(226) 
   via vendibilis Herculanea multarum deliciarum et magnae pecuniae . '  Suntque deinceps
(227) 
       . '  Suntque deinceps Castellonum oppidum et Honoratum villa , quam Honoratus , Fundorum
(229) 
    propositae in pelago insulae duae :  Pandana et Pontia , sicut Livius IX libro dicit , colonia
(231) 
insulae post Strabonis tempera multorum martyrum et Christi confessorum exsilio decoratae .  Sinum
(232) 
 tangit Caecubus mons vini praestantia celeber , et Caecubum , civitas Fundorum , in via Appia . 
(234) 
    loca boni vini copiam habere dicit Strabo .  Et Plinius :  ` Caecubae vites in Pontinis
(236) 
  madent . '  Vestusta est autem utraque civitas et suo quaeque ornata fuit Romano pontifice ,
(238) 
     nostrae huius Latinae regionis :  Sinuessam et Liris sive Gauriani ostia , et maritimam
(238) 
     :  Sinuessam et Liris sive Gauriani ostia , et maritimam absolvimus oram .  Et tamen
(239) 
Gauriani ostia , et maritimam absolvimus oram .  Et tamen priusquam ad mediterraneam redeamus , ea
(244) 
 frequentes fuere urbes infinitaque paene oppida et castella , ex quibus auctor est Plinius
(245) 
in aliis servatum a fluviorum ostiis fontibusque et discursu servare nequibimus .  Sed alium
(247) 
         , quae inter se diversae ad Lirim amnem et Sinuessam Caietamque perducunt .  Nec tamen
(248) 
 per singulas pedem figere poterimus quin delabi et aberrare videamur - quod quidem necessitas
(249) 
   proxima L. Murenae villa semi etiam integra , et praedium Portium vulgo notum .  Eademque Lucii
(250) 
, vetustum fuisse Lanuvium , ex quo vetustissimo et celebratissimi nominis municipio Urbi
(250) 
      municipio Urbi propinquo Murenas patricios et consulares viros originem duxisse Cicero in
(253) 
, quod toties rebellassent , graviter saevitum , et muri deiecti , et senatus inde abductus ,
(253) 
         , graviter saevitum , et muri deiecti , et senatus inde abductus , iussique trans Tiberim
(260) 
 est quarto decimo miliario oppidum Sarmineta .  Et tertio absunt ` Aquae Foetidae ' , ad quas
(261) 
, o Fontes , solidumque madentis harenae litus , et aequoreis splendidus Anxur aquis , et non
(261) 
   litus , et aequoreis splendidus Anxur aquis , et non unius spectator lectulus undae , qui videt
(263) 
    , vini ( ut refert Plinius ) optimi ferax .  Et Martialis coquus poeta :  ` Pendula Pontinos
(265) 
  campos exigua vetulos misit ab urbe cados . '  Et alibi :  ` Setinum dominaeque nives densique
(267) 
    in collem mutatum , postquam Teutonica simul et Britonum rabie fuit destructum .  Eius autem
(271) 
 exponit eam fuisse Privernatem .  Solidior vero et certior Privernatium laus fuit illa
(274) 
, de quo Vergilius in VII :  ` Amasene pater ' , et in VIII :  ` ecce fugae medio summis Amasenus
(276) 
       Privernum oppidula Maientia , arx Gorga , et arx Sicca .  Somninum hinc quinque miliario
(278) 
quinque Terracina .  Hanc inter ubique montuosam et eam viam , quae primo secundum litus est
(278) 
  multo maiora sunt aedificiorum monumentorumque et iactarum molium vestigia quam quisquam possit
(281) 
. '  Nam tredecim fuerunt Albani reges de Aeneae et Laviniae gente .  Et Livius scribit , Alba a
(282) 
     Albani reges de Aeneae et Laviniae gente .  Et Livius scribit , Alba a Romanis destructa ,
(286) 
    a Sabellis civibus Romanis possessum , sicut et possident Sabellum , vetustissimi nominis nunc
(287) 
           habeat - ductus aquarum instauraverit et demortuae urbi aliquam oppidi faciem
(290) 
 Nunc vero penitus est derelicta , cuius marmora et cetera ornamenta Marini oppidi ecclesias
(293) 
 gigneret , quia vicina esset Pontinae paludi .  Et alio loco dicit Ariciam a Vergilio appellari `
(294) 
        soror genuit Attiam ex Balbo in Aricia , et Attia ex Octavio genuit Octavianum .  Sic enim
(296) 
Octavianum .  Sic enim habet Vergilius :  ` ibat et Hippolyti proles pulcherrima bello , Virbius
(298) 
   nympha , Numae Pompilii amica , cuius monitis et consilio rem publicam administrare simulabat .
(301) 
     iverant , amisso duce redeuntes Romam amice et hospitaliter fuisse acceptos .  Quibus fuit
(304) 
     remisit .  Livius libro LXXX scribit Cinnam et C. Marium expugnasse Ariciam coloniam . 
(307) 
  caulem sed dulcissimum ex omnibus perhiberi .  Et Martialis poeta Aricinos porros sic laudat :  
(311) 
    familia multis ante saeculis originem habuit et cognomen .  Ibique Algidum incipit vetusti et
(312) 
   et cognomen .  Ibique Algidum incipit vetusti et in historiis celebrati nominis silva , in
(313) 
  cuius medio bifurcatum est iter hoc nostrum :  et hinc ad dexteram XIIII a Columna distat
(314) 
     adversus Tarquinium Superbum patria eiectum et Latinorum exercitum Romanis bellum inferentem
(316) 
    civitas , de qua inferius copiose dicemus .  Et inde secundo absunt Cavae , Odoardi Columnae
(316) 
       absunt Cavae , Odoardi Columnae oppidum , et pariter secundo item miliario est Zinazanum . 
(317) 
     cuipiam aedium ornatu , populi frequentia , et opum affluentia comparandum , a Martino quinto
(317) 
    , multisque Romanae ecclesiae cardinalibus , et simul a praestantibus Romanae curiae viris per
(324) 
   , quem Maritimum vocant , praeter Alatrinatem et Verulanum , omnes Hernici bellum Romanis
(325) 
  , omnes Hernici bellum Romanis indixerunt . '  Et infra :  ` Marcius cos. omnem gentem Hernicam
(327) 
omnem gentem Hernicam in deditionem accepit . '  Et inferius :  ` Anagninis , quia arma Romanis
(328) 
   latione data , concilia connubiaque adempta , et magistratibus praeter quam sacrorum curatione
(329) 
 duobus Romanis pontificibus , tertio Innocentio et octavo Bonifacio civibus , decorata . 
(331) 
           incipiens praesenti Iunio pestilentia et multos absumpsisset , et curiam abire
(331) 
      Iunio pestilentia et multos absumpsisset , et curiam abire suasisset , et populos ab adventu
(331) 
      absumpsisset , et curiam abire suasisset , et populos ab adventu deterruisset .  Inde vero
(333) 
       possederat successione , solo aequavit .  Et duos ex ea familia cardinales dignitate
(334) 
   privavit , quos Clemens V illico restituit .  Et postmodum regem Franciae Bonifacius adeo
(334) 
         ab eo Sarra eundem pontificem in patria et domo paterna ceperit , Romamque captivum
(334) 
  obiisse creditus est quam quia simplicem corde et sanctum virum Caelestinum quintum , qui
(336) 
     aqua certo effluens tempore amnem faciat .  Et sive Plinii textus ( ut saepe alibi ) eo in
(336) 
     ) eo in loco corruptus sive aliter vitiatus et mutilatus est , non satis potuimus intellegere
(338) 
     ab Anagnia Ferentinum , Romana colonia olim et ipsa Hernicorum , de qua Livius libro tertio :
(340) 
:  ` progressus Tullius ad caput Ferentinum . '  Et libro VII :  ` Ferentinum urbem Hernicorum vi
(342) 
  :  ` Ferentinum urbem Hernicorum vi cepit . '  Et libro nono :  ` Hernicorum tribus populis ,
(346) 
          ductum . '  ` Ceterum ibi plus laboris et periculi fuit , et defensa summa vi moenia
(346) 
'  ` Ceterum ibi plus laboris et periculi fuit , et defensa summa vi moenia sunt , et locus erat
(346) 
        fuit , et defensa summa vi moenia sunt , et locus erat munimento naturaque tutus . '  `
(353) 
  , Hormisda patre Iusto per consulatus Symmachi et Boethii tempora , et Silverio eodem genito
(353) 
    per consulatus Symmachi et Boethii tempora , et Silverio eodem genito Hormisda , quem ,
(359) 
  soli Hernicorum habuerant , permissum est . '  Et Fumone Caelestini pontificis Romani carcere et
(359) 
  Et Fumone Caelestini pontificis Romani carcere et morte clarum .  Deinceps Alatrum , vetusti
(360) 
     cum Verulanis suae leges redditae a Romanis et connubium permissum .  Hinc Babucum , olim
(363) 
     , olim Labici , de quo Livius libro IV :  ` et renuntiatum est novos hostes , Labicanos ,
(365) 
 . '  ` Nuntiarunt legati Labicanos arma cepisse et cum Aequorum exercitu depopulatos agrum
(370) 
     .  Sed eius frater Altus , vir doctus simul et prudens , Iohanne ornatus filio rei bellicae
(373) 
   villa .  Deinceps sunt Zanchatum , Gavignanum et Sigma oppidum vetus , vinum , ut inquit
(378) 
      , Merulum , Supinum , Patrica , Caecanum , et Castrum , ubi alius est nostrae Latinae
(379) 
 Romam originem a Graecis habuisse vult Strabo , et Vergilius eam a Tiburto conditam facit , cuius
(381) 
 fabricasse , ubi Tibur appellat ` superbum ' .  Et Servius exponit :  ` aut nobile aut quia
(384) 
          quae in ipso fonte est , sic dictum .  Et Plinius Tiburtinum lapidem non magis ab ipso
(386) 
  prius severis arborem circa mite solum Tiburis et moenia Catili . '  Sunt Tiburi propinquae
(389) 
 Tiburtinam villam mire aedificavit ita ut in ea et provinciarum et locorum celeberrima nomina
(389) 
   mire aedificavit ita ut in ea et provinciarum et locorum celeberrima nomina poneret . '  De
(392) 
        .  Supra eam civitatem sunt montes ardui et late diffusi , in quibus fortissimi olim
(394) 
     semperque recentes convectare libet praedas et vivere rapto . '  Fuerunt vero ex primis
(400) 
, Vicus Varronis appellatum .  Superius Portella et Cantalupum oppidula .  Deinde arduo in monte
(403) 
         .  Quae quidem , perforatis succisisque et excavatis in imo montibus ( sive a Marcio
(404) 
    servorum undecim annis emittendo lacu Fucino et aqua Romam perducenda tenuisse .  Supra Rivum
(408) 
      colonia in agrum Aequicolorum deducta . '  Et libro XXVII dicit eam fuisse unam duodeviginti
(408) 
   , quae , Hannibale in Italia agente , milites et pecuniam senatui dare recusaverunt .  Deinceps
(409) 
            .  Deinceps sunt Cellae , Sculcula , et Peretum , unde in Talliacoccium est descensus 
(411) 
  Livius vigesimo secundo scribit ) devastavit , et iterum vertens ab Urbe Roma ( sicut Livii
(416) 
   oppidum conditum a Marsya , duce Lydorum . '  Et ea in regione Albam et Marrubiam urbes fuisse
(416) 
      , duce Lydorum . '  Et ea in regione Albam et Marrubiam urbes fuisse claras ex sequentibus
(418) 
      apparebit .  Vergilius libro VII :  ` Quin et Marrubia venit de gente sacerdos . '  Et
(419) 
 ` Quin et Marrubia venit de gente sacerdos . '  Et Servius exponit :  ` Medeam , quando ,
(420) 
    , Iasonem secuta est , ad Italiam pervenisse et populos quosdam circa Fucinum ingentem lacum
(422) 
  eo quod serpentes suis carminibus angeret . '  Et Plinius :  ` Simile et in Italia Marsorum
(423) 
  carminibus angeret . '  Et Plinius :  ` Simile et in Italia Marsorum genus durat , quos a Circae
(423) 
 genus durat , quos a Circae filio ortos tradunt et inde inesse eis vim naturalem eam . '  ` Et
(424) 
     et inde inesse eis vim naturalem eam . '  ` Et tamen omnibus hominibus contra serpentes inest
(426) 
   opinionem serpentum in ea regione frequentium et peritiae incantantionis Marsorum opinionem
(429) 
   suas , quae non exaudiet vocem incantantium , et venefici incantantis sapienter . '  Et beatus
(430) 
        , et venefici incantantis sapienter . '  Et beatus Aurelius Augustinus in dicti Psalmi
(432) 
, quid moneatur ad prohibitionem . '  ` Ita ergo et hic data est quaedam similitudo de Marso , qui
(434) 
      se cogi sentit , allidit unam aurem terrae et de cauda obturat alteram . '  Atque ita voces
(436) 
     qui Romanis rebellarunt enumerat Marrucinos et Marsos .  Et libro LXXVI dicit Marsos a L.
(437) 
    rebellarunt enumerat Marrucinos et Marsos .  Et libro LXXVI dicit Marsos a L. Cinna et
(437) 
Marsos .  Et libro LXXVI dicit Marsos a L. Cinna et Caecilio Pio legatis superatos pacem petisse a
(438) 
    abominatus est Romanorum civium crudelitates et ad litterarum studia se contulit :  unde
(440) 
      Fucinus Marsorum lacus decimo miliaribus , et edito in colle Apenninum versus est Alba
(440) 
 , sicut Livium diximus libro X scripsisse , qui et libro XXVII eam fuisse dicit unam ex
(443) 
   supra omnes alias introductas probabatur . )  Et Plinius dicit Iuvencum amnem supernatare
(445) 
 Alba vero dicit Strabo , quia esset natura loci et munimento arcis valida , saepe Romanos
(446) 
loco servandis in custodia noxiis usos fuisse .  Et nos in Livio invenimus libro LXI Q. Fabium
(446) 
  consulem , Pauli nepotem , adversus Allobrogas et Bituitum Arvernorum regem feliciter pugnasse ,
(447) 
 Paternumque , Transacum , Gaianum , Avecianum , et Mallianum oppida , et Celanum quod comitatus
(447) 
   , Gaianum , Avecianum , et Mallianum oppida , et Celanum quod comitatus titulo possidet
(448) 
historiae deditissimus .  Suntque item ad Fucini et Celani oram Piscina , Veneris oppidum ,
(449) 
         trium viarum propinqua aliquot castella et oppida :  una tamen eademque in montium
(450) 
   in montium regione , Praeneste Tiburque inter et Vicum Varronis ac Zinazanum sita , Rocha
(451) 
 , maximae in suo saeculo prudentiae vir fuit .  Et Dominicus cardinalis Sanctae Crucis , frater
(451) 
 frater eius , multa civilis pontificiique iuris et studiorum humanitatis doctrina magnaque
(451) 
  , cum tamen Angelus Asculanus episcopus frater et Nicolaus protonotarius nepos eisdem doctrinis
(455) 
Ceretum , Anticulum , Rivate , Afile , Civitella et Olibanum , clarissimae ac prudentissimae
(455) 
    comitissae , ac Prosperi cardinalis Columnae et fratrum genetricis , deliciae .  Post Olibanum
(456) 
      , deliciae .  Post Olibanum sunt Piscianum et Sanctus Vitus oppidum , fonte uno Liris ( sive
(457) 
, Sublaquaeum ) , nobile oppidum , lacui eiusdem et tamen prisci nominis imminens .  Redditque
(461) 
 :  Romanis in conspectu esse dicit Strabo Tibur et Praeneste et Tusculum .  Et Tibur quidem , qua
(461) 
  conspectu esse dicit Strabo Tibur et Praeneste et Tusculum .  Et Tibur quidem , qua est
(462) 
  dicit Strabo Tibur et Praeneste et Tusculum .  Et Tibur quidem , qua est Heracleum , habere
(462) 
  decidens ex loco altissimo in profundam vallem et per lucos iuxta ipsam urbem ubi incipiat esse
(463) 
    .  Inde digredi ad metalla lapidis Tiburtini et eius qui est in Gabiis , qui etiam dicitur
(466) 
           fundator defuit urbis , Caeculus . '  Et Plinius dicit Praeneste dici quia arbor prinus
(469) 
         inaurationes dicerentur Praenestinae .  Et alio loco de pavimentis tractans , dicit
(470) 
  , quod in Fortunae delubro Praeneste coepit .  Et ambas urbes Tibur et Praeneste Strabo dicit in
(470) 
delubro Praeneste coepit .  Et ambas urbes Tibur et Praeneste Strabo dicit in eadem montana
(470) 
        esse sed distare invicem stadia centum , et Praeneste distare ab urbe Roma etiam duplo sed
(473) 
     , quod urbis summitas montem habet excelsum et retro quidem a continenti montana regione
(477) 
  Sacriportum , in oppido Praeneste obsedit . '  Et libro LXXXVIII :  ` Praenestinos inermes
(481) 
   quot apud Sacri cecidere cadavera Portum . '  Et infra :  ` Vidit Fortuna colonos Praenestina
(483) 
     unius populum pereuntem tempore mortis . '  Et item Livius infra :  ` C. Marius Praeneste
(484) 
       partium , cum per cuniculum caperet fugam et sentiret se evadere non posse , cum Thelesio
(484) 
fugae suae comite , utrimque gladio concurrerunt et occisi sunt . '  Usi autem sunt libenter
(488) 
       , quem non plus diebus quinque luxerit .  Et Plinius de metallis tractans sic habet :  anno
(489) 
, sub eo titulo in triumpho transtulit ( Sulla ) et argenti sex . ' .  ` Item ex reliqua omni
(492) 
      .  Unde senatus consulto duplex stipendium et quinquennii vacationem militiae habuerunt . 
(493) 
  Addit vero unum Strabo usu per aetatem nostram et saepius anteactis temporibus compertum : 
(498) 
        temporibus Praeneste fuerit desolatum .  Et Ponceletti ac Nicolai Fortebratii aliorumque
(500) 
      eius regionis Verrestim Strabo appellat .  Et addit in ea montana regione ipsarum urbium
(501) 
     esse , quod inter tibias linquit Algidum .  Et illud quidem dorsum esse excelsum usque ad
(506) 
 a publica fraude in paucos auctores versum . '  Et Plinius inter insignia fortunae variantis
(512) 
   ornari insitionibus circum atque aedificiis - et ad eam maxime partem quae est versus Romam . 
(513) 
collem dicit esse fecundum aquisque abundantem , et paulatim multis in locis in altum attolli ,
(513) 
, habereque regiam magnificentissimi apparatus , et continua esse loca , quae ad Albanum vergunt
(516) 
  ( sicut nunc est ) maiori ex parte subiecta .  Et quidem apud Praeneste montes peritissime sunt
(519) 
  relictum , sicut etiam tunc Praeneste , Pillum et Pullanum , nunc dicta Pillium et Pallianum ,
(519) 
       , Pillum et Pullanum , nunc dicta Pillium et Pallianum , alii ex ea familia possidebant . 
(520) 
Ferrata in villa Ciceronis Tusculana aedificatum et Marinum ac superiori edito in colle Rocha
(521) 
a Tusculo miliaribus distantia agri fertilitatem et aquarum abundantiam videmus esse maximam . 
(522) 
        , quae proximis pariter Griptae Ferratae et Marino locis fornices e manu factos
(522) 
  videmus oppidi unius populum in habitationem , et quidem commodam , admissuras .  Est etiam
(526) 
        vestigia nunc appareant .  Ea vero vetus et praeclara olim urbs , nunc solo titulo civitas
(526) 
   titulo civitas , gentem Porciam inde oriundam et ( quod est consequens ) illustrissimos Catones
(527) 
       , decimoque nono Iohanne illius germano , et septimo Benedicto utriusque nepote ornata fuit
(528) 
.  Nec aliam habet aliquam pristinae felicitatis et gloriae partem praeterquam quod eam titulo
(528) 
     vir summus , Graece Latineque eruditissimus et summa praeditus cum bonitate tum etiam
(528) 
    Graecorum cardinalis Nicenus , Bononiae nunc et exarchatus Ravennatis Apostolicae Sedis
(529) 
  , nimis verum esse videmus quod suburbiis tunc et villis habitatos nunc solis rectos ruinis et
(529) 
    et villis habitatos nunc solis rectos ruinis et silvis proprie magis campos appellari posse
(537) 
 septimo Vergilii versus hos exponens , ` audiit et Triviae longe lacus ' , dicit Nemus appellari
(538) 
 in quo lacus est ubi speculum Dianae dicitur .  Et Nemorensi item oppidum proxime adiacet
(538) 
      adiacet Cynthianum , quod a Cynthia , quae et Trivia , nomen ( licet nunc corruptum ) habuit
(546) 
      .  Quare vir ipse , bonarum artium studiis et in primis historiae deditissimus nec minus
(546) 
         curiosissimus , quid magnae naves parvo et altissimis undique circumdato montibus in lacu
(548) 
 navem lignarii artis eius periti attraherent .  Et a Genua urbe maritima mercede conducti aderant
(548) 
 fuerunt in lacus profundiora natando descendere et quanta esset navis quamque integra sentire et
(548) 
   et quanta esset navis quamque integra sentire et demissos funibus harpagones in morsum
(549) 
     , cum integra non sequeretur , fracta est , et eius particula trahentes harpagones est secuta
(553) 
    purpureumve contexuit continuitque velamen , et plumbeis desuper chartis superficies tota ab
(555) 
  Interior vero navis pars non ab imbribus magis et humore quam ab igne et ferro certissimam
(555) 
    non ab imbribus magis et humore quam ab igne et ferro certissimam habuit defensionem .  Nam
(556) 
           habuit defensionem .  Nam cum argilla et creta quicquid ligneae soliditatis navem intus
(557) 
         super infuderunt .  Quo ad digiti unius et alicubi duorum crassitudinem sensim dilatato ,
(558) 
) habuit navis quantum laricea prius habuerat .  et ferro insuper alia argillae ac cretae
(559) 
  ferro priusquam refrixisset , argilla cretaque et ipsa eodem decoquenda calore superinducerentur
(559) 
   eodem decoquenda calore superinducerentur quo et substrata et superius deducta argilla unum
(559) 
       calore superinducerentur quo et substrata et superius deducta argilla unum sicut etiam nunc
(559) 
    sicut etiam nunc sunt commixtum ex latericio et ferro bitumen efficerentur .  Dumque huic
(563) 
 superimpositas fuisse tenemus .  Pulchrum autem et paene mirum est videre clavos maiores aeneos ,
(567) 
` iamque praecipites superaverat Anxuris arces , et qua Pontinam via dividit uda paludem , qua
(568) 
 excelsa de rupe procul iam conspicit urbem . '  Et dixit :  ` tene , deum sedes , non ullo Marte
(572) 
         , unde incepimus , e regione adversa .  Et ut eo unde nuper digressi fuimus revertamur : 
(574) 
     Tarquinii filii captos a Tarquinio patre .  Et Vergilius in VII :  ` quique arva Gabinae
(578) 
 . '  Alibi tamen Servius super verbo ` Nomentum et Gabios ' dicit ab Albanis regibus eas conditas
(579) 
 dicit ab Albanis regibus eas conditas fuisse .  Et paucis passuum milibus inde abest Anio fluvius
(586) 
       .  Secundusque est viae Numentanae pons , et ipse licet integer , ornamentis quae maxima
(593) 
 Urbem ciconiae nec pullos nec nidum faciunt ' , et alibi Romanos accepisse lapides ad structuram
(594) 
         ex Fidenati agro circa Urbem optimos .  Et supra diximus Tiberim dividere agrum Veientem
(597) 
  De hac Vergilius in VI :  ` urbem Fidenam ' .  Et Livius libro IV scribit :  Legatis Romanorum a
(599) 
    occisi erant , statuae in rostris positae .  Et post Fidenas in potestatem redactas eoque
(599) 
  cum defecissent , a M. Aemilio dictatore victi et Fidenae captae ac desolatae sunt .  Facta est
(600) 
     Hannibalis a Capua , tunc a Romanis obsessa et triplici vallo circumdata , ad urbis Romae
(602) 
  cos. iturum Romam Hannibalem secutum via Appia et Setiam Lanuviumque praemisisse qui commeatus
(603) 
     in via pararent exercitui suo .  ( Setiaque et Lanuvium notissimae sunt et supra a nobis
(603) 
   suo .  ( Setiaque et Lanuvium notissimae sunt et supra a nobis descriptae . )  Hannibalem vero
(604) 
  in agrum Sidicinum per Suessullam Allifanumque et Casinatem , Interamnam , ac Fregellas ad Lirim
(607) 
  , tamen habuit agrum suum in regione Latina .  Et nunc dicitur Pons Corvus .  De quo Livius in
(610) 
     Fregellano agro propter incisos pontes . '  Et in octavo :  ` P. Plautio Proculo P. Cornelio
(612) 
  Scapula coss. , Fregellas colonia deducta . '  Et infra :  ` C. Poetilius dictator cum audisset
(615) 
           coloniis quae milites prius denegatos et tributa dare promiserunt .  Sequiturque Livius
(617) 
     itinere .  Post Frusinatem , Ferentinatem , et Anagninum , quae loca nunc , parva nominis
(620) 
etiam Algido proximum ac prope contiguum erat .  Et pervenisse Tusculum ea scilicet via qua nunc a
(621) 
 qua nunc a Valmontono Marinum silvis petitur .  Et quia sequitur Livius Hannibalem :  ` cum non
(625) 
  Maris Inferi litus ad Lirim ( sive Gaurianum ) et inde per Marsos et mediterranea ad Anienem
(625) 
  ad Lirim ( sive Gaurianum ) et inde per Marsos et mediterranea ad Anienem facto , ad Tiberim est
(626) 
      ( sive , ut nunc dicitur Latium , Campania et Maritima ) est conclusa . 
(131) 
       Urbem temporibus Ausones habitarunt , qui etiam Campanum habebant agrum .  Unde Italiam
(133) 
   asserit .  Post Ausones fuerunt Osci , quibus etiam Campania erat communis .  Et denique omnia
(145) 
 octo passuum milia nunc computent .  Terracinae etiam nunc adiacet paludis Pontinae pars , quam
(158) 
     , quod barbam numquam rasisset et colebatur etiam Iuno virgo quae Feronia dicebatur . '  Est
(165) 
    elisis , praeter spem evasit . '  Terracinae etiam casu theatri viginti hominum milia per
(249) 
   ut credam facit proxima L. Murenae villa semi etiam integra , et praedium Portium vulgo notum .
(383) 
   acceperunt quod essent `` superbi '' . '  Ubi etiam Vergilius in septimo dicit ` sub Albunea ' 
(425) 
contactu fugere , quod si in fauces penetraverit etiam mori - idque maxime humani ieiuni oris . ' 
(454) 
 Sanctus Gregorius , Rocha Liricis dicta .  Sunt etiam his proxima oppida :  Caecilianum , Sambuca
(463) 
       Tiburtini et eius qui est in Gabiis , qui etiam dicitur rubeus , unde plurima opera Romae
(470) 
      centum , et Praeneste distare ab urbe Roma etiam duplo sed Tibur minus .  Dicique a
(495) 
   tumultu sint usi , hisque expugnatis fieri ut etiam Praenestini urbem deserant , causa in eos
(518) 
Iohannis in Campo Horatii nunc appellant .  Alia etiam a Strabone omittuntur , quae , si eo
(519) 
  hereditario jure sibi a patre relictum , sicut etiam tunc Praeneste , Pillum et Pullanum , nunc
(520) 
 olim urbis collibus dicit , vera esse ostendunt etiam nunc monasterium Sanctae Mariae de Gripta
(523) 
        , et quidem commodam , admissuras .  Est etiam Tusculo propinquum olim Lucullanum , Lucii
(528) 
             et summa praeditus cum bonitate tum etiam humanitate , Bessarion Graecorum cardinalis
(553) 
  extrinsecus delibuta fuit .  Quod bitumen ( ut etiam nunc apparet ) croceum purpureumve
(559) 
substrata et superius deducta argilla unum sicut etiam nunc sunt commixtum ex latericio et ferro
(592) 
       sui imperii temporibus optavit .  Plinius etiam dicit :  ` in Fidenati agro iuxta Urbem
(619) 
    , quia oppidum illud ( sicut nunc est ) tunc etiam Algido proximum ac prope contiguum erat . 
(2) 
            LIBER II. Regio tertia. Latina Finis Etruriae ad Tiberim nos perducens Romam ordine
(350) 
  , familia vetere honorata atque ex principibus Etruriae .  A Ferentino quinto itidem est
(301) 
   , ` bis virum ' .  Nota est vetus historia :  Etruscos , qui cum Arunte , regis Porsenae filio 
(533) 
       efficit .  Estque is lacus , de quo vates Etruscus ( sicut Livius refert ) praedixit
(309) 
       multis annis manserat derelictum , quarti Eugenii pontificis religiosissimi opera
(3) 
    Sed cum id anno ante quarto tribus libris IV Eugenio Romano pontifici celeberrimo inscriptis
(138) 
    milia passuum ambitus , annexum insulae post eum annum accessit Italiae . '  ` Aliud miraculum
(166) 
.  Qui , inferius vitam Neronis scribens , dicit eum immanissimae insatiabilisque crudelitatis
(384) 
              Roma , iuvisse dicit constare quam eum ad omnia fortem idoneumque fuisse .  Horatius
(426) 
       Heliogabali imperatoris , dicit serpentes eum per Marsicae gentis incantationem collegisse 
(487) 
          fuit :  nam scribit Iulius Capitolinus eum in secessu Praenestino agentem filium ,
(536) 
   , quem apud Ardeam in mare labi diximus .  Ad eumque lacum est situm oppidum Nemus appellatum .
(334) 
  irritavit ut , immissus adiutusque ab eo Sarra eundem pontificem in patria et domo paterna
(212) 
  ` Expressit mustum consul , et ipse bibet . '  Euntibusque a Fundis Formias sinistrorsum est
(587) 
.  Demum tertius in via Salaria exstat a Narsete eunucho duce praestantissimo , Ostrogothorum
(187) 
    ' diceba(n)tur - a bono portu , quem Lacones euormon dicunt .  Eam urbem amoenissimi situs ,
(24) 
, quorum nullum nunc exstat vestigium .  Flavius Eutropius scribit Aurelianum Augustum coepisse
(484) 
, cum per cuniculum caperet fugam et sentiret se evadere non posse , cum Thelesio fugae suae
(164) 
   amicorum et ministrorum elisis , praeter spem evasit . '  Terracinae etiam casu theatri viginti
(109) 
   divertit M. Cicero Antonii gladios fugiens :  evasurus tamen , si coeptam ibi navigationem
(347) 
 locus erat munimento naturaque tutus . '  ` Sed evicit omnia assuetus praedae miles . '  ` Ad
(435) 
       . '  Atque ita voces illas quantum potest evitans , non exit ad incantantem . '  Livius ,
(222) 
     soliti , cum rus ex urbe tamquam e vinculis evolassent , et ad Caietam Laurentumque conchas
(337) 
, vere postmodum , aestate , ac autumno ingentem evomit vim aquarum , quae Lirim amnem a Sancto
(22) 
    LXXIX Cinnam et Marium quatuor exercitibus , ex quibus duo Q. Sertorio et duo Carboni dati
(25) 
          duximus eam optimos habuisse melones , ex quibus decem aliquando Clodium Albinum
(76) 
    abeunt apricos secutae montium recessus . '  Ex aucupio palumbarum Romanus nostri temporis
(76) 
     temporis populus nuptias et convivia maiori ex parte parat .  Melioris namque saporis et
(95) 
     a Danae , Persei matre .  Fuitque Ardea una ex duodeviginti coloniis quae , dum Hannibal
(144) 
   ea provincia obvenerat , siccatas .  Agrumque ex his factum , a campis Pontinis ad
(222) 
 mirabiliter repuerascere erant soliti , cum rus ex urbe tamquam e vinculis evolassent , et ad
(244) 
    urbes infinitaque paene oppida et castella , ex quibus auctor est Plinius quinquaginta tres
(250) 
 ut ruinae indicant , vetustum fuisse Lanuvium , ex quo vetustissimo et celebratissimi nominis
(291) 
oppidi ecclesias decorarunt .  Estque Aricia una ex urbibus quinque quas facit Vergilius , in VII 
(294) 
       .  Nam Iulia Caesaris soror genuit Attiam ex Balbo in Aricia , et Attia ex Octavio genuit
(294) 
     genuit Attiam ex Balbo in Aricia , et Attia ex Octavio genuit Octavianum .  Sic enim habet
(306) 
  crassitudinem extenuare caulem sed dulcissimum ex omnibus perhiberi .  Et Martialis poeta
(333) 
          successione , solo aequavit .  Et duos ex ea familia cardinales dignitate privavit ,
(350) 
oppido Ferentino , familia vetere honorata atque ex principibus Etruriae .  A Ferentino quinto
(371) 
  Fuitque Labicanum olim uvis copiosum optimis , ex quibus Clodium Albinum pondo viginti unica
(380) 
    monti dederit propinquo .  Fuitque Tibur una ex quinque civitatibus quas facit Vergilius
(390) 
celeberrima nomina poneret . '  De Tibure cetera ex Strabone paulo post cum de Praeneste ageret
(395) 
 libet praedas et vivere rapto . '  Fuerunt vero ex primis Latinorum populis qui , Romana
(416) 
  regione Albam et Marrubiam urbes fuisse claras ex sequentibus apparebit .  Vergilius libro VII :
(440) 
      , qui et libro XXVII eam fuisse dicit unam ex duodeviginti coloniis quae , Hannibalis
(441) 
      pelagi similitudinem magnitudine habenti , ex eoque lacu ductos fuisse Fontes Aquae Martiae 
(446) 
  Bituitum Arvernorum regem feliciter pugnasse , ex Bituitique exercitu occisa CXX milia ,
(462) 
  , habere cataractem , quem facit Anio decidens ex loco altissimo in profundam vallem et per
(489) 
     sic habet :  anno Urbis CCCCCCLXXI , ` quod ex Capitolinae aedis incendio ceterisque omnibus
(490) 
          ( Sulla ) et argenti sex . ' .  ` Item ex reliqua omni victoria pridie transtulerat auri
(507) 
  eodem anno quo fuerat hostis Romae triumphavit ex his quorum consul fuerat . '  Livius libro
(515) 
alii ad mare .  Haec sumpsimus paene ad litteram ex Strabone de hac regione Columnensi familiae
(515) 
   quadringentos annos ( sicut nunc est ) maiori ex parte subiecta .  Et quidem apud Praeneste
(519) 
        , nunc dicta Pillium et Pallianum , alii ex ea familia possidebant .  Quae autem de
(559) 
    argilla unum sicut etiam nunc sunt commixtum ex latericio et ferro bitumen efficerentur . 
(593) 
et alibi Romanos accepisse lapides ad structuram ex Fidenati agro circa Urbem optimos .  Et supra
(618) 
     nominis mutatione facta , sunt notissima .  Ex Anagnino autem in Labicanum venit , quem locum
(528) 
 Graecorum cardinalis Nicenus , Bononiae nunc et exarchatus Ravennatis Apostolicae Sedis legatus .
(331) 
, melius in dies ut videbatur processurus , nisi exardescere incipiens praesenti Iunio pestilentia
(429) 
 aspidis surdae obturantis aures suas , quae non exaudiet vocem incantantium , et venefici
(403) 
      .  Quae quidem , perforatis succisisque et excavatis in imo montibus ( sive a Marcio aedile
(567) 
      iter est Latiis ad summam fascibus Albam ; excelsa de rupe procul iam conspicit urbem . ' 
(305) 
    vero dicit brassicam Aricinam altitudine non excelsam reputari utilissimam , quia sub omnibus
(441) 
  regione pro mediterranea scripsit , quam dicit excelso in monte sitam lacui Fucino imminere
(566) 
nunc Castrum est Gandulfum , pervenisse , quo de excelso monte Romam primum inspexit :  ` iamque
(473) 
   Praenestum , quod urbis summitas montem habet excelsum et retro quidem a continenti montana
(501) 
  linquit Algidum .  Et illud quidem dorsum esse excelsum usque ad montem Albanum .  In quo dorso
(18) 
    copiam quae ministeriis servirent , et onera exciperent , ac rursus onerarent ut levatae naves
(218) 
ingentes , quae habitationes magnas speciosasque exciperent .  Post speluncas in litore est Caieta
(402) 
  .  Sed , quos viderimus , duo exstant tam alte excisi defossique ut deiectum bilibre saxum non
(459) 
 altum defossis , partim sublimi fornice muroque excitatis Romam quadragesimo miliario veniebant .
(118) 
` Paludibus enim a continenti separabatur , quas exclusit limus de Albanis montibus fluens , et
(506) 
 '  Et Plinius inter insignia fortunae variantis exempla ponit Lucium Furium Tusculanum :  ` Is
(564) 
      incudibus exisse videantur .  Quo inductus exemplo tu , Pater Beatissime Nicolae , impositam
(113) 
       et praestantibus insueto principibus more exemploque securi publice est percussus . 
(394) 
    duris Aequicola glaebis . '  ` Armati terram exercent semperque recentes convectare libet
(22) 
     Livius libro LXXIX Cinnam et Marium quatuor exercitibus , ex quibus duo Q. Sertorio et duo
(365) 
   legati Labicanos arma cepisse et cum Aequorum exercitu depopulatos agrum Tusculanum castra in
(446) 
        regem feliciter pugnasse , ex Bituitique exercitu occisa CXX milia , ipsumque , cum ad
(476) 
    libro LXXXVII scribit :  ` Sulla C. Marium , exercitu eius fuso deletoque ad Sacriportum , in
(602) 
       praemisisse qui commeatus in via pararent exercitui suo .  ( Setiaque et Lanuvium
(314) 
 Tarquinium Superbum patria eiectum et Latinorum exercitum Romanis bellum inferentem pugnavit .  A
(153) 
 tribuni , oppidum vetere fortuna opulentum tres exercitus diripuere . '  ` Cuius praedae gratia
(582) 
  Camillum apud Anienem Gallos , Roma redempta , exeuntes trucidasse , ubi Manlius , torque
(41) 
   aerarium sed Romanum quoque imperium pecuniis exhauserit , effodiendisque postea thesauris ita
(203) 
        Bacchus , Privernis se ducem rebellionis exhibens , Romanos compulit ut Lucium Papirium
(264) 
 :  ` Pendula Pontinos quae spectat Setia campos exigua vetulos misit ab urbe cados . '  Et alibi 
(46) 
     mentionem :  alitur eius oppidi populus non exiguus piscatione , aucupio , et venatu , quod
(69) 
  id aucupii magno parata impendio suspendunt .  Exinde palumbes quascumque longo tractu viderint
(434) 
 quibus se involutam occultat , dicitur quod cum exire noluerit , recusans tamen audire illas
(563) 
 ita politos ut nuper a fabri ferrarii incudibus exisse videantur .  Quo inductus exemplo tu ,
(435) 
    ita voces illas quantum potest evitans , non exit ad incantantem . '  Livius , bellum scribens
(16) 
   Servius grammaticus , in Vergilii VII , dicit exitum Tiberis naturalem non esse , nisi circa
(507) 
            consul eodem quoque honore transfuga exornatus est a populo Romano , qui solus eodem
(560) 
    et ferro bitumen efficerentur .  Dumque huic expiscandae navi omnis undique infudat multitudo 
(8) 
 '  Servius autem grammaticus , Vergilium in VII exponens , populos proprie Latinos appellatos
(89) 
        . '  Item Servius , eodem libro , verbum exponens ` Sacranae acies ' :  ` dicunt quendam
(177) 
    IX Aeneidos , ` tacitis regnavit Amyclis ' , exponens , sic habet :  ` Inter Caietam et
(537) 
      grammaticus in septimo Vergilii versus hos exponens , ` audiit et Triviae longe lacus ' ,
(270) 
 de gente Camilla . '  Super quo verbo , Servius exponit eam fuisse Privernatem .  Solidior vero
(320) 
   , quos dives Anagnia pascit . '  Servius vero exponit Vergilium allusisse ad historiam :  ` Nam
(381) 
 , ubi Tibur appellat ` superbum ' .  Et Servius exponit :  ` aut nobile aut quia aliquando
(383) 
      in septimo dicit ` sub Albunea ' , Servius exponit Albuneam altum esse fontem in Tiburtinis
(419) 
Marrubia venit de gente sacerdos . '  Et Servius exponit :  ` Medeam , quando , relictis Colchis ,
(575) 
:  ` quique arva Gabinae Iunonis ' , ubi Servius exponit :  ` Gabios diu in agris moratos tandem
(430) 
'  Et beatus Aurelius Augustinus in dicti Psalmi expositione sic scribit :  ` Attende quid ibi
(211) 
` Haec Fundana tulit felix autumnus opima . '  ` Expressit mustum consul , et ipse bibet . ' 
(22) 
    sunt , urbem circumsedisse , Ostiam coloniam expugnasse ac crudeliter diripuisse .  Habuitque
(40) 
Livius autem libro LXXX scribit Cinnam et Marium expugnasse Antium .  Et videmus Suetonium ac
(304) 
.  Livius libro LXXX scribit Cinnam et C. Marium expugnasse Ariciam coloniam .  Plinius vero dicit
(495) 
    enim illuc eos qui tumultu sint usi , hisque expugnatis fieri ut etiam Praenestini urbem
(112) 
 pellere confisus ( sicut ilium Arrago Trinacria expulerat ) , apud Beneventum infauste
(231) 
tempera multorum martyrum et Christi confessorum exsilio decoratae .  Sinum Caietanum tangit
(585) 
a Belisario instaurata , Totilae adventum pavidi exspectabant .  Secundusque est viae Numentanae
(541) 
    ( ut videtur ) nemorosa fuit , a qua oppidum exstans Nemus appellatum est .  Eaque nunc
(402) 
ut fertur ) plures .  Sed , quos viderimus , duo exstant tam alte excisi defossique ut deiectum
(43) 
 sed in mari , in litore , in nemoribus mirandas exstare ruinas vidimus .  Neptunium autem ,
(23) 
   Ostia ingentia aedificia , quorum nullum nunc exstat vestigium .  Flavius Eutropius scribit
(286) 
         .  In parvo cuius angulo oppidulum nunc exstat a Sabellis civibus Romanis possessum ,
(587) 
habuit spoliatus .  Demum tertius in via Salaria exstat a Narsete eunucho duce praestantissimo ,
(198) 
  tamen Aelius Spartianus ab Antonino Pio magnis exstructionibus instauratum scribit .  Et
(33) 
     incensae rostrisque earum suggestum in Foro exstructum adornari placuit , Rostraque id
(41) 
     scribere Neronem postea tam insanis molibus exstruxisse et portum et urbem Antiatum ut non
(387) 
aedificiorum tum villae quam Hadrianus imperator exstruxit .  De qua sic scribit Aelius Spartianus
(5) 
   Saturnus Olympo, arma Iovis fugiens et regnis exsul ademptis . '  ` Is genus indocile ac
(503) 
 fuit , quod Mamilius Tusculanus gener Tarquinio exsuli socero auxilium attulit , unde pugna ad
(306) 
 in admiratione crispa .  Eorumque crassitudinem extenuare caulem sed dulcissimum ex omnibus
(9) 
     a Romanis , dicat auxilia Latini nominis et exterarum gentium missa populo Romano .  Hanc
(137) 
       possumus . '  ` Theophrastus , qui primus externorum aliqua de Romanis diligentius scripsit
(57) 
          , si aliqua de longissimo volatu fessa extra rete in sabulum ceciderit , eam auceps manu
(207) 
precatum venisse , sed pro Fundano populo , quem extra culpam belli esse ipse Vitrubius indicasset
(216) 
  venimus urbem . '  Et altero item quinto , sed extra viam Appiam , est Caieta .  Ea autem decem
(545) 
    suis ipsorum omnium incolarum viribus queant extrahi .  Quare vir ipse , bonarum artium
(552) 
trium digitorum crassitudine compacta , bitumine extrinsecus delibuta fuit .  Quod bitumen ( ut
(151) 
  . '  ` Reliquam omnem multitudinem voluntariam exuit armis , quorum ad duo milia quingenti vivi
(334) 
     , qui pontificatu quo se per renuntiationem exuit ilium ornaverat , in Fumonis carcere mori
(170) 
sit suspensa .  Libro autem XXI dicit Minucium a Fabio Maximo dictatore missum ad firmandum saltum
(446) 
fuisse .  Et nos in Livio invenimus libro LXI Q. Fabium Maximum consulem , Pauli nepotem ,
(147) 
      dedisse solutioni stipendii militaris :  ` Fabius (quod maxime petebatur) ad Anxur
(152) 
 quingenti vivi capiuntur . '  ` A cetera praeda Fabius militem abstinuit . '  ` Postea , ubi
(563) 
    erat , ita integros , ita politos ut nuper a fabri ferrarii incudibus exisse videantur .  Quo
(380) 
    civitatibus quas facit Vergilius Aeneae arma fabricasse , ubi Tibur appellat ` superbum ' . 
(463) 
 etiam dicitur rubeus , unde plurima opera Romae fabricata sunt .  De Praeneste dicit Vergilius ,
(502) 
In quo dorso sit Tusculum sita urbs , non inepte fabricata .  Romanae vero nascenti rei publicae
(551) 
nobilioris ingenii viris .  Eam vero hac ratione fabricatam fuisse apparet .  Navis tota lariceis
(297) 
 mater Aricia misit . '  Est vero haec Hippolyti fabula ab Ovidio scripta .  Nam Diana Hippolytum
(114) 
    magna parte mari circumdatus , in quo Circen fabulae perhibent habitasse .  Habuit vero is
(427) 
         morsu aut fuga allisos .  Nec falsa aut fabulosa tenenda sunt ea , quae hic de serpentum
(88) 
 avium , Ardeam . '  ` Et Ovidius , improprie ac fabulose , incensam ab Hannibale Ardeam et in
(14) 
     regione rebus praesentibus ita satis potero facere sicut Livii Patavini , Divi Augusti ,
(166) 
ut eius calamitatis memoria suum quoque imperium faceret posteris memorabile .  Aelius Spartianus
(335) 
        quibus aqua certo effluens tempore amnem faciat .  Et sive Plinii textus ( ut saepe alibi 
(287) 
  instauraverit et demortuae urbi aliquam oppidi faciem reddiderit .  Eademque in via Appia est
(373) 
     oppidum vetus , vinum , ut inquit Plinius , faciens Signinum , quod alvum maxime restringit .
(248) 
   et aberrare videamur - quod quidem necessitas faciet , cum viae alicubi dirutis pontibus
(18) 
          , ac rursus onerarent ut levatae naves facilius flumen attingerent .  Ea enim tempestate
(249) 
    non absurde Marianam villam fuisse ut credam facit proxima L. Murenae villa semi etiam integra
(291) 
    .  Estque Aricia una ex urbibus quinque quas facit Vergilius , in VII , ministrasse tela
(379) 
    Strabo , et Vergilius eam a Tiburto conditam facit , cuius frater Catillus nomen monti dederit
(380) 
.  Fuitque Tibur una ex quinque civitatibus quas facit Vergilius Aeneae arma fabricasse , ubi
(462) 
  , qua est Heracleum , habere cataractem , quem facit Anio decidens ex loco altissimo in
(622) 
        descendisse Gabios ' , certissimum nobis facit , quod superiore diximus loco , Gabios
(145) 
    adiacet paludis Pontinae pars , quam paludem faciunt amnes duo , e quibus maior Aufens
(593) 
  agro iuxta Urbem ciconiae nec pullos nec nidum faciunt ' , et alibi Romanos accepisse lapides ad
(600) 
    victi et Fidenae captae ac desolatae sunt .  Facta est alicubi superioribus in locis mentio
(617) 
      , quae loca nunc , parva nominis mutatione facta , sunt notissima .  Ex Anagnino autem in
(618) 
   venit , quem locum , maxima nominis mutatione facta , diximus Valmontonem nunc appellari . 
(504) 
   populus Tusculis post rebelliones cum Latinis factas pepercit , sicut Livius in VIII scribit : 
(531) 
  Albanus lacus , emissorio cuius mirabili opere facto ( licet tenues ) effluant aquae .  Origo
(625) 
 ) et inde per Marsos et mediterranea ad Anienem facto , ad Tiberim est reditum .  Quo in circuitu
(522) 
Griptae Ferratae et Marino locis fornices e manu factos cavernasque habere videmus oppidi unius
(144) 
         obvenerat , siccatas .  Agrumque ex his factum , a campis Pontinis ad Terracinensem agrum
(154) 
 exercitus diripuere . '  ` Cuius praedae gratia factum est ut stipendium miles tunc primum
(439) 
     et ad litterarum studia se contulit :  unde factum est ut Roma ingenium haberet quod sua
(497) 
   est dictum :  hac de qua Strabo dicit ratione factum videtur ut Sarrae Columnensis temporibus
(498) 
           aliorumque Urbi infestorum receptione factum vidimus ut urbs obsessa captaque solo
(525) 
        caput numquam attollere potuerit .  Unde factum est ut anno inde septimo Romanus populus
(246) 
discursu servare nequibimus .  Sed alium certius facturum satis , qui in nulla reperiatur alia
(71) 
         ' a Plinio appellatos ) , quibus nunc ` falchonibus ' est nomen , quas in lapide bomboque
(427) 
         afflictos morsu aut fuga allisos .  Nec falsa aut fabulosa tenenda sunt ea , quae hic de
(137) 
    ad Alexandrum missam ) , hic iam et plusquam fama Circeiorum insulae mensuram posuit stadia
(458) 
   prisci nominis imminens .  Redditque utrumque fama celebratum beati Benedicti non magis diutina
(28) 
    sit reliquiarum praeter turrim quam celebris famae pontifex Romanus Martinus V in urbis Romae
(196) 
    sinus arxque Celebris et pervetustae fuerint famae , ea tamen non fuit civitas priusquam
(195) 
      nostris , Aeneia nutrix , aeternam moriens famam , Caieta , dedisti . '  Sed licet Caietae
(311) 
      Columnae oppidi , a quo clara Columnensium familia multis ante saeculis originem habuit et
(333) 
    successione , solo aequavit .  Et duos ex ea familia cardinales dignitate privavit , quos
(350) 
       , maiores ortos fuisse oppido Ferentino , familia vetere honorata atque ex principibus
(369) 
 Valmontone , quod proprio iure a nobili Comitum familia possessum , nuper magno privatum est
(372) 
 Valmontoni Monsfortinus oppidum Stephani nostri familia nobili , quae oppidi cognomen habet ,
(519) 
  , nunc dicta Pillium et Pallianum , alii ex ea familia possidebant .  Quae autem de Tusculanae
(286) 
       nominis nunc oppidum , a quo Romanae nunc familiae nobili nomen fluxit .  In eo Ludovicus
(515) 
  litteram ex Strabone de hac regione Columnensi familiae ante quadringentos annos ( sicut nunc
(450) 
   Capranica , quae praestantissimam Romae dedit familiam Capranicensem , in qua Paulus
(567) 
 regna Dianae , quaque iter est Latiis ad summam fascibus Albam ; excelsa de rupe procul iam
(425) 
 ut ferventis aquae contactu fugere , quod si in fauces penetraverit etiam mori - idque maxime
(199) 
magnis exstructionibus instauratum scribit .  Et Faustinam eius uxorem scribit idem Aelius
(173) 
 De Anxure sic habet Martialis coquus poeta , ad Faustinum :  ` O nemus , o fontes , solidumque
(16) 
   constituit - cum postea in agro Lavino castra fecerit ingentia , quorum vestigia suis
(19) 
  Romanus portus non erat , quem postea Claudius fecit .  Tiberiusque imperator tunc primum Antii
(250) 
    quoque retinens nomen , credere nos hactenus fecit aut Marinum ( si ea non fuerat , ut diximus
(411) 
    vigesimo sexto habetur ) per eius agrum iter fecit .  Eaque in regione interiit Valeria
(513) 
versus Romam .  Tusculi namque collem dicit esse fecundum aquisque abundantem , et paulatim multis
(361) 
, Pofae , Vicus , Ripae , Porcilianum , Trevum , Felectinum .  Altera autem via , quam medio in
(128) 
 Nunc ad eius montis radices oppidum est Sanctae Felicitatis .  Fluvium , qui proxime illabitur ,
(438) 
       pacem petisse a Sulla .  Bellumque hoc id felicitatis Romae urbi attulit , quod M. Cicero
(528) 
ornata fuit .  Nec aliam habet aliquam pristinae felicitatis et gloriae partem praeterquam quod
(108) 
       :  ` Astur equo fidens . '  Ad quam parum feliciter divertit M. Cicero Antonii gladios
(446) 
adversus Allobrogas et Bituitum Arvernorum regem feliciter pugnasse , ex Bituitique exercitu
(210) 
   quae inveteranda sint :  ` Haec Fundana tulit felix autumnus opima . '  ` Expressit mustum
(46) 
ager ( ut Strabo innuit ) , tunc segetis vinique feracissimus , nunc a Civita Indivina Prosperi
(118) 
ab errore transeuntium quo homines mutabantur in feras . '  De qua re beatus Aurelius Augustinus ,
(262) 
 colle situm , vini ( ut refert Plinius ) optimi ferax .  Et Martialis coquus poeta :` Pendula
(617) 
      in Hannibalis itinere .  Post Frusinatem , Ferentinatem , et Anagninum , quae loca nunc ,
(343) 
        tribus populis , Alatrinati , Verulano , Ferentinati , suae leges , quia maluerunt quam
(350) 
  Galbae successit , maiores ortos fuisse oppido Ferentino , familia vetere honorata atque ex
(351) 
     honorata atque ex principibus Etruriae .  A Ferentino quinto itidem est Frusinona , de qua
(338) 
 oriundum adaugent .  Est vero quinto ab Anagnia Ferentinum , Romana colonia olim et ipsa
(339) 
   libro tertio :  ` progressus Tullius ad caput Ferentinum . '  Et libro VII :` Ferentinum urbem
(341) 
      ad caput Ferentinum . '  Et libro VII :  ` Ferentinum urbem Hernicorum vi cepit . '  Et
(345) 
      Romanam , redditae . '  Item inferius :  ` Ferentinum inde , quamquam nihil quietis dabatur 
(525) 
      Romanus populus ipsam urbem tanta animorum ferocia demolitus sit ut vix fundamentorum
(158) 
     rasisset et colebatur etiam Iuno virgo quae Feronia dicebatur . '  Est autem fons iuxta
(563) 
   , ita integros , ita politos ut nuper a fabri ferrarii incudibus exisse videantur .  Quo
(520) 
 etiam nunc monasterium Sanctae Mariae de Gripta Ferrata in villa Ciceronis Tusculana aedificatum
(522) 
   non dubitamus , quae proximis pariter Griptae Ferratae et Marino locis fornices e manu factos
(557) 
        sensim dilatato , tantundem magnitudinis ferrea ( ut ita dixerim ) habuit navis quantum
(554) 
     chartas claviculi , non ( ut nunc assolet ) ferrei sed aenei , frequentes infixi ita
(547) 
        starent machinae , quibus per harpagones ferreos grossioribus appensos rudentibus captam
(555) 
 non ab imbribus magis et humore quam ab igne et ferro certissimam habuit defensionem .  Nam cum
(558) 
      navis quantum laricea prius habuerat .  et ferro insuper alia argillae ac cretae bitumatio (
(559) 
      fuisse videmus ut , concocto liquefactoque ferro priusquam refrixisset , argilla cretaque et
(559) 
 sicut etiam nunc sunt commixtum ex latericio et ferro bitumen efficerentur .  Dumque huic
(556) 
 unius crassitudinem tectum delibutumque esset , ferrum vehementi igne concoctum liquefactumque
(521) 
  aut tribus a Tusculo miliaribus distantia agri fertilitatem et aquarum abundantiam videmus esse
(401) 
     comparandi , quorum in summitate putei ( ut fertur ) plures .  Sed , quos viderimus , duo
(588) 
.  Ad proximaque Anienis ostia quibus in Tiberim fertur , sed ultra ipsum Anienem , in Umbria
(425) 
 hominibus contra serpentes inest venenum . '  ` Ferunt ictas saliva ut ferventis aquae contactu
(425) 
     inest venenum . '  ` Ferunt ictas saliva ut ferventis aquae contactu fugere , quod si in
(57) 
    intricentur , si aliqua de longissimo volatu fessa extra rete in sabulum ceciderit , eam
(468) 
 .  Additque Plinius simulacrum id Fortunae adeo fideliter fuisse inauratum ut crassissimae
(599) 
   defecissent , a M. Aemilio dictatore victi et Fidenae captae ac desolatae sunt .  Facta est
(596) 
 a Vaticano .  De hac Vergilius in VI :  ` urbem Fidenam ' .  Et Livius libro IV scribit :Legatis
(588) 
   Anienem , in Umbria regione fuisse coniicimus Fidenas urbem vetustissimam .  De qua Suetonius
(599) 
   erant , statuae in rostris positae .  Et post Fidenas in potestatem redactas eoque colonos
(594) 
 supra diximus Tiberim dividere agrum Veientem a Fidenate , mox Latium a Vaticano .  De hac
(599) 
redactas eoque colonos missos , quibus occisis , Fidenates cum defecissent , a M. Aemilio
(593) 
          optavit .  Plinius etiam dicit :  ` in Fidenati agro iuxta Urbem ciconiae nec pullos nec
(593) 
alibi Romanos accepisse lapides ad structuram ex Fidenati agro circa Urbem optimos .  Et supra
(598) 
  Livius libro IV scribit :  Legatis Romanorum a Fidenatibus occisis , quia ob rem publicam occisi
(590) 
       Tranquillus in Vita Tiberii Caesaris :  ` Fidenis casu theatri viginti hominum milia
(107) 
           , de quibus Vergilius :  ` Astur equo fidens . '  Ad quam parum feliciter divertit M.
(45) 
   cum orbe condito originem habuisse oportuit , fieri a Plinio mentionem :  alitur eius oppidi
(125) 
   ad se redirent . '  ` Nec tamen in eis mentem fieri bestialem sed rationalem humanamque servari
(397) 
   Livius libro nono :  ` Populus Romanus bellum fieri Aequis iussit . '  ` Ad XL oppida , intra
(495) 
    eos qui tumultu sint usi , hisque expugnatis fieri ut etiam Praenestini urbem deserant , causa
(248) 
 Nec tamen certiore gradu ita per singulas pedem figere poterimus quin delabi et aberrare videamur
(573) 
    Livius in primo dicit fraude Sexti Tarquinii filii captos a Tarquinio patre .  Et Vergilius in
(301) 
   :  Etruscos , qui cum Arunte , regis Porsenae filio , ad oppugnandum Ariciam iverant , amisso
(370) 
 , vir doctus simul et prudens , Iohanne ornatus filio rei bellicae gloria apud Venetos florente ,
(423) 
  in Italia Marsorum genus durat , quos a Circae filio ortos tradunt et inde inesse eis vim
(487) 
  Capitolinus eum in secessu Praenestino agentem filium , nomine Verum Caesarem , septennem
(110) 
  Asturam se de fuga contulit Conradinus Henrici filius , quem genitor Fredericus secundus
(489) 
       ceterisque omnibus delubris Gaius , Marii filius , Praeneste detulerat , tredecim milia
(313) 
      distat Valmontonum , ubi Lavicos fuisse ad finem huius regionis ostendemus ; inde ad
(12) 
       temporibus floruit , ponere in Geographia fines Latinorum maritimam regionem ab ostiis
(192) 
     .  Livius in VIII :  ` Formianis , quod per fines eorum tuta pacataque semper fuisset via ,
(201) 
  qua Livius libro VIII :  ` Fundanis , quod per fines eorum tuta pacataque semper fuisset via ,
(206) 
     cos. in Fundanos ducebat . '  ` Ingredienti fines senatus Fundanus occurrit : '  ` negare se
(2) 
                  LIBER II. Regio tertia. Latina Finis Etruriae ad Tiberim nos perducens Romam
(170) 
     Minucium a Fabio Maximo dictatore missum ad firmandum saltum , qui sub Terracina imminet mari
(560) 
inventae sunt plumbeae bicubitales longitudine , firmissima crassitudine , quas mutuo morsu ac
(56) 
      retium propriam venientes noctu coturnices fistula illicit .  Et cum turmatim illae retibus
(560) 
          navi omnis undique infudat multitudo , fistulae in fundo lacus inventae sunt plumbeae
(562) 
     aquas nunc molas convolventes multo ipsarum fistularum ordine ad medium usque lacum fuisse
(517) 
  Sed minora non ponit Strabo loca , qui Horatii Flacci poetae villam omisit illis in montibus
(602) 
    .  Livius libro XXVI primum dicit Q. Fulvium Flaccum cos. iturum Romam Hannibalem secutum via
(369) 
, Lucido diacono cardinali studiorum humanitatis flagrantissimo .  Sed eius frater Altus , vir
(24) 
        , quorum nullum nunc exstat vestigium .  Flavius Eutropius scribit Aurelianum Augustum
(14) 
            satisfaciam , quamquam non est eo in flore nunc quo priscis temporibus fuit , adeo ut
(370) 
  ornatus filio rei bellicae gloria apud Venetos florente , oppidi illius aliorumque quibus
(539) 
     speculum a maioribus appellatum , Romana re florente , eo fuisse dignum nomine nullus
(12) 
      Cretensem , qui Tiberii Augusti temporibus floruit , ponere in Geographia fines Latinorum
(118) 
       , quas exclusit limus de Albanis montibus fluens , et dicebatur `` Aeaeus '' ab errore
(18) 
 , ac rursus onerarent ut levatae naves facilius flumen attingerent .  Ea enim tempestate Romanus
(141) 
 fuisse Mucianus ter cos. prodidit . '  ` Deinde flumen Aufentum supra quod Terracina oppidum ,
(261) 
spectator lectulus undae , qui videt hinc puppes fluminis inde maris . '  Ab hisque aquis quinque
(186) 
    fossam plenam in multis locis palustribus et fluvialibus aquis , propinquam viae Appiae , et
(105) 
   est : '  ` Vestae enim libari non nisi de hoc fluvio licebat . '  Post Antium est quinto
(245) 
      regione modum hactenus in aliis servatum a fluviorum ostiis fontibusque et discursu servare
(129) 
      radices oppidum est Sanctae Felicitatis .  Fluvium , qui proxime illabitur , Storacem Strabo
(219) 
   , a qua nunc urbe ad Traiectum ( sive Lirim ) fluvium , nunc Gaurianum appellatum , milibus
(336) 
est , non satis potuimus intellegere quo in loco fluvium ille oriri affirmet .  Sed fontem esse
(499) 
     ut urbs obsessa captaque solo aequaretur .  Fluvium eius regionis Verrestim Strabo appellat .
(97) 
     ordine secundo ornatum fuit .  Numicus vero fluvius , quem Strabo dicit propinquum esse
(103) 
     '' verum est . '  ` Nam Numicus ante ingens fluvius fuit in quo repertum est cadaver Aeneae
(161) 
         oppidum est Satura , et eius cognominis fluvius Ufens ( quem Vergilius significat
(273) 
        perpetuam , si bona daretur , futuram .  Fluvius ipsum praeterfluens oppidum dictus est
(579) 
    .  Et paucis passuum milibus inde abest Anio fluvius , quem Vergilius dicit ` frigidumque
(50) 
   Lanuvium a quo Murenarum gens Romae praeclara fluxit quodque omnibus paene in vetustis
(286) 
      , a quo Romanae nunc familiae nobili nomen fluxit .  In eo Ludovicus cardinalis Aquileiensis
(303) 
  ' appellatus .  Quam ob rem Porsena obsides in foedere habitos benigne remisit .  Livius libro
(260) 
   oppidum Sarmineta .  Et tertio absunt ` Aquae Foetidae ' , ad quas palus incipit Terracinam
(305) 
         peculiaribus , cum Sabellanae brassicae folia dicat fuisse in admiratione crispa . 
(305) 
   reputari utilissimam , quia sub omnibus paene foliis fructificat cauliculis peculiaribus , cum
(453) 
        .  Deinceps sunt oppida :  Guadagnolum , Folium , Casa Corbola , Sanctus Gregorius , Rocha
(159) 
Iuno virgo quae Feronia dicebatur . '  Est autem fons iuxta Terracinam qui aliquando dictus est `
(220) 
   interfluunt irrigantque loca .  Praecipuusque fons decimo post primam scaturiginem passu molas
(383) 
       montibus ab aquae qualitatem quae in ipso fonte est , sic dictum .  Et Plinius Tiburtinum
(456) 
       sunt Piscianum et Sanctus Vitus oppidum , fonte uno Liris ( sive Gauriani ) , quem
(104) 
          . '  ` Post , paulatim decrescens , in fontem redactus est , qui ipse sacratus est : '  
(243) 
    abest Ceparanum nobile oppidum .  Reliqua ad fontem Liris proximius accedentia in Vestinorum
(337) 
  quo in loco fluvium ille oriri affirmet .  Sed fontem esse scimus Anagniae Tophanum nomine , qui
(383) 
 Albunea ' , Servius exponit Albuneam altum esse fontem in Tiburtinis montibus ab aquae qualitatem
(174) 
    coquus poeta , ad Faustinum :  ` O nemus , o fontes , solidumque madentis harenae litus , et
(261) 
     poeta indicat his versibus :  ` O nemus , o Fontes , solidumque madentis harenae litus , et
(441) 
           habenti , ex eoque lacu ductos fuisse Fontes Aquae Martiae , qua potaretur Roma .  (
(219) 
       , sed orbis totius - amoenissima , quod , fontibus ibi scatentibus , aquae passim
(245) 
   hactenus in aliis servatum a fluviorum ostiis fontibusque et discursu servare nequibimus .  Sed
(98) 
  , a Vergilio sic celebratur in septimo :  ` et fontis vada sacra Numici . ' .  Et infra :`
(100) 
et fontis vada sacra Numici . ' .  Et infra :  ` fontis stagna Numici . '  Super quo Servius :`
(562) 
  Augustum indicantes .  Censuitque Leo Baptista fontis copiosissimi lucidissimique ad Nemorense
(474) 
    Praenesti munitionem occultas fossas undique foratas usque in campos esse , alias aquationis
(364) 
nec tum bellum quidem parari nec diuturnam pacem fore appareret , Tusculanis negotium datum
(189) 
dicit Iunonem virginem aliquando dictam fuisse ` Formiam ' :  unde locus apud quem colebatur sit
(188) 
  .  Eam urbem amoenissimi situs , in qua Cicero Formianam habuit villam , Saraceni ad annum
(192) 
quem colebatur sit dictus .  Livius in VIII :  ` Formianis , quod per fines eorum tuta pacataque
(185) 
'  Solum Terracinae dicit Strabo intus attingere Formias , Minturnas , et Sinuessam .  Addiditque
(187) 
 vesperam intrant mane egredi .  Deinceps haberi Formias , Laconicum aedificium , quae antea `
(196) 
     famae , ea tamen non fuit civitas priusquam Formias ( ut supra ostendimus ) destruxerunt
(212) 
consul , et ipse bibet . '  Euntibusque a Fundis Formias sinistrorsum est Villa oppidum , a quo
(459) 
  , incisus saxeo in monte ductus aquarum , quae formis partim eo incisis modo , partim altum
(129) 
 Strabo , Plinius Nymphaeum vocat , super quo hi Formium fuisse dicunt oppidum .  Deinceps est
(459) 
   modo , partim altum defossis , partim sublimi fornice muroque excitatis Romam quadragesimo
(522) 
        pariter Griptae Ferratae et Marino locis fornices e manu factos cavernasque habere videmus
(33) 
 , partim incensae rostrisque earum suggestum in Foro exstructum adornari placuit , Rostraque id
(36) 
 ad piraticam emittere .  Fuit autem in Antiatum foro Castoris et Pollucis templum , quos
(498) 
    fuerit desolatum .  Et Ponceletti ac Nicolai Fortebratii aliorumque Urbi infestorum receptione
(384) 
 Roma , iuvisse dicit constare quam eum ad omnia fortem idoneumque fuisse .  Horatius autem agrum
(491) 
oppido obsidionem omnium memorabilium durissimam fortissime pertulerunt .  Unde senatus consulto
(392) 
   sunt montes ardui et late diffusi , in quibus fortissimi olim habitaverunt Aequicoli , de
(163) 
    est , cenante eo , complura et ingentia saxa fortuitu superne delapsa sunt . '  ` Multisque
(153) 
` Postea , ubi venerunt tribuni , oppidum vetere fortuna opulentum tres exercitus diripuere . '  `
(482) 
        cadavera Portum . '  Et infra :  ` Vidit Fortuna colonos Praenestina suos cunctos simul
(467) 
 civitatem dicit Strabo habuisse insigne templum Fortunae a Sulla aedificatum , a quo petebatur
(468) 
      oraculum .  Additque Plinius simulacrum id Fortunae adeo fideliter fuisse inauratum ut
(469) 
iam sub Sulla , parvulis certe crustis , quod in Fortunae delubro Praeneste coepit .  Et ambas
(506) 
  auctores versum . '  Et Plinius inter insignia fortunae variantis exempla ponit Lucium Furium
(38) 
haec a Strabone .  Sed Horatius uoluisse videtur Fortunam ab Antiatibus in primis fuisse cultam ,
(38) 
       in primis fuisse cultam , his versibus ad Fortunam scriptis :  ` O Diva gratum quae regis
(486) 
  Aurelius Antoninus imperator optimus ibi parum fortunatus fuit :  nam scribit Iulius Capitolinus
(24) 
     Aurelianum Augustum coepisse fundare Ostiae forum nominis sui ad mare , in quo postea
(309) 
   Storacem sive Nymphaeum amnem , ubi olim fuit Forum Appii vetus oppidum , nunc est monasterium
(309) 
Forum Appii vetus oppidum , nunc est monasterium Fossa Nova appellatum , quod , centum olim
(519) 
  annos fuisse .  Cavas enim a situ dictas cavae fossae , in qua sunt Odoardi Columnae nunc
(186) 
    a Brundisio Romam prope Terracinam attingere fossam plenam in multis locis palustribus et
(474) 
idem praeter situs Praenesti munitionem occultas fossas undique foratas usque in campos esse ,
(549) 
  ad proram navis , cum integra non sequeretur , fracta est , et eius particula trahentes
(241) 
    castellum .  A quo distant octo milia passus Fractae , totidem a Ponte Corvo semotae , quod
(334) 
Clemens V illico restituit .  Et postmodum regem Franciae Bonifacius adeo irritavit ut , immissus
(523) 
        , Lucii Luculli villa , cui nunc dicitur Frascatum , ubi aquam Virginem , quae nunc unica
(370) 
studiorum humanitatis flagrantissimo .  Sed eius frater Altus , vir doctus simul et prudens ,
(379) 
  Vergilius eam a Tiburto conditam facit , cuius frater Catillus nomen monti dederit propinquo . 
(451) 
fuit .  Et Dominicus cardinalis Sanctae Crucis , frater eius , multa civilis pontificiique iuris
(451) 
  claret , cum tamen Angelus Asculanus episcopus frater et Nicolaus protonotarius nepos eisdem
(258) 
dedit .  De quo Vergilius in VII :  ` Tum gemini fratres Tiburtia moenia linquunt , fratris
(258) 
 ` Tum gemini fratres Tiburtia moenia linquunt , fratris Tiburti dictam cognomine gentem ,
(256) 
vetustissimi nominis oppidum Cora , ab uno trium fratrum condita , quorum alius Tibur aedificavit 
(455) 
 comitissae , ac Prosperi cardinalis Columnae et fratrum genetricis , deliciae .  Post Olibanum
(505) 
 quam habebant , crimenque rebellionis a publica fraude in paucos auctores versum . '  Et Plinius
(573) 
       vetustissimi , quos Livius in primo dicit fraude Sexti Tarquinii filii captos a Tarquinio
(111) 
 Constantiae uxori suae hereditario iure avi sui Frederici superius dicti debitam , armis ceperat 
(524) 
  .  Tusculanique , duce Rainone eorum tyranno , Frederici imperatoris Barbarossae appellati
(110) 
        Conradinus Henrici filius , quem genitor Fredericus secundus imperator , Siciliae rex , in
(391) 
     Simplicium pontificem Romanum genuit , quam Fredericus primus imperator Romanus Teutonicus ,
(615) 
       , in Campaniam rediit . '  Ornataque fuit Fregellana colonia M. Sextilio , quem Livius
(613) 
   :  ` C. Poetilius dictator cum audisset arcem Fregellanam ab Samnitibus captam , omisso Boviano
(609) 
    in sexto :  ` Hannibal infestius perpopulato Fregellano agro propter incisos pontes . '  Et in
(606) 
  praesentis Latinae regionis attigit .  Primo , Fregellanum , qui locus , licet fuerit in
(241) 
  , totidem a Ponte Corvo semotae , quod oppidum Fregellas fuisse ostendimus superius .  Aliis
(604) 
     Allifanumque et Casinatem , Interamnam , ac Fregellas ad Lirim venisse , quae loca partim in
(611) 
` P. Plautio Proculo P. Cornelio Scapula coss. , Fregellas colonia deducta . '  Et infra :` C.
(613) 
      ab Samnitibus captam , omisso Boviano , ad Fregellas pergit . '  ` Unde nocturna Samnitum
(614) 
  nocturna Samnitum fuga sine certamine receptis Fregellis praesidioque valido imposito , in
(367) 
scalis captum diripuit . '  ` Censuitque senatus frequentem coloniam Labicos deducendam . '  `
(181) 
 - a quibus interempti sunt . '  Aliter :  ` cum frequenter nuntiaretur hostes adfuturos et inani
(244) 
dicentur .  In mediterraneo autem Latinorum solo frequentes fuere urbes infinitaque paene oppida
(554) 
    , non ( ut nunc assolet ) ferrei sed aenei , frequentes infixi ita compresserant ut omnis
(317) 
    , civitatulae cuipiam aedium ornatu , populi frequentia , et opum affluentia comparandum , a
(254) 
coloni missi , quibus ascriptis speciem antiquae frequentiae Velitrae receperunt . '  Estque ea
(426) 
oris . '  Quam opinionem serpentum in ea regione frequentium et peritiae incantantionis Marsorum
(405) 
et aqua Romam perducenda tenuisse .  Supra Rivum Frigidum recta est Arceolum , secus quod
(579) 
inde abest Anio fluvius , quem Vergilius dicit ` frigidumque Anienem ' .  Habetque originem a
(401) 
         oppidula .  Deinde arduo in monte Rivus Frigidus , quo superato , alii item celsiores
(176) 
Et ad Frontinum :  ` Anxuris aequorei placidos , Frontine , recessus . '  Servius grammaticus
(175) 
, et aequoreis splendidus Anxur aquis . '  Et ad Frontinum :  ` Anxuris aequorei placidos ,
(305) 
     utilissimam , quia sub omnibus paene foliis fructificat cauliculis peculiaribus , cum
(542) 
    Nemus appellatum est .  Eaque nunc arboribus frugiferis adeo pulchre est consita ut nulli in
(617) 
Sequiturque Livius in Hannibalis itinere .  Post Frusinatem , Ferentinatem , et Anagninum , quae
(352) 
quinto itidem est Frusinona , de qua Livius :  ` Frusinates tertia parte agri damnati , quod
(351) 
       Etruriae .  A Ferentino quinto itidem est Frusinona , de qua Livius :  ` Frusinates tertia
(354) 
rex Gothorum tertius per pecuniam ordinavit .  A Frusinonaque distat quindecim miliaribus
(448) 
       historiae deditissimus .  Suntque item ad Fucini et Celani oram Piscina , Veneris oppidum ,
(403) 
 a Claudio imperatore ) perducendis Romam a lacu Fucino aquis , ne conclusus aer cursum aquae
(404) 
     milia servorum undecim annis emittendo lacu Fucino et aqua Romam perducenda tenuisse .  Supra
(415) 
      sic asserit :  ` Gellianus auctor est lacu Fucino haustum Marsorum oppidum conditum a Marsya
(441) 
       , quam dicit excelso in monte sitam lacui Fucino imminere pelagi similitudinem magnitudine
(444) 
 sit perductus .  Additque alibi Plinius in lacu Fucino piscem esse qui octenis natet pennis , cum
(335) 
Fumonis carcere mori coegerat .  Scribit Plinius Fucinum lacum , qui Marsorum appellatur ,
(420) 
, ad Italiam pervenisse et populos quosdam circa Fucinum ingentem lacum habitantes , qui Marrubii
(443) 
. )  Et Plinius dicit Iuvencum amnem supernatare Fucinum , qui Iuvencus Romam a Marcio sit
(337) 
   Anagniae Tophanum nomine , qui hieme , quando Fucinus glacie astringitur , siccus , vere
(440) 
          illi par esset .  Abest a Talliacoccio Fucinus Marsorum lacus decimo miliaribus , et
(21) 
 integra permanserint et quin eadem , quae prius fuerat , Ostiae annis iam quingentis manserit
(250) 
      nos hactenus fecit aut Marinum ( si ea non fuerat , ut diximus , Mariana villa ) aut
(507) 
  est a populo Romano , qui solus eodem anno quo fuerat hostis Romae triumphavit ex his quorum
(507) 
   hostis Romae triumphavit ex his quorum consul fuerat . '  Livius libro XXVI accessum Hannibalis
(106) 
        arx mari circumdata , prope quam Astures fuere vetustissimi , de quibus Vergilius :  `
(141) 
   oppidum , Volscorum lingua Anxur dictum , ubi fuere Amyclae a serpentibus deletae . '  Repetii
(244) 
 In mediterraneo autem Latinorum solo frequentes fuere urbes infinitaque paene oppida et castella 
(196) 
    Caietae sinus arxque Celebris et pervetustae fuerint famae , ea tamen non fuit civitas
(497) 
      ut Sarrae Columnensis temporibus Praeneste fuerit desolatum .  Et Ponceletti ac Nicolai
(543) 
loco cedat .  Quantum autem lacus ipse maioribus fuerit gratus magnum hoc tempore apparuit
(606) 
      .  Primo , Fregellanum , qui locus , licet fuerit in Samnitibus , tamen habuit agrum suum in
(623) 
  quod nunc est oppidum Gallicanum .  Quae autem fuerit Pupinia , quam post Gabios accesserit ,
(133) 
 vocitatum fuisse Strabo asserit .  Post Ausones fuerunt Osci , quibus etiam Campania erat
(134) 
etiam Campania erat communis .  Et denique omnia fuerunt Latinorum usque ad Sinuessam .  Sed
(178) 
  a Laconibus , qui comites Castoris et Pollucis fuerunt et ab Amyclis , provinciae Laconiae
(231) 
        ducentis quinquaginta stadiis distare .  Fuerunt vero hae insulae post Strabonis tempera
(281) 
in primo :  ` Albanique patres . '  Nam tredecim fuerunt Albani reges de Aeneae et Laviniae gente 
(395) 
   convectare libet praedas et vivere rapto . '  Fuerunt vero ex primis Latinorum populis qui ,
(403) 
conclusus aer cursum aquae moraretur , spiracula fuerunt adhibita .  Suetonius namque Tranquillus
(406) 
   summitate ) gratissima .  In qua vetustissimi fuerunt Carseoli , de quibus Livius libro decimo
(548) 
 hominibus similiores , nonnulli , quorum partes fuerunt in lacus profundiora natando descendere
(573) 
 nunc Gallicanum , qui , ut diximus , olim Gabii fuerunt vetustissimi , quos Livius in primo dicit
(110) 
  Pari item infelicitate ad eandem Asturam se de fuga contulit Conradinus Henrici filius , quem
(426) 
     , effudisse , multosque afflictos morsu aut fuga allisos .  Nec falsa aut fabulosa tenenda
(614) 
  Fregellas pergit . '  ` Unde nocturna Samnitum fuga sine certamine receptis Fregellis
(207) 
    ipse Vitrubius indicasset , cum receptaculum fugae Privernum habuit , non patriam Fundos . '  
(275) 
 VII :  ` Amasene pater ' , et in VIII :  ` ecce fugae medio summis Amasenus abundans spumabat
(484) 
 et sentiret se evadere non posse , cum Thelesio fugae suae comite , utrimque gladio concurrerunt
(484) 
  Sullanarum partium , cum per cuniculum caperet fugam et sentiret se evadere non posse , cum
(425) 
 Ferunt ictas saliva ut ferventis aquae contactu fugere , quod si in fauces penetraverit etiam
(5) 
   ab aetherio venit Saturnus Olympo, arma Iovis fugiens et regnis exsul ademptis . '  ` Is genus
(108) 
    feliciter divertit M. Cicero Antonii gladios fugiens :  evasurus tamen , si coeptam ibi
(113) 
 infauste conflixerat .  Unico sociatus comite , fugiens Asturae interceptus , ad Carolumque
(293) 
ut plauderet adulareturque Augusto , cuius mater fuierit Aricina .  Nam Iulia Caesaris soror
(572) 
 regione adversa .  Et ut eo unde nuper digressi fuimus revertamur :  Praenestini montis radicibus
(9) 
   Latinos tanto amore Romanam gentem prosecutos fuisse videmus ut Livius libro LXXII enumeratis
(11) 
            .  Et quidem Campaniam scimus dictam fuisse a priscis regionem quae est circa Capuam ,
(11) 
    appellationem a principio pauciora complexam fuisse iis quae nunc Campaniae et Maritimae
(14) 
           , dictatorem , aedilem , et duumvirum fuisse scribat Aelius Spartianus .  Ut ergo a
(26) 
     scribit sub adventum Hasdrubalis in Italiam fuisse ad dies XXX suspensam ut plures milites
(34) 
   ab Ostia distantem stadiis ducentis sexaginta fuisse temporibus suis aedificatam super rupe ab
(34) 
   relaxationemque laborum civilium , et additas fuisse aedes multas magnificentissimi operis ,
(38) 
        videtur Fortunam ab Antiatibus in primis fuisse cultam , his versibus ad Fortunam scriptis
(78) 
   septem a mari recedentem , et dicit prope eam fuisse Aphrodisium ubi panagyrim Latini agerent .
(94) 
    Sacrani sunt dicti . '  Dicit Plinius Ardeam fuisse conditam a Danae , Persei matre .  Fuitque
(127) 
   et vigesimum , saepe legimus in Circeio monte fuisse arcem Circeiam , omnium quas Romana
(129) 
, Plinius Nymphaeum vocat , super quo hi Formium fuisse dicunt oppidum .  Deinceps est perpetuum
(132) 
  Italiam Ausoniam et Ausonium pelagus vocitatum fuisse Strabo asserit .  Post Ausones fuerunt
(140) 
    palus Pontina est , quem locum XXIIII urbium fuisse Mucianus ter cos. prodidit . '  ` Deinde
(144) 
   Pontinis ad Terracinensem agrum stadia centum fuisse tradit Strabo , cum nostri octo passuum
(167) 
  Hadriani insidiatorem , Terracinae interfectum fuisse .  Idemque Aelius scribit Antoni(n)um Pium
(189) 
  in VII dicit Iunonem virginem aliquando dictam fuisse ` Formiam ' :  unde locus apud quem
(194) 
       Caietam scribere quosdam a nutrice Aeneae fuisse dictam , sicut Vergilius , septimi
(241) 
  a Ponte Corvo semotae , quod oppidum Fregellas fuisse ostendimus superius .  Aliis item octo
(249) 
      Marinum , quod non absurde Marianam villam fuisse ut credam facit proxima L. Murenae villa
(250) 
   oppidum , sed , ut ruinae indicant , vetustum fuisse Lanuvium , ex quo vetustissimo et
(270) 
      . '  Super quo verbo , Servius exponit eam fuisse Privernatem .  Solidior vero et certior
(301) 
      duce redeuntes Romam amice et hospitaliter fuisse acceptos .  Quibus fuit datus ad
(305) 
          , cum Sabellanae brassicae folia dicat fuisse in admiratione crispa .  Eorumque
(313) 
XIIII a Columna distat Valmontonum , ubi Lavicos fuisse ad finem huius regionis ostendemus ; inde
(313) 
     spatio abest Gallicanum , quem locum Gabios fuisse coniicimus .  Eo autem itinere in ipso
(350) 
          , qui Galbae successit , maiores ortos fuisse oppido Ferentino , familia vetere honorata
(384) 
    constare quam eum ad omnia fortem idoneumque fuisse .  Horatius autem agrum Tiburtinum vitem
(408) 
           deducta . '  Et libro XXVII dicit eam fuisse unam duodeviginti coloniarum , quae ,
(414) 
     Marsorum nomen in Valeriam est conversum .  Fuisse vero Marsos oppidum a quo nomen regio
(416) 
  . '  Et ea in regione Albam et Marrubiam urbes fuisse claras ex sequentibus apparebit . 
(440) 
     libro X scripsisse , qui et libro XXVII eam fuisse dicit unam ex duodeviginti coloniis quae ,
(441) 
      magnitudine habenti , ex eoque lacu ductos fuisse Fontes Aquae Martiae , qua potaretur Roma 
(445) 
praesidii loco servandis in custodia noxiis usos fuisse .  Et nos in Livio invenimus libro LXI Q.
(446) 
      Romam profectus esset , Albam custodiendum fuisse missum .  Circumstant lacum Sancti Potiti 
(468) 
   Plinius simulacrum id Fortunae adeo fideliter fuisse inauratum ut crassissimae inaurationes
(494) 
     consueverit , Praenestinis saepe calamitati fuisse ob Romanorum seditiones .  Defugere enim
(518) 
tempore non erant , scimus ante quingentos annos fuisse .  Cavas enim a situ dictas cavae fossae ,
(524) 
    Cannensi cladi prope similis numero caesorum fuisse dicitur , adeo ut Roma postmodum caput
(530) 
    nunc solo aequatam , tunc urbem in via Appia fuisse supra ostendimus .  Est Albae Marinoque
(539) 
a maioribus appellatum , Romana re florente , eo fuisse dignum nomine nullus mirabitur , qui
(551) 
ingenii viris .  Eam vero hac ratione fabricatam fuisse apparet .  Navis tota lariceis asseribus
(559) 
            ' ) superinfusa est .  Observatumque fuisse videmus ut , concocto liquefactoque ferro
(562) 
 ipsarum fistularum ordine ad medium usque lacum fuisse perductas , quae aedibus inservirent
(562) 
        , quas navibus praedictis superimpositas fuisse tenemus .  Pulchrum autem et paene mirum
(578) 
  Gabios ' dicit ab Albanis regibus eas conditas fuisse .  Et paucis passuum milibus inde abest
(585) 
     tres Anieni superimpositos pontes a Romanis fuisse destructos quando , Urbe a Belisario
(588) 
   , sed ultra ipsum Anienem , in Umbria regione fuisse coniicimus Fidenas urbem vetustissimam . 
(622) 
    facit , quod superiore diximus loco , Gabios fuisse quod nunc est oppidum Gallicanum .  Quae
(58) 
 sabulum ceciderit , eam auceps manu percipit .  Fuisseque audivimus intra mensem unum , quo
(27) 
       haberet .  Urbem Ostiam , cum a Saracenis fuisset destructa , Leo IV pontifex Romanus
(146) 
     attingebat .  Terracinam dicit Livius , cum fuisset a Romanis direpta , causam dedisse
(192) 
    , quod per fines eorum tuta pacataque semper fuisset via , civitas sine suffragiis data . ' 
(201) 
    , quod per fines eorum tuta pacataque semper fuisset via , civitas sine suffragio data . '  Et
(12) 
   ab ostiis Tiberinis ad Sitanum sinum , in quo fuit Sinuessa , urbs maritima , et in
(14) 
 non est eo in flore nunc quo priscis temporibus fuit , adeo ut per eius oppida Hadrianum
(24) 
 sui ad mare , in quo postea praetorium publicum fuit constitutum .  Nec omittendum duximus eam
(36) 
 imperare et myoparones ad piraticam emittere .  Fuit autem in Antiatum foro Castoris et Pollucis
(96) 
 sicut coniicio , nominis ordine secundo ornatum fuit .  Numicus vero fluvius , quem Strabo dicit
(103) 
verum est . '  ` Nam Numicus ante ingens fluvius fuit in quo repertum est cadaver Aeneae et
(117) 
     litora terrae ' :  ` Mons est , ante insula fuit . '  ` Paludibus enim a continenti
(126) 
    humanamque servari . '  In hoc monte oppidum fuit quod et Circeium dictum est , Liviusque
(127) 
 afflictis Romanae ecclesiae rebus auxilio saepe fuit .  Nunc ad eius montis radices oppidum est
(137) 
  scribit Nicodoro Atheniensium magistratu , qui fuit urbis nostrae quadringentesimo quadragesimo
(148) 
     sine ulla populatione accessit . '  ` Anxur fuit , quae Terracinae nunc sunt , urbs prona in
(196) 
     et pervetustae fuerint famae , ea tamen non fuit civitas priusquam Formias ( ut supra
(214) 
 Itrum quinto miliario , quae civitas Lemurnarum fuit , de qua Horatius :  ` tandem defessi
(223) 
 '  Quo quidem in decem milium spatio Herculanea fuit via , omnium quas Romanum ubique habuit
(236) 
 est autem utraque civitas et suo quaeque ornata fuit Romano pontifice , Caieta secundo Gelasio ,
(267) 
    , postquam Teutonica simul et Britonum rabie fuit destructum .  Eius autem alumna fuit Camilla
(268) 
      rabie fuit destructum .  Eius autem alumna fuit Camilla , quam virginem Vergilius miris
(271) 
   .  Solidior vero et certior Privernatium laus fuit illa argutissima oratoris eorum ad senatum
(291) 
  , quo in loco appellat eam ` potentem ' , quia fuit praestans in regione civitas .  Eam dicit
(302) 
 amice et hospitaliter fuisse acceptos .  Quibus fuit datus ad habitandum in urbe celeberrimo loco
(309) 
  secus Storacem sive Nymphaeum amnem , ubi olim fuit Forum Appii vetus oppidum , nunc est
(328) 
     praeter quam sacrorum curatione interdictum fuit . '  Anagnia civitas duobus Romanis
(330) 
 Bonifaciusque vel ea ratione gloriosus pontifex fuit , quod annum Iubilaeum primus Romanorum
(332) 
 et populos ab adventu deterruisset .  Inde vero fuit Bonifacius infelix , quod Sarram Columnensem
(346) 
     . '  ` Ceterum ibi plus laboris et periculi fuit , et defensa summa vi moenia sunt , et locus
(349) 
  tria milia hominum caesa . '  ` Praeda militum fuit . '  Suetonius autem Tranquillus scribit
(377) 
     pontifice Romano , patre Anastasio , ornata fuit .  Ulteriusque sunt Scurcula , Merulum ,
(450) 
         , maximae in suo saeculo prudentiae vir fuit .  Et Dominicus cardinalis Sanctae Crucis ,
(486) 
Antoninus imperator optimus ibi parum fortunatus fuit :  nam scribit Iulius Capitolinus eum in
(503) 
    nascenti rei publicae haec urbs hinc infesta fuit , quod Mamilius Tusculanus gener Tarquinio
(527) 
  , et septimo Benedicto utriusque nepote ornata fuit .  Nec aliam habet aliquam pristinae
(541) 
diximus inchoasse , tunc ( ut videtur ) nemorosa fuit , a qua oppidum exstans Nemus appellatum est
(550) 
        harpagones est secuta .  Quam spectaculo fuit omnibus Romanae curiae nobilioris ingenii
(552) 
        compacta , bitumine extrinsecus delibuta fuit .  Quod bitumen ( ut etiam nunc apparet )
(583) 
    marmoreo , maximis tamen quae habere solitus fuit ornamentis paene spoliato , quem nunc
(615) 
   imposito , in Campaniam rediit . '  Ornataque fuit Fregellana colonia M. Sextilio , quem Livius
(95) 
Ardeam fuisse conditam a Danae , Persei matre .  Fuitque Ardea una ex duodeviginti coloniis quae ,
(353) 
quod Hernicos ab eis sollicitatos compertum . '  Fuitque duobus olim ornata Romanis pontificibus ,
(371) 
   aliorumque quibus praesunt decus conservat .  Fuitque Labicanum olim uvis copiosum optimis , ex
(380) 
frater Catillus nomen monti dederit propinquo .  Fuitque Tibur una ex quinque civitatibus quas
(321) 
      allusisse ad historiam :  ` Nam Antonius , Fulvia Augusti sorore contempta , postquam duxit
(602) 
 is venerit .  Livius libro XXVI primum dicit Q. Fulvium Flaccum cos. iturum Romam Hannibalem
(359) 
    Hernicorum habuerant , permissum est . '  Et Fumone Caelestini pontificis Romani carcere et
(334) 
se per renuntiationem exuit ilium ornaverat , in Fumonis carcere mori coegerat .  Scribit Plinius
(154) 
   , cum ante id tempus de suo quisque munere eo functus esset . '  Octavo autem libro Livius
(70) 
retium insidiis viderint supereminere , contorta funda parvum lapidem , vel natura album vel gypso
(236) 
fuit Romano pontifice , Caieta secundo Gelasio , Funda Sotere , patre Concordio .  Sed iam limites
(71) 
           ' est nomen , quas in lapide bomboque fundae timent , declinando serventur , terrae
(522) 
 magnificentissimi ( ut Strabo dicit ) apparatus fundamenta esse non dubitamus , quae proximis
(525) 
     tanta animorum ferocia demolitus sit ut vix fundamentorum vestigia nunc appareant .  Ea vero
(200) 
      elegisse .  Primaque est ea in via civitas Fundana decimo a Terracina miliario , de qua
(210) 
  non esse talia quae inveteranda sint :  ` Haec Fundana tulit felix autumnus opima . '  `
(201) 
        miliario , de qua Livius libro VIII :  ` Fundanis , quod per fines eorum tuta pacataque
(208) 
    , non patriam Fundos . '  ` Cos. collaudatis Fundanis eis pepercit . '  Fundanorum vina
(207) 
         eius secutis precatum venisse , sed pro Fundano populo , quem extra culpam belli esse
(209) 
'  ` Cos. collaudatis Fundanis eis pepercit . '  Fundanorum vina Martialis coquus innuit non esse
(205) 
` Fusi Privernates . '  ` Plautius alter cos. in Fundanos ducebat . '  ` Ingredienti fines senatus
(203) 
, civitas sine suffragio data . '  Et infra :  ` Fundanus Vitrubius Bacchus , Privernis se ducem
(206) 
        ducebat . '  ` Ingredienti fines senatus Fundanus occurrit : '  ` negare se pro Vitrubio
(213) 
       originem duxit .  Dextrorsumque est lacus Fundanus .  Inde Itrum quinto miliario , quae
(24) 
  Eutropius scribit Aurelianum Augustum coepisse fundare Ostiae forum nominis sui ad mare , in quo
(81) 
 ad muros , quam dicitur urbem Acrisioneis Danae fundasse colonis , praecipiti delata Noto . '  `
(465) 
    Vergilius , in septimo :  ` Nec Praenestinae fundator defuit urbis , Caeculus . '  Et Plinius
(56) 
    retibus complent .  Sedensque unusquisque in fundi proprii et magno pretio comparati loco ad
(310) 
   decem duodecimve monachis habitari curavit .  Fundique civitas postmodum habetur , quae
(212) 
mustum consul , et ipse bibet . '  Euntibusque a Fundis Formias sinistrorsum est Villa oppidum , a
(287) 
        III de gente Sabella aedificavit , paene funditus dirutum magna instauravit impensa adeo
(560) 
   omnis undique infudat multitudo , fistulae in fundo lacus inventae sunt plumbeae bicubitales
(227) 
   oppidum et Honoratum villa , quam Honoratus , Fundorum comes , speciosissimam aedificavit .  In
(232) 
vini praestantia celeber , et Caecubum , civitas Fundorum , in via Appia .  Haec autem omnia loca
(207) 
            fugae Privernum habuit , non patriam Fundos . '  ` Cos. collaudatis Fundanis eis
(39) 
    de gradu mortale corpus vel superbos vertere funeribus triumphos . '  Livius autem libro LXXX
(548) 
 esset navis quamque integra sentire et demissos funibus harpagones in morsum capturamque
(544) 
        , quae nec adeo putres sint ut laceratae funiculos de industria alligatos nec retia casu
(506) 
insignia fortunae variantis exempla ponit Lucium Furium Tusculanum :  ` Is Tusculanorum Romanis
(429) 
  namque David , in Psalmo LVII , sic habet :  ` Furor illis secundum similitudinem serpentis ,
(204) 
 ut Lucium Papirium cos. in eos mitterent . '  ` Fusi Privernates . '  ` Plautius alter cos. in
(476) 
    scribit :  ` Sulla C. Marium , exercitu eius fuso deletoque ad Sacriportum , in oppido
(272) 
       , respondit perpetuam , si bona daretur , futuram .  Fluvius ipsum praeterfluens oppidum
(533) 
vates Etruscus ( sicut Livius refert ) praedixit futurum ut , si emitteretur inde aqua , Romani
(573) 
     , nunc Gallicanum , qui , ut diximus , olim Gabii fuerunt vetustissimi , quos Livius in primo
(315) 
 inferentem pugnavit .  A Gallicano autem ( sive Gabiis ) tertio distat Praeneste civitas , de qua
(463) 
 ad metalla lapidis Tiburtini et eius qui est in Gabiis , qui etiam dicitur rubeus , unde plurima
(575) 
   patre .  Et Vergilius in VII :  ` quique arva Gabinae Iunonis ' , ubi Servius exponit :  `
(313) 
     minore spatio abest Gallicanum , quem locum Gabios fuisse coniicimus .  Eo autem itinere in
(510) 
 Nec receptus moenibus infra Tusculum dextrorsum Gabios descendit . '  Addit vero superioribus
(576) 
    Gabinae Iunonis ' , ubi Servius exponit :  ` Gabios diu in agris moratos tandem Gabios
(576) 
 exponit :  ` Gabios diu in agris moratos tandem Gabios condidisse . '  ` Quam ob rem Vergilius
(578) 
'  Alibi tamen Servius super verbo ` Nomentum et Gabios ' dicit ab Albanis regibus eas conditas
(622) 
      moenibus receptus , dextrorsum descendisse Gabios ' , certissimum nobis facit , quod
(622) 
     nobis facit , quod superiore diximus loco , Gabios fuisse quod nunc est oppidum Gallicanum . 
(623) 
        .  Quae autem fuerit Pupinia , quam post Gabios accesserit , ignoramus :  quod plurimas ea
(447) 
      Ionae castella , Paternumque , Transacum , Gaianum , Avecianum , et Mallianum oppida , et
(193) 
sic a Laconibus nominatum , quod concava omnia ` Gaieta ' illi appellant .  Et tamen Strabo
(193) 
Additque praedictis Strabo dehinc incipere sinum Gaietae sic a Laconibus nominatum , quod concava
(489) 
      aedis incendio ceterisque omnibus delubris Gaius , Marii filius , Praeneste detulerat ,
(591) 
hominum milia interierunt . '  Cui cladi similem Gaius saevissimus imperator sui imperii
(212) 
  Formias sinistrorsum est Villa oppidum , a quo Galba imperator originem duxit .  Dextrorsumque
(350) 
   Tranquillus scribit Othonis imperatoris , qui Galbae successit , maiores ortos fuisse oppido
(315) 
         Romanis bellum inferentem pugnavit .  A Gallicano autem ( sive Gabiis ) tertio distat
(313) 
         ; inde ad sinistram minore spatio abest Gallicanum , quem locum Gabios fuisse coniicimus 
(573) 
  proximum est Laurentii Columnae oppidum , nunc Gallicanum , qui , ut diximus , olim Gabii
(622) 
      loco , Gabios fuisse quod nunc est oppidum Gallicanum .  Quae autem fuerit Pupinia , quam
(137) 
 quem nemo mentionem habuit , urbem tantummodo a Gallis captam dixit , Clitarchus ab eo proximus
(582) 
    trucidasse , ubi Manlius , torque detracto a Gallo , Torquatus est appellatus .  Is in via
(582) 
       . '  Livius scribit Camillum apud Anienem Gallos , Roma redempta , exeuntes trucidasse ,
(566) 
 , inde ad montem Albanum , ubi nunc Castrum est Gandulfum , pervenisse , quo de excelso monte
(238) 
     Latinae regionis :  Sinuessam et Liris sive Gauriani ostia , et maritimam absolvimus oram . 
(456) 
  Sanctus Vitus oppidum , fonte uno Liris ( sive Gauriani ) , quem propinquum habet , clarum . 
(219) 
 urbe ad Traiectum ( sive Lirim ) fluvium , nunc Gaurianum appellatum , milibus decem terra est
(625) 
     secundum Maris Inferi litus ad Lirim ( sive Gaurianum ) et inde per Marsos et mediterranea ad
(373) 
 patria atque villa .  Deinceps sunt Zanchatum , Gavignanum et Sigma oppidum vetus , vinum , ut
(127) 
  in Romanae ecclesiae gestis rebus , praesertim Gelasii secundi temporibus , ad annum salutis
(584) 
         , Christianam mulierem , aedificasse in Gelasii secundi pontificis Romani rebus gestis
(236) 
   ornata fuit Romano pontifice , Caieta secundo Gelasio , Funda Sotere , patre Concordio .  Sed
(415) 
quo nomen regio accepit Plinius sic asserit :  ` Gellianus auctor est lacu Fucino haustum Marsorum
(258) 
       dedit .  De quo Vergilius in VII :  ` Tum gemini fratres Tiburtia moenia linquunt , fratris
(503) 
    hinc infesta fuit , quod Mamilius Tusculanus gener Tarquinio exsuli socero auxilium attulit ,
(584) 
, Alexandri Syri imperatoris Romani certe optimi genetricem , Christianam mulierem , aedificasse
(455) 
    , ac Prosperi cardinalis Columnae et fratrum genetricis , deliciae .  Post Olibanum sunt
(353) 
 Symmachi et Boethii tempora , et Silverio eodem genito Hormisda , quem , Iustiniano primo
(110) 
  fuga contulit Conradinus Henrici filius , quem genitor Fredericus secundus imperator , Siciliae
(50) 
 esset . '  Quin potius Lanuvium a quo Murenarum gens Romae praeclara fluxit quodque omnibus paene
(393) 
, in septimo Aeneidos :  ` horrida praecipue cui gens assuetaque multo venatu nemorum duris
(269) 
  Vergilius miris effert laudibus :  ` Volsca de gente Camilla . '  Super quo verbo , Servius
(281) 
      fuerunt Albani reges de Aeneae et Laviniae gente .  Et Livius scribit , Alba a Romanis
(287) 
 camerarius , monasterium , quod Honorius III de gente Sabella aedificavit , paene funditus
(418) 
        libro VII :  ` Quin et Marrubia venit de gente sacerdos . '  Et Servius exponit :` Medeam 
(9) 
      .  Quos quidem Latinos tanto amore Romanam gentem prosecutos fuisse videmus ut Livius libro
(258) 
     linquunt , fratris Tiburti dictam cognomine gentem , Catillusque acerque Corax , Argiva
(326) 
indixerunt . '  Et infra :  ` Marcius cos. omnem gentem Hernicam in deditionem accepit . '  Et
(526) 
praeclara olim urbs , nunc solo titulo civitas , gentem Porciam inde oriundam et ( quod est
(426) 
  imperatoris , dicit serpentes eum per Marsicae gentis incantationem collegisse , eosque subito
(9) 
     , dicat auxilia Latini nominis et exterarum gentium missa populo Romano .  Hanc autem
(548) 
  lignarii artis eius periti attraherent .  Et a Genua urbe maritima mercede conducti aderant ,
(294) 
     fuierit Aricina .  Nam Iulia Caesaris soror genuit Attiam ex Balbo in Aricia , et Attia ex
(294) 
 Attiam ex Balbo in Aricia , et Attia ex Octavio genuit Octavianum .  Sic enim habet Vergilius :`
(391) 
     .  Ea civitas Simplicium pontificem Romanum genuit , quam Fredericus primus imperator Romanus
(6) 
Iovis fugiens et regnis exsul ademptis . '  ` Is genus indocile ac dispersum montibus altis
(423) 
 '  Et Plinius :  ` Simile et in Italia Marsorum genus durat , quos a Circae filio ortos tradunt
(12) 
  Tiberii Augusti temporibus floruit , ponere in Geographia fines Latinorum maritimam regionem ab
(546) 
     adiecit , nosterque Leo Baptista Albertus , geometra nostro tempore egregius , qui de re
(34) 
super rupe ab imperatoribus Tiberio , Druso , et Germanico ad otium relaxationemque laborum
(285) 
    ultimo immunitam reddidit Henricus III , rex Germanicus .  In parvo cuius angulo oppidulum
(527) 
       coronavit , decimoque nono Iohanne illius germano , et septimo Benedicto utriusque nepote
(127) 
        appellat .  Sed nos in Romanae ecclesiae gestis rebus , praesertim Gelasii secundi
(584) 
      in Gelasii secundi pontificis Romani rebus gestis invenimus .  Sed quis proxime illi
(292) 
   dicit Servius nactam esse nomen a morbis quos gigneret , quia vicina esset Pontinae paludi . 
(455) 
    , Sambuca , Sarracinescum , Rocha Mutiorum , Giranum , Ceretum , Anticulum , Rivate , Afile ,
(337) 
    Tophanum nomine , qui hieme , quando Fucinus glacie astringitur , siccus , vere postmodum ,
(199) 
     idem Aelius condiciones sibi et nauticas et gladiatorias Caietae elegisse .  Primaque est ea
(484) 
     , cum Thelesio fugae suae comite , utrimque gladio concurrerunt et occisi sunt . '  Usi autem
(108) 
 quam parum feliciter divertit M. Cicero Antonii gladios fugiens :  evasurus tamen , si coeptam
(393) 
 assuetaque multo venatu nemorum duris Aequicola glaebis . '  ` Armati terram exercent semperque
(52) 
.  Sed ad Neptunium .  Mare saxosum , vel potius glareosum , pisces quidem multos atque optimos
(370) 
 et prudens , Iohanne ornatus filio rei bellicae gloria apud Venetos florente , oppidi illius
(528) 
Nec aliam habet aliquam pristinae felicitatis et gloriae partem praeterquam quod eam titulo
(317) 
        comparandum , a Martino quinto pontifice gloriosissimo , multisque Romanae ecclesiae
(14) 
 , adeo ut per eius oppida Hadrianum imperatorem gloriosissimum , dictatorem , aedilem , et
(330) 
      , decorata .  Bonifaciusque vel ea ratione gloriosus pontifex fuit , quod annum Iubilaeum
(276) 
Circumstantque Privernum oppidula Maientia , arx Gorga , et arx Sicca .  Somninum hinc quinque
(448) 
  , Veneris oppidum , Viticula , Castrum Vetus , Gorgianum , ad quae oppida est nostrae hac in
(353) 
   , Iustiniano primo imperatore , Theodatus rex Gothorum tertius per pecuniam ordinavit .  A
(39) 
   quae regis Antium , potens vel imo tollere de gradu mortale corpus vel superbos vertere
(248) 
      Caietamque perducunt .  Nec tamen certiore gradu ita per singulas pedem figere poterimus
(471) 
    duplo sed Tibur minus .  Dicique a quibusdam Graecas esse ambas , atque Praenestinam
(528) 
    eam titulo episcopatus gubernat vir summus , Graece Latineque eruditissimus et summa praeditus
(35) 
    dono eis dare corpora propter illam quam cum Graecis haberent cognationem , indignum tamen
(379) 
 ab Urbe distantem , multo ante Romam originem a Graecis habuisse vult Strabo , et Vergilius eam a
(528) 
   cum bonitate tum etiam humanitate , Bessarion Graecorum cardinalis Nicenus , Bononiae nunc et
(8) 
      latuisset tutus in oris . '  Servius autem grammaticus , Vergilium in VII exponens , populos
(16) 
     et Tiberim Ancus Marcius , quamquam Servius grammaticus , in Vergilii VII , dicit exitum
(177) 
     placidos , Frontine , recessus . '  Servius grammaticus Vergilii versum libri IX Aeneidos , `
(537) 
   est situm oppidum Nemus appellatum .  Servius grammaticus in septimo Vergilii versus hos
(154) 
   tres exercitus diripuere . '  ` Cuius praedae gratia factum est ut stipendium miles tunc primum
(474) 
 foratas usque in campos esse , alias aquationis gratia , alias ob latentes invasiones , in quarum
(405) 
planities incipit ( ut in ea montium summitate ) gratissima .  In qua vetustissimi fuerunt
(39) 
 , his versibus ad Fortunam scriptis :  ` O Diva gratum quae regis Antium , potens vel imo tollere
(543) 
    .  Quantum autem lacus ipse maioribus fuerit gratus magnum hoc tempore apparuit argumentum . 
(26) 
     semper habuit ut in maritimis habitatoribus gravem , sacrosancta lege populi Romani
(63) 
   . '  ` Austro non volant , humido scilicet et graviore vento , aura tamen vehi volunt propter
(450) 
  Capranicensem , in qua Paulus archiepiscopus , gravissimo Martini quinti pontificis Romani
(253) 
      veteres cives , quod toties rebellassent , graviter saevitum , et muri deiecti , et senatus
(188) 
    translatis , datus est Caietanae ecclesiae a Gregorio IV Romano pontifice primus episcopus . 
(453) 
:  Guadagnolum , Folium , Casa Corbola , Sanctus Gregorius , Rocha Liricis dicta .  Sunt etiam his
(520) 
        etiam nunc monasterium Sanctae Mariae de Gripta Ferrata in villa Ciceronis Tusculana
(522) 
      esse non dubitamus , quae proximis pariter Griptae Ferratae et Marino locis fornices e manu
(547) 
starent machinae , quibus per harpagones ferreos grossioribus appensos rudentibus captam mordicus
(60) 
      :  ` Coturnices ante semper adveniunt quam grues . '  ` Parva avis , et cum ad nos pervenit
(453) 
             ornentur .  Deinceps sunt oppida :  Guadagnolum , Folium , Casa Corbola , Sanctus
(528) 
  partem praeterquam quod eam titulo episcopatus gubernat vir summus , Graece Latineque
(70) 
     funda parvum lapidem , vel natura album vel gypso delinitum , maximo emittunt crepitu .  Quo
(135) 
   usque ad Sinuessam .  Sed quicquid Strabo hic habeat , Plinius sic dicit :  ` Mirum est quod de
(287) 
      amoenissimae rusticanas inibi habitationes habeat - ductus aquarum instauraverit et
(131) 
         Ausones habitarunt , qui etiam Campanum habebant agrum .  Unde Italiam Ausoniam et
(505) 
    scribit :  ` Tusculanis servata civitas quam habebant , crimenque rebellionis a publica fraude
(217) 
 est Caieta .  Ea autem decem milia passuum viam habent silicibus Romano veteri modo stratam inter
(441) 
Fucino imminere pelagi similitudinem magnitudine habenti , ex eoque lacu ductos fuisse Fontes
(513) 
      montem , eandem cum virtutem tum apparatum habentia .  Deinceps campos esse , quorum alii ad
(324) 
  , M. Tremulus coss. concilium populorum omnium habentibus Anagninis in circo , quem Maritimum
(233) 
 Appia .  Haec autem omnia loca boni vini copiam habere dicit Strabo .  Et Plinius :` Caecubae
(335) 
  lacum , qui Marsorum appellatur , subterraneos habere cuniculos quibus aqua certo effluens
(462) 
        .  Et Tibur quidem , qua est Heracleum , habere cataractem , quem facit Anio decidens ex
(522) 
 Marino locis fornices e manu factos cavernasque habere videmus oppidi unius populum in
(583) 
    ponte iungitur marmoreo , maximis tamen quae habere solitus fuit ornamentis paene spoliato ,
(34) 
  Antiates praedae studium cum Tyrrhenis commune haberent - quamvis Romanis subiecti essent . 
(35) 
 eis dare corpora propter illam quam cum Graecis haberent cognationem , indignum tamen ducere
(513) 
, et paulatim multis in locis in altum attolli , habereque regiam magnificentissimi apparatus , et
(26) 
dies XXX suspensam ut plures milites res publica haberet .  Urbem Ostiam , cum a Saracenis fuisset
(127) 
   Circeiam , omnium quas Romana ecclesia ubique haberet munitissimam , quae afflictis Romanae
(439) 
 se contulit :  unde factum est ut Roma ingenium haberet quod sua magnitudine illi par esset . 
(187) 
 qui ad vesperam intrant mane egredi .  Deinceps haberi Formias , Laconicum aedificium , quae
(52) 
  glareosum , pisces quidem multos atque optimos habet .  Venationem vero amplissimae ut usquam
(59) 
    capta sint .  De ipsis vero coturnicibus sic habet Plinius :  ` Coturnices ante semper
(80) 
    Numicus .  Vergilius autem libro septimo sic habet :  ` audacis Rutili ad muros , quam dicitur
(119) 
  Augustinus , dum Dei civitatem aedificat , sic habet :  ` Varro astruit Circen socios Ulyxis
(155) 
 eo functus esset . '  Octavo autem libro Livius habet :  ` Cohors una , cum haud procul Anxur
(173) 
      via dividit uda paludes . '  De Anxure sic habet Martialis coquus poeta , ad Faustinum :  `
(177) 
 , ` tacitis regnavit Amyclis ' , exponens , sic habet :  ` Inter Caietam et Terracinam oppidum
(224) 
    oratione In legem agrariam Rulli secunda sic habet :  ` accedent salicta ad Minturnas . '`
(239) 
       quae Liris ad sinistram in regione Latina habet .  Supra Traiectum oppidum , tribus milibus
(295) 
  Attia ex Octavio genuit Octavianum .  Sic enim habet Vergilius :  ` ibat et Hippolyti proles
(372) 
    nostri familia nobili , quae oppidi cognomen habet , oriundi patria atque villa .  Deinceps
(428) 
 .  Propheta namque David , in Psalmo LVII , sic habet :  ` Furor illis secundum similitudinem
(456) 
   uno Liris ( sive Gauriani ) , quem propinquum habet , clarum .  Estque superius celsis in
(473) 
         Praenestum , quod urbis summitas montem habet excelsum et retro quidem a continenti
(488) 
  luxerit .  Et Plinius de metallis tractans sic habet :  anno Urbis CCCCCCLXXI , ` quod ex
(528) 
       utriusque nepote ornata fuit .  Nec aliam habet aliquam pristinae felicitatis et gloriae
(624) 
accesserit , ignoramus :  quod plurimas ea regio habet oppidorum villarumque ruinas a nemine
(580) 
 quem Vergilius dicit ` frigidumque Anienem ' .  Habetque originem a Sublaco , de quo scribit
(50) 
  paene in vetustis Romanorum monumentis celebre habetur .  Sed ad Neptunium .Mare saxosum , vel
(278) 
viam , quae primo secundum litus est descripta , habetur Appia , eiusque viae prima urbs ad sextum
(310) 
  habitari curavit .  Fundique civitas postmodum habetur , quae superius descripta ab Honorato
(411) 
       ab Urbe Roma ( sicut Livii vigesimo sexto habetur ) per eius agrum iter fecit .  Eaque in
(532) 
   ( licet tenues ) effluant aquae .  Origo nunc habetur amnis , qui apud locum caedis apostoli
(458) 
     Benedicti non magis diutina conversatio ibi habita quam eius toto orbe notissimum ibi
(302) 
         fuisse acceptos .  Quibus fuit datus ad habitandum in urbe celeberrimo loco vicus semper
(420) 
 et populos quosdam circa Fucinum ingentem lacum habitantes , qui Marrubii appellabantur quasi
(420) 
   , qui Marrubii appellabantur quasi circa mare habitantes propter paludis magnitudinem ,
(253) 
  senatus inde abductus , iussique trans Tiberim habitare . '  ` In agrum senatorum coloni missi ,
(309) 
       , quod , centum olim pluribusque monachis habitari solitum postquam multis annis manserat
(309) 
abbas anno ante quinto decem duodecimve monachis habitari curavit .  Fundique civitas postmodum
(131) 
et multis ante conditam Urbem temporibus Ausones habitarunt , qui etiam Campanum habebant agrum . 
(114) 
   circumdatus , in quo Circen fabulae perhibent habitasse .  Habuit vero is mons Strabonis aetate
(230) 
deducta .  Eas dicit Strabo parvas , sed pulchre habitatas inter se parum , sed a continent
(624) 
     habet oppidorum villarumque ruinas a nemine habitatas , prisca quarum nomina nullus novit . 
(78) 
     urbium Ardeam ponit Strabo , Rutilorum olim habitationem , stadiis circiter septem a mari
(522) 
          habere videmus oppidi unius populum in habitationem , et quidem commodam , admissuras . 
(218) 
   dicit Strabo speluncas patere ingentes , quae habitationes magnas speciosasque exciperent . 
(287) 
   ceteras Italiae amoenissimae rusticanas inibi habitationes habeat - ductus aquarum
(26) 
  .  Et quia aerem semper habuit ut in maritimis habitatoribus gravem , sacrosancta lege populi
(529) 
verum esse videmus quod suburbiis tunc et villis habitatos nunc solis rectos ruinis et silvis
(96) 
        detractaverunt .  Id vero oppidum , raro habitatum colono , nunc Iacobus Columna possidet 
(392) 
     et late diffusi , in quibus fortissimi olim habitaverunt Aequicoli , de quibus Vergilius , in
(303) 
       .  Quam ob rem Porsena obsides in foedere habitos benigne remisit .  Livius libro LXXX
(358) 
    inter suos , quod aliquamdiu soli Hernicorum habuerant , permissum est . '  Et Fumone
(557) 
ita dixerim ) habuit navis quantum laricea prius habuerat .  et ferro insuper alia argillae ac
(255) 
     Caesaris Augusti progenitores inde originem habuere .  Quintoque ab ea miliario ad sinistram
(492) 
   stipendium et quinquennii vacationem militiae habuerunt .  Addit vero unum Strabo usu per
(25) 
           .  Nec omittendum duximus eam optimos habuisse melones , ex quibus decem aliquando
(45) 
nullam eius rei , quam cum orbe condito originem habuisse oportuit , fieri a Plinio mentionem : 
(169) 
.  Et Livius libro XXVI dicit Anxurinam coloniam habuisse sacrosanctam vacationem , quae adventu
(379) 
 distantem , multo ante Romam originem a Graecis habuisse vult Strabo , et Vergilius eam a Tiburto
(467) 
  in eo monte .  Eam vero civitatem dicit Strabo habuisse insigne templum Fortunae a Sulla
(26) 
      Iulius Capitolinus .  Et quia aerem semper habuit ut in maritimis habitatoribus gravem ,
(26) 
Romani vacationem militiae et publicorum munerum habuit , quam vacationem Livius XXVII scribit sub
(115) 
  , in quo Circen fabulae perhibent habitasse .  Habuit vero is mons Strabonis aetate urbem ( ut
(137) 
     ( nam Theopompus , ante quem nemo mentionem habuit , urbem tantummodo a Gallis captam dixit ,
(188) 
     amoenissimi situs , in qua Cicero Formianam habuit villam , Saraceni ad annum salutis
(198) 
   milia computantur .  Portum Caieta eo in sinu habuit semper optimum , quem tamen Aelius
(207) 
   indicasset , cum receptaculum fugae Privernum habuit , non patriam Fundos . '  ` Cos.
(223) 
Herculanea fuit via , omnium quas Romanum ubique habuit imperium amoenissima .  De qua Cicero
(311) 
           familia multis ante saeculis originem habuit et cognomen .  Ibique Algidum incipit
(331) 
       , Iubileus maiorem multo ceteris hucusque habuit populorum multitudinem , melius in dies ut
(503) 
       attulit , unde pugna ad Regillum originem habuit .  Romanus autem populus Tusculis post
(526) 
  ( quod est consequens ) illustrissimos Catones habuit cives .  Quae diu post pontificibus
(538) 
 quae et Trivia , nomen ( licet nunc corruptum ) habuit .  Hunc vero lacum Dianae speculum a
(555) 
     et humore quam ab igne et ferro certissimam habuit defensionem .  Nam cum argilla et creta
(557) 
tantundem magnitudinis ferrea ( ut ita dixerim ) habuit navis quantum laricea prius habuerat .  et
(586) 
, et ipse licet integer , ornamentis quae maxima habuit spoliatus .  Demum tertius in via Salaria
(606) 
, qui locus , licet fuerit in Samnitibus , tamen habuit agrum suum in regione Latina .  Et nunc
(23) 
 coloniam expugnasse ac crudeliter diripuisse .  Habuitque aliquando Ostia ingentia aedificia ,
(42) 
           hariolosque nihilominus sectaretur .  Habuitque Antium ( sicut supra de Ostia diximus )
(136) 
      , Plinius sic dicit :  ` Mirum est quod de hac re tradere hominum notitiae possumus . '  `
(245) 
       tres populos sine vestigiis interiisse .  Hac autem describenda mediterranea regione modum
(448) 
  Vetus , Gorgianum , ad quae oppida est nostrae hac in parte Latinorum regionis limes .  Omissa
(460) 
 Romam quadragesimo miliario veniebant .  Sed in hac eadem Latinorum regione ad praedictorum
(497) 
  eos translata .  Quod enim supra est dictum :  hac de qua Strabo dicit ratione factum videtur ut
(515) 
 Haec sumpsimus paene ad litteram ex Strabone de hac regione Columnensi familiae ante
(551) 
     curiae nobilioris ingenii viris .  Eam vero hac ratione fabricatam fuisse apparet .  Navis
(571) 
      urbe ? '  Ultima nunc reliqua est nobis in hac Latinorum regione pars urbi Romae Tibur
(595) 
        a Fidenate , mox Latium a Vaticano .  De hac Vergilius in VI :  ` urbem Fidenam ' .Et
(245) 
Hac autem describenda mediterranea regione modum hactenus in aliis servatum a fluviorum ostiis
(250) 
priscum nunc quoque retinens nomen , credere nos hactenus fecit aut Marinum ( si ea non fuerat ,
(167) 
posteris memorabile .  Aelius Spartianus in Vita Hadriani dicit Palmam consularem virum Hadriani
(167) 
  in Vita Hadriani dicit Palmam consularem virum Hadriani insidiatorem , Terracinae interfectum
(14) 
       temporibus fuit , adeo ut per eius oppida Hadrianum imperatorem gloriosissimum , dictatorem
(387) 
             operis aedificiorum tum villae quam Hadrianus imperator exstruxit .  De qua sic
(77) 
  parat .  Melioris namque saporis et nutrimenti hae parvae quam aliae sunt palumbes .  In medio
(231) 
    quinquaginta stadiis distare .  Fuerunt vero hae insulae post Strabonis tempera multorum
(21) 
      , Strabonis temporibus inchoabat .  Unde , haec legens scribensque , in eam venio
(37) 
    templum , quos servatores sues nominabant :  haec a Strabone .  Sed Horatius uoluisse videtur
(47) 
   latitudine silvis obtegitur .  Neque enim est haec Lavinia , prima Aeneae urbs , cuius incolis
(210) 
innuit non esse talia quae inveteranda sint :  ` Haec Fundana tulit felix autumnus opima . '  `
(233) 
et Caecubum , civitas Fundorum , in via Appia .  Haec autem omnia loca boni vini copiam habere
(279) 
       , qui omnia attente non viderit .  Estque haec Alba cuius meminit Vergilius in primo :  `
(297) 
  insignem quem mater Aricia misit . '  Est vero haec Hippolyti fabula ab Ovidio scripta .  Nam
(503) 
 fabricata .  Romanae vero nascenti rei publicae haec urbs hinc infesta fuit , quod Mamilius
(515) 
    attingunt eiusque suburbia , alii ad mare .  Haec sumpsimus paene ad litteram ex Strabone de
(10) 
     et exterarum gentium missa populo Romano .  Hanc autem regionem , aetatis nostrae ac
(88) 
ac fabulose , incensam ab Hannibale Ardeam et in hanc avem esse conversam . '  Item Servius ,
(278) 
  dictum , a quo abest item quinque Terracina .  Hanc inter ubique montuosam et eam viam , quae
(95) 
   Ardea una ex duodeviginti coloniis quae , dum Hannibal magis urgeret Romanos , militiam et
(170) 
    saltum , qui sub Terracina imminet mari , ne Hannibal per viam Appiam in agrum Romanum iret
(411) 
Iamque ad Marsorum regionem est perventum , quam Hannibal ( sicut Livius vigesimo secundo scribit 
(605) 
  in Samnitibus , a nobis infra sunt indicata .  Hannibal postea , Liri transmisso , agrum
(609) 
      Pons Corvus .  De quo Livius in sexto :  ` Hannibal infestius perpopulato Fregellano agro
(88) 
Et Ovidius , improprie ac fabulose , incensam ab Hannibale Ardeam et in hanc avem esse conversam .
(408) 
eam fuisse unam duodeviginti coloniarum , quae , Hannibale in Italia agente , milites et pecuniam
(602) 
      dicit Q. Fulvium Flaccum cos. iturum Romam Hannibalem secutum via Appia et Setiam
(604) 
notissimae sunt et supra a nobis descriptae . )  Hannibalem vero dicit praeter Cales in agrum
(619) 
 nunc appellari .  Dicit enim Livius peritissime Hannibalem , qui esset in Labicano agro , movisse
(621) 
       silvis petitur .  Et quia sequitur Livius Hannibalem :  ` cum non esset Tusculi moenibus
(440) 
      dicit unam ex duodeviginti coloniis quae , Hannibalis temporum difficultate , militiam
(508) 
   consul fuerat . '  Livius libro XXVI accessum Hannibalis ad urbem Romam describens dicit :  `
(600) 
   alicubi superioribus in locis mentio accessus Hannibalis a Capua , tunc a Romanis obsessa et
(616) 
       dare promiserunt .  Sequiturque Livius in Hannibalis itinere .  Post Frusinatem ,
(174) 
   :  ` O nemus , o fontes , solidumque madentis harenae litus , et aequoreis splendidus Anxur
(261) 
   :  ` O nemus , o Fontes , solidumque madentis harenae litus , et aequoreis splendidus Anxur
(41) 
     animum ut mentitos per singula mathematicos hariolosque nihilominus sectaretur .  Habuitque
(547) 
        , hincinde starent machinae , quibus per harpagones ferreos grossioribus appensos
(548) 
     quamque integra sentire et demissos funibus harpagones in morsum capturamque applicare . 
(549) 
      , fracta est , et eius particula trahentes harpagones est secuta .  Quam spectaculo fuit
(26) 
    vacationem Livius XXVII scribit sub adventum Hasdrubalis in Italiam fuisse ad dies XXX
(169) 
 habuisse sacrosanctam vacationem , quae adventu Hasdrubalis sit suspensa .  Libro autem XXI dicit
(156) 
  autem libro Livius habet :  ` Cohors una , cum haud procul Anxur esset , ad Lautulas saltu
(161) 
   dictus est ` Anxur ' .  Et infra Servius :  ` Haud longe a Terracina oppidum est Satura , et
(537) 
     longe lacus ' , dicit Nemus appellari lucum haud longe ab Aricia , in quo lacus est ubi
(415) 
   asserit :  ` Gellianus auctor est lacu Fucino haustum Marsorum oppidum conditum a Marsya , duce
(426) 
         Iulius Capitolinus , ubi Vitam scribens Heliogabali imperatoris , dicit serpentes eum per
(110) 
ad eandem Asturam se de fuga contulit Conradinus Henrici filius , quem genitor Fredericus secundus
(527) 
   Romanis tribus , sexto Benedicto , qui primum Henricum regem Teutonicum coronavit , decimoque
(285) 
  Romam annis conditam ultimo immunitam reddidit Henricus III , rex Germanicus .  In parvo cuius
(462) 
        et Tusculum .  Et Tibur quidem , qua est Heracleum , habere cataractem , quem facit Anio
(223) 
          . '  Quo quidem in decem milium spatio Herculanea fuit via , omnium quas Romanum ubique
(226) 
        . '  ` Adiungitur et illa via vendibilis Herculanea multarum deliciarum et magnae pecuniae
(111) 
     insulam Trinacriam , Constantiae uxori suae hereditario iure avi sui Frederici superius dicti
(519) 
     scriptor tradit , Petrus Columna possidebat hereditario jure sibi a patre relictum , sicut
(544) 
 illud Cynthianumque castellum paterna possideat hereditate , piscatores aliquando audivit
(322) 
Sabina lingua a saxosa patria dictos vult , quia hernae Sabini saxum dicerent .  Livius in IX :` P
(319) 
in Hernicis vetustissima , de qua Vergilius :  ` Hernica saxa colunt , quos dives Anagnia pascit .
(326) 
    . '  Et infra :  ` Marcius cos. omnem gentem Hernicam in deditionem accepit . '  Et inferius :
(324) 
      , praeter Alatrinatem et Verulanum , omnes Hernici bellum Romanis indixerunt . '  Et infra :
(318) 
        decem passuum milibus Anagnia civitas in Hernicis vetustissima , de qua Vergilius :  `
(338) 
Anagnia Ferentinum , Romana colonia olim et ipsa Hernicorum , de qua Livius libro tertio :  `
(341) 
         . '  Et libro VII :  ` Ferentinum urbem Hernicorum vi cepit . '  Et libro nono :`
(343) 
     Hernicorum vi cepit . '  Et libro nono :  ` Hernicorum tribus populis , Alatrinati , Verulano
(358) 
` Connubiumque inter suos , quod aliquamdiu soli Hernicorum habuerant , permissum est . '  Et
(12) 
  mediterraneis Aborigines , Rutilos , Volscos , Hernicos , Aequicolos , Marsos et eos qui
(322) 
      , unde dives est a Vergilio appellata . '  Hernicos autem Servius Sabina lingua a saxosa
(352) 
:  ` Frusinates tertia parte agri damnati , quod Hernicos ab eis sollicitatos compertum . ' 
(129) 
    Strabo , Plinius Nymphaeum vocat , super quo hi Formium fuisse dicunt oppidum .  Deinceps est
(179) 
ab Amyclis , provinciae Laconiae civitate . '  ` Hi secundum sectam Pythagoream a caede omnium
(135) 
       usque ad Sinuessam .  Sed quicquid Strabo hic habeat , Plinius sic dicit :  ` Mirum est
(137) 
      legationem tantum ad Alexandrum missam ) , hic iam et plusquam fama Circeiorum insulae
(427) 
.  Nec falsa aut fabulosa tenenda sunt ea , quae hic de serpentum incantatione sunt scripta . 
(432) 
    moneatur ad prohibitionem . '  ` Ita ergo et hic data est quaedam similitudo de Marso , qui
(540) 
  concavae in circuitu bis mille passus complexo hic lacus dimidium obtinet .  Pars reliqua , ubi
(547) 
  composuit libros , ad id operis est vocatus .  Hic vasa vinaria multos colligata in ordines ea
(337) 
      esse scimus Anagniae Tophanum nomine , qui hieme , quando Fucinus glacie astringitur ,
(261) 
  non unius spectator lectulus undae , qui videt hinc puppes fluminis inde maris . '  Ab hisque
(277) 
 Maientia , arx Gorga , et arx Sicca .  Somninum hinc quinque miliario est oppidum , quod sit
(313) 
     medio bifurcatum est iter hoc nostrum :  et hinc ad dexteram XIIII a Columna distat
(361) 
    redditae a Romanis et connubium permissum .  Hinc Babucum , olim civitas apud Livium
(374) 
      Signinum , quod alvum maxime restringit .  Hinc Martialis coquus poeta :  ` Potabis liquidum
(503) 
 .  Romanae vero nascenti rei publicae haec urbs hinc infesta fuit , quod Mamilius Tusculanus
(547) 
 lacu disposuit ut in ipsis , tamquam pontibus , hincinde starent machinae , quibus per harpagones
(296) 
        .  Sic enim habet Vergilius :  ` ibat et Hippolyti proles pulcherrima bello , Virbius
(297) 
      quem mater Aricia misit . '  Est vero haec Hippolyti fabula ab Ovidio scripta .  Nam Diana
(298) 
 Hippolyti fabula ab Ovidio scripta .  Nam Diana Hippolytum ab inferis revocatum misit Ariciam ,
(299) 
          simulabat .  Appellat itaque Vergilius Hippolytum ` Virbium ' , id est , ` bis virum ' .
(421) 
      alii Marrubios a rege dictos volunt . '  ` Hique populi Medeam `` Angitiam '' nominaverunt
(55) 
  sunt diversa .  Nam , cum ad prima veris signa hirundines et simul cum ipsis coturnices (a sono
(74) 
  Antiati continet .  Et alibi scribit :  ` post hirundines , sturnos , turdos abeunt palumbes ,
(75) 
    abeunt palumbes , sed quonam incertum . '  ` Hirundines vero in propinqua abeunt apricos
(4) 
regionis vocabuli causam Vergilius in VIII ponit his versibus :  ` primus ab aetherio venit
(7) 
 legesque dedit . '  ` Latiumque vocari maluit , his quoniam latuisset tutus in oris . '  Servius
(38) 
Fortunam ab Antiatibus in primis fuisse cultam , his versibus ad Fortunam scriptis :  ` O Diva
(123) 
 regione illarum partium : '  ` mulieres imbutas his malis artibus in caseo dare solere ( quibus
(144) 
ea provincia obvenerat , siccatas .  Agrumque ex his factum , a campis Pontinis ad Terracinensem
(260) 
      vicinitatem Martialis coquus poeta indicat his versibus :  ` O nemus , o Fontes , solidumque
(454) 
   Gregorius , Rocha Liricis dicta .  Sunt etiam his proxima oppida :  Caecilianum , Sambuca ,
(479) 
     maximae historiam Lucanus in II perstringit his verbis :  ` Iam quot apud Sacri cecidere
(507) 
     anno quo fuerat hostis Romae triumphavit ex his quorum consul fuerat . '  Livius libro XXVI
(262) 
   videt hinc puppes fluminis inde maris . '  Ab hisque aquis quinque miliaribus distat Setia
(495) 
  Defugere enim illuc eos qui tumultu sint usi , hisque expugnatis fieri ut etiam Praenestini
(300) 
    ' , id est , ` bis virum ' .  Nota est vetus historia :  Etruscos , qui cum Arunte , regis
(447) 
Acclociamurus bonarum artium litteris praesertim historiae deditissimus .  Suntque item ad Fucini
(546) 
  vir ipse , bonarum artium studiis et in primis historiae deditissimus nec minus vetustatis
(320) 
. '  Servius vero exponit Vergilium allusisse ad historiam :  ` Nam Antonius , Fulvia Augusti
(479) 
    occidi iussit . '  Quam crudelitatis maximae historiam Lucanus in II perstringit his verbis : 
(312) 
cognomen .  Ibique Algidum incipit vetusti et in historiis celebrati nominis silva , in cuius
(62) 
       terris , quippe velis saepe incidunt , et hoc semper noctu , merguntque navigia . '  `
(105) 
       est : '  ` Vestae enim libari non nisi de hoc fluvio licebat . '  Post Antium est quinto
(126) 
       sed rationalem humanamque servari . '  In hoc monte oppidum fuit quod et Circeium dictum
(312) 
      silva , in cuius medio bifurcatum est iter hoc nostrum :  et hinc ad dexteram XIIII a
(438) 
    superatos pacem petisse a Sulla .  Bellumque hoc id felicitatis Romae urbi attulit , quod M.
(543) 
 autem lacus ipse maioribus fuerit gratus magnum hoc tempore apparuit argumentum .  Prosper enim
(118) 
         `` Aeaeus '' ab errore transeuntium quo homines mutabantur in feras . '  De qua re beatus
(424) 
   eis vim naturalem eam . '  ` Et tamen omnibus hominibus contra serpentes inest venenum . '  `
(548) 
        mercede conducti aderant , piscibus quam hominibus similiores , nonnulli , quorum partes
(136) 
 sic dicit :  ` Mirum est quod de hac re tradere hominum notitiae possumus . '  ` Theophrastus ,
(165) 
      . '  Terracinae etiam casu theatri viginti hominum milia per Tiberii imperatoris tempora
(348) 
     assuetus praedae miles . '  ` Ad tria milia hominum caesa . '  ` Praeda militum fuit . 
(590) 
      Caesaris :  ` Fidenis casu theatri viginti hominum milia interierunt . '  Cui cladi similem
(350) 
  ortos fuisse oppido Ferentino , familia vetere honorata atque ex principibus Etruriae .  A
(310) 
  postmodum habetur , quae superius descripta ab Honorato Caietano principe humanissimo possidetur
(227) 
    . '  Suntque deinceps Castellonum oppidum et Honoratum villa , quam Honoratus , Fundorum comes
(227) 
   Castellonum oppidum et Honoratum villa , quam Honoratus , Fundorum comes , speciosissimam
(507) 
        Romanis rebellantium consul eodem quoque honore transfuga exornatus est a populo Romano ,
(287) 
      pontificis camerarius , monasterium , quod Honorius III de gente Sabella aedificavit , paene
(517) 
       .  Sed minora non ponit Strabo loca , qui Horatii Flacci poetae villam omisit illis in
(517) 
      sitam , loco quem Sancti Iohannis in Campo Horatii nunc appellant .  Alia etiam a Strabone
(38) 
       sues nominabant :  haec a Strabone .  Sed Horatius uoluisse videtur Fortunam ab Antiatibus
(214) 
miliario , quae civitas Lemurnarum fuit , de qua Horatius :  ` tandem defessi Lemurnarum venimus
(385) 
   quam eum ad omnia fortem idoneumque fuisse .  Horatius autem agrum Tiburtinum vitem amare sic
(187) 
   Formias , Laconicum aedificium , quae antea ` Hormiae ' diceba(n)tur - a bono portu , quem
(353) 
       duobus olim ornata Romanis pontificibus , Hormisda patre Iusto per consulatus Symmachi et
(353) 
   et Boethii tempora , et Silverio eodem genito Hormisda , quem , Iustiniano primo imperatore ,
(393) 
, de quibus Vergilius , in septimo Aeneidos :  ` horrida praecipue cui gens assuetaque multo
(412) 
      , Bonifacii quarti pontificis Romani - quo hortante , Phocas imperator Pantheon Romae in
(537) 
  Servius grammaticus in septimo Vergilii versus hos exponens , ` audiit et Triviae longe lacus ' 
(301) 
  iverant , amisso duce redeuntes Romam amice et hospitaliter fuisse acceptos .  Quibus fuit datus
(181) 
sunt . '  Aliter :  ` cum frequenter nuntiaretur hostes adfuturos et inani terrore civitas
(181) 
     civitas quassaretur , lege caverunt ne quis hostes nuntiaret adfuturos . '  ` Postea , cum
(182) 
     adfuturos . '  ` Postea , cum vere venirent hostes , nullo nuntiante , deleti sunt . '  ` Et
(363) 
   Livius libro IV :  ` et renuntiatum est novos hostes , Labicanos , consilia cum veteribus
(519) 
    secundi Romani pontificis , sicut Pandulphus Hostiarius scriptor tradit , Petrus Columna
(507) 
 populo Romano , qui solus eodem anno quo fuerat hostis Romae triumphavit ex his quorum consul
(331) 
anno celebratur , Iubileus maiorem multo ceteris hucusque habuit populorum multitudinem , melius
(355) 
     huius regionis alter limes .  Sed propinquo huic itinere sunt ad Zinazani dexteram : 
(560) 
         et ferro bitumen efficerentur .  Dumque huic expiscandae navi omnis undique infudat
(4) 
  in qua est Latinam novo volumine describemus.  Huius regionis vocabuli causam Vergilius in VIII
(237) 
 Concordio .  Sed iam limites attingimus nostrae huius Latinae regionis :  Sinuessam et Liris sive
(313) 
distat Valmontonum , ubi Lavicos fuisse ad finem huius regionis ostendemus ; inde ad sinistram
(354) 
 distat quindecim miliaribus Ceperanum , nostrae huius regionis alter limes .  Sed propinquo huic
(58) 
        dies aliquot , in quorum singulis centum huiusmodi avicularum milia capta sint .  De ipsis
(125) 
    in eis mentem fieri bestialem sed rationalem humanamque servari . '  In hoc monte oppidum fuit
(425) 
in fauces penetraverit etiam mori - idque maxime humani ieiuni oris . '  Quam opinionem serpentum
(21) 
      debet attentos et vigiles reddere ut rebus humanis parum confidant , non potuisse scilicet
(310) 
superius descripta ab Honorato Caietano principe humanissimo possidetur .  Alia , quae nos ad
(528) 
       et summa praeditus cum bonitate tum etiam humanitate , Bessarion Graecorum cardinalis
(369) 
 est decore , Lucido diacono cardinali studiorum humanitatis flagrantissimo .  Sed eius frater
(451) 
, multa civilis pontificiique iuris et studiorum humanitatis doctrina magnaque prudentia nunc
(63) 
 , merguntque navigia . '  ` Austro non volant , humido scilicet et graviore vento , aura tamen
(554) 
  , frequentes infixi ita compresserant ut omnis humor perpetuo arceretur .  Interior vero navis
(555) 
        vero navis pars non ab imbribus magis et humore quam ab igne et ferro certissimam habuit
(13) 
 veteris Campaniae terminos .  Unde peritissimum hunc vetustatis scriptorem et simul Plinium ( qui
(158) 
verbo , ` Circeiumque iugum ' , dicit :  ` circa hunc tractum Campaniae colebatur puer Iuppiter ,
(539) 
      , nomen ( licet nunc corruptum ) habuit .  Hunc vero lacum Dianae speculum a maioribus
(584) 
 paene spoliato , quem nunc Mamolum appellant .  Hunc vero pontem Mamaeam , Alexandri Syri
(87) 
 . '  Et Servius , Vergilii septimo , dicit :  ` Hyginus , ab augurio avium , Ardeam . '  ` Et
(96) 
  Id vero oppidum , raro habitatum colono , nunc Iacobus Columna possidet , quod Leone Romano
(278) 
     maiora sunt aedificiorum monumentorumque et iactarum molium vestigia quam quisquam possit
(69) 
   viderint congregatas in arboribus considere , iactu lapidis et clamore territas , in aera
(21) 
et quin eadem , quae prius fuerat , Ostiae annis iam quingentis manserit importuositas .  Primam
(102) 
  stagna Numici . '  Super quo Servius :  ` Ista iam ab incolis discuntur , quod ait `` stagna ''
(137) 
  legationem tantum ad Alexandrum missam ) , hic iam et plusquam fama Circeiorum insulae mensuram
(172) 
     transgressas describens , sic dicit :  ` Et iam praecipites superaverat Anxuris arces et qua
(237) 
 Gelasio , Funda Sotere , patre Concordio .  Sed iam limites attingimus nostrae huius Latinae
(469) 
        tractans , dicit lithostrota acceptavere iam sub Sulla , parvulis certe crustis , quod in
(480) 
       Lucanus in II perstringit his verbis :  ` Iam quot apud Sacri cecidere cadavera Portum . ' 
(567) 
  summam fascibus Albam ; excelsa de rupe procul iam conspicit urbem . '  Et dixit :` tene , deum
(625) 
      , prisca quarum nomina nullus novit .  Sed iam , magno circuitu ab ostiis Tiberinis secundum
(411) 
  litterarumque sacrarum doctrina clarissimum .  Iamque ad Marsorum regionem est perventum , quam
(567) 
 quo de excelso monte Romam primum inspexit :  ` iamque praecipites superaverat Anxuris arces , et
(420) 
       :  ` Medeam , quando , relictis Colchis , Iasonem secuta est , ad Italiam pervenisse et
(296) 
     Octavianum .  Sic enim habet Vergilius :  ` ibat et Hippolyti proles pulcherrima bello ,
(109) 
  gladios fugiens :  evasurus tamen , si coeptam ibi navigationem continuasset .  Pari item
(219) 
sed orbis totius - amoenissima , quod , fontibus ibi scatentibus , aquae passim lucidissimae
(346) 
  , tamen summa alacritate ductum . '  ` Ceterum ibi plus laboris et periculi fuit , et defensa
(431) 
Psalmi expositione sic scribit :  ` Attende quid ibi dicatur ad similitudinem , quid moneatur ad
(458) 
   beati Benedicti non magis diutina conversatio ibi habita quam eius toto orbe notissimum ibi
(458) 
       ibi habita quam eius toto orbe notissimum ibi aedificatum magnifici operis monasterium . 
(486) 
     .  Sed Aurelius Antoninus imperator optimus ibi parum fortunatus fuit :  nam scribit Iulius
(312) 
    ante saeculis originem habuit et cognomen .  Ibique Algidum incipit vetusti et in historiis
(425) 
    contra serpentes inest venenum . '  ` Ferunt ictas saliva ut ferventis aquae contactu fugere ,
(3) 
   Romam ordine describendam offerebat.  Sed cum id anno ante quarto tribus libris IV Eugenio
(33) 
 in Foro exstructum adornari placuit , Rostraque id templum appellatum . '  Eam urbem Strabo dicit
(68) 
   peritissimi Neptunienses retia quam maxima in id aucupii magno parata impendio suspendunt . 
(96) 
     et collationem tributorum detractaverunt .  Id vero oppidum , raro habitatum colono , nunc
(154) 
          miles tunc primum acciperet , cum ante id tempus de suo quisque munere eo functus esset 
(158) 
 Iuppiter , qui Anxurus dicebatur quasi axiros , id est sine novacula , quod barbam numquam
(299) 
       itaque Vergilius Hippolytum ` Virbium ' , id est , ` bis virum ' .  Nota est vetus historia
(369) 
     quingenti missi bina iugera acceperunt . '  Id oppidum nunc dicitur Valmontone , quod proprio
(438) 
superatos pacem petisse a Sulla .  Bellumque hoc id felicitatis Romae urbi attulit , quod M.
(468) 
         oraculum .  Additque Plinius simulacrum id Fortunae adeo fideliter fuisse inauratum ut
(546) 
            elegantissimos composuit libros , ad id operis est vocatus .  Hic vasa vinaria multos
(165) 
  Tiberii imperatoris tempora interiisse scribit idem Tranquillus .  Qui , inferius vitam Neronis
(199) 
     scribit .  Et Faustinam eius uxorem scribit idem Aelius condiciones sibi et nauticas et
(474) 
         arx Rocha Cavarum dicta .  Dicit quoque idem praeter situs Praenesti munitionem occultas
(168) 
 insidiatorem , Terracinae interfectum fuisse .  Idemque Aelius scribit Antoni(n)um Pium
(90) 
et tenuisse loca quae nunc Urbi vicina sunt , et ideo populos Sacranos appellatos : '  ` nam
(384) 
 iuvisse dicit constare quam eum ad omnia fortem idoneumque fuisse .  Horatius autem agrum
(79) 
     Aphrodisium ubi panagyrim Latini agerent .  Idque Plinius appellat lucum Iovis Indigetis ,
(425) 
   , quod si in fauces penetraverit etiam mori - idque maxime humani ieiuni oris . '  Quam
(425) 
   penetraverit etiam mori - idque maxime humani ieiuni oris . '  Quam opinionem serpentum in ea
(249) 
   ut penitus ignorentur omnino sint perditae .  Igitur Roma nunc petentibus Terracinam iter , est
(555) 
    pars non ab imbribus magis et humore quam ab igne et ferro certissimam habuit defensionem . 
(556) 
    tectum delibutumque esset , ferrum vehementi igne concoctum liquefactumque super infuderunt . 
(623) 
  fuerit Pupinia , quam post Gabios accesserit , ignoramus :  quod plurimas ea regio habet
(248) 
   dirutis pontibus aversae , alicubi ut penitus ignorentur omnino sint perditae .  Igitur Roma
(1) 
                                           LIBER II. Regio tertia. Latina Finis Etruriae ad
(479) 
  Quam crudelitatis maximae historiam Lucanus in II perstringit his verbis :  ` Iam quot apud
(285) 
     conditam ultimo immunitam reddidit Henricus III , rex Germanicus .  In parvo cuius angulo
(287) 
        camerarius , monasterium , quod Honorius III de gente Sabella aedificavit , paene funditus
(11) 
           a principio pauciora complexam fuisse iis quae nunc Campaniae et Maritimae vocabulo
(112) 
posse Neapolitano regno pellere confisus ( sicut ilium Arrago Trinacria expulerat ) , apud
(334) 
 qui pontificatu quo se per renuntiationem exuit ilium ornaverat , in Fumonis carcere mori
(226) 
       salicta ad Minturnas . '  ` Adiungitur et illa via vendibilis Herculanea multarum
(271) 
 Solidior vero et certior Privernatium laus fuit illa argutissima oratoris eorum ad senatum
(434) 
      . '  ` Utique in lucem vult educere . '  ` Illa autem amando tenebras suas , quibus se
(129) 
est Sanctae Felicitatis .  Fluvium , qui proxime illabitur , Storacem Strabo , Plinius Nymphaeum
(57) 
   coturnices fistula illicit .  Et cum turmatim illae retibus intricentur , si aliqua de
(35) 
  Romanis dixerunt dono eis dare corpora propter illam quam cum Graecis haberent cognationem ,
(122) 
  in Italia , audiebamus talia de quadam regione illarum partium : '  ` mulieres imbutas his malis
(434) 
 quod cum exire noluerit , recusans tamen audire illas voces quibus se cogi sentit , allidit unam
(435) 
et de cauda obturat alteram . '  Atque ita voces illas quantum potest evitans , non exit ad
(336) 
  satis potuimus intellegere quo in loco fluvium ille oriri affirmet .  Sed fontem esse scimus
(193) 
       nominatum , quod concava omnia ` Gaieta ' illi appellant .  Et tamen Strabo consentit
(439) 
   ut Roma ingenium haberet quod sua magnitudine illi par esset .  Abest a Talliacoccio Fucinus
(530) 
 Albam Strabo a principio nominaverit , proximam illi Ariciam omisit , quam nunc solo aequatam ,
(585) 
      rebus gestis invenimus .  Sed quis proxime illi subiectum Numentanae viae pontem
(587) 
      , Ostrogothorum oppressore ( sicut incisus illi marmore titulus indicat ) aedificatus .  Ad
(56) 
     propriam venientes noctu coturnices fistula illicit .  Et cum turmatim illae retibus
(333) 
  cardinales dignitate privavit , quos Clemens V illico restituit .  Et postmodum regem Franciae
(429) 
   David , in Psalmo LVII , sic habet :  ` Furor illis secundum similitudinem serpentis , sicut
(517) 
  loca , qui Horatii Flacci poetae villam omisit illis in montibus sitam , loco quem Sancti
(370) 
  bellicae gloria apud Venetos florente , oppidi illius aliorumque quibus praesunt decus conservat
(527) 
   Teutonicum coronavit , decimoque nono Iohanne illius germano , et septimo Benedicto utriusque
(366) 
 Sulpicius Priscus dictator , captis direptisque illorum castris , oppidum Labicos corona
(495) 
 fuisse ob Romanorum seditiones .  Defugere enim illuc eos qui tumultu sint usi , hisque
(251) 
  litteris inscriptus maiusculis , quae Lanuvium illud oppidum esse ostendunt .  A Marino autem
(501) 
  esse , quod inter tibias linquit Algidum .  Et illud quidem dorsum esse excelsum usque ad montem
(544) 
 cardinalis patriciusque Romanus , cum Nemorense illud Cynthianumque castellum paterna possideat
(619) 
in Labicano agro , movisse Algido , quia oppidum illud ( sicut nunc est ) tunc etiam Algido
(526) 
Porciam inde oriundam et ( quod est consequens ) illustrissimos Catones habuit cives .  Quae diu
(555) 
    arceretur .  Interior vero navis pars non ab imbribus magis et humore quam ab igne et ferro
(553) 
       desuper chartis superficies tota ab aquis imbribusque navem bitumenque defensura obtecta
(564) 
       basilicarum urbis Romae tectis plumbeorum imbricum defensionem claviculis aeneis communisti
(123) 
  quadam regione illarum partium : '  ` mulieres imbutas his malis artibus in caseo dare solere (
(122) 
'  Et infra :  ` Nam de mulieribus malis artibus imbutis , et nos , dum essemus in Italia ,
(166) 
   , inferius vitam Neronis scribens , dicit eum immanissimae insatiabilisque crudelitatis
(457) 
 oppidum , lacui eiusdem et tamen prisci nominis imminens .  Redditque utrumque fama celebratum
(149) 
    quatuor cohortes cum C. Servilio Ahala , cum imminentem urbi collem cepissent , loco altiore (
(441) 
, quam dicit excelso in monte sitam lacui Fucino imminere pelagi similitudinem magnitudine habenti
(170) 
  missum ad firmandum saltum , qui sub Terracina imminet mari , ne Hannibal per viam Appiam in
(334) 
   regem Franciae Bonifacius adeo irritavit ut , immissus adiutusque ab eo Sarra eundem pontificem
(285) 
urbem trecentis ante Romam annis conditam ultimo immunitam reddidit Henricus III , rex Germanicus 
(39) 
  ` O Diva gratum quae regis Antium , potens vel imo tollere de gradu mortale corpus vel superbos
(403) 
 quidem , perforatis succisisque et excavatis in imo montibus ( sive a Marcio aedile sive a
(68) 
    retia quam maxima in id aucupii magno parata impendio suspendunt .  Exinde palumbes quascumque
(287) 
      , paene funditus dirutum magna instauravit impensa adeo ut - sive monasterii sive villae
(35) 
       tamen ducere viros ipsos et simul Italiae imperare et myoparones ad piraticam emittere . 
(20) 
erat , quem postea Claudius fecit .  Tiberiusque imperator tunc primum Antii portum , Strabonis
(110) 
       filius , quem genitor Fredericus secundus imperator , Siciliae rex , in carcere mori
(212) 
    sinistrorsum est Villa oppidum , a quo Galba imperator originem duxit .  Dextrorsumque est
(387) 
   operis aedificiorum tum villae quam Hadrianus imperator exstruxit .  De qua sic scribit Aelius
(391) 
         Romanum genuit , quam Fredericus primus imperator Romanus Teutonicus , ab aliis
(412) 
quarti pontificis Romani - quo hortante , Phocas imperator Pantheon Romae in omnium Christi
(486) 
          relaxationem .  Sed Aurelius Antoninus imperator optimus ibi parum fortunatus fuit : 
(591) 
        . '  Cui cladi similem Gaius saevissimus imperator sui imperii temporibus optavit . 
(353) 
 eodem genito Hormisda , quem , Iustiniano primo imperatore , Theodatus rex Gothorum tertius per
(403) 
  montibus ( sive a Marcio aedile sive a Claudio imperatore ) perducendis Romam a lacu Fucino
(14) 
        fuit , adeo ut per eius oppida Hadrianum imperatorem gloriosissimum , dictatorem , aedilem
(25) 
     , ex quibus decem aliquando Clodium Albinum imperatorem unica cibatione inter multa alia
(166) 
   eum immanissimae insatiabilisque crudelitatis imperatorem optasse similem cladem suis quoque
(34) 
fuisse temporibus suis aedificatam super rupe ab imperatoribus Tiberio , Druso , et Germanico ad
(162) 
petat . '  Suetonius Tranquillus in Vita Tiberii imperatoris scribit :  ` iuxta Terracinam , in
(165) 
  casu theatri viginti hominum milia per Tiberii imperatoris tempora interiisse scribit idem
(350) 
. '  Suetonius autem Tranquillus scribit Othonis imperatoris , qui Galbae successit , maiores
(426) 
    Capitolinus , ubi Vitam scribens Heliogabali imperatoris , dicit serpentes eum per Marsicae
(524) 
        , duce Rainone eorum tyranno , Frederici imperatoris Barbarossae appellati copiis
(584) 
    .  Hunc vero pontem Mamaeam , Alexandri Syri imperatoris Romani certe optimi genetricem ,
(21) 
 humanis parum confidant , non potuisse scilicet imperatorum Romanorum , et quidem potentissimorum
(534) 
    C. Caesarem villam inchoasse quam reliquerit imperfectam .  Cuius quidem lacus aqua ,
(591) 
   cladi similem Gaius saevissimus imperator sui imperii temporibus optavit .  Plinius etiam dicit
(41) 
Antiatum ut non modo aerarium sed Romanum quoque imperium pecuniis exhauserit , effodiendisque
(166) 
       , ut eius calamitatis memoria suum quoque imperium faceret posteris memorabile .  Aelius
(223) 
    fuit via , omnium quas Romanum ubique habuit imperium amoenissima .  De qua Cicero oratione In
(544) 
 funiculos de industria alligatos nec retia casu implicata tractae sequantur .  Nec integrae suis
(17) 
         viderentur .  Describit vero eam Strabo importuosam propter alluviones Tiberis . 
(21) 
   fuerat , Ostiae annis iam quingentis manserit importuositas .  Primam calamitatem passa est
(564) 
inductus exemplo tu , Pater Beatissime Nicolae , impositam basilicarum urbis Romae tectis
(614) 
certamine receptis Fregellis praesidioque valido imposito , in Campaniam rediit . '  Ornataque
(88) 
 , ab augurio avium , Ardeam . '  ` Et Ovidius , improprie ac fabulose , incensam ab Hannibale
(3) 
           , urbem ipsam relinquentes , regionem in qua est Latinam novo volumine describemus. 
(4) 
        Huius regionis vocabuli causam Vergilius in VIII ponit his versibus :  ` primus ab
(7) 
     vocari maluit , his quoniam latuisset tutus in oris . '  Servius autem grammaticus ,
(8) 
 oris . '  Servius autem grammaticus , Vergilium in VII exponens , populos proprie Latinos
(12) 
 qui Tiberii Augusti temporibus floruit , ponere in Geographia fines Latinorum maritimam regionem
(12) 
 regionem ab ostiis Tiberinis ad Sitanum sinum , in quo fuit Sinuessa , urbs maritima , et in
(12) 
     , in quo fuit Sinuessa , urbs maritima , et in mediterraneis Aborigines , Rutilos , Volscos ,
(14) 
Maritimae cogimur applicare .  Nec satis scio si in nostra Latina regione rebus praesentibus ita
(14) 
 vetustissimis satisfaciam , quamquam non est eo in flore nunc quo priscis temporibus fuit , adeo
(16) 
  Ancus Marcius , quamquam Servius grammaticus , in Vergilii VII , dicit exitum Tiberis naturalem
(16) 
ubi primum Aeneas castra constituit - cum postea in agro Lavino castra fecerit ingentia , quorum
(21) 
   inchoabat .  Unde , haec legens scribensque , in eam venio considerationem , quae prudentes
(24) 
      fundare Ostiae forum nominis sui ad mare , in quo postea praetorium publicum fuit
(26) 
   Capitolinus .  Et quia aerem semper habuit ut in maritimis habitatoribus gravem , sacrosancta
(26) 
   Livius XXVII scribit sub adventum Hasdrubalis in Italiam fuisse ad dies XXX suspensam ut plures
(28) 
 quam celebris famae pontifex Romanus Martinus V in urbis Romae potius quam in ostiorum Tiberis et
(28) 
   Romanus Martinus V in urbis Romae potius quam in ostiorum Tiberis et portus custodiam
(29) 
     Antium est , Romana colonia , de qua Livius in VIII :  ` Antium nova colonia missa ' .` Naves
(33) 
   mare . '  Et infra :  ` naves Antiatum partim in navalia Romae subductae , partim incensae
(33) 
    , partim incensae rostrisque earum suggestum in Foro exstructum adornari placuit , Rostraque
(36) 
  myoparones ad piraticam emittere .  Fuit autem in Antiatum foro Castoris et Pollucis templum ,
(38) 
Horatius uoluisse videtur Fortunam ab Antiatibus in primis fuisse cultam , his versibus ad
(43) 
   .  Urbem vero Antiatum nunc esse nullam , sed in mari , in litore , in nemoribus mirandas
(43) 
  vero Antiatum nunc esse nullam , sed in mari , in litore , in nemoribus mirandas exstare ruinas
(43) 
    nunc esse nullam , sed in mari , in litore , in nemoribus mirandas exstare ruinas vidimus . 
(44) 
     ruinas vidimus .  Neptunium autem , oppidum in Antii vestigiorum angulo aedificatum , novam
(44) 
          angulo aedificatum , novam et iucundam in re parva considerationem efficit .  Mirarique
(46) 
    Indivina Prosperi Columnae cardinalis oppido in maris litora duodeviginti miliarium latitudine
(50) 
    Romae praeclara fluxit quodque omnibus paene in vetustis Romanorum monumentis celebre habetur 
(55) 
 nunc ` qualeae ' dictae) transmisso Mari Infero in Italiam redeunt , omnia Antiatum quondam
(56) 
       retibus complent .  Sedensque unusquisque in fundi proprii et magno pretio comparati loco
(57) 
 si aliqua de longissimo volatu fessa extra rete in sabulum ceciderit , eam auceps manu percipit .
(58) 
  unum , quo continuatur aucupium dies aliquot , in quorum singulis centum huiusmodi avicularum
(65) 
pondus corporum viresque parvas . '  Et infra :  in Campania primum veris principio multiplicare
(66) 
        priusquam venisse sciantur .  Aliud item in Antiate agro est aucupium per autumnum . 
(67) 
transvolato Italiam relicturae sunt , aliquamdiu in nemoribus Antiatum commorantur .  Quare
(68) 
Quare peritissimi Neptunienses retia quam maxima in id aucupii magno parata impendio suspendunt . 
(69) 
    quascumque longo tractu viderint congregatas in arboribus considere , iactu lapidis et clamore
(69) 
 considere , iactu lapidis et clamore territas , in aera volare compellunt .  Dumque aves in
(70) 
      , in aera volare compellunt .  Dumque aves in magnum coactas numerum advolando , tensis
(71) 
) , quibus nunc ` falchonibus ' est nomen , quas in lapide bomboque fundae timent , declinando
(71) 
  volatu rapidius appropinquant , sicque amentes in retia se praecipitant .  De palumbis Plinius
(72) 
       Plinius dicit eas quotannis advolare mari in Veliternum agrum , qui quidem ager Antiati
(75) 
    , sed quonam incertum . '  ` Hirundines vero in propinqua abeunt apricos secutae montium
(78) 
          hae parvae quam aliae sunt palumbes .  In medio duarum quas descripsimus maritimarum
(88) 
   ac fabulose , incensam ab Hannibale Ardeam et in hanc avem esse conversam . '  Item Servius ,
(97) 
         esse Ardeae , a Vergilio sic celebratur in septimo :  ` et fontis vada sacra Numici . ' 
(103) 
 est . '  ` Nam Numicus ante ingens fluvius fuit in quo repertum est cadaver Aeneae et consecratum
(104) 
 consecratum . '  ` Post , paulatim decrescens , in fontem redactus est , qui ipse sacratus est : 
(110) 
  Fredericus secundus imperator , Siciliae rex , in carcere mori coegerat .  Rex enim Petrus
(114) 
est Circeius mons magna parte mari circumdatus , in quo Circen fabulae perhibent habitasse . 
(116) 
 consuevisse quandam Ulixis phialem .  Servius , in Vergilii septimo , super ` Circeae raduntur
(118) 
'' ab errore transeuntium quo homines mutabantur in feras . '  De qua re beatus Aurelius
(120) 
 :  ` Varro astruit Circen socios Ulyxis mutasse in bestias . '  Et infra :` Nam de mulieribus
(122) 
    malis artibus imbutis , et nos , dum essemus in Italia , audiebamus talia de quadam regione
(123) 
       : '  ` mulieres imbutas his malis artibus in caseo dare solere ( quibus possent sive
(123) 
 ( quibus possent sive vellent ) viatoribus unde in iumenta verterentur necessariaque comportarent
(125) 
    opera iterum ad se redirent . '  ` Nec tamen in eis mentem fieri bestialem sed rationalem
(126) 
bestialem sed rationalem humanamque servari . '  In hoc monte oppidum fuit quod et Circeium dictum
(127) 
 Liviusque utrumque Circeios appellat .  Sed nos in Romanae ecclesiae gestis rebus , praesertim
(127) 
         centesimum et vigesimum , saepe legimus in Circeio monte fuisse arcem Circeiam , omnium
(131) 
    oppidum .  Deinceps est perpetuum mare .  Et in mediterranea regione porrigitur campus
(148) 
   fuit , quae Terracinae nunc sunt , urbs prona in paludes et ab ea parte oppugnationem ostendit 
(162) 
   serpens mare petat . '  Suetonius Tranquillus in Vita Tiberii imperatoris scribit :  ` iuxta
(163) 
     imperatoris scribit :  ` iuxta Terracinam , in loco cui Praetorio nomen est , cenante eo ,
(167) 
faceret posteris memorabile .  Aelius Spartianus in Vita Hadriani dicit Palmam consularem virum
(170) 
      imminet mari , ne Hannibal per viam Appiam in agrum Romanum iret praedatum .  Lucanus autem 
(179) 
     omnium animalium abstinuerunt adeo ut natos in vicinis paludibus serpentes occidere nollent -
(186) 
  Romam prope Terracinam attingere fossam plenam in multis locis palustribus et fluvialibus aquis 
(188) 
 euormon dicunt .  Eam urbem amoenissimi situs , in qua Cicero Formianam habuit villam , Saraceni
(189) 
     pontifice primus episcopus .  Servius tamen in VII dicit Iunonem virginem aliquando dictam
(191) 
  locus apud quem colebatur sit dictus .  Livius in VIII :  ` Formianis , quod per fines eorum
(198) 
   viginti milia computantur .  Portum Caieta eo in sinu habuit semper optimum , quem tamen Aelius
(200) 
gladiatorias Caietae elegisse .  Primaque est ea in via civitas Fundana decimo a Terracina
(203) 
      , Romanos compulit ut Lucium Papirium cos. in eos mitterent . '  ` Fusi Privernates . '`
(205) 
'  ` Fusi Privernates . '  ` Plautius alter cos. in Fundanos ducebat . '  ` Ingredienti fines
(219) 
magnas speciosasque exciperent .  Post speluncas in litore est Caieta , a qua nunc urbe ad
(221) 
     conchas et umbilicos legisse Cicero indicat in secundo De oratore :  ` Laelius et Scipio
(223) 
           ludumque descenderent . '  Quo quidem in decem milium spatio Herculanea fuit via ,
(224) 
  imperium amoenissima .  De qua Cicero oratione In legem agrariam Rulli secunda sic habet :  `
(228) 
, Fundorum comes , speciosissimam aedificavit .  In conspectu autem speluncarum , quas ad Caietae
(228) 
 ad Caietae sinum esse diximus , sunt propositae in pelago insulae duae :  Pandana et Pontia ,
(232) 
      celeber , et Caecubum , civitas Fundorum , in via Appia .  Haec autem omnia loca boni vini
(235) 
  dicit Strabo .  Et Plinius :  ` Caecubae vites in Pontinis paludibus madent . '  Vestusta est
(239) 
 redeamus , ea docebimus quae Liris ad sinistram in regione Latina habet .  Supra Traiectum
(243) 
 .  Reliqua ad fontem Liris proximius accedentia in Vestinorum Samnitiumque partibus dicentur . 
(244) 
 in Vestinorum Samnitiumque partibus dicentur .  In mediterraneo autem Latinorum solo frequentes
(245) 
 describenda mediterranea regione modum hactenus in aliis servatum a fluviorum ostiis fontibusque
(246) 
       .  Sed alium certius facturum satis , qui in nulla reperiatur alia Italiae regione ,
(250) 
     et consulares viros originem duxisse Cicero in oratione Pro L. Murena affirmat .  Nuper autem
(251) 
  oratione Pro L. Murena affirmat .  Nuper autem in oppido quod corrupte ` Civita Indivina '
(252) 
 sunt Velitrae , civitas vetusta , de qua Livius in octavo :  ` In Veliternos veteres cives , quod
(253) 
, civitas vetusta , de qua Livius in octavo :  ` In Veliternos veteres cives , quod toties
(254) 
        , iussique trans Tiberim habitare . '  ` In agrum senatorum coloni missi , quibus
(257) 
      Catillo cognomen dedit .  De quo Vergilius in VII :  ` Tum gemini fratres Tiburtia moenia
(262) 
      distat Setia vetusti nominis oppidum arduo in colle situm , vini ( ut refert Plinius )
(267) 
  distans , non ut olim campestre est sed arduum in collem mutatum , postquam Teutonica simul et
(273) 
     dictus est olim Amasenus , de quo Vergilius in VII :  ` Amasene pater ' , et in VIII :` ecce
(274) 
  quo Vergilius in VII :  ` Amasene pater ' , et in VIII :  ` ecce fugae medio summis Amasenus
(277) 
   quinque miliario est oppidum , quod sit arduo in colle situm pro Somnino dictum , a quo abest
(278) 
 ad sextum decimum ab Urbe est Alba , qua quidem in via multo maiora sunt aedificiorum
(279) 
     .  Estque haec Alba cuius meminit Vergilius in primo :  ` Albanique patres . 'Nam tredecim
(282) 
    scribit , Alba a Romanis destructa , Albanos in urbem receptos Caelium montem incoluisse .  De
(283) 
 montem incoluisse .  De cuius origine Vergilius in VIII :  ` Ascanius clari condet cognominis
(286) 
       reddidit Henricus III , rex Germanicus .  In parvo cuius angulo oppidulum nunc exstat a
(287) 
quo Romanae nunc familiae nobili nomen fluxit .  In eo Ludovicus cardinalis Aquileiensis , Romani
(288) 
    aliquam oppidi faciem reddiderit .  Eademque in via Appia est proxima Albae sexto miliario
(288) 
   Aricia olim civitas vetusta , de qua Livius , in VIII :  ` Aritini eodem iure quo Lavinii in
(289) 
   , in VIII :  ` Aritini eodem iure quo Lavinii in civitatem accepti . '  Nunc vero penitus est
(291) 
   una ex urbibus quinque quas facit Vergilius , in VII , ministrasse tela Aeneae , quo in loco
(291) 
        , in VII , ministrasse tela Aeneae , quo in loco appellat eam ` potentem ' , quia fuit
(291) 
 appellat eam ` potentem ' , quia fuit praestans in regione civitas .  Eam dicit Servius nactam
(294) 
 Nam Iulia Caesaris soror genuit Attiam ex Balbo in Aricia , et Attia ex Octavio genuit Octavianum
(302) 
     acceptos .  Quibus fuit datus ad habitandum in urbe celeberrimo loco vicus semper postea `
(303) 
     ' appellatus .  Quam ob rem Porsena obsides in foedere habitos benigne remisit .  Livius
(305) 
   , cum Sabellanae brassicae folia dicat fuisse in admiratione crispa .  Eorumque crassitudinem
(311) 
   ad Latinorum limites ducit , via est Latina , in qua primum decimo ab Urbe miliario cernuntur
(312) 
et cognomen .  Ibique Algidum incipit vetusti et in historiis celebrati nominis silva , in cuius
(312) 
       et in historiis celebrati nominis silva , in cuius medio bifurcatum est iter hoc nostrum : 
(314) 
    Gabios fuisse coniicimus .  Eo autem itinere in ipso Algidi silvae ingressu Regillus est lacus
(318) 
a Zinazano decem passuum milibus Anagnia civitas in Hernicis vetustissima , de qua Vergilius :  `
(321) 
 duxit Cleopatram Aegypti reginam , eius monetam in Anagnia cudi iussit , unde dives est a
(323) 
   , quia hernae Sabini saxum dicerent .  Livius in IX :  ` P. Cornelius Arvina , M. Tremulus coss
(324) 
 concilium populorum omnium habentibus Anagninis in circo , quem Maritimum vocant , praeter
(326) 
Et infra :  ` Marcius cos. omnem gentem Hernicam in deditionem accepit . '  Et inferius :`
(331) 
 hucusque habuit populorum multitudinem , melius in dies ut videbatur processurus , nisi
(334) 
        adiutusque ab eo Sarra eundem pontificem in patria et domo paterna ceperit , Romamque
(334) 
   se per renuntiationem exuit ilium ornaverat , in Fumonis carcere mori coegerat .  Scribit
(336) 
  .  Et sive Plinii textus ( ut saepe alibi ) eo in loco corruptus sive aliter vitiatus et
(336) 
        est , non satis potuimus intellegere quo in loco fluvium ille oriri affirmet .  Sed fontem
(356) 
       , Verulae vetus oppidum , de quo Livius , in IX :  ` Verulanis suae leges , quia maluerunt
(362) 
   , Felectinum .  Altera autem via , quam medio in Algido liquimus , primum est oppidum , olim
(365) 
    exercitu depopulatos agrum Tusculanum castra in Algido posuisse . '  ` Q. Sulpicius Priscus
(383) 
   essent `` superbi '' . '  Ubi etiam Vergilius in septimo dicit ` sub Albunea ' , Servius
(383) 
  ' , Servius exponit Albuneam altum esse fontem in Tiburtinis montibus ab aquae qualitatem quae
(383) 
 in Tiburtinis montibus ab aquae qualitatem quae in ipso fonte est , sic dictum .  Et Plinius
(389) 
  :  ` Tiburtinam villam mire aedificavit ita ut in ea et provinciarum et locorum celeberrima
(392) 
   civitatem sunt montes ardui et late diffusi , in quibus fortissimi olim habitaverunt Aequicoli 
(392) 
  habitaverunt Aequicoli , de quibus Vergilius , in septimo Aeneidos :  ` horrida praecipue cui
(399) 
prope ad internicionem deletum . '  Primum ipsis in montibus ad Anienis sinistram est oppidum ,
(401) 
 Portella et Cantalupum oppidula .  Deinde arduo in monte Rivus Frigidus , quo superato , alii
(401) 
    iugis quantumlibet altis comparandi , quorum in summitate putei ( ut fertur ) plures .  Sed ,
(403) 
    quidem , perforatis succisisque et excavatis in imo montibus ( sive a Marcio aedile sive a
(405) 
est Arceolum , secus quod planities incipit ( ut in ea montium summitate ) gratissima .  In qua
(406) 
    ( ut in ea montium summitate ) gratissima .  In qua vetustissimi fuerunt Carseoli , de quibus
(407) 
decimo scribit :  ` eodem anno Carseolos colonia in agrum Aequicolorum deducta . '  Et libro XXVII
(408) 
 unam duodeviginti coloniarum , quae , Hannibale in Italia agente , milites et pecuniam senatui
(409) 
      sunt Cellae , Sculcula , et Peretum , unde in Talliacoccium est descensus .  Quod novi
(412) 
    habetur ) per eius agrum iter fecit .  Eaque in regione interiit Valeria civitas , Bonifacii
(412) 
- quo hortante , Phocas imperator Pantheon Romae in omnium Christi martyrum basilicam permisit
(413) 
        per Longobardorum tempora Marsorum nomen in Valeriam est conversum .  Fuisse vero Marsos
(416) 
     conditum a Marsya , duce Lydorum . '  Et ea in regione Albam et Marrubiam urbes fuisse claras
(423) 
          angeret . '  Et Plinius :  ` Simile et in Italia Marsorum genus durat , quos a Circae
(425) 
    ut ferventis aquae contactu fugere , quod si in fauces penetraverit etiam mori - idque maxime
(426) 
humani ieiuni oris . '  Quam opinionem serpentum in ea regione frequentium et peritiae
(428) 
         sunt scripta .  Propheta namque David , in Psalmo LVII , sic habet :  ` Furor illis
(430) 
    sapienter . '  Et beatus Aurelius Augustinus in dicti Psalmi expositione sic scribit :  `
(433) 
      aspidem de tenebrosa caverna . '  ` Utique in lucem vult educere . '  ` Illa autem amando
(438) 
 felicitatis Romae urbi attulit , quod M. Cicero in eo militans abominatus est Romanorum civium
(440) 
     Marsorum lacus decimo miliaribus , et edito in colle Apenninum versus est Alba Marsorum ,
(441) 
    .  Eamque Strabo urbem ( ut appellat ) solam in Latina regione pro mediterranea scripsit ,
(441) 
  pro mediterranea scripsit , quam dicit excelso in monte sitam lacui Fucino imminere pelagi
(442) 
  Aquae Martiae , qua potaretur Roma .  ( Nosque in Roma instaurata ostendimus Martium in sua
(442) 
  ( Nosque in Roma instaurata ostendimus Martium in sua aedilitate introduxisse aquam eius nomine
(444) 
a Marcio sit perductus .  Additque alibi Plinius in lacu Fucino piscem esse qui octenis natet
(445) 
 valida , saepe Romanos praesidii loco servandis in custodia noxiis usos fuisse .  Et nos in Livio
(446) 
        in custodia noxiis usos fuisse .  Et nos in Livio invenimus libro LXI Q. Fabium Maximum
(448) 
    , Gorgianum , ad quae oppida est nostrae hac in parte Latinorum regionis limes .  Omissa vero
(450) 
aliquot castella et oppida :  una tamen eademque in montium regione , Praeneste Tiburque inter et
(450) 
            Romae dedit familiam Capranicensem , in qua Paulus archiepiscopus , gravissimo Martini
(450) 
   quinti pontificis Romani testimonio , maximae in suo saeculo prudentiae vir fuit .  Et
(457) 
        habet , clarum .  Estque superius celsis in montibus Sublacum ( veluti Plinius appellat ,
(459) 
   magnifici operis monasterium .  Cernitur vero in dextra Anienis ripa , ab ipso Sublaci lacu ad
(459) 
    lacu ad vicum usque Varronis , incisus saxeo in monte ductus aquarum , quae formis partim eo
(460) 
    Romam quadragesimo miliario veniebant .  Sed in hac eadem Latinorum regione ad praedictorum
(461) 
regione ad praedictorum declarationem :  Romanis in conspectu esse dicit Strabo Tibur et Praeneste
(462) 
    , quem facit Anio decidens ex loco altissimo in profundam vallem et per lucos iuxta ipsam
(463) 
    ad metalla lapidis Tiburtini et eius qui est in Gabiis , qui etiam dicitur rubeus , unde
(464) 
fabricata sunt .  De Praeneste dicit Vergilius , in septimo :  ` Nec Praenestinae fundator defuit
(466) 
dicit Praeneste dici quia arbor prinus multa sit in eo monte .  Eam vero civitatem dicit Strabo
(469) 
   iam sub Sulla , parvulis certe crustis , quod in Fortunae delubro Praeneste coepit .  Et ambas
(470) 
  Et ambas urbes Tibur et Praeneste Strabo dicit in eadem montana regione constitutas esse sed
(472) 
  Praenestinam Polystephanum vocari prius .  Qua in parte Strabonem crediderim divinasse , cum
(473) 
     dorsum elatum , quem non dubito esse montem in quo est munitissima arx Rocha Cavarum dicta . 
(474) 
munitionem occultas fossas undique foratas usque in campos esse , alias aquationis gratia , alias
(474) 
         gratia , alias ob latentes invasiones , in quarum una obsessus Marius interiit .  Livius
(476) 
 , exercitu eius fuso deletoque ad Sacriportum , in oppido Praeneste obsedit . '  Et libro
(479) 
. '  Quam crudelitatis maximae historiam Lucanus in II perstringit his verbis :  ` Iam quot apud
(487) 
      fuit :  nam scribit Iulius Capitolinus eum in secessu Praenestino agentem filium , nomine
(489) 
     , tredecim milia pondo auri , sub eo titulo in triumpho transtulit ( Sulla ) et argenti sex .
(491) 
     esse audissent , apud Casilinum divertentes in eo oppido obsidionem omnium memorabilium
(495) 
     ut etiam Praenestini urbem deserant , causa in eos translata .  Quod enim supra est dictum 
(500) 
  regionis Verrestim Strabo appellat .  Et addit in ea montana regione ipsarum urbium aliud dorsum
(502) 
 dorsum esse excelsum usque ad montem Albanum .  In quo dorso sit Tusculum sita urbs , non inepte
(504) 
      cum Latinis factas pepercit , sicut Livius in VIII scribit :  ` Tusculanis servata civitas
(505) 
        , crimenque rebellionis a publica fraude in paucos auctores versum . '  Et Plinius inter
(509) 
 describens dicit :  ` per Anagninum agrum venit in Lavicanum , inde Algido Tusculanum petit . '  
(513) 
        aquisque abundantem , et paulatim multis in locis in altum attolli , habereque regiam
(513) 
        abundantem , et paulatim multis in locis in altum attolli , habereque regiam
(517) 
 , qui Horatii Flacci poetae villam omisit illis in montibus sitam , loco quem Sancti Iohannis in
(517) 
   in montibus sitam , loco quem Sancti Iohannis in Campo Horatii nunc appellant .  Alia etiam a
(519) 
      .  Cavas enim a situ dictas cavae fossae , in qua sunt Odoardi Columnae nunc oppidum ;
(520) 
    monasterium Sanctae Mariae de Gripta Ferrata in villa Ciceronis Tusculana aedificatum et
(520) 
       aedificatum et Marinum ac superiori edito in colle Rocha Papae , Prosperi Columnae
(522) 
 cavernasque habere videmus oppidi unius populum in habitationem , et quidem commodam , admissuras
(530) 
   omisit , quam nunc solo aequatam , tunc urbem in via Appia fuisse supra ostendimus .  Est Albae
(535) 
      , Numicum amnem efficit , quem apud Ardeam in mare labi diximus .  Ad eumque lacum est situm
(537) 
 oppidum Nemus appellatum .  Servius grammaticus in septimo Vergilii versus hos exponens , `
(537) 
    Nemus appellari lucum haud longe ab Aricia , in quo lacus est ubi speculum Dianae dicitur . 
(540) 
         eius inspexerit .  Vallis enim concavae in circuitu bis mille passus complexo hic lacus
(542) 
    frugiferis adeo pulchre est consita ut nulli in Italia quantumvis cultissimo consitionibus
(544) 
   aliquando audivit Nemorenses dicere naves suo in lacu binas esse submersas , quae nec adeo
(546) 
   .  Quare vir ipse , bonarum artium studiis et in primis historiae deditissimus nec minus
(546) 
 parvo et altissimis undique circumdato montibus in lacu sibi voluerint noscere animum adiecit ,
(547) 
est vocatus .  Hic vasa vinaria multos colligata in ordines ea ratione in lacu disposuit ut in
(547) 
  vinaria multos colligata in ordines ea ratione in lacu disposuit ut in ipsis , tamquam pontibus 
(547) 
      in ordines ea ratione in lacu disposuit ut in ipsis , tamquam pontibus , hincinde starent
(548) 
   similiores , nonnulli , quorum partes fuerunt in lacus profundiora natando descendere et quanta
(548) 
  integra sentire et demissos funibus harpagones in morsum capturamque applicare .  Tandem capta
(558) 
    argillae ac cretae bitumatio ( vel , ut olim in aedificiis appellabatur , ` complastratio ' )
(560) 
 navi omnis undique infudat multitudo , fistulae in fundo lacus inventae sunt plumbeae bicubitales
(560) 
    , quas mutuo morsu ac compagine combasiantes in quantumvis maximam longitudinem producere
(565) 
         claviculis aeneis communisti .  Lucanus in tertio viam , sicut supra diximus , describens
(571) 
         urbe ? '  Ultima nunc reliqua est nobis in hac Latinorum regione pars urbi Romae Tibur
(573) 
 , olim Gabii fuerunt vetustissimi , quos Livius in primo dicit fraude Sexti Tarquinii filii
(574) 
  filii captos a Tarquinio patre .  Et Vergilius in VII :  ` quique arva Gabinae Iunonis ' , ubi
(576) 
 Iunonis ' , ubi Servius exponit :  ` Gabios diu in agris moratos tandem Gabios condidisse . '  `
(581) 
  a Sublaco , de quo scribit Plinius :  ` Anio , in monte Trebanorum ortus , lacus tres amoenitate
(581) 
   nobiles , qui nomen dedere Sublaqueo , defert in Tiberim . '  Livius scribit Camillum apud
(583) 
        a Gallo , Torquatus est appellatus .  Is in via Tiburtina ponte iungitur marmoreo ,
(584) 
 genetricem , Christianam mulierem , aedificasse in Gelasii secundi pontificis Romani rebus gestis
(587) 
   quae maxima habuit spoliatus .  Demum tertius in via Salaria exstat a Narsete eunucho duce
(588) 
           .  Ad proximaque Anienis ostia quibus in Tiberim fertur , sed ultra ipsum Anienem , in
(588) 
   in Tiberim fertur , sed ultra ipsum Anienem , in Umbria regione fuisse coniicimus Fidenas urbem
(589) 
   vetustissimam .  De qua Suetonius Tranquillus in Vita Tiberii Caesaris :  ` Fidenis casu
(593) 
  temporibus optavit .  Plinius etiam dicit :  ` in Fidenati agro iuxta Urbem ciconiae nec pullos
(595) 
     , mox Latium a Vaticano .  De hac Vergilius in VI :  ` urbem Fidenam ' .Et Livius libro IV
(598) 
   , quia ob rem publicam occisi erant , statuae in rostris positae .  Et post Fidenas in
(599) 
 , statuae in rostris positae .  Et post Fidenas in potestatem redactas eoque colonos missos ,
(600) 
desolatae sunt .  Facta est alicubi superioribus in locis mentio accessus Hannibalis a Capua ,
(602) 
 et Setiam Lanuviumque praemisisse qui commeatus in via pararent exercitui suo .  ( Setiaque et
(604) 
        . )  Hannibalem vero dicit praeter Cales in agrum Sidicinum per Suessullam Allifanumque et
(604) 
ac Fregellas ad Lirim venisse , quae loca partim in veteri Campania ( nunc Terra Laboris dicta ) ,
(604) 
  Campania ( nunc Terra Laboris dicta ) , partim in Samnitibus , a nobis infra sunt indicata . 
(606) 
  Primo , Fregellanum , qui locus , licet fuerit in Samnitibus , tamen habuit agrum suum in
(606) 
  fuerit in Samnitibus , tamen habuit agrum suum in regione Latina .  Et nunc dicitur Pons Corvus 
(608) 
 .  Et nunc dicitur Pons Corvus .  De quo Livius in sexto :  ` Hannibal infestius perpopulato
(610) 
  Fregellano agro propter incisos pontes . '  Et in octavo :  ` P. Plautio Proculo P. Cornelio
(614) 
        Fregellis praesidioque valido imposito , in Campaniam rediit . '  Ornataque fuit
(616) 
  tributa dare promiserunt .  Sequiturque Livius in Hannibalis itinere .  Post Frusinatem ,
(618) 
     facta , sunt notissima .  Ex Anagnino autem in Labicanum venit , quem locum , maxima nominis
(619) 
  enim Livius peritissime Hannibalem , qui esset in Labicano agro , movisse Algido , quia oppidum
(626) 
ad Anienem facto , ad Tiberim est reditum .  Quo in circuitu omnis regio olim Latina ( sive , ut
(181) 
` cum frequenter nuntiaretur hostes adfuturos et inani terrore civitas quassaretur , lege caverunt
(468) 
 adeo fideliter fuisse inauratum ut crassissimae inaurationes dicerentur Praenestinae .  Et alio
(468) 
    simulacrum id Fortunae adeo fideliter fuisse inauratum ut crassissimae inaurationes dicerentur
(435) 
voces illas quantum potest evitans , non exit ad incantantem . '  Livius , bellum scribens
(426) 
 serpentum in ea regione frequentium et peritiae incantantionis Marsorum opinionem confirmat
(429) 
   non exaudiet vocem incantantium , et venefici incantantis sapienter . '  Et beatus Aurelius
(429) 
 obturantis aures suas , quae non exaudiet vocem incantantium , et venefici incantantis sapienter 
(432) 
  hic data est quaedam similitudo de Marso , qui incantat ut educat aspidem de tenebrosa caverna .
(427) 
fabulosa tenenda sunt ea , quae hic de serpentum incantatione sunt scripta .  Propheta namque
(426) 
       , dicit serpentes eum per Marsicae gentis incantationem collegisse , eosque subito ante
(247) 
        alia Italiae regione , tenebimus :  viis incedendo tribus , Appia , Latina , Tiburtina ,
(489) 
  Urbis CCCCCCLXXI , ` quod ex Capitolinae aedis incendio ceterisque omnibus delubris Gaius ,
(398) 
         ceperunt , quorum pleraque diruta atque incensa sunt , nomenque Aequorum prope ad
(33) 
      partim in navalia Romae subductae , partim incensae rostrisque earum suggestum in Foro
(88) 
     . '  ` Et Ovidius , improprie ac fabulose , incensam ab Hannibale Ardeam et in hanc avem esse
(571) 
      versus propinqua , ostiis Tiberinis , unde incepimus , e regione adversa .  Et ut eo unde
(74) 
 , sturnos , turdos abeunt palumbes , sed quonam incertum . '  ` Hirundines vero in propinqua
(585) 
       Numentanae viae pontem construxerit nobis incertum est , qui certiores sumus omnes tres
(20) 
 tunc primum Antii portum , Strabonis temporibus inchoabat .  Unde , haec legens scribensque , in
(534) 
     appellat , ad quem dicit C. Caesarem villam inchoasse quam reliquerit imperfectam .  Cuius
(541) 
 .  Pars reliqua , ubi C. Caesarem aedes diximus inchoasse , tunc ( ut videtur ) nemorosa fuit , a
(436) 
     Italicum libro LXXII ( quod , quia a Marsis inchoavit , dictum est Marsicum) , inter populos
(62) 
 cum appropinquavere terris , quippe velis saepe incidunt , et hoc semper noctu , merguntque
(193) 
     data . '  Additque praedictis Strabo dehinc incipere sinum Gaietae sic a Laconibus nominatum 
(15) 
scribat Aelius Spartianus .  Ut ergo a maritimis incipiamus :  Ostiam urbem condidit mare inter et
(462) 
       vallem et per lucos iuxta ipsam urbem ubi incipiat esse navigabilis .  Inde digredi ad
(331) 
dies ut videbatur processurus , nisi exardescere incipiens praesenti Iunio pestilentia et multos
(260) 
tertio absunt ` Aquae Foetidae ' , ad quas palus incipit Terracinam usque ( non minus nunc quam
(312) 
   originem habuit et cognomen .  Ibique Algidum incipit vetusti et in historiis celebrati nominis
(405) 
       recta est Arceolum , secus quod planities incipit ( ut in ea montium summitate ) gratissima
(459) 
 in monte ductus aquarum , quae formis partim eo incisis modo , partim altum defossis , partim
(609) 
   infestius perpopulato Fregellano agro propter incisos pontes . '  Et in octavo :` P. Plautio
(459) 
, ab ipso Sublaci lacu ad vicum usque Varronis , incisus saxeo in monte ductus aquarum , quae
(587) 
              , Ostrogothorum oppressore ( sicut incisus illi marmore titulus indicat )
(545) 
   sequantur .  Nec integrae suis ipsorum omnium incolarum viribus queant extrahi .  Quare vir
(47) 
    est haec Lavinia , prima Aeneae urbs , cuius incolis postea ob Aeneae memoriam bello Latino
(102) 
  Numici . '  Super quo Servius :  ` Ista iam ab incolis discuntur , quod ait `` stagna '' verum
(282) 
      , Albanos in urbem receptos Caelium montem incoluisse .  De cuius origine Vergilius in VIII 
(12) 
, Aequicolos , Marsos et eos qui proximum Marsis incolunt Apenninum usque ad veteris Campaniae
(84) 
 . '  Et infra :  ` quinque adeo , magna positis incudibus , urbes tela novant : '  ` Atina potens
(563) 
integros , ita politos ut nuper a fabri ferrarii incudibus exisse videantur .  Quo inductus
(546) 
     historiae deditissimus nec minus vetustatis indagator curiosissimus , quid magnae naves parvo
(31) 
VIII :  ` Antium nova colonia missa ' .  ` Naves inde longae abductae interdictumque mare . '  Et
(214) 
    duxit .  Dextrorsumque est lacus Fundanus .  Inde Itrum quinto miliario , quae civitas
(253) 
graviter saevitum , et muri deiecti , et senatus inde abductus , iussique trans Tiberim habitare .
(255) 
    , quod Octavii Caesaris Augusti progenitores inde originem habuere .  Quintoque ab ea miliario
(261) 
 lectulus undae , qui videt hinc puppes fluminis inde maris . '  Ab hisque aquis quinque
(313) 
     fuisse ad finem huius regionis ostendemus ; inde ad sinistram minore spatio abest Gallicanum 
(316) 
 civitas , de qua inferius copiose dicemus .  Et inde secundo absunt Cavae , Odoardi Columnae
(332) 
         , et populos ab adventu deterruisset .  Inde vero fuit Bonifacius infelix , quod Sarram
(345) 
   , redditae . '  Item inferius :  ` Ferentinum inde , quamquam nihil quietis dabatur , tamen
(364) 
      . '  ` Labicos legati missi , cum responsa inde retulissent dubia , quibus nec tum bellum
(423) 
    durat , quos a Circae filio ortos tradunt et inde inesse eis vim naturalem eam . '  ` Et tamen
(463) 
    ipsam urbem ubi incipiat esse navigabilis .  Inde digredi ad metalla lapidis Tiburtini et eius
(509) 
   :  ` per Anagninum agrum venit in Lavicanum , inde Algido Tusculanum petit . '  ` Nec receptus
(525) 
   attollere potuerit .  Unde factum est ut anno inde septimo Romanus populus ipsam urbem tanta
(526) 
urbs , nunc solo titulo civitas , gentem Porciam inde oriundam et ( quod est consequens )
(533) 
  refert ) praedixit futurum ut , si emitteretur inde aqua , Romani Veiis potirentur .  Distat ab
(566) 
       a Terracina supra Ariciam ad Cinthianum , inde ad montem Albanum , ubi nunc Castrum est
(579) 
eas conditas fuisse .  Et paucis passuum milibus inde abest Anio fluvius , quem Vergilius dicit `
(625) 
     Inferi litus ad Lirim ( sive Gaurianum ) et inde per Marsos et mediterranea ad Anienem facto 
(250) 
        , novi nominis oppidum , sed , ut ruinae indicant , vetustum fuisse Lanuvium , ex quo
(561) 
coniicimus navis suum Tiberium Caesarem Augustum indicantes .  Censuitque Leo Baptista fontis
(207) 
   , quem extra culpam belli esse ipse Vitrubius indicasset , cum receptaculum fugae Privernum
(221) 
  Laeliumque conchas et umbilicos legisse Cicero indicat in secundo De oratore :  ` Laelius et
(260) 
 quam locorum vicinitatem Martialis coquus poeta indicat his versibus :  ` O nemus , o Fontes ,
(385) 
 Horatius autem agrum Tiburtinum vitem amare sic indicat :  ` Nullam , Vare , sacra vite prius
(587) 
 oppressore ( sicut incisus illi marmore titulus indicat ) aedificatus .  Ad proximaque Anienis
(604) 
   ) , partim in Samnitibus , a nobis infra sunt indicata .  Hannibal postea , Liri transmisso ,
(79) 
   agerent .  Idque Plinius appellat lucum Iovis Indigetis , cui propinquus est amnis Numicus . 
(35) 
   illam quam cum Graecis haberent cognationem , indignum tamen ducere viros ipsos et simul
(46) 
    segetis vinique feracissimus , nunc a Civita Indivina Prosperi Columnae cardinalis oppido in
(251) 
 .  Nuper autem in oppido quod corrupte ` Civita Indivina ' appellatur , a Prospero Columna
(324) 
     et Verulanum , omnes Hernici bellum Romanis indixerunt . '  Et infra :` Marcius cos. omnem
(6) 
fugiens et regnis exsul ademptis . '  ` Is genus indocile ac dispersum montibus altis composuit
(564) 
fabri ferrarii incudibus exisse videantur .  Quo inductus exemplo tu , Pater Beatissime Nicolae ,
(544) 
  nec adeo putres sint ut laceratae funiculos de industria alligatos nec retia casu implicata
(502) 
    .  In quo dorso sit Tusculum sita urbs , non inepte fabricata .  Romanae vero nascenti rei
(478) 
obsedit . '  Et libro LXXXVIII :  ` Praenestinos inermes occidi iussit . '  Quam crudelitatis
(423) 
     , quos a Circae filio ortos tradunt et inde inesse eis vim naturalem eam . '  ` Et tamen
(424) 
'  ` Et tamen omnibus hominibus contra serpentes inest venenum . '  ` Ferunt ictas saliva ut
(112) 
  Arrago Trinacria expulerat ) , apud Beneventum infauste conflixerat .  Unico sociatus comite ,
(491) 
   milites miris laudibus quod , cum apud Cannas infelicissime pugnatum esse audissent , apud
(110) 
      ibi navigationem continuasset .  Pari item infelicitate ad eandem Asturam se de fuga
(332) 
       deterruisset .  Inde vero fuit Bonifacius infelix , quod Sarram Columnensem capitali
(314) 
   eiectum et Latinorum exercitum Romanis bellum inferentem pugnavit .  A Gallicano autem ( sive
(625) 
     circuitu ab ostiis Tiberinis secundum Maris Inferi litus ad Lirim ( sive Gaurianum ) et inde
(298) 
    ab Ovidio scripta .  Nam Diana Hippolytum ab inferis revocatum misit Ariciam , quem nutriri
(166) 
    interiisse scribit idem Tranquillus .  Qui , inferius vitam Neronis scribens , dicit eum
(315) 
      ) tertio distat Praeneste civitas , de qua inferius copiose dicemus .  Et inde secundo
(327) 
   gentem Hernicam in deditionem accepit . '  Et inferius :  ` Anagninis , quia arma Romanis
(344) 
     quam civitatem Romanam , redditae . '  Item inferius :  ` Ferentinum inde , quamquam nihil
(55) 
  vocis nunc ` qualeae ' dictae) transmisso Mari Infero in Italiam redeunt , omnia Antiatum
(145) 
appellatus , apud Terracinam olim via Appia Mare Inferum attingebat .  Terracinam dicit Livius ,
(503) 
       vero nascenti rei publicae haec urbs hinc infesta fuit , quod Mamilius Tusculanus gener
(609) 
  Corvus .  De quo Livius in sexto :  ` Hannibal infestius perpopulato Fregellano agro propter
(498) 
          ac Nicolai Fortebratii aliorumque Urbi infestorum receptione factum vidimus ut urbs
(244) 
     autem Latinorum solo frequentes fuere urbes infinitaque paene oppida et castella , ex quibus
(387) 
        admirandaeque ruinae , cum aliorum paene infinitorum magnificentissimi operis aedificiorum
(554) 
 ut nunc assolet ) ferrei sed aenei , frequentes infixi ita compresserant ut omnis humor perpetuo
(32) 
inde longae abductae interdictumque mare . '  Et infra :  ` naves Antiatum partim in navalia Romae
(64) 
 propter pondus corporum viresque parvas . '  Et infra :  in Campania primum veris principio
(83) 
   avis et nunc magnum manet Ardea nomen . '  Et infra :  ` quinque adeo , magna positis incudibus
(99) 
      :  ` et fontis vada sacra Numici . ' .  Et infra :  ` fontis stagna Numici . 'Super quo
(121) 
 Circen socios Ulyxis mutasse in bestias . '  Et infra :  ` Nam de mulieribus malis artibus
(160) 
        qui aliquando dictus est ` Anxur ' .  Et infra Servius :  ` Haud longe a Terracina oppidum
(202) 
       via , civitas sine suffragio data . '  Et infra :  ` Fundanus Vitrubius Bacchus , Privernis
(325) 
 omnes Hernici bellum Romanis indixerunt . '  Et infra :  ` Marcius cos. omnem gentem Hernicam in
(481) 
quot apud Sacri cecidere cadavera Portum . '  Et infra :  ` Vidit Fortuna colonos Praenestina suos
(483) 
    pereuntem tempore mortis . '  Et item Livius infra :  ` C. Marius Praeneste obsessus a
(510) 
   Tusculanum petit . '  ` Nec receptus moenibus infra Tusculum dextrorsum Gabios descendit . ' 
(604) 
Laboris dicta ) , partim in Samnitibus , a nobis infra sunt indicata .  Hannibal postea , Liri
(612) 
       coss. , Fregellas colonia deducta . '  Et infra :  ` C. Poetilius dictator cum audisset
(565) 
  primum post belli civilis initia Romam venit , infrascriptos ponit versus , qui ad Albani quoque
(560) 
   .  Dumque huic expiscandae navi omnis undique infudat multitudo , fistulae in fundo lacus
(556) 
   vehementi igne concoctum liquefactumque super infuderunt .  Quo ad digiti unius et alicubi
(550) 
          fuit omnibus Romanae curiae nobilioris ingenii viris .  Eam vero hac ratione fabricatam
(439) 
   studia se contulit :  unde factum est ut Roma ingenium haberet quod sua magnitudine illi par
(103) 
  `` stagna '' verum est . '  ` Nam Numicus ante ingens fluvius fuit in quo repertum est cadaver
(337) 
, siccus , vere postmodum , aestate , ac autumno ingentem evomit vim aquarum , quae Lirim amnem a
(420) 
     pervenisse et populos quosdam circa Fucinum ingentem lacum habitantes , qui Marrubii
(218) 
  appellatum , ubi dicit Strabo speluncas patere ingentes , quae habitationes magnas speciosasque
(387) 
    et moenia Catili . '  Sunt Tiburi propinquae ingentes admirandaeque ruinae , cum aliorum paene
(149) 
   , loco altiore ( qua nullum erat praesidium ) ingenti clamore ac tumultu moenia invasere . '  `
(16) 
      - cum postea in agro Lavino castra fecerit ingentia , quorum vestigia suis temporibus
(23) 
         diripuisse .  Habuitque aliquando Ostia ingentia aedificia , quorum nullum nunc exstat
(163) 
  Praetorio nomen est , cenante eo , complura et ingentia saxa fortuitu superne delapsa sunt . '  
(206) 
` Plautius alter cos. in Fundanos ducebat . '  ` Ingredienti fines senatus Fundanus occurrit : '  
(314) 
       .  Eo autem itinere in ipso Algidi silvae ingressu Regillus est lacus , apud quem Aulus
(317) 
   curiae viris per aestatis caumata saepenumero inhabitatum est .  Abest a Zinazano decem passuum
(287) 
   inter ceteras Italiae amoenissimae rusticanas inibi habitationes habeat - ductus aquarum
(565) 
       , qua C. Caesar primum post belli civilis initia Romam venit , infrascriptos ponit versus ,
(329) 
    civitas duobus Romanis pontificibus , tertio Innocentio et octavo Bonifacio civibus , decorata
(46) 
 et venatu , quod Antiatum olim ager ( ut Strabo innuit ) , tunc segetis vinique feracissimus ,
(209) 
  pepercit . '  Fundanorum vina Martialis coquus innuit non esse talia quae inveteranda sint :  `
(373) 
, Gavignanum et Sigma oppidum vetus , vinum , ut inquit Plinius , faciens Signinum , quod alvum
(41) 
  Suetonium ac alios scribere Neronem postea tam insanis molibus exstruxisse et portum et urbem
(166) 
 vitam Neronis scribens , dicit eum immanissimae insatiabilisque crudelitatis imperatorem optasse
(3) 
  libris IV Eugenio Romano pontifici celeberrimo inscriptis sub Romae instauratae titulo
(251) 
cardinale possesso , lapis repertus est litteris inscriptus maiusculis , quae Lanuvium illud
(561) 
         licuit .  Earum vero singulis elegantes insculptae sunt litterae , auctorem ut coniicimus
(562) 
     usque lacum fuisse perductas , quae aedibus inservirent amplissimis lautissimisque , quas
(167) 
 Hadriani dicit Palmam consularem virum Hadriani insidiatorem , Terracinae interfectum fuisse . 
(70) 
magnum coactas numerum advolando , tensis retium insidiis viderint supereminere , contorta funda
(467) 
     .  Eam vero civitatem dicit Strabo habuisse insigne templum Fortunae a Sulla aedificatum , a
(296) 
 et Hippolyti proles pulcherrima bello , Virbius insignem quem mater Aricia misit . '  Est vero
(506) 
 in paucos auctores versum . '  Et Plinius inter insignia fortunae variantis exempla ponit Lucium
(512) 
     vero superioribus Strabo :  Tusculum ornari insitionibus circum atque aedificiis - et ad eam
(539) 
      , qui praesentis temporis amoenitatem eius inspexerit .  Vallis enim concavae in circuitu
(566) 
, pervenisse , quo de excelso monte Romam primum inspexit :  ` iamque praecipites superaverat
(168) 
      .  Idemque Aelius scribit Antoni(n)um Pium instaurasse Terracinensem portum .  Et Livius
(442) 
Martiae , qua potaretur Roma .  ( Nosque in Roma instaurata ostendimus Martium in sua aedilitate
(585) 
     fuisse destructos quando , Urbe a Belisario instaurata , Totilae adventum pavidi exspectabant
(3) 
      pontifici celeberrimo inscriptis sub Romae instauratae titulo effecerimus , urbem ipsam
(27) 
     fuisset destructa , Leo IV pontifex Romanus instauratam Corsis replevit .  Et tam diu
(198) 
          ab Antonino Pio magnis exstructionibus instauratum scribit .  Et Faustinam eius uxorem
(287) 
      inibi habitationes habeat - ductus aquarum instauraverit et demortuae urbi aliquam oppidi
(287) 
      aedificavit , paene funditus dirutum magna instauravit impensa adeo ut - sive monasterii
(330) 
     Iubilaeum primus Romanorum pontificum Romae instituit .  Isque , qui quartus praesenti anno
(259) 
 iuventus . '  Deinceps a Velitris recto itinere institute est quarto decimo miliario oppidum
(113) 
      quam semper alias regibus et praestantibus insueto principibus more exemploque securi
(117) 
   raduntur litora terrae ' :  ` Mons est , ante insula fuit . '  ` Paludibus enim a continenti
(137) 
  missam ) , hic iam et plusquam fama Circeiorum insulae mensuram posuit stadia octuaginta ( milia
(138) 
 , praeter decem milia passuum ambitus , annexum insulae post eum annum accessit Italiae . '  `
(228) 
  sinum esse diximus , sunt propositae in pelago insulae duae :  Pandana et Pontia , sicut Livius
(231) 
quinquaginta stadiis distare .  Fuerunt vero hae insulae post Strabonis tempera multorum martyrum
(111) 
 carcere mori coegerat .  Rex enim Petrus Arrago insulam Trinacriam , Constantiae uxori suae
(558) 
navis quantum laricea prius habuerat .  et ferro insuper alia argillae ac cretae bitumatio ( vel ,
(586) 
        est viae Numentanae pons , et ipse licet integer , ornamentis quae maxima habuit spoliatus
(21) 
Romani item portus opera paucioribus annis mille integra permanserint et quin eadem , quae prius
(249) 
credam facit proxima L. Murenae villa semi etiam integra , et praedium Portium vulgo notum . 
(548) 
natando descendere et quanta esset navis quamque integra sentire et demissos funibus harpagones in
(549) 
 .  Tandem capta ligataque ad proram navis , cum integra non sequeretur , fracta est , et eius
(545) 
   retia casu implicata tractae sequantur .  Nec integrae suis ipsorum omnium incolarum viribus
(563) 
, quibus cubitalibus navis constructa erat , ita integros , ita politos ut nuper a fabri ferrarii
(336) 
  vitiatus et mutilatus est , non satis potuimus intellegere quo in loco fluvium ille oriri
(16) 
        incipiamus :  Ostiam urbem condidit mare inter et Tiberim Ancus Marcius , quamquam Servius
(25) 
     Clodium Albinum imperatorem unica cibatione inter multa alia comedisse scribit Iulius
(156) 
  procul Anxur esset , ad Lautulas saltu angusto inter mare et montes consedit . '  Et Servius
(161) 
 quem Vergilius significat angustum esse ) , qui inter valles serpens mare petat . '  Suetonius
(178) 
  regnavit Amyclis ' , exponens , sic habet :  ` Inter Caietam et Terracinam oppidum est
(217) 
viam habent silicibus Romano veteri modo stratam inter arduos celsosque montes - sed viti , olea ,
(230) 
 Eas dicit Strabo parvas , sed pulchre habitatas inter se parum , sed a continent ducentis
(247) 
      tribus , Appia , Latina , Tiburtina , quae inter se diversae ad Lirim amnem et Sinuessam
(278) 
    , a quo abest item quinque Terracina .  Hanc inter ubique montuosam et eam viam , quae primo
(287) 
   impensa adeo ut - sive monasterii sive villae inter ceteras Italiae amoenissimae rusticanas
(358) 
civitatem Romanam , redditae . '  ` Connubiumque inter suos , quod aliquamdiu soli Hernicorum
(436) 
quia a Marsis inchoavit , dictum est Marsicum) , inter populos qui Romanis rebellarunt enumerat
(450) 
eademque in montium regione , Praeneste Tiburque inter et Vicum Varronis ac Zinazanum sita , Rocha
(500) 
 regione ipsarum urbium aliud dorsum esse , quod inter tibias linquit Algidum .  Et illud quidem
(506) 
fraude in paucos auctores versum . '  Et Plinius inter insignia fortunae variantis exempla ponit
(604) 
      per Suessullam Allifanumque et Casinatem , Interamnam , ac Fregellas ad Lirim venisse , quae
(113) 
      .  Unico sociatus comite , fugiens Asturae interceptus , ad Carolumque perductus , tam
(328) 
et magistratibus praeter quam sacrorum curatione interdictum fuit . '  Anagnia civitas duobus
(31) 
 colonia missa ' .  ` Naves inde longae abductae interdictumque mare . '  Et infra :` naves
(186) 
   Appiae , et navigari nocte maxime , quandoque interdiu , eosque qui ad vesperam intrant mane
(179) 
 paludibus serpentes occidere nollent - a quibus interempti sunt . '  Aliter :` cum frequenter
(8) 
populos proprie Latinos appellatos dicit eos qui intererant Albani montis viscerationi .  Quos
(167) 
        virum Hadriani insidiatorem , Terracinae interfectum fuisse .  Idemque Aelius scribit
(219) 
          ( ut nostri citrea appellant ) consita interfluunt irrigantque loca .  Praecipuusque
(590) 
 :  ` Fidenis casu theatri viginti hominum milia interierunt . '  Cui cladi similem Gaius
(165) 
   hominum milia per Tiberii imperatoris tempora interiisse scribit idem Tranquillus .  Qui ,
(244) 
Plinius quinquaginta tres populos sine vestigiis interiisse .  Hac autem describenda mediterranea
(412) 
 ) per eius agrum iter fecit .  Eaque in regione interiit Valeria civitas , Bonifacii quarti
(474) 
      invasiones , in quarum una obsessus Marius interiit .  Livius libro LXXXVII scribit :` Sulla
(555) 
            ut omnis humor perpetuo arceretur .  Interior vero navis pars non ab imbribus magis et
(398) 
 atque incensa sunt , nomenque Aequorum prope ad internicionem deletum . '  Primum ipsis in
(272) 
       eorum ad senatum Romanum responsio :  cum interrogatus qualis esset pax quam Privernates
(58) 
 eam auceps manu percipit .  Fuisseque audivimus intra mensem unum , quo continuatur aucupium dies
(398) 
bellum fieri Aequis iussit . '  ` Ad XL oppida , intra LX dies , omnia oppugnando ceperunt ,
(186) 
   , quandoque interdiu , eosque qui ad vesperam intrant mane egredi .  Deinceps haberi Formias ,
(57) 
fistula illicit .  Et cum turmatim illae retibus intricentur , si aliqua de longissimo volatu
(442) 
 appellatam , quae quidem aqua supra omnes alias introductas probabatur . )  Et Plinius dicit
(442) 
 instaurata ostendimus Martium in sua aedilitate introduxisse aquam eius nomine appellatam , quae
(328) 
  Et inferius :  ` Anagninis , quia arma Romanis intulerant , civitas sine suffragii latione data 
(185) 
     periisse . '  Solum Terracinae dicit Strabo intus attingere Formias , Minturnas , et
(556) 
     et creta quicquid ligneae soliditatis navem intus compegerat ad digiti unius crassitudinem
(149) 
  praesidium ) ingenti clamore ac tumultu moenia invasere . '  ` Pronuntiatum ne quis praeter
(474) 
   , alias aquationis gratia , alias ob latentes invasiones , in quarum una obsessus Marius
(446) 
  custodia noxiis usos fuisse .  Et nos in Livio invenimus libro LXI Q. Fabium Maximum consulem ,
(584) 
  Gelasii secundi pontificis Romani rebus gestis invenimus .  Sed quis proxime illi subiectum
(560) 
     infudat multitudo , fistulae in fundo lacus inventae sunt plumbeae bicubitales longitudine ,
(523) 
   Virginem , quae nunc unica Romam perducitur , inventam esse constat .  Tusculanique , duce
(209) 
vina Martialis coquus innuit non esse talia quae inveteranda sint :  ` Haec Fundana tulit felix
(470) 
    montana regione constitutas esse sed distare invicem stadia centum , et Praeneste distare ab
(434) 
'  ` Illa autem amando tenebras suas , quibus se involutam occultat , dicitur quod cum exire
(370) 
    frater Altus , vir doctus simul et prudens , Iohanne ornatus filio rei bellicae gloria apud
(527) 
     regem Teutonicum coronavit , decimoque nono Iohanne illius germano , et septimo Benedicto
(410) 
    refertum , nuper maximum amisit ornamentum , Iohannem cardinalem Tarentinum philosophiae
(517) 
      illis in montibus sitam , loco quem Sancti Iohannis in Campo Horatii nunc appellant .  Alia
(447) 
     .  Circumstant lacum Sancti Potiti , Sancti Ionae castella , Paternumque , Transacum ,
(5) 
` primus ab aetherio venit Saturnus Olympo, arma Iovis fugiens et regnis exsul ademptis . '  ` Is
(79) 
  Latini agerent .  Idque Plinius appellat lucum Iovis Indigetis , cui propinquus est amnis
(338) 
  ab Anagnia Ferentinum , Romana colonia olim et ipsa Hernicorum , de qua Livius libro tertio :  `
(559) 
     priusquam refrixisset , argilla cretaque et ipsa eodem decoquenda calore superinducerentur
(3) 
sub Romae instauratae titulo effecerimus , urbem ipsam relinquentes , regionem in qua est Latinam
(462) 
altissimo in profundam vallem et per lucos iuxta ipsam urbem ubi incipiat esse navigabilis .  Inde
(525) 
 factum est ut anno inde septimo Romanus populus ipsam urbem tanta animorum ferocia demolitus sit
(500) 
      appellat .  Et addit in ea montana regione ipsarum urbium aliud dorsum esse , quod inter
(562) 
   scatentis aquas nunc molas convolventes multo ipsarum fistularum ordine ad medium usque lacum
(104) 
       decrescens , in fontem redactus est , qui ipse sacratus est : '  ` Vestae enim libari non
(207) 
   Fundano populo , quem extra culpam belli esse ipse Vitrubius indicasset , cum receptaculum
(211) 
       opima . '  ` Expressit mustum consul , et ipse bibet . '  Euntibusque a Fundis Formias
(543) 
 consitionibus loco cedat .  Quantum autem lacus ipse maioribus fuerit gratus magnum hoc tempore
(546) 
   incolarum viribus queant extrahi .  Quare vir ipse , bonarum artium studiis et in primis
(586) 
    .  Secundusque est viae Numentanae pons , et ipse licet integer , ornamentis quae maxima
(142) 
     a Strabone Plinioque vetustissima , quae et ipsi a vetustissimis acceperunt .  Livius vero ,
(55) 
cum ad prima veris signa hirundines et simul cum ipsis coturnices (a sono vocis nunc ` qualeae '
(59) 
     huiusmodi avicularum milia capta sint .  De ipsis vero coturnicibus sic habet Plinius :  `
(399) 
      prope ad internicionem deletum . '  Primum ipsis in montibus ad Anienis sinistram est
(547) 
   in ordines ea ratione in lacu disposuit ut in ipsis , tamquam pontibus , hincinde starent
(314) 
 Gabios fuisse coniicimus .  Eo autem itinere in ipso Algidi silvae ingressu Regillus est lacus ,
(383) 
 Tiburtinis montibus ab aquae qualitatem quae in ipso fonte est , sic dictum .  Et Plinius
(384) 
   .  Et Plinius Tiburtinum lapidem non magis ab ipso vocabulo Romae trito , consternenda ,
(459) 
    .  Cernitur vero in dextra Anienis ripa , ab ipso Sublaci lacu ad vicum usque Varronis ,
(545) 
implicata tractae sequantur .  Nec integrae suis ipsorum omnium incolarum viribus queant extrahi .
(35) 
       cognationem , indignum tamen ducere viros ipsos et simul Italiae imperare et myoparones ad
(273) 
perpetuam , si bona daretur , futuram .  Fluvius ipsum praeterfluens oppidum dictus est olim
(588) 
      ostia quibus in Tiberim fertur , sed ultra ipsum Anienem , in Umbria regione fuisse
(446) 
     , ex Bituitique exercitu occisa CXX milia , ipsumque , cum ad satisfaciendum senatui Romam
(170) 
  , ne Hannibal per viam Appiam in agrum Romanum iret praedatum .  Lucanus autem , accessum
(219) 
ut nostri citrea appellant ) consita interfluunt irrigantque loca .  Praecipuusque fons decimo
(334) 
  .  Et postmodum regem Franciae Bonifacius adeo irritavit ut , immissus adiutusque ab eo Sarra
(6) 
   Iovis fugiens et regnis exsul ademptis . '  ` Is genus indocile ac dispersum montibus altis
(115) 
      fabulae perhibent habitasse .  Habuit vero is mons Strabonis aetate urbem ( ut dicit )
(332) 
       odio Praeneste vetustissimam urbem , quam is Sarra paterna possederat successione , solo
(507) 
     exempla ponit Lucium Furium Tusculanum :  ` Is Tusculanorum Romanis rebellantium consul eodem
(533) 
Ad Aquas Salvias '' appellatam efficit .  Estque is lacus , de quo vates Etruscus ( sicut Livius
(583) 
  detracto a Gallo , Torquatus est appellatus .  Is in via Tiburtina ponte iungitur marmoreo ,
(601) 
  moenia .  Quare libet ordine viam repetere qua is venerit .  Livius libro XXVI primum dicit Q.
(331) 
  primus Romanorum pontificum Romae instituit .  Isque , qui quartus praesenti anno celebratur ,
(102) 
fontis stagna Numici . '  Super quo Servius :  ` Ista iam ab incolis discuntur , quod ait ``
(14) 
  si in nostra Latina regione rebus praesentibus ita satis potero facere sicut Livii Patavini ,
(41) 
    exhauserit , effodiendisque postea thesauris ita applicuisse animum ut mentitos per singula
(112) 
    .  Conradinusque Carolum primum Andegavensem ita posse Neapolitano regno pellere confisus (
(248) 
Caietamque perducunt .  Nec tamen certiore gradu ita per singulas pedem figere poterimus quin
(389) 
         :  ` Tiburtinam villam mire aedificavit ita ut in ea et provinciarum et locorum
(432) 
         , quid moneatur ad prohibitionem . '  ` Ita ergo et hic data est quaedam similitudo de
(435) 
   terrae et de cauda obturat alteram . '  Atque ita voces illas quantum potest evitans , non exit
(554) 
  assolet ) ferrei sed aenei , frequentes infixi ita compresserant ut omnis humor perpetuo
(557) 
   dilatato , tantundem magnitudinis ferrea ( ut ita dixerim ) habuit navis quantum laricea prius
(563) 
    , quibus cubitalibus navis constructa erat , ita integros , ita politos ut nuper a fabri
(563) 
          navis constructa erat , ita integros , ita politos ut nuper a fabri ferrarii incudibus
(122) 
 malis artibus imbutis , et nos , dum essemus in Italia , audiebamus talia de quadam regione
(408) 
   duodeviginti coloniarum , quae , Hannibale in Italia agente , milites et pecuniam senatui dare
(423) 
       angeret . '  Et Plinius :  ` Simile et in Italia Marsorum genus durat , quos a Circae filio
(542) 
 frugiferis adeo pulchre est consita ut nulli in Italia quantumvis cultissimo consitionibus loco
(9) 
 fuisse videmus ut Livius libro LXXII enumeratis Italiae populis qui Bello Sociali defecerunt a
(35) 
    , indignum tamen ducere viros ipsos et simul Italiae imperare et myoparones ad piraticam
(138) 
       , annexum insulae post eum annum accessit Italiae . '  ` Aliud miraculum : '` a Circeis
(219) 
    , milibus decem terra est omnium - non solum Italiae , sed orbis totius - amoenissima , quod ,
(246) 
   facturum satis , qui in nulla reperiatur alia Italiae regione , tenebimus :  viis incedendo
(287) 
  ut - sive monasterii sive villae inter ceteras Italiae amoenissimae rusticanas inibi
(26) 
Livius XXVII scribit sub adventum Hasdrubalis in Italiam fuisse ad dies XXX suspensam ut plures
(55) 
   ` qualeae ' dictae) transmisso Mari Infero in Italiam redeunt , omnia Antiatum quondam litorum
(67) 
   per autumnum .  Palumbes cum mari transvolato Italiam relicturae sunt , aliquamdiu in nemoribus
(90) 
     ' :  ` dicunt quendam Corybantem venisse ad Italiam et tenuisse loca quae nunc Urbi vicina
(132) 
     , qui etiam Campanum habebant agrum .  Unde Italiam Ausoniam et Ausonium pelagus vocitatum
(420) 
    , relictis Colchis , Iasonem secuta est , ad Italiam pervenisse et populos quosdam circa
(436) 
    ad incantantem . '  Livius , bellum scribens Italicum libro LXXII ( quod , quia a Marsis
(299) 
 rem publicam administrare simulabat .  Appellat itaque Vergilius Hippolytum ` Virbium ' , id est 
(21) 
    , Antiatisque et urbis et portus , ac Romani item portus opera paucioribus annis mille integra
(66) 
             priusquam venisse sciantur .  Aliud item in Antiate agro est aucupium per autumnum . 
(89) 
      Ardeam et in hanc avem esse conversam . '  Item Servius , eodem libro , verbum exponens `
(110) 
si coeptam ibi navigationem continuasset .  Pari item infelicitate ad eandem Asturam se de fuga
(216) 
 defessi Lemurnarum venimus urbem . '  Et altero item quinto , sed extra viam Appiam , est Caieta 
(242) 
   Fregellas fuisse ostendimus superius .  Aliis item octo miliaribus abest Ceparanum nobile
(267) 
, medico non prohibente , bibam? '  Privernumque item vetustum , quinque a Setia distans , non ut
(277) 
 in colle situm pro Somnino dictum , a quo abest item quinque Terracina .  Hanc inter ubique
(316) 
 , Odoardi Columnae oppidum , et pariter secundo item miliario est Zinazanum .  Quod oppidum ,
(344) 
maluerunt quam civitatem Romanam , redditae . '  Item inferius :  ` Ferentinum inde , quamquam
(401) 
   in monte Rivus Frigidus , quo superato , alii item celsiores superandi sunt montes , Apennini
(448) 
    praesertim historiae deditissimus .  Suntque item ad Fucini et Celani oram Piscina , Veneris
(483) 
  unius populum pereuntem tempore mortis . '  Et item Livius infra :  ` C. Marius Praeneste
(490) 
    transtulit ( Sulla ) et argenti sex . ' .  ` Item ex reliqua omni victoria pridie transtulerat
(538) 
 est ubi speculum Dianae dicitur .  Et Nemorensi item oppidum proxime adiacet Cynthianum , quod a
(249) 
       .  Igitur Roma nunc petentibus Terracinam iter , est primum duodecimo miliario Marinum ,
(312) 
   nominis silva , in cuius medio bifurcatum est iter hoc nostrum :  et hinc ad dexteram XIIII a
(411) 
   Livii vigesimo sexto habetur ) per eius agrum iter fecit .  Eaque in regione interiit Valeria
(567) 
     nemus , Scythicae qua regna Dianae , quaque iter est Latiis ad summam fascibus Albam ;
(124) 
   comportarent . '  ` Post quae perfuncta opera iterum ad se redirent . '  ` Nec tamen in eis
(411) 
      vigesimo secundo scribit ) devastavit , et iterum vertens ab Urbe Roma ( sicut Livii
(351) 
   ex principibus Etruriae .  A Ferentino quinto itidem est Frusinona , de qua Livius :  `
(259) 
, Argiva iuventus . '  Deinceps a Velitris recto itinere institute est quarto decimo miliario
(314) 
 quem locum Gabios fuisse coniicimus .  Eo autem itinere in ipso Algidi silvae ingressu Regillus
(355) 
huius regionis alter limes .  Sed propinquo huic itinere sunt ad Zinazani dexteram :  Pallianum ,
(616) 
 promiserunt .  Sequiturque Livius in Hannibalis itinere .  Post Frusinatem , Ferentinatem , et
(214) 
     .  Dextrorsumque est lacus Fundanus .  Inde Itrum quinto miliario , quae civitas Lemurnarum
(379) 
  quam ad alios nostrae Latinae regionis limites itur , Tiburtina via a Tibure dicta , quam
(602) 
 libro XXVI primum dicit Q. Fulvium Flaccum cos. iturum Romam Hannibalem secutum via Appia et
(330) 
 ea ratione gloriosus pontifex fuit , quod annum Iubilaeum primus Romanorum pontificum Romae
(331) 
 Isque , qui quartus praesenti anno celebratur , Iubileus maiorem multo ceteris hucusque habuit
(44) 
 Antii vestigiorum angulo aedificatum , novam et iucundam in re parva considerationem efficit . 
(368) 
. '  ` Coloni ab Urbe mille quingenti missi bina iugera acceperunt . '  Id oppidum nunc dicitur
(401) 
 item celsiores superandi sunt montes , Apennini iugis quantumlibet altis comparandi , quorum in
(157) 
    septimo Vergilii super verbo , ` Circeiumque iugum ' , dicit :  ` circa hunc tractum Campaniae
(294) 
    Augusto , cuius mater fuierit Aricina .  Nam Iulia Caesaris soror genuit Attiam ex Balbo in
(25) 
    cibatione inter multa alia comedisse scribit Iulius Capitolinus .  Et quia aerem semper habuit
(371) 
 pondo viginti unica cibatione comedisse scribit Iulius Capitolinus .  Proximumque est Valmontoni
(426) 
     incantantionis Marsorum opinionem confirmat Iulius Capitolinus , ubi Vitam scribens
(487) 
optimus ibi parum fortunatus fuit :  nam scribit Iulius Capitolinus eum in secessu Praenestino
(123) 
quibus possent sive vellent ) viatoribus unde in iumenta verterentur necessariaque comportarent . 
(363) 
     hostes , Labicanos , consilia cum veteribus iungere . '  ` Labicos legati missi , cum
(583) 
     est appellatus .  Is in via Tiburtina ponte iungitur marmoreo , maximis tamen quae habere
(331) 
          , nisi exardescere incipiens praesenti Iunio pestilentia et multos absumpsisset , et
(158) 
 quod barbam numquam rasisset et colebatur etiam Iuno virgo quae Feronia dicebatur . '  Est autem
(189) 
  primus episcopus .  Servius tamen in VII dicit Iunonem virginem aliquando dictam fuisse `
(49) 
 sua reddita , cum eo ut aedes lucusque Sospitae Iunonis communis Laviniis cum populo Romano esset
(575) 
 .  Et Vergilius in VII :  ` quique arva Gabinae Iunonis ' , ubi Servius exponit :  ` Gabios diu
(158) 
:  ` circa hunc tractum Campaniae colebatur puer Iuppiter , qui Anxurus dicebatur quasi axiros ,
(111) 
 Trinacriam , Constantiae uxori suae hereditario iure avi sui Frederici superius dicti debitam ,
(289) 
    , de qua Livius , in VIII :  ` Aritini eodem iure quo Lavinii in civitatem accepti . '  Nunc
(369) 
  oppidum nunc dicitur Valmontone , quod proprio iure a nobili Comitum familia possessum , nuper
(451) 
     , frater eius , multa civilis pontificiique iuris et studiorum humanitatis doctrina magnaque
(253) 
  , et muri deiecti , et senatus inde abductus , iussique trans Tiberim habitare . '  ` In agrum
(321) 
  Aegypti reginam , eius monetam in Anagnia cudi iussit , unde dives est a Vergilio appellata . ' 
(397) 
   nono :  ` Populus Romanus bellum fieri Aequis iussit . '  ` Ad XL oppida , intra LX dies ,
(478) 
 libro LXXXVIII :  ` Praenestinos inermes occidi iussit . '  Quam crudelitatis maximae historiam
(353) 
    , et Silverio eodem genito Hormisda , quem , Iustiniano primo imperatore , Theodatus rex
(353) 
    ornata Romanis pontificibus , Hormisda patre Iusto per consulatus Symmachi et Boethii tempora 
(443) 
    introductas probabatur . )  Et Plinius dicit Iuvencum amnem supernatare Fucinum , qui Iuvencus
(443) 
  dicit Iuvencum amnem supernatare Fucinum , qui Iuvencus Romam a Marcio sit perductus .  Additque
(258) 
     gentem , Catillusque acerque Corax , Argiva iuventus . '  Deinceps a Velitris recto itinere
(384) 
, consternenda , ornanda , conservandaque Roma , iuvisse dicit constare quam eum ad omnia fortem
(159) 
virgo quae Feronia dicebatur . '  Est autem fons iuxta Terracinam qui aliquando dictus est ` Anxur
(163) 
        in Vita Tiberii imperatoris scribit :  ` iuxta Terracinam , in loco cui Praetorio nomen
(462) 
 loco altissimo in profundam vallem et per lucos iuxta ipsam urbem ubi incipiat esse navigabilis .
(593) 
    .  Plinius etiam dicit :  ` in Fidenati agro iuxta Urbem ciconiae nec pullos nec nidum faciunt
(3) 
       Sed cum id anno ante quarto tribus libris IV Eugenio Romano pontifici celeberrimo
(27) 
Ostiam , cum a Saracenis fuisset destructa , Leo IV pontifex Romanus instauratam Corsis replevit .
(188) 
      , datus est Caietanae ecclesiae a Gregorio IV Romano pontifice primus episcopus .  Servius
(362) 
 est oppidum , olim Labici , de quo Livius libro IV :  ` et renuntiatum est novos hostes ,
(597) 
   in VI :  ` urbem Fidenam ' .  Et Livius libro IV scribit :  Legatis Romanorum a Fidenatibus
(301) 
 , regis Porsenae filio , ad oppugnandum Ariciam iverant , amisso duce redeuntes Romam amice et
(177) 
  . '  Servius grammaticus Vergilii versum libri IX Aeneidos , ` tacitis regnavit Amyclis ' ,
(229) 
insulae duae :  Pandana et Pontia , sicut Livius IX libro dicit , colonia a Romanis deducta .  Eas
(323) 
, quia hernae Sabini saxum dicerent .  Livius in IX :  ` P. Cornelius Arvina , M. Tremulus coss.
(356) 
    , Verulae vetus oppidum , de quo Livius , in IX :  ` Verulanis suae leges , quia maluerunt
(519) 
  tradit , Petrus Columna possidebat hereditario jure sibi a patre relictum , sicut etiam tunc
(249) 
  Marianam villam fuisse ut credam facit proxima L. Murenae villa semi etiam integra , et praedium
(250) 
   viros originem duxisse Cicero in oratione Pro L. Murena affirmat .  Nuper autem in oppido quod
(437) 
      et Marsos .  Et libro LXXVI dicit Marsos a L. Cinna et Caecilio Pio legatis superatos pacem
(532) 
    amnis , qui apud locum caedis apostoli Pauli labens paludem `` Ad Aquas Salvias '' appellatam
(535) 
Numicum amnem efficit , quem apud Ardeam in mare labi diximus .  Ad eumque lacum est situm oppidum
(619) 
    Livius peritissime Hannibalem , qui esset in Labicano agro , movisse Algido , quia oppidum
(363) 
 libro IV :  ` et renuntiatum est novos hostes , Labicanos , consilia cum veteribus iungere . '  `
(365) 
       Labicis oriretur . '  ` Nuntiarunt legati Labicanos arma cepisse et cum Aequorum exercitu
(371) 
      quibus praesunt decus conservat .  Fuitque Labicanum olim uvis copiosum optimis , ex quibus
(618) 
  facta , sunt notissima .  Ex Anagnino autem in Labicanum venit , quem locum , maxima nominis
(362) 
  in Algido liquimus , primum est oppidum , olim Labici , de quo Livius libro IV :  ` et
(364) 
  datum adverterent animos ne quid novi tumultus Labicis oriretur . '  ` Nuntiarunt legati
(364) 
         , consilia cum veteribus iungere . '  ` Labicos legati missi , cum responsa inde
(366) 
  , captis direptisque illorum castris , oppidum Labicos corona circumdatum scalis captum diripuit
(367) 
   . '  ` Censuitque senatus frequentem coloniam Labicos deducendam . '  ` Coloni ab Urbe mille
(92) 
        volunt , qui aliquando , cum pestilentia laborarent , ver sacrum voverunt : '  ` unde
(346) 
 summa alacritate ductum . '  ` Ceterum ibi plus laboris et periculi fuit , et defensa summa vi
(604) 
quae loca partim in veteri Campania ( nunc Terra Laboris dicta ) , partim in Samnitibus , a nobis
(34) 
 , Druso , et Germanico ad otium relaxationemque laborum civilium , et additas fuisse aedes multas
(544) 
   esse submersas , quae nec adeo putres sint ut laceratae funiculos de industria alligatos nec
(187) 
  ` Hormiae ' diceba(n)tur - a bono portu , quem Lacones euormon dicunt .  Eam urbem amoenissimi
(178) 
  et Pollucis fuerunt et ab Amyclis , provinciae Laconiae civitate . '  ` Hi secundum sectam
(178) 
 Caietam et Terracinam oppidum est constitutum a Laconibus , qui comites Castoris et Pollucis
(193) 
      Strabo dehinc incipere sinum Gaietae sic a Laconibus nominatum , quod concava omnia ` Gaieta
(187) 
intrant mane egredi .  Deinceps haberi Formias , Laconicum aedificium , quae antea ` Hormiae '
(403) 
 sive a Claudio imperatore ) perducendis Romam a lacu Fucino aquis , ne conclusus aer cursum aquae
(404) 
 triginta milia servorum undecim annis emittendo lacu Fucino et aqua Romam perducenda tenuisse . 
(415) 
   Plinius sic asserit :  ` Gellianus auctor est lacu Fucino haustum Marsorum oppidum conditum a
(441) 
    similitudinem magnitudine habenti , ex eoque lacu ductos fuisse Fontes Aquae Martiae , qua
(444) 
      sit perductus .  Additque alibi Plinius in lacu Fucino piscem esse qui octenis natet pennis 
(459) 
   vero in dextra Anienis ripa , ab ipso Sublaci lacu ad vicum usque Varronis , incisus saxeo in
(544) 
aliquando audivit Nemorenses dicere naves suo in lacu binas esse submersas , quae nec adeo putres
(546) 
    et altissimis undique circumdato montibus in lacu sibi voluerint noscere animum adiecit ,
(547) 
       multos colligata in ordines ea ratione in lacu disposuit ut in ipsis , tamquam pontibus ,
(441) 
    scripsit , quam dicit excelso in monte sitam lacui Fucino imminere pelagi similitudinem
(457) 
     appellat , Sublaquaeum ) , nobile oppidum , lacui eiusdem et tamen prisci nominis imminens . 
(335) 
carcere mori coegerat .  Scribit Plinius Fucinum lacum , qui Marsorum appellatur , subterraneos
(420) 
       et populos quosdam circa Fucinum ingentem lacum habitantes , qui Marrubii appellabantur
(447) 
 Albam custodiendum fuisse missum .  Circumstant lacum Sancti Potiti , Sancti Ionae castella ,
(536) 
   apud Ardeam in mare labi diximus .  Ad eumque lacum est situm oppidum Nemus appellatum . 
(539) 
    ( licet nunc corruptum ) habuit .  Hunc vero lacum Dianae speculum a maioribus appellatum ,
(562) 
 multo ipsarum fistularum ordine ad medium usque lacum fuisse perductas , quae aedibus inservirent
(213) 
   imperator originem duxit .  Dextrorsumque est lacus Fundanus .  Inde Itrum quinto miliario ,
(314) 
     in ipso Algidi silvae ingressu Regillus est lacus , apud quem Aulus Postumius dictator
(440) 
  esset .  Abest a Talliacoccio Fucinus Marsorum lacus decimo miliaribus , et edito in colle
(531) 
         .  Est Albae Marinoque proximus Albanus lacus , emissorio cuius mirabili opere facto (
(533) 
Aquas Salvias '' appellatam efficit .  Estque is lacus , de quo vates Etruscus ( sicut Livius
(534) 
 Ariciaque pariter passus circiter quatuor mille lacus , quem Suetonius Tranquillus Nemorensem
(535) 
     quam reliquerit imperfectam .  Cuius quidem lacus aqua , mirabilis operis emissorio educta ,
(537) 
 versus hos exponens , ` audiit et Triviae longe lacus ' , dicit Nemus appellari lucum haud longe
(537) 
   appellari lucum haud longe ab Aricia , in quo lacus est ubi speculum Dianae dicitur .  Et
(540) 
       in circuitu bis mille passus complexo hic lacus dimidium obtinet .  Pars reliqua , ubi C.
(543) 
       consitionibus loco cedat .  Quantum autem lacus ipse maioribus fuerit gratus magnum hoc
(548) 
similiores , nonnulli , quorum partes fuerunt in lacus profundiora natando descendere et quanta
(560) 
   undique infudat multitudo , fistulae in fundo lacus inventae sunt plumbeae bicubitales
(581) 
 Plinius :  ` Anio , in monte Trebanorum ortus , lacus tres amoenitate nobiles , qui nomen dedere
(221) 
          circumdatas .  Per quae loca Scipionem Laeliumque conchas et umbilicos legisse Cicero
(222) 
       Cicero indicat in secundo De oratore :  ` Laelius et Scipio semper adinvicem rusticari
(50) 
        cum populo Romano esset . '  Quin potius Lanuvium a quo Murenarum gens Romae praeclara
(250) 
    , sed , ut ruinae indicant , vetustum fuisse Lanuvium , ex quo vetustissimo et celebratissimi
(251) 
       est litteris inscriptus maiusculis , quae Lanuvium illud oppidum esse ostendunt .  A Marino
(603) 
  in via pararent exercitui suo .  ( Setiaque et Lanuvium notissimae sunt et supra a nobis
(602) 
    Romam Hannibalem secutum via Appia et Setiam Lanuviumque praemisisse qui commeatus in via
(71) 
 quibus nunc ` falchonibus ' est nomen , quas in lapide bomboque fundae timent , declinando
(70) 
   viderint supereminere , contorta funda parvum lapidem , vel natura album vel gypso delinitum ,
(384) 
 fonte est , sic dictum .  Et Plinius Tiburtinum lapidem non magis ab ipso vocabulo Romae trito ,
(593) 
nec nidum faciunt ' , et alibi Romanos accepisse lapides ad structuram ex Fidenati agro circa
(69) 
      congregatas in arboribus considere , iactu lapidis et clamore territas , in aera volare
(463) 
     esse navigabilis .  Inde digredi ad metalla lapidis Tiburtini et eius qui est in Gabiis , qui
(251) 
       , a Prospero Columna cardinale possesso , lapis repertus est litteris inscriptus maiusculis
(557) 
  ferrea ( ut ita dixerim ) habuit navis quantum laricea prius habuerat .  et ferro insuper alia
(552) 
 ratione fabricatam fuisse apparet .  Navis tota lariceis asseribus trium digitorum crassitudine
(392) 
     .  Supra eam civitatem sunt montes ardui et late diffusi , in quibus fortissimi olim
(474) 
campos esse , alias aquationis gratia , alias ob latentes invasiones , in quarum una obsessus
(559) 
 argilla unum sicut etiam nunc sunt commixtum ex latericio et ferro bitumen efficerentur .  Dumque
(11) 
      regionem quae est circa Capuam , scimusque Latii appellationem a principio pauciora
(567) 
  , Scythicae qua regna Dianae , quaque iter est Latiis ad summam fascibus Albam ; excelsa de rupe
(1) 
                         LIBER II. Regio tertia. Latina Finis Etruriae ad Tiberim nos perducens
(14) 
cogimur applicare .  Nec satis scio si in nostra Latina regione rebus praesentibus ita satis
(239) 
 ea docebimus quae Liris ad sinistram in regione Latina habet .  Supra Traiectum oppidum , tribus
(247) 
  , tenebimus :  viis incedendo tribus , Appia , Latina , Tiburtina , quae inter se diversae ad
(311) 
 , quae nos ad Latinorum limites ducit , via est Latina , in qua primum decimo ab Urbe miliario
(441) 
 .  Eamque Strabo urbem ( ut appellat ) solam in Latina regione pro mediterranea scripsit , quam
(606) 
 Samnitibus , tamen habuit agrum suum in regione Latina .  Et nunc dicitur Pons Corvus .De quo
(626) 
 est reditum .  Quo in circuitu omnis regio olim Latina ( sive , ut nunc dicitur Latium , Campania
(237) 
     .  Sed iam limites attingimus nostrae huius Latinae regionis :  Sinuessam et Liris sive
(378) 
 , Caecanum , et Castrum , ubi alius est nostrae Latinae regionis ( nunc Campaniae ) limes . 
(379) 
.  Tertia restat nobis per quam ad alios nostrae Latinae regionis limites itur , Tiburtina via a
(605) 
     postea , Liri transmisso , agrum praesentis Latinae regionis attigit .  Primo , Fregellanum ,
(3) 
, urbem ipsam relinquentes , regionem in qua est Latinam novo volumine describemus.  Huius
(528) 
 titulo episcopatus gubernat vir summus , Graece Latineque eruditissimus et summa praeditus cum
(9) 
    Sociali defecerunt a Romanis , dicat auxilia Latini nominis et exterarum gentium missa populo
(78) 
dicit prope eam fuisse Aphrodisium ubi panagyrim Latini agerent .  Idque Plinius appellat lucum
(504) 
     autem populus Tusculis post rebelliones cum Latinis factas pepercit , sicut Livius in VIII
(47) 
 , cuius incolis postea ob Aeneae memoriam bello Latino Romani pepercerunt .  Sicut Livius VIII
(12) 
 temporibus floruit , ponere in Geographia fines Latinorum maritimam regionem ab ostiis Tiberinis
(13) 
    Plinium ( qui ab eo sumpsit ) secuturi , eam Latinorum regionem nostrae nunc Campaniae et
(134) 
       erat communis .  Et denique omnia fuerunt Latinorum usque ad Sinuessam .  Sed quicquid
(244) 
      partibus dicentur .  In mediterraneo autem Latinorum solo frequentes fuere urbes infinitaque
(311) 
    humanissimo possidetur .  Alia , quae nos ad Latinorum limites ducit , via est Latina , in qua
(314) 
  adversus Tarquinium Superbum patria eiectum et Latinorum exercitum Romanis bellum inferentem
(395) 
     et vivere rapto . '  Fuerunt vero ex primis Latinorum populis qui , Romana republica
(448) 
       , ad quae oppida est nostrae hac in parte Latinorum regionis limes .  Omissa vero sunt a
(460) 
          miliario veniebant .  Sed in hac eadem Latinorum regione ad praedictorum declarationem :
(571) 
  urbe ? '  Ultima nunc reliqua est nobis in hac Latinorum regione pars urbi Romae Tibur
(8) 
   , Vergilium in VII exponens , populos proprie Latinos appellatos dicit eos qui intererant
(9) 
       Albani montis viscerationi .  Quos quidem Latinos tanto amore Romanam gentem prosecutos
(328) 
arma Romanis intulerant , civitas sine suffragii latione data , concilia connubiaque adempta , et
(46) 
   oppido in maris litora duodeviginti miliarium latitudine silvis obtegitur .  Neque enim est
(594) 
Tiberim dividere agrum Veientem a Fidenate , mox Latium a Vaticano .  De hac Vergilius in VI :`
(626) 
omnis regio olim Latina ( sive , ut nunc dicitur Latium , Campania et Maritima ) est conclusa . 
(7) 
  montibus altis composuit legesque dedit . '  ` Latiumque vocari maluit , his quoniam latuisset
(7) 
    . '  ` Latiumque vocari maluit , his quoniam latuisset tutus in oris . '  Servius autem
(307) 
       .  Et Martialis poeta Aricinos porros sic laudat :  ` mittit praecipuos nemoralis Aricia
(268) 
  Camilla , quam virginem Vergilius miris effert laudibus :  ` Volsca de gente Camilla . 'Super
(491) 
   Livius libro XXIII Praenestinos milites miris laudibus quod , cum apud Cannas infelicissime
(573) 
Praenestini montis radicibus Algido proximum est Laurentii Columnae oppidum , nunc Gallicanum ,
(222) 
   tamquam e vinculis evolassent , et ad Caietam Laurentumque conchas et umbilicos legere
(271) 
        .  Solidior vero et certior Privernatium laus fuit illa argutissima oratoris eorum ad
(562) 
perductas , quae aedibus inservirent amplissimis lautissimisque , quas navibus praedictis
(156) 
 ` Cohors una , cum haud procul Anxur esset , ad Lautulas saltu angusto inter mare et montes
(509) 
         dicit :  ` per Anagninum agrum venit in Lavicanum , inde Algido Tusculanum petit . '  `
(313) 
        XIIII a Columna distat Valmontonum , ubi Lavicos fuisse ad finem huius regionis ostendemus
(47) 
         silvis obtegitur .  Neque enim est haec Lavinia , prima Aeneae urbs , cuius incolis
(281) 
  Nam tredecim fuerunt Albani reges de Aeneae et Laviniae gente .  Et Livius scribit , Alba a
(289) 
qua Livius , in VIII :  ` Aritini eodem iure quo Lavinii in civitatem accepti . '  Nunc vero
(49) 
     .  Sicut Livius VIII libro sic scribit :  ` Laviniis civitas data sacraque sua reddita , cum
(49) 
  eo ut aedes lucusque Sospitae Iunonis communis Laviniis cum populo Romano esset . '  Quin potius
(16) 
   Aeneas castra constituit - cum postea in agro Lavino castra fecerit ingentia , quorum vestigia
(261) 
 splendidus Anxur aquis , et non unius spectator lectulus undae , qui videt hinc puppes fluminis
(364) 
 , consilia cum veteribus iungere . '  ` Labicos legati missi , cum responsa inde retulissent
(365) 
novi tumultus Labicis oriretur . '  ` Nuntiarunt legati Labicanos arma cepisse et cum Aequorum
(137) 
 Gallis captam dixit , Clitarchus ab eo proximus legationem tantum ad Alexandrum missam ) , hic
(437) 
   LXXVI dicit Marsos a L. Cinna et Caecilio Pio legatis superatos pacem petisse a Sulla . 
(598) 
urbem Fidenam ' .  Et Livius libro IV scribit :  Legatis Romanorum a Fidenatibus occisis , quia ob
(528) 
 nunc et exarchatus Ravennatis Apostolicae Sedis legatus .  De campis , quos Strabo dicit aut ad
(26) 
 in maritimis habitatoribus gravem , sacrosancta lege populi Romani vacationem militiae et
(181) 
adfuturos et inani terrore civitas quassaretur , lege caverunt ne quis hostes nuntiaret adfuturos 
(224) 
        amoenissima .  De qua Cicero oratione In legem agrariam Rulli secunda sic habet :  `
(21) 
 , Strabonis temporibus inchoabat .  Unde , haec legens scribensque , in eam venio considerationem
(222) 
 et ad Caietam Laurentumque conchas et umbilicos legere consuevissent , et ad omnem animi
(171) 
.  Lucanus autem , accessum Caesaris primum post leges ad Rubiconem transgressas describens , sic
(343) 
    , Alatrinati , Verulano , Ferentinati , suae leges , quia maluerunt quam civitatem Romanam ,
(357) 
     , de quo Livius , in IX :  ` Verulanis suae leges , quia maluerunt quam civitatem Romanam ,
(360) 
  nominis civitas , cui simul cum Verulanis suae leges redditae a Romanis et connubium permissum .
(6) 
  indocile ac dispersum montibus altis composuit legesque dedit . '  ` Latiumque vocari maluit ,
(127) 
      millesimum centesimum et vigesimum , saepe legimus in Circeio monte fuisse arcem Circeiam ,
(221) 
  loca Scipionem Laeliumque conchas et umbilicos legisse Cicero indicat in secundo De oratore :  `
(214) 
    .  Inde Itrum quinto miliario , quae civitas Lemurnarum fuit , de qua Horatius :  ` tandem
(215) 
      fuit , de qua Horatius :  ` tandem defessi Lemurnarum venimus urbem . '  Et altero item
(27) 
    Ostiam , cum a Saracenis fuisset destructa , Leo IV pontifex Romanus instauratam Corsis
(546) 
    voluerint noscere animum adiecit , nosterque Leo Baptista Albertus , geometra nostro tempore
(562) 
      Caesarem Augustum indicantes .  Censuitque Leo Baptista fontis copiosissimi lucidissimique
(96) 
   colono , nunc Iacobus Columna possidet , quod Leone Romano pontifice , sicut coniicio , nominis
(447) 
     , et Celanum quod comitatus titulo possidet Leonellus Acclociamurus bonarum artium litteris
(18) 
  , et onera exciperent , ac rursus onerarent ut levatae naves facilius flumen attingerent .  Ea
(105) 
  est , qui ipse sacratus est : '  ` Vestae enim libari non nisi de hoc fluvio licebat . '  Post
(485) 
 concurrerunt et occisi sunt . '  Usi autem sunt libenter Romani principes eo secessu ad animi
(1) 
                                                 LIBER II. Regio tertia. Latina Finis Etruriae ad
(394) 
   terram exercent semperque recentes convectare libet praedas et vivere rapto . '  Fuerunt vero
(601) 
     circumdata , ad urbis Romae moenia .  Quare libet ordine viam repetere qua is venerit . 
(177) 
        . '  Servius grammaticus Vergilii versum libri IX Aeneidos , ` tacitis regnavit Amyclis ' 
(3) 
  offerebat.  Sed cum id anno ante quarto tribus libris IV Eugenio Romano pontifici celeberrimo
(9) 
      gentem prosecutos fuisse videmus ut Livius libro LXXII enumeratis Italiae populis qui Bello
(22) 
 Cinnae et Marii temporibus , cum scribat Livius libro LXXIX Cinnam et Marium quatuor exercitibus 
(40) 
   vertere funeribus triumphos . '  Livius autem libro LXXX scribit Cinnam et Marium expugnasse
(48) 
  Latino Romani pepercerunt .  Sicut Livius VIII libro sic scribit :  ` Laviniis civitas data
(80) 
 propinquus est amnis Numicus .  Vergilius autem libro septimo sic habet :  ` audacis Rutili ad
(89) 
   avem esse conversam . '  Item Servius , eodem libro , verbum exponens ` Sacranae acies ' :  `
(155) 
       munere eo functus esset . '  Octavo autem libro Livius habet :  ` Cohors una , cum haud
(169) 
   instaurasse Terracinensem portum .  Et Livius libro XXVI dicit Anxurinam coloniam habuisse
(170) 
      , quae adventu Hasdrubalis sit suspensa .  Libro autem XXI dicit Minucium a Fabio Maximo
(200) 
     decimo a Terracina miliario , de qua Livius libro VIII :  ` Fundanis , quod per fines eorum
(229) 
     duae :  Pandana et Pontia , sicut Livius IX libro dicit , colonia a Romanis deducta .  Eas
(304) 
    in foedere habitos benigne remisit .  Livius libro LXXX scribit Cinnam et C. Marium expugnasse
(338) 
 colonia olim et ipsa Hernicorum , de qua Livius libro tertio :  ` progressus Tullius ad caput
(340) 
` progressus Tullius ad caput Ferentinum . '  Et libro VII :  ` Ferentinum urbem Hernicorum vi
(342) 
  ` Ferentinum urbem Hernicorum vi cepit . '  Et libro nono :  ` Hernicorum tribus populis ,
(362) 
primum est oppidum , olim Labici , de quo Livius libro IV :  ` et renuntiatum est novos hostes ,
(396) 
 republica crescente , deleti sunt .  Nam Livius libro nono :  ` Populus Romanus bellum fieri
(406) 
vetustissimi fuerunt Carseoli , de quibus Livius libro decimo scribit :  ` eodem anno Carseolos
(408) 
   colonia in agrum Aequicolorum deducta . '  Et libro XXVII dicit eam fuisse unam duodeviginti
(417) 
    claras ex sequentibus apparebit .  Vergilius libro VII :  ` Quin et Marrubia venit de gente
(436) 
          . '  Livius , bellum scribens Italicum libro LXXII ( quod , quia a Marsis inchoavit ,
(437) 
 rebellarunt enumerat Marrucinos et Marsos .  Et libro LXXVI dicit Marsos a L. Cinna et Caecilio
(440) 
Marsorum , Romana colonia , sicut Livium diximus libro X scripsisse , qui et libro XXVII eam
(440) 
sicut Livium diximus libro X scripsisse , qui et libro XXVII eam fuisse dicit unam ex duodeviginti
(446) 
 noxiis usos fuisse .  Et nos in Livio invenimus libro LXI Q. Fabium Maximum consulem , Pauli
(475) 
in quarum una obsessus Marius interiit .  Livius libro LXXXVII scribit :  ` Sulla C. Marium ,
(477) 
           , in oppido Praeneste obsedit . '  Et libro LXXXVIII :  ` Praenestinos inermes occidi
(491) 
    quindecim milia . '  Prosequitur vero Livius libro XXIII Praenestinos milites miris laudibus
(508) 
         ex his quorum consul fuerat . '  Livius libro XXVI accessum Hannibalis ad urbem Romam
(597) 
         in VI :  ` urbem Fidenam ' .  Et Livius libro IV scribit :  Legatis Romanorum a
(602) 
   ordine viam repetere qua is venerit .  Livius libro XXVI primum dicit Q. Fulvium Flaccum cos.
(546) 
qui de re aedificatoria elegantissimos composuit libros , ad id operis est vocatus .  Hic vasa
(105) 
: '  ` Vestae enim libari non nisi de hoc fluvio licebat . '  Post Antium est quinto miliario
(10) 
nostrae ac superiorum aliquot saeculorum morem ( licet absurdum ) secuti , Campaniam et Maritimam
(196) 
       moriens famam , Caieta , dedisti . '  Sed licet Caietae sinus arxque Celebris et
(531) 
  lacus , emissorio cuius mirabili opere facto ( licet tenues ) effluant aquae .  Origo nunc
(538) 
     , quod a Cynthia , quae et Trivia , nomen ( licet nunc corruptum ) habuit .  Hunc vero lacum
(586) 
  Secundusque est viae Numentanae pons , et ipse licet integer , ornamentis quae maxima habuit
(606) 
    attigit .  Primo , Fregellanum , qui locus , licet fuerit in Samnitibus , tamen habuit agrum
(560) 
    in quantumvis maximam longitudinem producere licuit .  Earum vero singulis elegantes
(549) 
 in morsum capturamque applicare .  Tandem capta ligataque ad proram navis , cum integra non
(547) 
       appensos rudentibus captam mordicus navem lignarii artis eius periti attraherent .  Et a
(556) 
defensionem .  Nam cum argilla et creta quicquid ligneae soliditatis navem intus compegerat ad
(354) 
        Ceperanum , nostrae huius regionis alter limes .  Sed propinquo huic itinere sunt ad
(378) 
 est nostrae Latinae regionis ( nunc Campaniae ) limes .  Tertia restat nobis per quam ad alios
(448) 
     est nostrae hac in parte Latinorum regionis limes .  Omissa vero sunt a nobis superius nulli
(237) 
     , Funda Sotere , patre Concordio .  Sed iam limites attingimus nostrae huius Latinae regionis
(311) 
      possidetur .  Alia , quae nos ad Latinorum limites ducit , via est Latina , in qua primum
(379) 
nobis per quam ad alios nostrae Latinae regionis limites itur , Tiburtina via a Tibure dicta ,
(118) 
   enim a continenti separabatur , quas exclusit limus de Albanis montibus fluens , et dicebatur `
(141) 
        supra quod Terracina oppidum , Volscorum lingua Anxur dictum , ubi fuere Amyclae a
(322) 
    appellata . '  Hernicos autem Servius Sabina lingua a saxosa patria dictos vult , quia hernae
(500) 
    urbium aliud dorsum esse , quod inter tibias linquit Algidum .  Et illud quidem dorsum esse
(258) 
  in VII :  ` Tum gemini fratres Tiburtia moenia linquunt , fratris Tiburti dictam cognomine
(559) 
   .  Observatumque fuisse videmus ut , concocto liquefactoque ferro priusquam refrixisset ,
(556) 
         esset , ferrum vehementi igne concoctum liquefactumque super infuderunt .  Quo ad digiti
(375) 
     .  Hinc Martialis coquus poeta :  ` Potabis liquidum Signina morantia ventrem ? '  ` Ne
(362) 
      .  Altera autem via , quam medio in Algido liquimus , primum est oppidum , olim Labici , de
(240) 
   , tribus milibus passuum a mari distans , est Liri contiguum Speninum castellum .  A quo
(605) 
a nobis infra sunt indicata .  Hannibal postea , Liri transmisso , agrum praesentis Latinae
(453) 
      , Casa Corbola , Sanctus Gregorius , Rocha Liricis dicta .  Sunt etiam his proxima oppida 
(219) 
est Caieta , a qua nunc urbe ad Traiectum ( sive Lirim ) fluvium , nunc Gaurianum appellatum ,
(247) 
, Latina , Tiburtina , quae inter se diversae ad Lirim amnem et Sinuessam Caietamque perducunt . 
(337) 
 , ac autumno ingentem evomit vim aquarum , quae Lirim amnem a Sancto Vito oriundum adaugent . 
(604) 
     et Casinatem , Interamnam , ac Fregellas ad Lirim venisse , quae loca partim in veteri
(625) 
 ostiis Tiberinis secundum Maris Inferi litus ad Lirim ( sive Gaurianum ) et inde per Marsos et
(238) 
  nostrae huius Latinae regionis :  Sinuessam et Liris sive Gauriani ostia , et maritimam
(239) 
   ad mediterraneam redeamus , ea docebimus quae Liris ad sinistram in regione Latina habet . 
(243) 
   Ceparanum nobile oppidum .  Reliqua ad fontem Liris proximius accedentia in Vestinorum
(456) 
  Piscianum et Sanctus Vitus oppidum , fonte uno Liris ( sive Gauriani ) , quem propinquum habet ,
(469) 
  .  Et alio loco de pavimentis tractans , dicit lithostrota acceptavere iam sub Sulla , parvulis
(46) 
    Prosperi Columnae cardinalis oppido in maris litora duodeviginti miliarium latitudine silvis
(116) 
, in Vergilii septimo , super ` Circeae raduntur litora terrae ' :  ` Mons est , ante insula fuit 
(43) 
    Antiatum nunc esse nullam , sed in mari , in litore , in nemoribus mirandas exstare ruinas
(219) 
    speciosasque exciperent .  Post speluncas in litore est Caieta , a qua nunc urbe ad Traiectum 
(195) 
    Vergilius , septimi principio :  ` tu quoque litoribus nostris , Aeneia nutrix , aeternam
(55) 
     in Italiam redeunt , omnia Antiatum quondam litorum supercilia passuum quinque milibus
(561) 
.  Earum vero singulis elegantes insculptae sunt litterae , auctorem ut coniicimus navis suum
(515) 
       , alii ad mare .  Haec sumpsimus paene ad litteram ex Strabone de hac regione Columnensi
(438) 
         est Romanorum civium crudelitates et ad litterarum studia se contulit :  unde factum est
(410) 
   , Iohannem cardinalem Tarentinum philosophiae litterarumque sacrarum doctrina clarissimum . 
(251) 
 Columna cardinale possesso , lapis repertus est litteris inscriptus maiusculis , quae Lanuvium
(447) 
 possidet Leonellus Acclociamurus bonarum artium litteris praesertim historiae deditissimus . 
(174) 
O nemus , o fontes , solidumque madentis harenae litus , et aequoreis splendidus Anxur aquis . ' 
(218) 
       consitionibus amoenissimos .  Et secundum litus marisque undas a Terracina petitur turris
(261) 
O nemus , o Fontes , solidumque madentis harenae litus , et aequoreis splendidus Anxur aquis , et
(278) 
     montuosam et eam viam , quae primo secundum litus est descripta , habetur Appia , eiusque
(625) 
       ab ostiis Tiberinis secundum Maris Inferi litus ad Lirim ( sive Gaurianum ) et inde per
(14) 
rebus praesentibus ita satis potero facere sicut Livii Patavini , Divi Augusti , Vergilii ,
(411) 
        , et iterum vertens ab Urbe Roma ( sicut Livii vigesimo sexto habetur ) per eius agrum
(446) 
     in custodia noxiis usos fuisse .  Et nos in Livio invenimus libro LXI Q. Fabium Maximum
(361) 
   permissum .  Hinc Babucum , olim civitas apud Livium Bovillarum nomine nota , deinde Turritium 
(440) 
      est Alba Marsorum , Romana colonia , sicut Livium diximus libro X scripsisse , qui et libro
(9) 
     Romanam gentem prosecutos fuisse videmus ut Livius libro LXXII enumeratis Italiae populis qui
(22) 
  Ostia Cinnae et Marii temporibus , cum scribat Livius libro LXXIX Cinnam et Marium quatuor
(26) 
  et publicorum munerum habuit , quam vacationem Livius XXVII scribit sub adventum Hasdrubalis in
(29) 
Post Ostium Antium est , Romana colonia , de qua Livius in VIII :  ` Antium nova colonia missa ' .
(40) 
   vel superbos vertere funeribus triumphos . '  Livius autem libro LXXX scribit Cinnam et Marium
(48) 
        bello Latino Romani pepercerunt .  Sicut Livius VIII libro sic scribit :  ` Laviniis
(143) 
    , quae et ipsi a vetustissimis acceperunt .  Livius vero , XLVI , scribit Pontinas paludes a
(146) 
     Mare Inferum attingebat .  Terracinam dicit Livius , cum fuisset a Romanis direpta , causam
(155) 
 munere eo functus esset . '  Octavo autem libro Livius habet :  ` Cohors una , cum haud procul
(169) 
n)um Pium instaurasse Terracinensem portum .  Et Livius libro XXVI dicit Anxurinam coloniam
(191) 
 :  unde locus apud quem colebatur sit dictus .  Livius in VIII :  ` Formianis , quod per fines
(200) 
    Fundana decimo a Terracina miliario , de qua Livius libro VIII :  ` Fundanis , quod per fines
(229) 
pelago insulae duae :  Pandana et Pontia , sicut Livius IX libro dicit , colonia a Romanis deducta
(252) 
        sunt Velitrae , civitas vetusta , de qua Livius in octavo :  ` In Veliternos veteres cives
(282) 
  Albani reges de Aeneae et Laviniae gente .  Et Livius scribit , Alba a Romanis destructa ,
(288) 
   miliario Aricia olim civitas vetusta , de qua Livius , in VIII :  ` Aritini eodem iure quo
(304) 
   obsides in foedere habitos benigne remisit .  Livius libro LXXX scribit Cinnam et C. Marium
(323) 
     vult , quia hernae Sabini saxum dicerent .  Livius in IX :  ` P. Cornelius Arvina , M.
(338) 
 Romana colonia olim et ipsa Hernicorum , de qua Livius libro tertio :  ` progressus Tullius ad
(351) 
A Ferentino quinto itidem est Frusinona , de qua Livius :  ` Frusinates tertia parte agri damnati 
(356) 
    , Anticulum , Verulae vetus oppidum , de quo Livius , in IX :  ` Verulanis suae leges , quia
(362) 
     , primum est oppidum , olim Labici , de quo Livius libro IV :  ` et renuntiatum est novos
(396) 
 Romana republica crescente , deleti sunt .  Nam Livius libro nono :  ` Populus Romanus bellum
(406) 
In qua vetustissimi fuerunt Carseoli , de quibus Livius libro decimo scribit :  ` eodem anno
(411) 
  regionem est perventum , quam Hannibal ( sicut Livius vigesimo secundo scribit ) devastavit , et
(436) 
   potest evitans , non exit ad incantantem . '  Livius , bellum scribens Italicum libro LXXII (
(475) 
     , in quarum una obsessus Marius interiit .  Livius libro LXXXVII scribit :  ` Sulla C. Marium
(483) 
   populum pereuntem tempore mortis . '  Et item Livius infra :  ` C. Marius Praeneste obsessus a
(491) 
    centum quindecim milia . '  Prosequitur vero Livius libro XXIII Praenestinos milites miris
(504) 
 rebelliones cum Latinis factas pepercit , sicut Livius in VIII scribit :  ` Tusculanis servata
(508) 
    triumphavit ex his quorum consul fuerat . '  Livius libro XXVI accessum Hannibalis ad urbem
(533) 
 Estque is lacus , de quo vates Etruscus ( sicut Livius refert ) praedixit futurum ut , si
(573) 
diximus , olim Gabii fuerunt vetustissimi , quos Livius in primo dicit fraude Sexti Tarquinii
(582) 
 nomen dedere Sublaqueo , defert in Tiberim . '  Livius scribit Camillum apud Anienem Gallos ,
(597) 
  hac Vergilius in VI :  ` urbem Fidenam ' .  Et Livius libro IV scribit :  Legatis Romanorum a
(602) 
    libet ordine viam repetere qua is venerit .  Livius libro XXVI primum dicit Q. Fulvium Flaccum
(608) 
 Latina .  Et nunc dicitur Pons Corvus .  De quo Livius in sexto :  ` Hannibal infestius
(615) 
      fuit Fregellana colonia M. Sextilio , quem Livius dicit respondisse pro duodeviginti
(616) 
      et tributa dare promiserunt .  Sequiturque Livius in Hannibalis itinere .  Post Frusinatem ,
(619) 
diximus Valmontonem nunc appellari .  Dicit enim Livius peritissime Hannibalem , qui esset in
(621) 
      Marinum silvis petitur .  Et quia sequitur Livius Hannibalem :  ` cum non esset Tusculi
(126) 
monte oppidum fuit quod et Circeium dictum est , Liviusque utrumque Circeios appellat .  Sed nos
(90) 
       Corybantem venisse ad Italiam et tenuisse loca quae nunc Urbi vicina sunt , et ideo populos
(219) 
     appellant ) consita interfluunt irrigantque loca .  Praecipuusque fons decimo post primam
(221) 
  celebri pulcherrimoque circumdatas .  Per quae loca Scipionem Laeliumque conchas et umbilicos
(233) 
     Fundorum , in via Appia .  Haec autem omnia loca boni vini copiam habere dicit Strabo .  Et
(513) 
  magnificentissimi apparatus , et continua esse loca , quae ad Albanum vergunt montem , eandem
(517) 
   sunt descripti .  Sed minora non ponit Strabo loca , qui Horatii Flacci poetae villam omisit
(604) 
          , ac Fregellas ad Lirim venisse , quae loca partim in veteri Campania ( nunc Terra
(617) 
 Frusinatem , Ferentinatem , et Anagninum , quae loca nunc , parva nominis mutatione facta , sunt
(445) 
   .  Alba vero dicit Strabo , quia esset natura loci et munimento arcis valida , saepe Romanos
(186) 
    Terracinam attingere fossam plenam in multis locis palustribus et fluvialibus aquis ,
(513) 
     aquisque abundantem , et paulatim multis in locis in altum attolli , habereque regiam
(522) 
quae proximis pariter Griptae Ferratae et Marino locis fornices e manu factos cavernasque habere
(600) 
       sunt .  Facta est alicubi superioribus in locis mentio accessus Hannibalis a Capua , tunc a
(56) 
      in fundi proprii et magno pretio comparati loco ad particulam retium propriam venientes
(149) 
  Ahala , cum imminentem urbi collem cepissent , loco altiore ( qua nullum erat praesidium )
(163) 
  imperatoris scribit :  ` iuxta Terracinam , in loco cui Praetorio nomen est , cenante eo ,
(291) 
     , in VII , ministrasse tela Aeneae , quo in loco appellat eam ` potentem ' , quia fuit
(293) 
  , quia vicina esset Pontinae paludi .  Et alio loco dicit Ariciam a Vergilio appellari ` matrem 
(302) 
    fuit datus ad habitandum in urbe celeberrimo loco vicus semper postea ` Tuscus ' appellatus . 
(336) 
  Et sive Plinii textus ( ut saepe alibi ) eo in loco corruptus sive aliter vitiatus et mutilatus
(336) 
     est , non satis potuimus intellegere quo in loco fluvium ille oriri affirmet .  Sed fontem
(445) 
munimento arcis valida , saepe Romanos praesidii loco servandis in custodia noxiis usos fuisse . 
(462) 
 habere cataractem , quem facit Anio decidens ex loco altissimo in profundam vallem et per lucos
(469) 
 inaurationes dicerentur Praenestinae .  Et alio loco de pavimentis tractans , dicit lithostrota
(473) 
.  Additque Strabo , quamquam utraque munito sit loco , positum tamen munitiore Praenestum , quod
(517) 
  poetae villam omisit illis in montibus sitam , loco quem Sancti Iohannis in Campo Horatii nunc
(542) 
   in Italia quantumvis cultissimo consitionibus loco cedat .  Quantum autem lacus ipse maioribus
(622) 
certissimum nobis facit , quod superiore diximus loco , Gabios fuisse quod nunc est oppidum
(260) 
         aetate consueverit ) navigabilis , quam locorum vicinitatem Martialis coquus poeta
(389) 
mire aedificavit ita ut in ea et provinciarum et locorum celeberrima nomina poneret . '  De Tibure
(140) 
       : '  ` a Circeis palus Pontina est , quem locum XXIIII urbium fuisse Mucianus ter cos.
(313) 
 sinistram minore spatio abest Gallicanum , quem locum Gabios fuisse coniicimus .  Eo autem
(532) 
    aquae .  Origo nunc habetur amnis , qui apud locum caedis apostoli Pauli labens paludem `` Ad
(618) 
  .  Ex Anagnino autem in Labicanum venit , quem locum , maxima nominis mutatione facta , diximus
(82) 
fundasse colonis , praecipiti delata Noto . '  ` Locus Ardea quondam dictus avis et nunc magnum
(190) 
     aliquando dictam fuisse ` Formiam ' :  unde locus apud quem colebatur sit dictus .  Livius in
(346) 
     fuit , et defensa summa vi moenia sunt , et locus erat munimento naturaque tutus . '  ` Sed
(606) 
   regionis attigit .  Primo , Fregellanum , qui locus , licet fuerit in Samnitibus , tamen habuit
(31) 
:  ` Antium nova colonia missa ' .  ` Naves inde longae abductae interdictumque mare . '  Et infra
(161) 
     est ` Anxur ' .  Et infra Servius :  ` Haud longe a Terracina oppidum est Satura , et eius
(537) 
       versus hos exponens , ` audiit et Triviae longe lacus ' , dicit Nemus appellari lucum haud
(537) 
longe lacus ' , dicit Nemus appellari lucum haud longe ab Aricia , in quo lacus est ubi speculum
(57) 
        illae retibus intricentur , si aliqua de longissimo volatu fessa extra rete in sabulum
(560) 
  fundo lacus inventae sunt plumbeae bicubitales longitudine , firmissima crassitudine , quas
(560) 
 ac compagine combasiantes in quantumvis maximam longitudinem producere licuit .  Earum vero
(69) 
        suspendunt .  Exinde palumbes quascumque longo tractu viderint congregatas in arboribus
(413) 
       consecrari - patria .  A qua civitate per Longobardorum tempora Marsorum nomen in Valeriam
(184) 
   et Lucilius satiricus : '  ` mihi necesse est loqui , nam scio Amyclas tacendo periisse . ' 
(171) 
  viam Appiam in agrum Romanum iret praedatum .  Lucanus autem , accessum Caesaris primum post
(479) 
 iussit . '  Quam crudelitatis maximae historiam Lucanus in II perstringit his verbis :  ` Iam
(565) 
     defensionem claviculis aeneis communisti .  Lucanus in tertio viam , sicut supra diximus ,
(426) 
   incantationem collegisse , eosque subito ante lucem , ut solet populus ad ludos celebres com
(433) 
   aspidem de tenebrosa caverna . '  ` Utique in lucem vult educere . '  ` Illa autem amando
(219) 
, quod , fontibus ibi scatentibus , aquae passim lucidissimae citrangulis arantiisque ( ut nostri
(562) 
  .  Censuitque Leo Baptista fontis copiosissimi lucidissimique ad Nemorense oppidum scatentis
(369) 
   possessum , nuper magno privatum est decore , Lucido diacono cardinali studiorum humanitatis
(250) 
   , et praedium Portium vulgo notum .  Eademque Lucii Murenae villa , priscum nunc quoque
(523) 
  Est etiam Tusculo propinquum olim Lucullanum , Lucii Luculli villa , cui nunc dicitur Frascatum 
(183) 
      , unde Vergilius appellavit eas tacitas et Lucilius satiricus : '  ` mihi necesse est loqui 
(203) 
ducem rebellionis exhibens , Romanos compulit ut Lucium Papirium cos. in eos mitterent . '  ` Fusi
(506) 
 inter insignia fortunae variantis exempla ponit Lucium Furium Tusculanum :  ` Is Tusculanorum
(462) 
    ex loco altissimo in profundam vallem et per lucos iuxta ipsam urbem ubi incipiat esse
(484) 
Livius infra :  ` C. Marius Praeneste obsessus a Lucretio Ofella Sullanarum partium , cum per
(523) 
 admissuras .  Est etiam Tusculo propinquum olim Lucullanum , Lucii Luculli villa , cui nunc
(523) 
etiam Tusculo propinquum olim Lucullanum , Lucii Luculli villa , cui nunc dicitur Frascatum , ubi
(79) 
        Latini agerent .  Idque Plinius appellat lucum Iovis Indigetis , cui propinquus est amnis
(537) 
et Triviae longe lacus ' , dicit Nemus appellari lucum haud longe ab Aricia , in quo lacus est ubi
(49) 
     data sacraque sua reddita , cum eo ut aedes lucusque Sospitae Iunonis communis Laviniis cum
(426) 
, eosque subito ante lucem , ut solet populus ad ludos celebres com venire , effudisse , multosque
(287) 
      nunc familiae nobili nomen fluxit .  In eo Ludovicus cardinalis Aquileiensis , Romani
(222) 
   consuevissent , et ad omnem animi remissionem ludumque descenderent . '  Quo quidem in decem
(487) 
         amisisse , quem non plus diebus quinque luxerit .  Et Plinius de metallis tractans sic
(428) 
    scripta .  Propheta namque David , in Psalmo LVII , sic habet :  ` Furor illis secundum
(398) 
 fieri Aequis iussit . '  ` Ad XL oppida , intra LX dies , omnia oppugnando ceperunt , quorum
(446) 
  usos fuisse .  Et nos in Livio invenimus libro LXI Q. Fabium Maximum consulem , Pauli nepotem ,
(9) 
gentem prosecutos fuisse videmus ut Livius libro LXXII enumeratis Italiae populis qui Bello
(436) 
    . '  Livius , bellum scribens Italicum libro LXXII ( quod , quia a Marsis inchoavit , dictum
(22) 
  et Marii temporibus , cum scribat Livius libro LXXIX Cinnam et Marium quatuor exercitibus , ex
(437) 
       enumerat Marrucinos et Marsos .  Et libro LXXVI dicit Marsos a L. Cinna et Caecilio Pio
(40) 
     funeribus triumphos . '  Livius autem libro LXXX scribit Cinnam et Marium expugnasse Antium .
(304) 
 foedere habitos benigne remisit .  Livius libro LXXX scribit Cinnam et C. Marium expugnasse
(475) 
    una obsessus Marius interiit .  Livius libro LXXXVII scribit :  ` Sulla C. Marium , exercitu
(477) 
     , in oppido Praeneste obsedit . '  Et libro LXXXVIII :  ` Praenestinos inermes occidi iussit 
(415) 
       Marsorum oppidum conditum a Marsya , duce Lydorum . '  Et ea in regione Albam et Marrubiam
(108) 
    fidens . '  Ad quam parum feliciter divertit M. Cicero Antonii gladios fugiens :  evasurus
(324) 
      .  Livius in IX :  ` P. Cornelius Arvina , M. Tremulus coss. concilium populorum omnium
(438) 
    hoc id felicitatis Romae urbi attulit , quod M. Cicero in eo militans abominatus est Romanorum
(599) 
, quibus occisis , Fidenates cum defecissent , a M. Aemilio dictatore victi et Fidenae captae ac
(615) 
   rediit . '  Ornataque fuit Fregellana colonia M. Sextilio , quem Livius dicit respondisse pro
(547) 
  in ipsis , tamquam pontibus , hincinde starent machinae , quibus per harpagones ferreos
(235) 
       :  ` Caecubae vites in Pontinis paludibus madent . '  Vestusta est autem utraque civitas et
(174) 
  Faustinum :  ` O nemus , o fontes , solidumque madentis harenae litus , et aequoreis splendidus
(261) 
   versibus :  ` O nemus , o Fontes , solidumque madentis harenae litus , et aequoreis splendidus
(95) 
una ex duodeviginti coloniis quae , dum Hannibal magis urgeret Romanos , militiam et collationem
(334) 
       , Romamque captivum abduxerit , ubi nulla magis ratione alia diem male obiisse creditus est
(384) 
 sic dictum .  Et Plinius Tiburtinum lapidem non magis ab ipso vocabulo Romae trito , consternenda
(458) 
    utrumque fama celebratum beati Benedicti non magis diutina conversatio ibi habita quam eius
(529) 
      nunc solis rectos ruinis et silvis proprie magis campos appellari posse constat .  Cum autem
(555) 
     .  Interior vero navis pars non ab imbribus magis et humore quam ab igne et ferro certissimam
(328) 
latione data , concilia connubiaque adempta , et magistratibus praeter quam sacrorum curatione
(137) 
, eo volumine quod scribit Nicodoro Atheniensium magistratu , qui fuit urbis nostrae
(84) 
   Ardea nomen . '  Et infra :  ` quinque adeo , magna positis incudibus , urbes tela novant : '  
(114) 
     est percussus .  Deinceps est Circeius mons magna parte mari circumdatus , in quo Circen
(287) 
    Sabella aedificavit , paene funditus dirutum magna instauravit impensa adeo ut - sive
(226) 
via vendibilis Herculanea multarum deliciarum et magnae pecuniae . '  Suntque deinceps Castellonum
(546) 
 minus vetustatis indagator curiosissimus , quid magnae naves parvo et altissimis undique
(451) 
         iuris et studiorum humanitatis doctrina magnaque prudentia nunc claret , cum tamen
(218) 
   speluncas patere ingentes , quae habitationes magnas speciosasque exciperent .  Post speluncas
(34) 
       civilium , et additas fuisse aedes multas magnificentissimi operis , cum antea Antiates
(387) 
          ruinae , cum aliorum paene infinitorum magnificentissimi operis aedificiorum tum villae
(513) 
    in locis in altum attolli , habereque regiam magnificentissimi apparatus , et continua esse
(522) 
abundantiam videmus esse maximam .  Regiae autem magnificentissimi ( ut Strabo dicit ) apparatus
(458) 
  quam eius toto orbe notissimum ibi aedificatum magnifici operis monasterium .  Cernitur vero in
(198) 
  , quem tamen Aelius Spartianus ab Antonino Pio magnis exstructionibus instauratum scribit .  Et
(439) 
    factum est ut Roma ingenium haberet quod sua magnitudine illi par esset .  Abest a
(441) 
sitam lacui Fucino imminere pelagi similitudinem magnitudine habenti , ex eoque lacu ductos fuisse
(420) 
     quasi circa mare habitantes propter paludis magnitudinem , docuisse remedia contra serpentes 
(557) 
duorum crassitudinem sensim dilatato , tantundem magnitudinis ferrea ( ut ita dixerim ) habuit
(56) 
    .  Sedensque unusquisque in fundi proprii et magno pretio comparati loco ad particulam retium
(68) 
    Neptunienses retia quam maxima in id aucupii magno parata impendio suspendunt .  Exinde
(369) 
 iure a nobili Comitum familia possessum , nuper magno privatum est decore , Lucido diacono
(625) 
, prisca quarum nomina nullus novit .  Sed iam , magno circuitu ab ostiis Tiberinis secundum Maris
(70) 
   , in aera volare compellunt .  Dumque aves in magnum coactas numerum advolando , tensis retium
(82) 
  . '  ` Locus Ardea quondam dictus avis et nunc magnum manet Ardea nomen . '  Et infra :` quinque
(543) 
Quantum autem lacus ipse maioribus fuerit gratus magnum hoc tempore apparuit argumentum .  Prosper
(276) 
    ripis . '  Circumstantque Privernum oppidula Maientia , arx Gorga , et arx Sicca .  Somninum
(145) 
pars , quam paludem faciunt amnes duo , e quibus maior Aufens appellatus , apud Terracinam olim
(278) 
      ab Urbe est Alba , qua quidem in via multo maiora sunt aedificiorum monumentorumque et
(331) 
qui quartus praesenti anno celebratur , Iubileus maiorem multo ceteris hucusque habuit populorum
(350) 
    Othonis imperatoris , qui Galbae successit , maiores ortos fuisse oppido Ferentino , familia
(563) 
 Pulchrum autem et paene mirum est videre clavos maiores aeneos , quibus cubitalibus navis
(76) 
     nostri temporis populus nuptias et convivia maiori ex parte parat .  Melioris namque saporis
(515) 
     ante quadringentos annos ( sicut nunc est ) maiori ex parte subiecta .  Et quidem apud
(539) 
   ) habuit .  Hunc vero lacum Dianae speculum a maioribus appellatum , Romana re florente , eo
(543) 
          loco cedat .  Quantum autem lacus ipse maioribus fuerit gratus magnum hoc tempore
(251) 
        , lapis repertus est litteris inscriptus maiusculis , quae Lanuvium illud oppidum esse
(334) 
   abduxerit , ubi nulla magis ratione alia diem male obiisse creditus est quam quia simplicem
(122) 
 in bestias . '  Et infra :  ` Nam de mulieribus malis artibus imbutis , et nos , dum essemus in
(123) 
     illarum partium : '  ` mulieres imbutas his malis artibus in caseo dare solere ( quibus
(447) 
          , Transacum , Gaianum , Avecianum , et Mallianum oppida , et Celanum quod comitatus
(343) 
    , Verulano , Ferentinati , suae leges , quia maluerunt quam civitatem Romanam , redditae . ' 
(357) 
 Livius , in IX :  ` Verulanis suae leges , quia maluerunt quam civitatem Romanam , redditae . '  
(7) 
composuit legesque dedit . '  ` Latiumque vocari maluit , his quoniam latuisset tutus in oris . ' 
(584) 
 quem nunc Mamolum appellant .  Hunc vero pontem Mamaeam , Alexandri Syri imperatoris Romani certe
(503) 
 rei publicae haec urbs hinc infesta fuit , quod Mamilius Tusculanus gener Tarquinio exsuli socero
(583) 
      fuit ornamentis paene spoliato , quem nunc Mamolum appellant .  Hunc vero pontem Mamaeam ,
(186) 
       interdiu , eosque qui ad vesperam intrant mane egredi .  Deinceps haberi Formias ,
(82) 
` Locus Ardea quondam dictus avis et nunc magnum manet Ardea nomen . '  Et infra :` quinque adeo ,
(582) 
     , Roma redempta , exeuntes trucidasse , ubi Manlius , torque detracto a Gallo , Torquatus est
(309) 
 monachis habitari solitum postquam multis annis manserat derelictum , quarti Eugenii pontificis
(21) 
 quae prius fuerat , Ostiae annis iam quingentis manserit importuositas .  Primam calamitatem
(28) 
   replevit .  Et tam diu destructa ac derelicta mansit ut nihil sit reliquiarum praeter turrim
(57) 
    extra rete in sabulum ceciderit , eam auceps manu percipit .  Fuisseque audivimus intra mensem
(522) 
     Griptae Ferratae et Marino locis fornices e manu factos cavernasque habere videmus oppidi
(403) 
           et excavatis in imo montibus ( sive a Marcio aedile sive a Claudio imperatore )
(443) 
amnem supernatare Fucinum , qui Iuvencus Romam a Marcio sit perductus .  Additque alibi Plinius in
(16) 
      urbem condidit mare inter et Tiberim Ancus Marcius , quamquam Servius grammaticus , in
(326) 
    bellum Romanis indixerunt . '  Et infra :  ` Marcius cos. omnem gentem Hernicam in deditionem
(16) 
 a maritimis incipiamus :  Ostiam urbem condidit mare inter et Tiberim Ancus Marcius , quamquam
(24) 
    coepisse fundare Ostiae forum nominis sui ad mare , in quo postea praetorium publicum fuit
(31) 
' .  ` Naves inde longae abductae interdictumque mare . '  Et infra :` naves Antiatum partim in
(52) 
          celebre habetur .  Sed ad Neptunium .  Mare saxosum , vel potius glareosum , pisces
(130) 
 fuisse dicunt oppidum .  Deinceps est perpetuum mare .  Et in mediterranea regione porrigitur
(145) 
     appellatus , apud Terracinam olim via Appia Mare Inferum attingebat .  Terracinam dicit
(156) 
   Anxur esset , ad Lautulas saltu angusto inter mare et montes consedit . '  Et Servius septimo
(161) 
      angustum esse ) , qui inter valles serpens mare petat . '  Suetonius Tranquillus in Vita
(420) 
        , qui Marrubii appellabantur quasi circa mare habitantes propter paludis magnitudinem ,
(514) 
   ad Romam attingunt eiusque suburbia , alii ad mare .  Haec sumpsimus paene ad litteram ex
(529) 
  campis , quos Strabo dicit aut ad Urbem aut ad mare pertinere , nimis verum esse videmus quod
(535) 
   , Numicum amnem efficit , quem apud Ardeam in mare labi diximus .  Ad eumque lacum est situm
(43) 
.  Urbem vero Antiatum nunc esse nullam , sed in mari , in litore , in nemoribus mirandas exstare
(55) 
a sono vocis nunc ` qualeae ' dictae) transmisso Mari Infero in Italiam redeunt , omnia Antiatum
(67) 
  agro est aucupium per autumnum .  Palumbes cum mari transvolato Italiam relicturae sunt ,
(72) 
De palumbis Plinius dicit eas quotannis advolare mari in Veliternum agrum , qui quidem ager
(78) 
   olim habitationem , stadiis circiter septem a mari recedentem , et dicit prope eam fuisse
(106) 
 est quinto miliario Astura Antonii Columnae arx mari circumdata , prope quam Astures fuere
(114) 
       .  Deinceps est Circeius mons magna parte mari circumdatus , in quo Circen fabulae
(170) 
 ad firmandum saltum , qui sub Terracina imminet mari , ne Hannibal per viam Appiam in agrum
(240) 
    Traiectum oppidum , tribus milibus passuum a mari distans , est Liri contiguum Speninum
(520) 
   esse ostendunt etiam nunc monasterium Sanctae Mariae de Gripta Ferrata in villa Ciceronis
(250) 
   aut Marinum ( si ea non fuerat , ut diximus , Mariana villa ) aut Zagarolum , novi nominis
(249) 
   duodecimo miliario Marinum , quod non absurde Marianam villam fuisse ut credam facit proxima L.
(22) 
 .  Primam calamitatem passa est Ostia Cinnae et Marii temporibus , cum scribat Livius libro LXXIX
(489) 
    incendio ceterisque omnibus delubris Gaius , Marii filius , Praeneste detulerat , tredecim
(290) 
   derelicta , cuius marmora et cetera ornamenta Marini oppidi ecclesias decorarunt .  Estque
(252) 
 quae Lanuvium illud oppidum esse ostendunt .  A Marino autem octavo miliario sunt Velitrae ,
(522) 
     , quae proximis pariter Griptae Ferratae et Marino locis fornices e manu factos cavernasque
(531) 
  via Appia fuisse supra ostendimus .  Est Albae Marinoque proximus Albanus lacus , emissorio
(249) 
 Terracinam iter , est primum duodecimo miliario Marinum , quod non absurde Marianam villam fuisse
(250) 
 retinens nomen , credere nos hactenus fecit aut Marinum ( si ea non fuerat , ut diximus , Mariana
(520) 
     in villa Ciceronis Tusculana aedificatum et Marinum ac superiori edito in colle Rocha Papae ,
(620) 
  Tusculum ea scilicet via qua nunc a Valmontono Marinum silvis petitur .  Et quia sequitur Livius
(46) 
 Indivina Prosperi Columnae cardinalis oppido in maris litora duodeviginti miliarium latitudine
(261) 
     undae , qui videt hinc puppes fluminis inde maris . '  Ab hisque aquis quinque miliaribus
(625) 
   , magno circuitu ab ostiis Tiberinis secundum Maris Inferi litus ad Lirim ( sive Gaurianum ) et
(218) 
 consitionibus amoenissimos .  Et secundum litus marisque undas a Terracina petitur turris Sancti
(12) 
  ad Sitanum sinum , in quo fuit Sinuessa , urbs maritima , et in mediterraneis Aborigines ,
(548) 
artis eius periti attraherent .  Et a Genua urbe maritima mercede conducti aderant , piscibus quam
(626) 
   ( sive , ut nunc dicitur Latium , Campania et Maritima ) est conclusa . 
(11) 
     complexam fuisse iis quae nunc Campaniae et Maritimae vocabulo comprehenduntur .  Sed contra
(13) 
eam Latinorum regionem nostrae nunc Campaniae et Maritimae cogimur applicare .  Nec satis scio si
(10) 
  morem ( licet absurdum ) secuti , Campaniam et Maritimam appellabimus .  Et quidem Campaniam
(12) 
  floruit , ponere in Geographia fines Latinorum maritimam regionem ab ostiis Tiberinis ad Sitanum
(238) 
  :  Sinuessam et Liris sive Gauriani ostia , et maritimam absolvimus oram .  Et tamen priusquam
(78) 
   palumbes .  In medio duarum quas descripsimus maritimarum urbium Ardeam ponit Strabo ,
(15) 
   fuisse scribat Aelius Spartianus .  Ut ergo a maritimis incipiamus :  Ostiam urbem condidit
(26) 
Capitolinus .  Et quia aerem semper habuit ut in maritimis habitatoribus gravem , sacrosancta lege
(324) 
     omnium habentibus Anagninis in circo , quem Maritimum vocant , praeter Alatrinatem et
(22) 
      , cum scribat Livius libro LXXIX Cinnam et Marium quatuor exercitibus , ex quibus duo Q.
(40) 
  . '  Livius autem libro LXXX scribit Cinnam et Marium expugnasse Antium .  Et videmus Suetonium
(304) 
       .  Livius libro LXXX scribit Cinnam et C. Marium expugnasse Ariciam coloniam .  Plinius
(476) 
   .  Livius libro LXXXVII scribit :  ` Sulla C. Marium , exercitu eius fuso deletoque ad
(474) 
 ob latentes invasiones , in quarum una obsessus Marius interiit .  Livius libro LXXXVII scribit :
(484) 
tempore mortis . '  Et item Livius infra :  ` C. Marius Praeneste obsessus a Lucretio Ofella
(290) 
    . '  Nunc vero penitus est derelicta , cuius marmora et cetera ornamenta Marini oppidi
(587) 
 , Ostrogothorum oppressore ( sicut incisus illi marmore titulus indicat ) aedificatus .  Ad
(583) 
appellatus .  Is in via Tiburtina ponte iungitur marmoreo , maximis tamen quae habere solitus fuit
(418) 
   apparebit .  Vergilius libro VII :  ` Quin et Marrubia venit de gente sacerdos . '  Et Servius
(416) 
   , duce Lydorum . '  Et ea in regione Albam et Marrubiam urbes fuisse claras ex sequentibus
(420) 
   circa Fucinum ingentem lacum habitantes , qui Marrubii appellabantur quasi circa mare
(420) 
        remedia contra serpentes , quamquam alii Marrubios a rege dictos volunt . '  ` Hique
(436) 
, inter populos qui Romanis rebellarunt enumerat Marrucinos et Marsos .  Et libro LXXVI dicit
(426) 
           imperatoris , dicit serpentes eum per Marsicae gentis incantationem collegisse , eosque
(436) 
   ( quod , quia a Marsis inchoavit , dictum est Marsicum) , inter populos qui Romanis rebellarunt
(12) 
       , Aequicolos , Marsos et eos qui proximum Marsis incolunt Apenninum usque ad veteris
(436) 
   scribens Italicum libro LXXII ( quod , quia a Marsis inchoavit , dictum est Marsicum) , inter
(432) 
` Ita ergo et hic data est quaedam similitudo de Marso , qui incantat ut educat aspidem de
(335) 
 coegerat .  Scribit Plinius Fucinum lacum , qui Marsorum appellatur , subterraneos habere
(411) 
      sacrarum doctrina clarissimum .  Iamque ad Marsorum regionem est perventum , quam Hannibal (
(413) 
     .  A qua civitate per Longobardorum tempora Marsorum nomen in Valeriam est conversum . 
(415) 
   :  ` Gellianus auctor est lacu Fucino haustum Marsorum oppidum conditum a Marsya , duce Lydorum
(423) 
angeret . '  Et Plinius :  ` Simile et in Italia Marsorum genus durat , quos a Circae filio ortos
(426) 
  regione frequentium et peritiae incantantionis Marsorum opinionem confirmat Iulius Capitolinus ,
(440) 
  illi par esset .  Abest a Talliacoccio Fucinus Marsorum lacus decimo miliaribus , et edito in
(440) 
   , et edito in colle Apenninum versus est Alba Marsorum , Romana colonia , sicut Livium diximus
(455) 
         ac prudentissimae mulieris Suevae Albae Marsorum comitissae , ac Prosperi cardinalis
(12) 
   , Rutilos , Volscos , Hernicos , Aequicolos , Marsos et eos qui proximum Marsis incolunt
(414) 
  nomen in Valeriam est conversum .  Fuisse vero Marsos oppidum a quo nomen regio accepit Plinius
(436) 
  qui Romanis rebellarunt enumerat Marrucinos et Marsos .  Et libro LXXVI dicit Marsos a L. Cinna
(437) 
    Marrucinos et Marsos .  Et libro LXXVI dicit Marsos a L. Cinna et Caecilio Pio legatis
(625) 
   litus ad Lirim ( sive Gaurianum ) et inde per Marsos et mediterranea ad Anienem facto , ad
(415) 
 lacu Fucino haustum Marsorum oppidum conditum a Marsya , duce Lydorum . '  Et ea in regione Albam
(569) 
 . '  Et dixit :  ` tene , deum sedes , non ullo Marte coacti deseruere viri? '  ` Pro qua
(441) 
      , ex eoque lacu ductos fuisse Fontes Aquae Martiae , qua potaretur Roma .  ( Nosque in Roma
(173) 
via dividit uda paludes . '  De Anxure sic habet Martialis coquus poeta , ad Faustinum :  ` O
(209) 
      Fundanis eis pepercit . '  Fundanorum vina Martialis coquus innuit non esse talia quae
(260) 
        ) navigabilis , quam locorum vicinitatem Martialis coquus poeta indicat his versibus :  `
(263) 
 , vini ( ut refert Plinius ) optimi ferax .  Et Martialis coquus poeta :  ` Pendula Pontinos quae
(307) 
      sed dulcissimum ex omnibus perhiberi .  Et Martialis poeta Aricinos porros sic laudat :  `
(374) 
 Signinum , quod alvum maxime restringit .  Hinc Martialis coquus poeta :  ` Potabis liquidum
(450) 
     , in qua Paulus archiepiscopus , gravissimo Martini quinti pontificis Romani testimonio ,
(317) 
 frequentia , et opum affluentia comparandum , a Martino quinto pontifice gloriosissimo ,
(28) 
     turrim quam celebris famae pontifex Romanus Martinus V in urbis Romae potius quam in ostiorum
(442) 
  Roma .  ( Nosque in Roma instaurata ostendimus Martium in sua aedilitate introduxisse aquam eius
(188) 
          sextum destruxerunt , et tunc , Erasmi martyris reliquiis Caietam translatis , datus est
(231) 
vero hae insulae post Strabonis tempera multorum martyrum et Christi confessorum exsilio decoratae
(412) 
      imperator Pantheon Romae in omnium Christi martyrum basilicam permisit consecrari - patria .
(293) 
    ' ut plauderet adulareturque Augusto , cuius mater fuierit Aricina .  Nam Iulia Caesaris soror
(296) 
proles pulcherrima bello , Virbius insignem quem mater Aricia misit . '  Est vero haec Hippolyti
(41) 
  ita applicuisse animum ut mentitos per singula mathematicos hariolosque nihilominus sectaretur .
(94) 
 Plinius Ardeam fuisse conditam a Danae , Persei matre .  Fuitque Ardea una ex duodeviginti
(293) 
  alio loco dicit Ariciam a Vergilio appellari ` matrem ' ut plauderet adulareturque Augusto ,
(91) 
     Sacranos appellatos : '  ` nam sacrati sunt matri deorum Corybantes . '  ` Alii Sacranas
(68) 
    .  Quare peritissimi Neptunienses retia quam maxima in id aucupii magno parata impendio
(524) 
        copiis coniuncti , populum Romanum clade maxima affecerunt , quae Cannensi cladi prope
(586) 
  pons , et ipse licet integer , ornamentis quae maxima habuit spoliatus .  Demum tertius in via
(618) 
Anagnino autem in Labicanum venit , quem locum , maxima nominis mutatione facta , diximus
(450) 
   Martini quinti pontificis Romani testimonio , maximae in suo saeculo prudentiae vir fuit .  Et
(479) 
    inermes occidi iussit . '  Quam crudelitatis maximae historiam Lucanus in II perstringit his
(521) 
fertilitatem et aquarum abundantiam videmus esse maximam .  Regiae autem magnificentissimi ( ut
(560) 
   morsu ac compagine combasiantes in quantumvis maximam longitudinem producere licuit .  Earum
(147) 
 solutioni stipendii militaris :  ` Fabius (quod maxime petebatur) ad Anxur oppugnandum sine ulla
(186) 
    , propinquam viae Appiae , et navigari nocte maxime , quandoque interdiu , eosque qui ad
(373) 
  inquit Plinius , faciens Signinum , quod alvum maxime restringit .  Hinc Martialis coquus poeta 
(425) 
    si in fauces penetraverit etiam mori - idque maxime humani ieiuni oris . '  Quam opinionem
(512) 
insitionibus circum atque aedificiis - et ad eam maxime partem quae est versus Romam .  Tusculi
(583) 
.  Is in via Tiburtina ponte iungitur marmoreo , maximis tamen quae habere solitus fuit ornamentis
(70) 
lapidem , vel natura album vel gypso delinitum , maximo emittunt crepitu .  Quo territae bombo
(170) 
       .  Libro autem XXI dicit Minucium a Fabio Maximo dictatore missum ad firmandum saltum , qui
(410) 
       , sed populo divitiisque refertum , nuper maximum amisit ornamentum , Iohannem cardinalem
(446) 
.  Et nos in Livio invenimus libro LXI Q. Fabium Maximum consulem , Pauli nepotem , adversus
(420) 
  de gente sacerdos . '  Et Servius exponit :  ` Medeam , quando , relictis Colchis , Iasonem
(421) 
        a rege dictos volunt . '  ` Hique populi Medeam `` Angitiam '' nominaverunt eo quod
(266) 
       nives densique trientes , quando ego te , medico non prohibente , bibam? '  Privernumque
(78) 
       hae parvae quam aliae sunt palumbes .  In medio duarum quas descripsimus maritimarum urbium
(275) 
  ` Amasene pater ' , et in VIII :  ` ecce fugae medio summis Amasenus abundans spumabat ripis . '
(312) 
 in historiis celebrati nominis silva , in cuius medio bifurcatum est iter hoc nostrum :  et hinc
(362) 
, Trevum , Felectinum .  Altera autem via , quam medio in Algido liquimus , primum est oppidum ,
(131) 
 oppidum .  Deinceps est perpetuum mare .  Et in mediterranea regione porrigitur campus Pontinus ,
(245) 
   vestigiis interiisse .  Hac autem describenda mediterranea regione modum hactenus in aliis
(441) 
     ( ut appellat ) solam in Latina regione pro mediterranea scripsit , quam dicit excelso in
(625) 
  Lirim ( sive Gaurianum ) et inde per Marsos et mediterranea ad Anienem facto , ad Tiberim est
(239) 
        absolvimus oram .  Et tamen priusquam ad mediterraneam redeamus , ea docebimus quae Liris
(12) 
  , in quo fuit Sinuessa , urbs maritima , et in mediterraneis Aborigines , Rutilos , Volscos ,
(244) 
 Vestinorum Samnitiumque partibus dicentur .  In mediterraneo autem Latinorum solo frequentes
(562) 
 convolventes multo ipsarum fistularum ordine ad medium usque lacum fuisse perductas , quae
(77) 
    nuptias et convivia maiori ex parte parat .  Melioris namque saporis et nutrimenti hae parvae
(331) 
ceteris hucusque habuit populorum multitudinem , melius in dies ut videbatur processurus , nisi
(25) 
  .  Nec omittendum duximus eam optimos habuisse melones , ex quibus decem aliquando Clodium
(279) 
   attente non viderit .  Estque haec Alba cuius meminit Vergilius in primo :  ` Albanique patres 
(166) 
   memoria suum quoque imperium faceret posteris memorabile .  Aelius Spartianus in Vita Hadriani
(491) 
      divertentes in eo oppido obsidionem omnium memorabilium durissimam fortissime pertulerunt . 
(166) 
quoque temporibus accidere , ut eius calamitatis memoria suum quoque imperium faceret posteris
(47) 
    Aeneae urbs , cuius incolis postea ob Aeneae memoriam bello Latino Romani pepercerunt .  Sicut
(58) 
      manu percipit .  Fuisseque audivimus intra mensem unum , quo continuatur aucupium dies
(137) 
 ) , hic iam et plusquam fama Circeiorum insulae mensuram posuit stadia octuaginta ( milia ) , eo
(125) 
   iterum ad se redirent . '  ` Nec tamen in eis mentem fieri bestialem sed rationalem humanamque
(600) 
 sunt .  Facta est alicubi superioribus in locis mentio accessus Hannibalis a Capua , tunc a
(45) 
     originem habuisse oportuit , fieri a Plinio mentionem :  alitur eius oppidi populus non
(137) 
      scripsit ( nam Theopompus , ante quem nemo mentionem habuit , urbem tantummodo a Gallis
(565) 
             ponit versus , qui ad Albani quoque mentis descriptionem satisfacere poterunt . 
(41) 
      postea thesauris ita applicuisse animum ut mentitos per singula mathematicos hariolosque
(548) 
  periti attraherent .  Et a Genua urbe maritima mercede conducti aderant , piscibus quam
(62) 
    velis saepe incidunt , et hoc semper noctu , merguntque navigia . '  ` Austro non volant ,
(378) 
    , ornata fuit .  Ulteriusque sunt Scurcula , Merulum , Supinum , Patrica , Caecanum , et
(463) 
ubi incipiat esse navigabilis .  Inde digredi ad metalla lapidis Tiburtini et eius qui est in
(488) 
non plus diebus quinque luxerit .  Et Plinius de metallis tractans sic habet :  anno Urbis
(184) 
        eas tacitas et Lucilius satiricus : '  ` mihi necesse est loqui , nam scio Amyclas tacendo
(154) 
 ` Cuius praedae gratia factum est ut stipendium miles tunc primum acciperet , cum ante id tempus
(347) 
  tutus . '  ` Sed evicit omnia assuetus praedae miles . '  ` Ad tria milia hominum caesa . '`
(58) 
, in quorum singulis centum huiusmodi avicularum milia capta sint .  De ipsis vero coturnicibus
(137) 
     insulae mensuram posuit stadia octuaginta ( milia ) , eo volumine quod scribit Nicodoro
(138) 
 '  ` Quicquid vero terrarum est , praeter decem milia passuum ambitus , annexum insulae post eum
(144) 
  fuisse tradit Strabo , cum nostri octo passuum milia nunc computent .  Terracinae etiam nunc
(151) 
         voluntariam exuit armis , quorum ad duo milia quingenti vivi capiuntur . '  ` A cetera
(165) 
'  Terracinae etiam casu theatri viginti hominum milia per Tiberii imperatoris tempora interiisse
(197) 
       Caieta stadiis centum , quae nunc viginti milia computantur .  Portum Caieta eo in sinu
(217) 
extra viam Appiam , est Caieta .  Ea autem decem milia passuum viam habent silicibus Romano veteri
(241) 
        Speninum castellum .  A quo distant octo milia passus Fractae , totidem a Ponte Corvo
(348) 
     omnia assuetus praedae miles . '  ` Ad tria milia hominum caesa . '  ` Praeda militum fuit . 
(404) 
   Tranquillus Claudium principem dicit triginta milia servorum undecim annis emittendo lacu
(446) 
    pugnasse , ex Bituitique exercitu occisa CXX milia , ipsumque , cum ad satisfaciendum senatui
(489) 
 , Marii filius , Praeneste detulerat , tredecim milia pondo auri , sub eo titulo in triumpho
(490) 
        pridie transtulerat auri pondo quindecim milia , argenti pondo centum quindecim milia . ' 
(490) 
quindecim milia , argenti pondo centum quindecim milia . '  Prosequitur vero Livius libro XXIII
(590) 
       :  ` Fidenis casu theatri viginti hominum milia interierunt . '  Cui cladi similem Gaius
(242) 
   fuisse ostendimus superius .  Aliis item octo miliaribus abest Ceparanum nobile oppidum . 
(262) 
fluminis inde maris . '  Ab hisque aquis quinque miliaribus distat Setia vetusti nominis oppidum
(354) 
    ordinavit .  A Frusinonaque distat quindecim miliaribus Ceperanum , nostrae huius regionis
(440) 
    a Talliacoccio Fucinus Marsorum lacus decimo miliaribus , et edito in colle Apenninum versus
(521) 
oppida .  Circa quae duobus aut tribus a Tusculo miliaribus distantia agri fertilitatem et aquarum
(106) 
  hoc fluvio licebat . '  Post Antium est quinto miliario Astura Antonii Columnae arx mari
(200) 
est ea in via civitas Fundana decimo a Terracina miliario , de qua Livius libro VIII :  ` Fundanis
(214) 
         est lacus Fundanus .  Inde Itrum quinto miliario , quae civitas Lemurnarum fuit , de qua
(249) 
          Terracinam iter , est primum duodecimo miliario Marinum , quod non absurde Marianam
(252) 
 oppidum esse ostendunt .  A Marino autem octavo miliario sunt Velitrae , civitas vetusta , de qua
(256) 
        inde originem habuere .  Quintoque ab ea miliario ad sinistram distat vetustissimi nominis
(259) 
       recto itinere institute est quarto decimo miliario oppidum Sarmineta .  Et tertio absunt `
(277) 
   Gorga , et arx Sicca .  Somninum hinc quinque miliario est oppidum , quod sit arduo in colle
(288) 
.  Eademque in via Appia est proxima Albae sexto miliario Aricia olim civitas vetusta , de qua
(311) 
 , via est Latina , in qua primum decimo ab Urbe miliario cernuntur vestigia Columnae oppidi , a
(316) 
      Columnae oppidum , et pariter secundo item miliario est Zinazanum .  Quod oppidum ,
(459) 
    fornice muroque excitatis Romam quadragesimo miliario veniebant .  Sed in hac eadem Latinorum
(46) 
  cardinalis oppido in maris litora duodeviginti miliarium latitudine silvis obtegitur .  Neque
(55) 
      quondam litorum supercilia passuum quinque milibus Neptunienses contiguis retibus complent .
(219) 
   Lirim ) fluvium , nunc Gaurianum appellatum , milibus decem terra est omnium - non solum
(240) 
Latina habet .  Supra Traiectum oppidum , tribus milibus passuum a mari distans , est Liri
(318) 
           est .  Abest a Zinazano decem passuum milibus Anagnia civitas in Hernicis vetustissima 
(579) 
regibus eas conditas fuisse .  Et paucis passuum milibus inde abest Anio fluvius , quem Vergilius
(438) 
       Romae urbi attulit , quod M. Cicero in eo militans abominatus est Romanorum civium
(146) 
    direpta , causam dedisse solutioni stipendii militaris :  ` Fabius (quod maxime petebatur) ad
(152) 
    vivi capiuntur . '  ` A cetera praeda Fabius militem abstinuit . '  ` Postea , ubi venerunt
(26) 
  Italiam fuisse ad dies XXX suspensam ut plures milites res publica haberet .  Urbem Ostiam , cum
(408) 
coloniarum , quae , Hannibale in Italia agente , milites et pecuniam senatui dare recusaverunt . 
(491) 
Prosequitur vero Livius libro XXIII Praenestinos milites miris laudibus quod , cum apud Cannas
(615) 
dicit respondisse pro duodeviginti coloniis quae milites prius denegatos et tributa dare
(26) 
     , sacrosancta lege populi Romani vacationem militiae et publicorum munerum habuit , quam
(492) 
     duplex stipendium et quinquennii vacationem militiae habuerunt .  Addit vero unum Strabo usu
(95) 
     quae , dum Hannibal magis urgeret Romanos , militiam et collationem tributorum detractaverunt
(440) 
       quae , Hannibalis temporum difficultate , militiam detractaverunt .  Eamque Strabo urbem (
(349) 
. '  ` Ad tria milia hominum caesa . '  ` Praeda militum fuit . '  Suetonius autem Tranquillus
(223) 
  ludumque descenderent . '  Quo quidem in decem milium spatio Herculanea fuit via , omnium quas
(21) 
 , ac Romani item portus opera paucioribus annis mille integra permanserint et quin eadem , quae
(368) 
        Labicos deducendam . '  ` Coloni ab Urbe mille quingenti missi bina iugera acceperunt . ' 
(534) 
Albano Ariciaque pariter passus circiter quatuor mille lacus , quem Suetonius Tranquillus
(540) 
         .  Vallis enim concavae in circuitu bis mille passus complexo hic lacus dimidium obtinet 
(127) 
   Gelasii secundi temporibus , ad annum salutis millesimum centesimum et vigesimum , saepe
(115) 
  urbem ( ut dicit ) parvam et Circes templum ac Minervae antra , dicitque monstrari consuevisse
(18) 
       dicit tunc adhiberi scapharum copiam quae ministeriis servirent , et onera exciperent , ac
(291) 
 urbibus quinque quas facit Vergilius , in VII , ministrasse tela Aeneae , quo in loco appellat
(164) 
       delapsa sunt . '  ` Multisque amicorum et ministrorum elisis , praeter spem evasit . ' 
(517) 
        montes peritissime sunt descripti .  Sed minora non ponit Strabo loca , qui Horatii Flacci
(313) 
   huius regionis ostendemus ; inde ad sinistram minore spatio abest Gallicanum , quem locum
(185) 
          dicit Strabo intus attingere Formias , Minturnas , et Sinuessam .  Addiditque venientes
(225) 
Rulli secunda sic habet :  ` accedent salicta ad Minturnas . '  ` Adiungitur et illa via
(170) 
           sit suspensa .  Libro autem XXI dicit Minucium a Fabio Maximo dictatore missum ad
(260) 
' , ad quas palus incipit Terracinam usque ( non minus nunc quam Strabonis aetate consueverit )
(470) 
      distare ab urbe Roma etiam duplo sed Tibur minus .  Dicique a quibusdam Graecas esse ambas ,
(546) 
 studiis et in primis historiae deditissimus nec minus vetustatis indagator curiosissimus , quid
(531) 
        proximus Albanus lacus , emissorio cuius mirabili opere facto ( licet tenues ) effluant
(535) 
        imperfectam .  Cuius quidem lacus aqua , mirabilis operis emissorio educta , Numicum amnem
(222) 
    et Scipio semper adinvicem rusticari tuncque mirabiliter repuerascere erant soliti , cum rus
(539) 
    re florente , eo fuisse dignum nomine nullus mirabitur , qui praesentis temporis amoenitatem
(139) 
    post eum annum accessit Italiae . '  ` Aliud miraculum : '  ` a Circeis palus Pontina est ,
(43) 
 nullam , sed in mari , in litore , in nemoribus mirandas exstare ruinas vidimus .  Neptunium
(45) 
 iucundam in re parva considerationem efficit .  Mirarique soleo nullam eius rei , quam cum orbe
(389) 
scribit Aelius Spartianus :  ` Tiburtinam villam mire aedificavit ita ut in ea et provinciarum et
(268) 
   alumna fuit Camilla , quam virginem Vergilius miris effert laudibus :  ` Volsca de gente
(491) 
    vero Livius libro XXIII Praenestinos milites miris laudibus quod , cum apud Cannas
(136) 
      Strabo hic habeat , Plinius sic dicit :  ` Mirum est quod de hac re tradere hominum notitiae
(563) 
       fuisse tenemus .  Pulchrum autem et paene mirum est videre clavos maiores aeneos , quibus
(264) 
        quae spectat Setia campos exigua vetulos misit ab urbe cados . '  Et alibi :` Setinum
(296) 
      bello , Virbius insignem quem mater Aricia misit . '  Est vero haec Hippolyti fabula ab
(298) 
    .  Nam Diana Hippolytum ab inferis revocatum misit Ariciam , quem nutriri curavit ab Egeria
(9) 
     auxilia Latini nominis et exterarum gentium missa populo Romano .  Hanc autem regionem ,
(30) 
, de qua Livius in VIII :  ` Antium nova colonia missa ' .  ` Naves inde longae abductae
(137) 
  ab eo proximus legationem tantum ad Alexandrum missam ) , hic iam et plusquam fama Circeiorum
(254) 
       habitare . '  ` In agrum senatorum coloni missi , quibus ascriptis speciem antiquae
(364) 
     cum veteribus iungere . '  ` Labicos legati missi , cum responsa inde retulissent dubia ,
(368) 
deducendam . '  ` Coloni ab Urbe mille quingenti missi bina iugera acceperunt . '  Id oppidum nunc
(599) 
    Fidenas in potestatem redactas eoque colonos missos , quibus occisis , Fidenates cum
(170) 
     XXI dicit Minucium a Fabio Maximo dictatore missum ad firmandum saltum , qui sub Terracina
(446) 
     profectus esset , Albam custodiendum fuisse missum .  Circumstant lacum Sancti Potiti ,
(386) 
 , Vare , sacra vite prius severis arborem circa mite solum Tiburis et moenia Catili . '  Sunt
(203) 
 Romanos compulit ut Lucium Papirium cos. in eos mitterent . '  ` Fusi Privernates . '` Plautius
(308) 
 Martialis poeta Aricinos porros sic laudat :  ` mittit praecipuos nemoralis Aricia porros . ' 
(41) 
  exstruxisse et portum et urbem Antiatum ut non modo aerarium sed Romanum quoque imperium
(217) 
     passuum viam habent silicibus Romano veteri modo stratam inter arduos celsosque montes - sed
(459) 
  ductus aquarum , quae formis partim eo incisis modo , partim altum defossis , partim sublimi
(245) 
   .  Hac autem describenda mediterranea regione modum hactenus in aliis servatum a fluviorum
(149) 
    erat praesidium ) ingenti clamore ac tumultu moenia invasere . '  ` Pronuntiatum ne quis
(258) 
         in VII :  ` Tum gemini fratres Tiburtia moenia linquunt , fratris Tiburti dictam
(346) 
  laboris et periculi fuit , et defensa summa vi moenia sunt , et locus erat munimento naturaque
(386) 
     severis arborem circa mite solum Tiburis et moenia Catili . '  Sunt Tiburi propinquae
(577) 
 '  ` Quam ob rem Vergilius dixit `` arva '' non moenia . '  Alibi tamen Servius super verbo `
(600) 
   et triplici vallo circumdata , ad urbis Romae moenia .  Quare libet ordine viam repetere qua is
(510) 
inde Algido Tusculanum petit . '  ` Nec receptus moenibus infra Tusculum dextrorsum Gabios
(622) 
    Livius Hannibalem :  ` cum non esset Tusculi moenibus receptus , dextrorsum descendisse Gabios
(220) 
      fons decimo post primam scaturiginem passu molas versat plurimas vico celebri pulcherrimoque
(562) 
       ad Nemorense oppidum scatentis aquas nunc molas convolventes multo ipsarum fistularum
(41) 
    ac alios scribere Neronem postea tam insanis molibus exstruxisse et portum et urbem Antiatum
(278) 
   sunt aedificiorum monumentorumque et iactarum molium vestigia quam quisquam possit credere ,
(309) 
Nova appellatum , quod , centum olim pluribusque monachis habitari solitum postquam multis annis
(309) 
         abbas anno ante quinto decem duodecimve monachis habitari curavit .  Fundique civitas
(287) 
dirutum magna instauravit impensa adeo ut - sive monasterii sive villae inter ceteras Italiae
(287) 
   Aquileiensis , Romani pontificis camerarius , monasterium , quod Honorius III de gente Sabella
(309) 
  olim fuit Forum Appii vetus oppidum , nunc est monasterium Fossa Nova appellatum , quod , centum
(458) 
orbe notissimum ibi aedificatum magnifici operis monasterium .  Cernitur vero in dextra Anienis
(520) 
 collibus dicit , vera esse ostendunt etiam nunc monasterium Sanctae Mariae de Gripta Ferrata in
(431) 
Attende quid ibi dicatur ad similitudinem , quid moneatur ad prohibitionem . '  ` Ita ergo et hic
(321) 
postquam duxit Cleopatram Aegypti reginam , eius monetam in Anagnia cudi iussit , unde dives est a
(298) 
 ab Egeria nympha , Numae Pompilii amica , cuius monitis et consilio rem publicam administrare
(114) 
  publice est percussus .  Deinceps est Circeius mons magna parte mari circumdatus , in quo Circen
(115) 
   fabulae perhibent habitasse .  Habuit vero is mons Strabonis aetate urbem ( ut dicit ) parvam
(117) 
 , super ` Circeae raduntur litora terrae ' :  ` Mons est , ante insula fuit . '  ` Paludibus enim
(232) 
    decoratae .  Sinum Caietanum tangit Caecubus mons vini praestantia celeber , et Caecubum ,
(372) 
Iulius Capitolinus .  Proximumque est Valmontoni Monsfortinus oppidum Stephani nostri familia
(115) 
  et Circes templum ac Minervae antra , dicitque monstrari consuevisse quandam Ulixis phialem . 
(470) 
  urbes Tibur et Praeneste Strabo dicit in eadem montana regione constitutas esse sed distare
(473) 
     habet excelsum et retro quidem a continenti montana regione dorsum elatum , quem non dubito
(500) 
     Verrestim Strabo appellat .  Et addit in ea montana regione ipsarum urbium aliud dorsum esse 
(126) 
   sed rationalem humanamque servari . '  In hoc monte oppidum fuit quod et Circeium dictum est ,
(127) 
         et vigesimum , saepe legimus in Circeio monte fuisse arcem Circeiam , omnium quas Romana
(401) 
       et Cantalupum oppidula .  Deinde arduo in monte Rivus Frigidus , quo superato , alii item
(441) 
   mediterranea scripsit , quam dicit excelso in monte sitam lacui Fucino imminere pelagi
(459) 
 lacu ad vicum usque Varronis , incisus saxeo in monte ductus aquarum , quae formis partim eo
(466) 
Praeneste dici quia arbor prinus multa sit in eo monte .  Eam vero civitatem dicit Strabo habuisse
(566) 
     est Gandulfum , pervenisse , quo de excelso monte Romam primum inspexit :  ` iamque
(581) 
 Sublaco , de quo scribit Plinius :  ` Anio , in monte Trebanorum ortus , lacus tres amoenitate
(282) 
   destructa , Albanos in urbem receptos Caelium montem incoluisse .  De cuius origine Vergilius
(473) 
tamen munitiore Praenestum , quod urbis summitas montem habet excelsum et retro quidem a
(473) 
    regione dorsum elatum , quem non dubito esse montem in quo est munitissima arx Rocha Cavarum
(501) 
.  Et illud quidem dorsum esse excelsum usque ad montem Albanum .  In quo dorso sit Tusculum sita
(513) 
 et continua esse loca , quae ad Albanum vergunt montem , eandem cum virtutem tum apparatum
(566) 
 Terracina supra Ariciam ad Cinthianum , inde ad montem Albanum , ubi nunc Castrum est Gandulfum ,
(156) 
 esset , ad Lautulas saltu angusto inter mare et montes consedit . '  Et Servius septimo Vergilii
(217) 
      veteri modo stratam inter arduos celsosque montes - sed viti , olea , arborumque
(392) 
     , reaedificavit .  Supra eam civitatem sunt montes ardui et late diffusi , in quibus
(401) 
   superato , alii item celsiores superandi sunt montes , Apennini iugis quantumlibet altis
(516) 
   ex parte subiecta .  Et quidem apud Praeneste montes peritissime sunt descripti .  Sed minora
(256) 
condita , quorum alius Tibur aedificavit , alius monti proximo Catillo cognomen dedit .  De quo
(379) 
    conditam facit , cuius frater Catillus nomen monti dederit propinquo .  Fuitque Tibur una ex
(6) 
  ademptis . '  ` Is genus indocile ac dispersum montibus altis composuit legesque dedit . '  `
(118) 
    separabatur , quas exclusit limus de Albanis montibus fluens , et dicebatur `` Aeaeus '' ab
(383) 
exponit Albuneam altum esse fontem in Tiburtinis montibus ab aquae qualitatem quae in ipso fonte
(399) 
   ad internicionem deletum . '  Primum ipsis in montibus ad Anienis sinistram est oppidum ,
(403) 
    , perforatis succisisque et excavatis in imo montibus ( sive a Marcio aedile sive a Claudio
(457) 
     habet , clarum .  Estque superius celsis in montibus Sublacum ( veluti Plinius appellat ,
(517) 
qui Horatii Flacci poetae villam omisit illis in montibus sitam , loco quem Sancti Iohannis in
(546) 
    naves parvo et altissimis undique circumdato montibus in lacu sibi voluerint noscere animum
(8) 
      appellatos dicit eos qui intererant Albani montis viscerationi .  Quos quidem Latinos tanto
(128) 
        rebus auxilio saepe fuit .  Nunc ad eius montis radices oppidum est Sanctae Felicitatis . 
(573) 
 nuper digressi fuimus revertamur :  Praenestini montis radicibus Algido proximum est Laurentii
(75) 
        vero in propinqua abeunt apricos secutae montium recessus . '  Ex aucupio palumbarum
(405) 
       , secus quod planities incipit ( ut in ea montium summitate ) gratissima .  In qua
(450) 
     castella et oppida :  una tamen eademque in montium regione , Praeneste Tiburque inter et
(278) 
     item quinque Terracina .  Hanc inter ubique montuosam et eam viam , quae primo secundum litus
(50) 
     quodque omnibus paene in vetustis Romanorum monumentis celebre habetur .  Sed ad Neptunium 
(278) 
qua quidem in via multo maiora sunt aedificiorum monumentorumque et iactarum molium vestigia quam
(375) 
      coquus poeta :  ` Potabis liquidum Signina morantia ventrem ? '  ` Ne nimium sitias , sit
(403) 
    Fucino aquis , ne conclusus aer cursum aquae moraretur , spiracula fuerunt adhibita . 
(576) 
' , ubi Servius exponit :  ` Gabios diu in agris moratos tandem Gabios condidisse . '  ` Quam ob
(292) 
civitas .  Eam dicit Servius nactam esse nomen a morbis quos gigneret , quia vicina esset Pontinae
(547) 
 ferreos grossioribus appensos rudentibus captam mordicus navem lignarii artis eius periti
(113) 
    regibus et praestantibus insueto principibus more exemploque securi publice est percussus . 
(10) 
aetatis nostrae ac superiorum aliquot saeculorum morem ( licet absurdum ) secuti , Campaniam et
(110) 
  secundus imperator , Siciliae rex , in carcere mori coegerat .  Rex enim Petrus Arrago insulam
(334) 
      exuit ilium ornaverat , in Fumonis carcere mori coegerat .  Scribit Plinius Fucinum lacum ,
(425) 
   fugere , quod si in fauces penetraverit etiam mori - idque maxime humani ieiuni oris . '  Quam
(195) 
    litoribus nostris , Aeneia nutrix , aeternam moriens famam , Caieta , dedisti . '  Sed licet
(426) 
    com venire , effudisse , multosque afflictos morsu aut fuga allisos .  Nec falsa aut fabulosa
(560) 
          , firmissima crassitudine , quas mutuo morsu ac compagine combasiantes in quantumvis
(548) 
       sentire et demissos funibus harpagones in morsum capturamque applicare .  Tandem capta
(39) 
  regis Antium , potens vel imo tollere de gradu mortale corpus vel superbos vertere funeribus
(359) 
  Fumone Caelestini pontificis Romani carcere et morte clarum .  Deinceps Alatrum , vetusti
(482) 
    ense recepto unius populum pereuntem tempore mortis . '  Et item Livius infra :` C. Marius
(619) 
       Hannibalem , qui esset in Labicano agro , movisse Algido , quia oppidum illud ( sicut nunc
(594) 
    Tiberim dividere agrum Veientem a Fidenate , mox Latium a Vaticano .  De hac Vergilius in VI :
(140) 
   Pontina est , quem locum XXIIII urbium fuisse Mucianus ter cos. prodidit . '  ` Deinde flumen
(584) 
    Romani certe optimi genetricem , Christianam mulierem , aedificasse in Gelasii secundi
(123) 
  talia de quadam regione illarum partium : '  ` mulieres imbutas his malis artibus in caseo dare
(122) 
    mutasse in bestias . '  Et infra :  ` Nam de mulieribus malis artibus imbutis , et nos , dum
(455) 
     et Olibanum , clarissimae ac prudentissimae mulieris Suevae Albae Marsorum comitissae , ac
(25) 
       Albinum imperatorem unica cibatione inter multa alia comedisse scribit Iulius Capitolinus .
(451) 
       cardinalis Sanctae Crucis , frater eius , multa civilis pontificiique iuris et studiorum
(466) 
  Plinius dicit Praeneste dici quia arbor prinus multa sit in eo monte .  Eam vero civitatem dicit
(226) 
  ` Adiungitur et illa via vendibilis Herculanea multarum deliciarum et magnae pecuniae . ' 
(34) 
      laborum civilium , et additas fuisse aedes multas magnificentissimi operis , cum antea
(65) 
  Et infra :  in Campania primum veris principio multiplicare conspiciuntur priusquam venisse
(131) 
 Pontinus , quam regionem totam vetustissimis et multis ante conditam Urbem temporibus Ausones
(186) 
     prope Terracinam attingere fossam plenam in multis locis palustribus et fluvialibus aquis ,
(309) 
  pluribusque monachis habitari solitum postquam multis annis manserat derelictum , quarti Eugenii
(311) 
       oppidi , a quo clara Columnensium familia multis ante saeculis originem habuit et cognomen 
(513) 
 esse fecundum aquisque abundantem , et paulatim multis in locis in altum attolli , habereque
(164) 
       saxa fortuitu superne delapsa sunt . '  ` Multisque amicorum et ministrorum elisis ,
(317) 
    , a Martino quinto pontifice gloriosissimo , multisque Romanae ecclesiae cardinalibus , et
(151) 
praeter armatos violaretur . '  ` Reliquam omnem multitudinem voluntariam exuit armis , quorum ad
(331) 
 maiorem multo ceteris hucusque habuit populorum multitudinem , melius in dies ut videbatur
(560) 
     huic expiscandae navi omnis undique infudat multitudo , fistulae in fundo lacus inventae sunt
(278) 
    decimum ab Urbe est Alba , qua quidem in via multo maiora sunt aedificiorum monumentorumque et
(331) 
    praesenti anno celebratur , Iubileus maiorem multo ceteris hucusque habuit populorum
(379) 
quam civitatem , sextodecimo ab Urbe distantem , multo ante Romam originem a Graecis habuisse vult
(393) 
      :  ` horrida praecipue cui gens assuetaque multo venatu nemorum duris Aequicola glaebis . ' 
(562) 
 oppidum scatentis aquas nunc molas convolventes multo ipsarum fistularum ordine ad medium usque
(231) 
 Fuerunt vero hae insulae post Strabonis tempera multorum martyrum et Christi confessorum exsilio
(52) 
  saxosum , vel potius glareosum , pisces quidem multos atque optimos habet .  Venationem vero
(331) 
        incipiens praesenti Iunio pestilentia et multos absumpsisset , et curiam abire suasisset ,
(547) 
  , ad id operis est vocatus .  Hic vasa vinaria multos colligata in ordines ea ratione in lacu
(426) 
      ad ludos celebres com venire , effudisse , multosque afflictos morsu aut fuga allisos .  Nec
(154) 
   acciperet , cum ante id tempus de suo quisque munere eo functus esset . '  Octavo autem libro
(42) 
supra de Ostia diximus ) sacrosanctam a publicis muneribus vacationem , quae pariter eodem tempore
(26) 
 populi Romani vacationem militiae et publicorum munerum habuit , quam vacationem Livius XXVII
(250) 
 , ex quo vetustissimo et celebratissimi nominis municipio Urbi propinquo Murenas patricios et
(346) 
 et defensa summa vi moenia sunt , et locus erat munimento naturaque tutus . '  ` Sed evicit omnia
(445) 
   vero dicit Strabo , quia esset natura loci et munimento arcis valida , saepe Romanos praesidii
(474) 
    .  Dicit quoque idem praeter situs Praenesti munitionem occultas fossas undique foratas usque
(494) 
    et saepius anteactis temporibus compertum :  munitionem scilicet , quae aliis civitatibus
(473) 
quamquam utraque munito sit loco , positum tamen munitiore Praenestum , quod urbis summitas montem
(473) 
 elatum , quem non dubito esse montem in quo est munitissima arx Rocha Cavarum dicta .  Dicit
(127) 
    , omnium quas Romana ecclesia ubique haberet munitissimam , quae afflictis Romanae ecclesiae
(473) 
  Columnae .  Additque Strabo , quamquam utraque munito sit loco , positum tamen munitiore
(250) 
viros originem duxisse Cicero in oratione Pro L. Murena affirmat .  Nuper autem in oppido quod
(249) 
        villam fuisse ut credam facit proxima L. Murenae villa semi etiam integra , et praedium
(250) 
  praedium Portium vulgo notum .  Eademque Lucii Murenae villa , priscum nunc quoque retinens
(50) 
    Romano esset . '  Quin potius Lanuvium a quo Murenarum gens Romae praeclara fluxit quodque
(250) 
 celebratissimi nominis municipio Urbi propinquo Murenas patricios et consulares viros originem
(253) 
    toties rebellassent , graviter saevitum , et muri deiecti , et senatus inde abductus ,
(459) 
, partim altum defossis , partim sublimi fornice muroque excitatis Romam quadragesimo miliario
(81) 
  libro septimo sic habet :  ` audacis Rutili ad muros , quam dicitur urbem Acrisioneis Danae
(211) 
     tulit felix autumnus opima . '  ` Expressit mustum consul , et ipse bibet . '  Euntibusque a
(118) 
 `` Aeaeus '' ab errore transeuntium quo homines mutabantur in feras . '  De qua re beatus
(120) 
   habet :  ` Varro astruit Circen socios Ulyxis mutasse in bestias . '  Et infra :` Nam de
(617) 
 , et Anagninum , quae loca nunc , parva nominis mutatione facta , sunt notissima .  Ex Anagnino
(618) 
in Labicanum venit , quem locum , maxima nominis mutatione facta , diximus Valmontonem nunc
(267) 
, non ut olim campestre est sed arduum in collem mutatum , postquam Teutonica simul et Britonum
(336) 
  ) eo in loco corruptus sive aliter vitiatus et mutilatus est , non satis potuimus intellegere
(455) 
:  Caecilianum , Sambuca , Sarracinescum , Rocha Mutiorum , Giranum , Ceretum , Anticulum , Rivate
(560) 
    longitudine , firmissima crassitudine , quas mutuo morsu ac compagine combasiantes in
(35) 
 ducere viros ipsos et simul Italiae imperare et myoparones ad piraticam emittere .  Fuit autem in
(168) 
         fuisse .  Idemque Aelius scribit Antoni(n)um Pium instaurasse Terracinensem portum .  Et
(187) 
      aedificium , quae antea ` Hormiae ' diceba(n)tur - a bono portu , quem Lacones euormon
(292) 
         in regione civitas .  Eam dicit Servius nactam esse nomen a morbis quos gigneret , quia
(55) 
    duplex est , eiusque tempora sunt diversa .  Nam , cum ad prima veris signa hirundines et
(91) 
    , et ideo populos Sacranos appellatos : '  ` nam sacrati sunt matri deorum Corybantes . '  `
(103) 
        , quod ait `` stagna '' verum est . '  ` Nam Numicus ante ingens fluvius fuit in quo
(122) 
    Ulyxis mutasse in bestias . '  Et infra :  ` Nam de mulieribus malis artibus imbutis , et nos 
(137) 
        aliqua de Romanis diligentius scripsit ( nam Theopompus , ante quem nemo mentionem habuit 
(184) 
       satiricus : '  ` mihi necesse est loqui , nam scio Amyclas tacendo periisse . '  Solum
(281) 
   Vergilius in primo :  ` Albanique patres . '  Nam tredecim fuerunt Albani reges de Aeneae et
(294) 
        Augusto , cuius mater fuierit Aricina .  Nam Iulia Caesaris soror genuit Attiam ex Balbo
(298) 
 vero haec Hippolyti fabula ab Ovidio scripta .  Nam Diana Hippolytum ab inferis revocatum misit
(321) 
   exponit Vergilium allusisse ad historiam :  ` Nam Antonius , Fulvia Augusti sorore contempta ,
(396) 
   , Romana republica crescente , deleti sunt .  Nam Livius libro nono :  ` Populus Romanus bellum
(487) 
  imperator optimus ibi parum fortunatus fuit :  nam scribit Iulius Capitolinus eum in secessu
(556) 
 igne et ferro certissimam habuit defensionem .  Nam cum argilla et creta quicquid ligneae
(77) 
   et convivia maiori ex parte parat .  Melioris namque saporis et nutrimenti hae parvae quam
(404) 
       , spiracula fuerunt adhibita .  Suetonius namque Tranquillus Claudium principem dicit
(428) 
 serpentum incantatione sunt scripta .  Propheta namque David , in Psalmo LVII , sic habet :  `
(513) 
  maxime partem quae est versus Romam .  Tusculi namque collem dicit esse fecundum aquisque
(587) 
        .  Demum tertius in via Salaria exstat a Narsete eunucho duce praestantissimo ,
(503) 
sita urbs , non inepte fabricata .  Romanae vero nascenti rei publicae haec urbs hinc infesta fuit
(548) 
    , quorum partes fuerunt in lacus profundiora natando descendere et quanta esset navis quamque
(444) 
  , cum ceteri omnes ubique quaternis tantummodo natent .  Alba vero dicit Strabo , quia esset
(444) 
  Plinius in lacu Fucino piscem esse qui octenis natet pennis , cum ceteri omnes ubique quaternis
(179) 
   a caede omnium animalium abstinuerunt adeo ut natos in vicinis paludibus serpentes occidere
(70) 
           , contorta funda parvum lapidem , vel natura album vel gypso delinitum , maximo
(445) 
   natent .  Alba vero dicit Strabo , quia esset natura loci et munimento arcis valida , saepe
(16) 
        , in Vergilii VII , dicit exitum Tiberis naturalem non esse , nisi circa Ostiam ubi primum
(423) 
      filio ortos tradunt et inde inesse eis vim naturalem eam . '  ` Et tamen omnibus hominibus
(346) 
  summa vi moenia sunt , et locus erat munimento naturaque tutus . '  ` Sed evicit omnia assuetus
(199) 
  uxorem scribit idem Aelius condiciones sibi et nauticas et gladiatorias Caietae elegisse . 
(33) 
mare . '  Et infra :  ` naves Antiatum partim in navalia Romae subductae , partim incensae
(547) 
grossioribus appensos rudentibus captam mordicus navem lignarii artis eius periti attraherent . 
(553) 
   chartis superficies tota ab aquis imbribusque navem bitumenque defensura obtecta est .   Quas
(556) 
   argilla et creta quicquid ligneae soliditatis navem intus compegerat ad digiti unius
(18) 
     exciperent , ac rursus onerarent ut levatae naves facilius flumen attingerent .  Ea enim
(31) 
   in VIII :  ` Antium nova colonia missa ' .  ` Naves inde longae abductae interdictumque mare . 
(33) 
 abductae interdictumque mare . '  Et infra :  ` naves Antiatum partim in navalia Romae subductae 
(544) 
, piscatores aliquando audivit Nemorenses dicere naves suo in lacu binas esse submersas , quae nec
(546) 
vetustatis indagator curiosissimus , quid magnae naves parvo et altissimis undique circumdato
(560) 
 bitumen efficerentur .  Dumque huic expiscandae navi omnis undique infudat multitudo , fistulae
(562) 
   inservirent amplissimis lautissimisque , quas navibus praedictis superimpositas fuisse tenemus 
(260) 
  minus nunc quam Strabonis aetate consueverit ) navigabilis , quam locorum vicinitatem Martialis
(462) 
et per lucos iuxta ipsam urbem ubi incipiat esse navigabilis .  Inde digredi ad metalla lapidis
(61) 
potius quam sublimis , advolat non sine periculo navigantium : '  ` cum appropinquavere terris ,
(186) 
 fluvialibus aquis , propinquam viae Appiae , et navigari nocte maxime , quandoque interdiu ,
(109) 
      fugiens :  evasurus tamen , si coeptam ibi navigationem continuasset .  Pari item
(62) 
     incidunt , et hoc semper noctu , merguntque navigia . '  ` Austro non volant , humido
(548) 
  profundiora natando descendere et quanta esset navis quamque integra sentire et demissos funibus
(549) 
   applicare .  Tandem capta ligataque ad proram navis , cum integra non sequeretur , fracta est ,
(552) 
   vero hac ratione fabricatam fuisse apparet .  Navis tota lariceis asseribus trium digitorum
(555) 
 omnis humor perpetuo arceretur .  Interior vero navis pars non ab imbribus magis et humore quam
(557) 
   magnitudinis ferrea ( ut ita dixerim ) habuit navis quantum laricea prius habuerat .  et ferro
(561) 
          sunt litterae , auctorem ut coniicimus navis suum Tiberium Caesarem Augustum indicantes 
(563) 
      clavos maiores aeneos , quibus cubitalibus navis constructa erat , ita integros , ita
(150) 
  ac tumultu moenia invasere . '  ` Pronuntiatum ne quis praeter armatos violaretur . '  `
(170) 
       saltum , qui sub Terracina imminet mari , ne Hannibal per viam Appiam in agrum Romanum iret
(181) 
     terrore civitas quassaretur , lege caverunt ne quis hostes nuntiaret adfuturos . '  ` Postea 
(364) 
  , Tusculanis negotium datum adverterent animos ne quid novi tumultus Labicis oriretur . '  `
(376) 
Potabis liquidum Signina morantia ventrem ? '  ` Ne nimium sitias , sit tibi parca sitis . '  Quae
(403) 
       ) perducendis Romam a lacu Fucino aquis , ne conclusus aer cursum aquae moraretur ,
(112) 
           Carolum primum Andegavensem ita posse Neapolitano regno pellere confisus ( sicut ilium
(14) 
nunc Campaniae et Maritimae cogimur applicare .  Nec satis scio si in nostra Latina regione rebus
(25) 
  postea praetorium publicum fuit constitutum .  Nec omittendum duximus eam optimos habuisse
(125) 
    perfuncta opera iterum ad se redirent . '  ` Nec tamen in eis mentem fieri bestialem sed
(248) 
Lirim amnem et Sinuessam Caietamque perducunt .  Nec tamen certiore gradu ita per singulas pedem
(364) 
  , cum responsa inde retulissent dubia , quibus nec tum bellum quidem parari nec diuturnam pacem
(364) 
     dubia , quibus nec tum bellum quidem parari nec diuturnam pacem fore appareret , Tusculanis
(427) 
 , multosque afflictos morsu aut fuga allisos .  Nec falsa aut fabulosa tenenda sunt ea , quae hic
(465) 
  De Praeneste dicit Vergilius , in septimo :  ` Nec Praenestinae fundator defuit urbis , Caeculus
(510) 
 Lavicanum , inde Algido Tusculanum petit . '  ` Nec receptus moenibus infra Tusculum dextrorsum
(528) 
       Benedicto utriusque nepote ornata fuit .  Nec aliam habet aliquam pristinae felicitatis et
(544) 
   naves suo in lacu binas esse submersas , quae nec adeo putres sint ut laceratae funiculos de
(544) 
   ut laceratae funiculos de industria alligatos nec retia casu implicata tractae sequantur .  Nec
(545) 
   nec retia casu implicata tractae sequantur .  Nec integrae suis ipsorum omnium incolarum
(546) 
     studiis et in primis historiae deditissimus nec minus vetustatis indagator curiosissimus ,
(593) 
dicit :  ` in Fidenati agro iuxta Urbem ciconiae nec pullos nec nidum faciunt ' , et alibi Romanos
(593) 
in Fidenati agro iuxta Urbem ciconiae nec pullos nec nidum faciunt ' , et alibi Romanos accepisse
(123) 
vellent ) viatoribus unde in iumenta verterentur necessariaque comportarent . '  ` Post quae
(184) 
   eas tacitas et Lucilius satiricus : '  ` mihi necesse est loqui , nam scio Amyclas tacendo
(248) 
  quin delabi et aberrare videamur - quod quidem necessitas faciet , cum viae alicubi dirutis
(207) 
          fines senatus Fundanus occurrit : '  ` negare se pro Vitrubio sectamque eius secutis
(364) 
 nec diuturnam pacem fore appareret , Tusculanis negotium datum adverterent animos ne quid novi
(624) 
   ea regio habet oppidorum villarumque ruinas a nemine habitatas , prisca quarum nomina nullus
(137) 
           scripsit ( nam Theopompus , ante quem nemo mentionem habuit , urbem tantummodo a Gallis
(308) 
        porros sic laudat :  ` mittit praecipuos nemoralis Aricia porros . '  Deinceps eadem via
(544) 
 Columna , cardinalis patriciusque Romanus , cum Nemorense illud Cynthianumque castellum paterna
(562) 
  Baptista fontis copiosissimi lucidissimique ad Nemorense oppidum scatentis aquas nunc molas
(534) 
quatuor mille lacus , quem Suetonius Tranquillus Nemorensem appellat , ad quem dicit C. Caesarem
(544) 
       hereditate , piscatores aliquando audivit Nemorenses dicere naves suo in lacu binas esse
(538) 
 quo lacus est ubi speculum Dianae dicitur .  Et Nemorensi item oppidum proxime adiacet Cynthianum
(43) 
 nunc esse nullam , sed in mari , in litore , in nemoribus mirandas exstare ruinas vidimus . 
(67) 
         Italiam relicturae sunt , aliquamdiu in nemoribus Antiatum commorantur .  Quare
(541) 
   aedes diximus inchoasse , tunc ( ut videtur ) nemorosa fuit , a qua oppidum exstans Nemus
(393) 
      praecipue cui gens assuetaque multo venatu nemorum duris Aequicola glaebis . '  ` Armati
(174) 
    Martialis coquus poeta , ad Faustinum :  ` O nemus , o fontes , solidumque madentis harenae
(261) 
        coquus poeta indicat his versibus :  ` O nemus , o Fontes , solidumque madentis harenae
(536) 
    diximus .  Ad eumque lacum est situm oppidum Nemus appellatum .  Servius grammaticus in
(537) 
     , ` audiit et Triviae longe lacus ' , dicit Nemus appellari lucum haud longe ab Aricia , in
(541) 
 videtur ) nemorosa fuit , a qua oppidum exstans Nemus appellatum est .  Eaque nunc arboribus
(567) 
  Pontinam via dividit uda paludem , qua sublime nemus , Scythicae qua regna Dianae , quaque iter
(451) 
      episcopus frater et Nicolaus protonotarius nepos eisdem doctrinis virtutibusque ornentur . 
(527) 
 illius germano , et septimo Benedicto utriusque nepote ornata fuit .  Nec aliam habet aliquam
(446) 
    libro LXI Q. Fabium Maximum consulem , Pauli nepotem , adversus Allobrogas et Bituitum
(55) 
      litorum supercilia passuum quinque milibus Neptunienses contiguis retibus complent . 
(68) 
       Antiatum commorantur .  Quare peritissimi Neptunienses retia quam maxima in id aucupii
(44) 
 in nemoribus mirandas exstare ruinas vidimus .  Neptunium autem , oppidum in Antii vestigiorum
(51) 
  Romanorum monumentis celebre habetur .  Sed ad Neptunium .  Mare saxosum , vel potius glareosum 
(47) 
        miliarium latitudine silvis obtegitur .  Neque enim est haec Lavinia , prima Aeneae urbs ,
(245) 
fluviorum ostiis fontibusque et discursu servare nequibimus .  Sed alium certius facturum satis ,
(41) 
Antium .  Et videmus Suetonium ac alios scribere Neronem postea tam insanis molibus exstruxisse et
(166) 
scribit idem Tranquillus .  Qui , inferius vitam Neronis scribens , dicit eum immanissimae
(528) 
     humanitate , Bessarion Graecorum cardinalis Nicenus , Bononiae nunc et exarchatus Ravennatis
(137) 
 octuaginta ( milia ) , eo volumine quod scribit Nicodoro Atheniensium magistratu , qui fuit urbis
(564) 
   .  Quo inductus exemplo tu , Pater Beatissime Nicolae , impositam basilicarum urbis Romae
(498) 
  Praeneste fuerit desolatum .  Et Ponceletti ac Nicolai Fortebratii aliorumque Urbi infestorum
(451) 
 cum tamen Angelus Asculanus episcopus frater et Nicolaus protonotarius nepos eisdem doctrinis
(593) 
        agro iuxta Urbem ciconiae nec pullos nec nidum faciunt ' , et alibi Romanos accepisse
(28) 
  .  Et tam diu destructa ac derelicta mansit ut nihil sit reliquiarum praeter turrim quam
(345) 
'  Item inferius :  ` Ferentinum inde , quamquam nihil quietis dabatur , tamen summa alacritate
(41) 
ut mentitos per singula mathematicos hariolosque nihilominus sectaretur .  Habuitque Antium (
(529) 
      dicit aut ad Urbem aut ad mare pertinere , nimis verum esse videmus quod suburbiis tunc et
(376) 
     liquidum Signina morantia ventrem ? '  ` Ne nimium sitias , sit tibi parca sitis . '  Quae
(16) 
 VII , dicit exitum Tiberis naturalem non esse , nisi circa Ostiam ubi primum Aeneas castra
(105) 
 ipse sacratus est : '  ` Vestae enim libari non nisi de hoc fluvio licebat . '  Post Antium est
(331) 
     , melius in dies ut videbatur processurus , nisi exardescere incipiens praesenti Iunio
(266) 
urbe cados . '  Et alibi :  ` Setinum dominaeque nives densique trientes , quando ego te , medico
(242) 
   .  Aliis item octo miliaribus abest Ceparanum nobile oppidum .  Reliqua ad fontem Liris
(382) 
     ` superbum ' .  Et Servius exponit :  ` aut nobile aut quia aliquando Tiburtini a senatu
(457) 
     ( veluti Plinius appellat , Sublaquaeum ) , nobile oppidum , lacui eiusdem et tamen prisci
(581) 
  monte Trebanorum ortus , lacus tres amoenitate nobiles , qui nomen dedere Sublaqueo , defert in
(286) 
      nunc oppidum , a quo Romanae nunc familiae nobili nomen fluxit .  In eo Ludovicus cardinalis
(369) 
   nunc dicitur Valmontone , quod proprio iure a nobili Comitum familia possessum , nuper magno
(372) 
    Monsfortinus oppidum Stephani nostri familia nobili , quae oppidi cognomen habet , oriundi
(550) 
  .  Quam spectaculo fuit omnibus Romanae curiae nobilioris ingenii viris .  Eam vero hac ratione
(379) 
       ( nunc Campaniae ) limes .  Tertia restat nobis per quam ad alios nostrae Latinae regionis
(449) 
  Latinorum regionis limes .  Omissa vero sunt a nobis superius nulli praedictarum trium viarum
(571) 
qua pugnabitur urbe ? '  Ultima nunc reliqua est nobis in hac Latinorum regione pars urbi Romae
(585) 
   subiectum Numentanae viae pontem construxerit nobis incertum est , qui certiores sumus omnes
(603) 
 Setiaque et Lanuvium notissimae sunt et supra a nobis descriptae . )  Hannibalem vero dicit
(604) 
Terra Laboris dicta ) , partim in Samnitibus , a nobis infra sunt indicata .  Hannibal postea ,
(622) 
 , dextrorsum descendisse Gabios ' , certissimum nobis facit , quod superiore diximus loco ,
(186) 
    aquis , propinquam viae Appiae , et navigari nocte maxime , quandoque interdiu , eosque qui ad
(56) 
    loco ad particulam retium propriam venientes noctu coturnices fistula illicit .  Et cum
(62) 
   , quippe velis saepe incidunt , et hoc semper noctu , merguntque navigia . '  ` Austro non
(614) 
omisso Boviano , ad Fregellas pergit . '  ` Unde nocturna Samnitum fuga sine certamine receptis
(179) 
ut natos in vicinis paludibus serpentes occidere nollent - a quibus interempti sunt . '  Aliter :`
(434) 
  se involutam occultat , dicitur quod cum exire noluerit , recusans tamen audire illas voces
(71) 
  appellatos ) , quibus nunc ` falchonibus ' est nomen , quas in lapide bomboque fundae timent ,
(82) 
  quondam dictus avis et nunc magnum manet Ardea nomen . '  Et infra :` quinque adeo , magna
(163) 
   :  ` iuxta Terracinam , in loco cui Praetorio nomen est , cenante eo , complura et ingentia
(250) 
    Murenae villa , priscum nunc quoque retinens nomen , credere nos hactenus fecit aut Marinum (
(286) 
    oppidum , a quo Romanae nunc familiae nobili nomen fluxit .  In eo Ludovicus cardinalis
(292) 
regione civitas .  Eam dicit Servius nactam esse nomen a morbis quos gigneret , quia vicina esset
(379) 
a Tiburto conditam facit , cuius frater Catillus nomen monti dederit propinquo .  Fuitque Tibur
(413) 
 qua civitate per Longobardorum tempora Marsorum nomen in Valeriam est conversum .  Fuisse vero
(414) 
   conversum .  Fuisse vero Marsos oppidum a quo nomen regio accepit Plinius sic asserit :  `
(538) 
  Cynthianum , quod a Cynthia , quae et Trivia , nomen ( licet nunc corruptum ) habuit .  Hunc
(581) 
     ortus , lacus tres amoenitate nobiles , qui nomen dedere Sublaqueo , defert in Tiberim . ' 
(398) 
   , quorum pleraque diruta atque incensa sunt , nomenque Aequorum prope ad internicionem deletum 
(578) 
   moenia . '  Alibi tamen Servius super verbo ` Nomentum et Gabios ' dicit ab Albanis regibus eas
(389) 
 ut in ea et provinciarum et locorum celeberrima nomina poneret . '  De Tibure cetera ex Strabone
(624) 
       ruinas a nemine habitatas , prisca quarum nomina nullus novit .  Sed iam , magno circuitu
(36) 
      et Pollucis templum , quos servatores sues nominabant :  haec a Strabone .Sed Horatius
(193) 
   dehinc incipere sinum Gaietae sic a Laconibus nominatum , quod concava omnia ` Gaieta ' illi
(530) 
   constat .  Cum autem Albam Strabo a principio nominaverit , proximam illi Ariciam omisit , quam
(421) 
volunt . '  ` Hique populi Medeam `` Angitiam '' nominaverunt eo quod serpentes suis carminibus
(337) 
     .  Sed fontem esse scimus Anagniae Tophanum nomine , qui hieme , quando Fucinus glacie
(361) 
   Babucum , olim civitas apud Livium Bovillarum nomine nota , deinde Turritium , Pofae , Vicus ,
(442) 
       in sua aedilitate introduxisse aquam eius nomine appellatam , quae quidem aqua supra omnes
(487) 
     eum in secessu Praenestino agentem filium , nomine Verum Caesarem , septennem amisisse , quem
(539) 
         , Romana re florente , eo fuisse dignum nomine nullus mirabitur , qui praesentis temporis
(9) 
     defecerunt a Romanis , dicat auxilia Latini nominis et exterarum gentium missa populo Romano 
(24) 
          Augustum coepisse fundare Ostiae forum nominis sui ad mare , in quo postea praetorium
(96) 
, quod Leone Romano pontifice , sicut coniicio , nominis ordine secundo ornatum fuit .  Numicus
(250) 
  diximus , Mariana villa ) aut Zagarolum , novi nominis oppidum , sed , ut ruinae indicant ,
(250) 
Lanuvium , ex quo vetustissimo et celebratissimi nominis municipio Urbi propinquo Murenas
(256) 
 ab ea miliario ad sinistram distat vetustissimi nominis oppidum Cora , ab uno trium fratrum
(262) 
   aquis quinque miliaribus distat Setia vetusti nominis oppidum arduo in colle situm , vini ( ut
(286) 
    , sicut et possident Sabellum , vetustissimi nominis nunc oppidum , a quo Romanae nunc
(312) 
       incipit vetusti et in historiis celebrati nominis silva , in cuius medio bifurcatum est
(360) 
   et morte clarum .  Deinceps Alatrum , vetusti nominis civitas , cui simul cum Verulanis suae
(410) 
unde in Talliacoccium est descensus .  Quod novi nominis oppidum , sed populo divitiisque refertum
(457) 
, nobile oppidum , lacui eiusdem et tamen prisci nominis imminens .  Redditque utrumque fama
(617) 
         , et Anagninum , quae loca nunc , parva nominis mutatione facta , sunt notissima .  Ex
(618) 
  autem in Labicanum venit , quem locum , maxima nominis mutatione facta , diximus Valmontonem
(14) 
  adiumento vetustissimis satisfaciam , quamquam non est eo in flore nunc quo priscis temporibus
(16) 
in Vergilii VII , dicit exitum Tiberis naturalem non esse , nisi circa Ostiam ubi primum Aeneas
(19) 
attingerent .  Ea enim tempestate Romanus portus non erat , quem postea Claudius fecit . 
(21) 
      reddere ut rebus humanis parum confidant , non potuisse scilicet imperatorum Romanorum , et
(41) 
      exstruxisse et portum et urbem Antiatum ut non modo aerarium sed Romanum quoque imperium
(46) 
a Plinio mentionem :  alitur eius oppidi populus non exiguus piscatione , aucupio , et venatu ,
(61) 
       terrestris potius quam sublimis , advolat non sine periculo navigantium : '  ` cum
(63) 
 semper noctu , merguntque navigia . '  ` Austro non volant , humido scilicet et graviore vento ,
(105) 
 qui ipse sacratus est : '  ` Vestae enim libari non nisi de hoc fluvio licebat . '  Post Antium
(196) 
Celebris et pervetustae fuerint famae , ea tamen non fuit civitas priusquam Formias ( ut supra
(207) 
     , cum receptaculum fugae Privernum habuit , non patriam Fundos . '  ` Cos. collaudatis
(209) 
    . '  Fundanorum vina Martialis coquus innuit non esse talia quae inveteranda sint :  ` Haec
(219) 
   appellatum , milibus decem terra est omnium - non solum Italiae , sed orbis totius -
(249) 
  , est primum duodecimo miliario Marinum , quod non absurde Marianam villam fuisse ut credam
(250) 
, credere nos hactenus fecit aut Marinum ( si ea non fuerat , ut diximus , Mariana villa ) aut
(260) 
    ' , ad quas palus incipit Terracinam usque ( non minus nunc quam Strabonis aetate consueverit 
(261) 
litus , et aequoreis splendidus Anxur aquis , et non unius spectator lectulus undae , qui videt
(266) 
nives densique trientes , quando ego te , medico non prohibente , bibam? '  Privernumque item
(267) 
       item vetustum , quinque a Setia distans , non ut olim campestre est sed arduum in collem
(278) 
quam quisquam possit credere , qui omnia attente non viderit .  Estque haec Alba cuius meminit
(305) 
Plinius vero dicit brassicam Aricinam altitudine non excelsam reputari utilissimam , quia sub
(336) 
         sive aliter vitiatus et mutilatus est , non satis potuimus intellegere quo in loco
(384) 
   , sic dictum .  Et Plinius Tiburtinum lapidem non magis ab ipso vocabulo Romae trito ,
(402) 
alte excisi defossique ut deiectum bilibre saxum non prius referat casus sui sonitum quam duo
(429) 
     aspidis surdae obturantis aures suas , quae non exaudiet vocem incantantium , et venefici
(435) 
  Atque ita voces illas quantum potest evitans , non exit ad incantantem . '  Livius , bellum
(458) 
        utrumque fama celebratum beati Benedicti non magis diutina conversatio ibi habita quam
(473) 
 continenti montana regione dorsum elatum , quem non dubito esse montem in quo est munitissima arx
(484) 
  cuniculum caperet fugam et sentiret se evadere non posse , cum Thelesio fugae suae comite ,
(487) 
      Verum Caesarem , septennem amisisse , quem non plus diebus quinque luxerit .  Et Plinius de
(502) 
Albanum .  In quo dorso sit Tusculum sita urbs , non inepte fabricata .  Romanae vero nascenti rei
(517) 
 montes peritissime sunt descripti .  Sed minora non ponit Strabo loca , qui Horatii Flacci poetae
(518) 
    a Strabone omittuntur , quae , si eo tempore non erant , scimus ante quingentos annos fuisse .
(522) 
   ( ut Strabo dicit ) apparatus fundamenta esse non dubitamus , quae proximis pariter Griptae
(549) 
   capta ligataque ad proram navis , cum integra non sequeretur , fracta est , et eius particula
(554) 
 obtecta est .   Quas quidem chartas claviculi , non ( ut nunc assolet ) ferrei sed aenei ,
(555) 
  perpetuo arceretur .  Interior vero navis pars non ab imbribus magis et humore quam ab igne et
(569) 
    urbem . '  Et dixit :  ` tene , deum sedes , non ullo Marte coacti deseruere viri? '  ` Pro
(577) 
   . '  ` Quam ob rem Vergilius dixit `` arva '' non moenia . '  Alibi tamen Servius super verbo `
(622) 
  .  Et quia sequitur Livius Hannibalem :  ` cum non esset Tusculi moenibus receptus , dextrorsum
(548) 
  aderant , piscibus quam hominibus similiores , nonnulli , quorum partes fuerunt in lacus
(342) 
         urbem Hernicorum vi cepit . '  Et libro nono :  ` Hernicorum tribus populis , Alatrinati 
(396) 
     crescente , deleti sunt .  Nam Livius libro nono :  ` Populus Romanus bellum fieri Aequis
(527) 
 Henricum regem Teutonicum coronavit , decimoque nono Iohanne illius germano , et septimo
(2) 
  Regio tertia. Latina Finis Etruriae ad Tiberim nos perducens Romam ordine describendam offerebat
(61) 
        quam grues . '  ` Parva avis , et cum ad nos pervenit terrestris potius quam sublimis ,
(122) 
  ` Nam de mulieribus malis artibus imbutis , et nos , dum essemus in Italia , audiebamus talia de
(127) 
   , Liviusque utrumque Circeios appellat .  Sed nos in Romanae ecclesiae gestis rebus ,
(250) 
  , priscum nunc quoque retinens nomen , credere nos hactenus fecit aut Marinum ( si ea non fuerat
(311) 
  principe humanissimo possidetur .  Alia , quae nos ad Latinorum limites ducit , via est Latina ,
(446) 
  servandis in custodia noxiis usos fuisse .  Et nos in Livio invenimus libro LXI Q. Fabium
(546) 
      circumdato montibus in lacu sibi voluerint noscere animum adiecit , nosterque Leo Baptista
(442) 
  Fontes Aquae Martiae , qua potaretur Roma .  ( Nosque in Roma instaurata ostendimus Martium in
(546) 
 in lacu sibi voluerint noscere animum adiecit , nosterque Leo Baptista Albertus , geometra nostro
(14) 
       cogimur applicare .  Nec satis scio si in nostra Latina regione rebus praesentibus ita
(10) 
  populo Romano .  Hanc autem regionem , aetatis nostrae ac superiorum aliquot saeculorum morem (
(13) 
  eo sumpsit ) secuturi , eam Latinorum regionem nostrae nunc Campaniae et Maritimae cogimur
(137) 
        Atheniensium magistratu , qui fuit urbis nostrae quadringentesimo quadragesimo anno . '  `
(237) 
 , patre Concordio .  Sed iam limites attingimus nostrae huius Latinae regionis :  Sinuessam et
(354) 
         distat quindecim miliaribus Ceperanum , nostrae huius regionis alter limes .  Sed
(378) 
 Patrica , Caecanum , et Castrum , ubi alius est nostrae Latinae regionis ( nunc Campaniae ) limes
(379) 
) limes .  Tertia restat nobis per quam ad alios nostrae Latinae regionis limites itur , Tiburtina
(448) 
, Castrum Vetus , Gorgianum , ad quae oppida est nostrae hac in parte Latinorum regionis limes . 
(493) 
       .  Addit vero unum Strabo usu per aetatem nostram et saepius anteactis temporibus compertum
(76) 
     recessus . '  Ex aucupio palumbarum Romanus nostri temporis populus nuptias et convivia
(144) 
  agrum stadia centum fuisse tradit Strabo , cum nostri octo passuum milia nunc computent . 
(219) 
passim lucidissimae citrangulis arantiisque ( ut nostri citrea appellant ) consita interfluunt
(372) 
    est Valmontoni Monsfortinus oppidum Stephani nostri familia nobili , quae oppidi cognomen
(195) 
    , septimi principio :  ` tu quoque litoribus nostris , Aeneia nutrix , aeternam moriens famam 
(546) 
    , nosterque Leo Baptista Albertus , geometra nostro tempore egregius , qui de re aedificatoria
(312) 
  silva , in cuius medio bifurcatum est iter hoc nostrum :  et hinc ad dexteram XIIII a Columna
(300) 
         ` Virbium ' , id est , ` bis virum ' .  Nota est vetus historia :  Etruscos , qui cum
(361) 
    , olim civitas apud Livium Bovillarum nomine nota , deinde Turritium , Pofae , Vicus , Ripae ,
(255) 
     , cum aliter vetustate sua , tum ea ratione notissima , quod Octavii Caesaris Augusti
(617) 
loca nunc , parva nominis mutatione facta , sunt notissima .  Ex Anagnino autem in Labicanum venit
(603) 
pararent exercitui suo .  ( Setiaque et Lanuvium notissimae sunt et supra a nobis descriptae . ) 
(458) 
      conversatio ibi habita quam eius toto orbe notissimum ibi aedificatum magnifici operis
(136) 
   :  ` Mirum est quod de hac re tradere hominum notitiae possumus . '  ` Theophrastus , qui
(81) 
      Danae fundasse colonis , praecipiti delata Noto . '  ` Locus Ardea quondam dictus avis et
(249) 
  semi etiam integra , et praedium Portium vulgo notum .  Eademque Lucii Murenae villa , priscum
(30) 
     colonia , de qua Livius in VIII :  ` Antium nova colonia missa ' .  ` Naves inde longae
(309) 
Appii vetus oppidum , nunc est monasterium Fossa Nova appellatum , quod , centum olim pluribusque
(158) 
qui Anxurus dicebatur quasi axiros , id est sine novacula , quod barbam numquam rasisset et
(44) 
       in Antii vestigiorum angulo aedificatum , novam et iucundam in re parva considerationem
(84) 
     adeo , magna positis incudibus , urbes tela novant : '  ` Atina potens , Tiburque superbum ,
(250) 
  , ut diximus , Mariana villa ) aut Zagarolum , novi nominis oppidum , sed , ut ruinae indicant ,
(364) 
       negotium datum adverterent animos ne quid novi tumultus Labicis oriretur . '  ` Nuntiarunt
(410) 
   , unde in Talliacoccium est descensus .  Quod novi nominis oppidum , sed populo divitiisque
(624) 
a nemine habitatas , prisca quarum nomina nullus novit .  Sed iam , magno circuitu ab ostiis
(3) 
ipsam relinquentes , regionem in qua est Latinam novo volumine describemus.  Huius regionis
(363) 
, de quo Livius libro IV :  ` et renuntiatum est novos hostes , Labicanos , consilia cum veteribus
(445) 
    Romanos praesidii loco servandis in custodia noxiis usos fuisse .  Et nos in Livio invenimus
(246) 
    .  Sed alium certius facturum satis , qui in nulla reperiatur alia Italiae regione , tenebimus
(334) 
     ceperit , Romamque captivum abduxerit , ubi nulla magis ratione alia diem male obiisse
(43) 
   est suspensa .  Urbem vero Antiatum nunc esse nullam , sed in mari , in litore , in nemoribus
(45) 
parva considerationem efficit .  Mirarique soleo nullam eius rei , quam cum orbe condito originem
(386) 
   agrum Tiburtinum vitem amare sic indicat :  ` Nullam , Vare , sacra vite prius severis arborem
(449) 
      limes .  Omissa vero sunt a nobis superius nulli praedictarum trium viarum propinqua aliquot
(542) 
arboribus frugiferis adeo pulchre est consita ut nulli in Italia quantumvis cultissimo
(182) 
      . '  ` Postea , cum vere venirent hostes , nullo nuntiante , deleti sunt . '  ` Et sic
(23) 
     aliquando Ostia ingentia aedificia , quorum nullum nunc exstat vestigium .  Flavius Eutropius
(149) 
      urbi collem cepissent , loco altiore ( qua nullum erat praesidium ) ingenti clamore ac
(539) 
  , Romana re florente , eo fuisse dignum nomine nullus mirabitur , qui praesentis temporis
(624) 
ruinas a nemine habitatas , prisca quarum nomina nullus novit .  Sed iam , magno circuitu ab
(298) 
       , quem nutriri curavit ab Egeria nympha , Numae Pompilii amica , cuius monitis et consilio
(585) 
    invenimus .  Sed quis proxime illi subiectum Numentanae viae pontem construxerit nobis
(586) 
     pavidi exspectabant .  Secundusque est viae Numentanae pons , et ipse licet integer ,
(524) 
  affecerunt , quae Cannensi cladi prope similis numero caesorum fuisse dicitur , adeo ut Roma
(70) 
     compellunt .  Dumque aves in magnum coactas numerum advolando , tensis retium insidiis
(98) 
 celebratur in septimo :  ` et fontis vada sacra Numici . ' .  Et infra :` fontis stagna Numici . 
(100) 
 sacra Numici . ' .  Et infra :  ` fontis stagna Numici . '  Super quo Servius :` Ista iam ab
(535) 
lacus aqua , mirabilis operis emissorio educta , Numicum amnem efficit , quem apud Ardeam in mare
(79) 
lucum Iovis Indigetis , cui propinquus est amnis Numicus .  Vergilius autem libro septimo sic
(97) 
        , nominis ordine secundo ornatum fuit .  Numicus vero fluvius , quem Strabo dicit
(103) 
    , quod ait `` stagna '' verum est . '  ` Nam Numicus ante ingens fluvius fuit in quo repertum
(158) 
     axiros , id est sine novacula , quod barbam numquam rasisset et colebatur etiam Iuno virgo
(524) 
   fuisse dicitur , adeo ut Roma postmodum caput numquam attollere potuerit .  Unde factum est ut
(11) 
  a principio pauciora complexam fuisse iis quae nunc Campaniae et Maritimae vocabulo
(13) 
     ) secuturi , eam Latinorum regionem nostrae nunc Campaniae et Maritimae cogimur applicare . 
(14) 
      satisfaciam , quamquam non est eo in flore nunc quo priscis temporibus fuit , adeo ut per
(23) 
        Ostia ingentia aedificia , quorum nullum nunc exstat vestigium .  Flavius Eutropius
(43) 
     tempore est suspensa .  Urbem vero Antiatum nunc esse nullam , sed in mari , in litore , in
(46) 
  innuit ) , tunc segetis vinique feracissimus , nunc a Civita Indivina Prosperi Columnae
(55) 
     et simul cum ipsis coturnices (a sono vocis nunc ` qualeae ' dictae) transmisso Mari Infero
(71) 
  ( ` Chiluones ' a Plinio appellatos ) , quibus nunc ` falchonibus ' est nomen , quas in lapide
(82) 
  Noto . '  ` Locus Ardea quondam dictus avis et nunc magnum manet Ardea nomen . '  Et infra :`
(90) 
        venisse ad Italiam et tenuisse loca quae nunc Urbi vicina sunt , et ideo populos Sacranos
(96) 
    .  Id vero oppidum , raro habitatum colono , nunc Iacobus Columna possidet , quod Leone Romano
(128) 
   Romanae ecclesiae rebus auxilio saepe fuit .  Nunc ad eius montis radices oppidum est Sanctae
(144) 
   tradit Strabo , cum nostri octo passuum milia nunc computent .  Terracinae etiam nunc adiacet
(145) 
passuum milia nunc computent .  Terracinae etiam nunc adiacet paludis Pontinae pars , quam paludem
(148) 
    accessit . '  ` Anxur fuit , quae Terracinae nunc sunt , urbs prona in paludes et ab ea parte
(197) 
      vero a Terracina arx ( ut Strabo ) et ( ut nunc est ) civitas Caieta stadiis centum , quae
(197) 
 nunc est ) civitas Caieta stadiis centum , quae nunc viginti milia computantur .  Portum Caieta
(219) 
  .  Post speluncas in litore est Caieta , a qua nunc urbe ad Traiectum ( sive Lirim ) fluvium ,
(219) 
 nunc urbe ad Traiectum ( sive Lirim ) fluvium , nunc Gaurianum appellatum , milibus decem terra
(249) 
  ignorentur omnino sint perditae .  Igitur Roma nunc petentibus Terracinam iter , est primum
(250) 
 notum .  Eademque Lucii Murenae villa , priscum nunc quoque retinens nomen , credere nos hactenus
(260) 
 quas palus incipit Terracinam usque ( non minus nunc quam Strabonis aetate consueverit )
(286) 
   Germanicus .  In parvo cuius angulo oppidulum nunc exstat a Sabellis civibus Romanis possessum 
(286) 
    et possident Sabellum , vetustissimi nominis nunc oppidum , a quo Romanae nunc familiae nobili
(286) 
            nominis nunc oppidum , a quo Romanae nunc familiae nobili nomen fluxit .  In eo
(290) 
eodem iure quo Lavinii in civitatem accepti . '  Nunc vero penitus est derelicta , cuius marmora
(309) 
     , ubi olim fuit Forum Appii vetus oppidum , nunc est monasterium Fossa Nova appellatum , quod
(369) 
    missi bina iugera acceperunt . '  Id oppidum nunc dicitur Valmontone , quod proprio iure a
(378) 
      , ubi alius est nostrae Latinae regionis ( nunc Campaniae ) limes .  Tertia restat nobis per
(451) 
         humanitatis doctrina magnaque prudentia nunc claret , cum tamen Angelus Asculanus
(472) 
     crediderim divinasse , cum possit Praeneste nunc Polystephanum dici qua civitas est Stephani
(515) 
       familiae ante quadringentos annos ( sicut nunc est ) maiori ex parte subiecta .  Et quidem
(517) 
    , loco quem Sancti Iohannis in Campo Horatii nunc appellant .  Alia etiam a Strabone
(519) 
     cavae fossae , in qua sunt Odoardi Columnae nunc oppidum ; temporibus Paschalis secundi
(519) 
     etiam tunc Praeneste , Pillum et Pullanum , nunc dicta Pillium et Pallianum , alii ex ea
(520) 
urbis collibus dicit , vera esse ostendunt etiam nunc monasterium Sanctae Mariae de Gripta Ferrata
(523) 
     olim Lucullanum , Lucii Luculli villa , cui nunc dicitur Frascatum , ubi aquam Virginem ,
(523) 
   dicitur Frascatum , ubi aquam Virginem , quae nunc unica Romam perducitur , inventam esse
(525) 
     demolitus sit ut vix fundamentorum vestigia nunc appareant .  Ea vero vetus et praeclara olim
(526) 
       .  Ea vero vetus et praeclara olim urbs , nunc solo titulo civitas , gentem Porciam inde
(528) 
         Graecorum cardinalis Nicenus , Bononiae nunc et exarchatus Ravennatis Apostolicae Sedis
(529) 
 videmus quod suburbiis tunc et villis habitatos nunc solis rectos ruinis et silvis proprie magis
(530) 
           , proximam illi Ariciam omisit , quam nunc solo aequatam , tunc urbem in via Appia
(532) 
  facto ( licet tenues ) effluant aquae .  Origo nunc habetur amnis , qui apud locum caedis
(538) 
 quod a Cynthia , quae et Trivia , nomen ( licet nunc corruptum ) habuit .  Hunc vero lacum Dianae
(542) 
   oppidum exstans Nemus appellatum est .  Eaque nunc arboribus frugiferis adeo pulchre est
(553) 
        delibuta fuit .  Quod bitumen ( ut etiam nunc apparet ) croceum purpureumve contexuit
(554) 
est .   Quas quidem chartas claviculi , non ( ut nunc assolet ) ferrei sed aenei , frequentes
(559) 
    et superius deducta argilla unum sicut etiam nunc sunt commixtum ex latericio et ferro bitumen
(562) 
            ad Nemorense oppidum scatentis aquas nunc molas convolventes multo ipsarum fistularum
(566) 
    ad Cinthianum , inde ad montem Albanum , ubi nunc Castrum est Gandulfum , pervenisse , quo de
(571) 
  viri? '  ` Pro qua pugnabitur urbe ? '  Ultima nunc reliqua est nobis in hac Latinorum regione
(573) 
Algido proximum est Laurentii Columnae oppidum , nunc Gallicanum , qui , ut diximus , olim Gabii
(583) 
   solitus fuit ornamentis paene spoliato , quem nunc Mamolum appellant .  Hunc vero pontem
(604) 
 venisse , quae loca partim in veteri Campania ( nunc Terra Laboris dicta ) , partim in Samnitibus
(607) 
 tamen habuit agrum suum in regione Latina .  Et nunc dicitur Pons Corvus .  De quo Livius in
(617) 
       , Ferentinatem , et Anagninum , quae loca nunc , parva nominis mutatione facta , sunt
(618) 
   nominis mutatione facta , diximus Valmontonem nunc appellari .  Dicit enim Livius peritissime
(619) 
   , movisse Algido , quia oppidum illud ( sicut nunc est ) tunc etiam Algido proximum ac prope
(620) 
   .  Et pervenisse Tusculum ea scilicet via qua nunc a Valmontono Marinum silvis petitur .  Et
(622) 
quod superiore diximus loco , Gabios fuisse quod nunc est oppidum Gallicanum .  Quae autem fuerit
(626) 
 in circuitu omnis regio olim Latina ( sive , ut nunc dicitur Latium , Campania et Maritima ) est
(182) 
. '  ` Postea , cum vere venirent hostes , nullo nuntiante , deleti sunt . '  ` Et sic Amyclae
(181) 
      quassaretur , lege caverunt ne quis hostes nuntiaret adfuturos . '  ` Postea , cum vere
(181) 
 interempti sunt . '  Aliter :  ` cum frequenter nuntiaretur hostes adfuturos et inani terrore
(365) 
   ne quid novi tumultus Labicis oriretur . '  ` Nuntiarunt legati Labicanos arma cepisse et cum
(251) 
    Cicero in oratione Pro L. Murena affirmat .  Nuper autem in oppido quod corrupte ` Civita
(369) 
       iure a nobili Comitum familia possessum , nuper magno privatum est decore , Lucido diacono
(410) 
     oppidum , sed populo divitiisque refertum , nuper maximum amisit ornamentum , Iohannem
(563) 
 constructa erat , ita integros , ita politos ut nuper a fabri ferrarii incudibus exisse videantur
(572) 
  incepimus , e regione adversa .  Et ut eo unde nuper digressi fuimus revertamur :  Praenestini
(76) 
      palumbarum Romanus nostri temporis populus nuptias et convivia maiori ex parte parat . 
(194) 
     Strabo consentit Caietam scribere quosdam a nutrice Aeneae fuisse dictam , sicut Vergilius ,
(77) 
    ex parte parat .  Melioris namque saporis et nutrimenti hae parvae quam aliae sunt palumbes . 
(298) 
       ab inferis revocatum misit Ariciam , quem nutriri curavit ab Egeria nympha , Numae Pompilii
(195) 
       :  ` tu quoque litoribus nostris , Aeneia nutrix , aeternam moriens famam , Caieta ,
(298) 
  misit Ariciam , quem nutriri curavit ab Egeria nympha , Numae Pompilii amica , cuius monitis et
(129) 
   proxime illabitur , Storacem Strabo , Plinius Nymphaeum vocat , super quo hi Formium fuisse
(309) 
     . '  Deinceps eadem via secus Storacem sive Nymphaeum amnem , ubi olim fuit Forum Appii vetus
(39) 
 cultam , his versibus ad Fortunam scriptis :  ` O Diva gratum quae regis Antium , potens vel imo
(174) 
habet Martialis coquus poeta , ad Faustinum :  ` O nemus , o fontes , solidumque madentis harenae
(174) 
      coquus poeta , ad Faustinum :  ` O nemus , o fontes , solidumque madentis harenae litus , et
(261) 
Martialis coquus poeta indicat his versibus :  ` O nemus , o Fontes , solidumque madentis harenae
(261) 
coquus poeta indicat his versibus :  ` O nemus , o Fontes , solidumque madentis harenae litus , et
(47) 
      , prima Aeneae urbs , cuius incolis postea ob Aeneae memoriam bello Latino Romani
(303) 
     semper postea ` Tuscus ' appellatus .  Quam ob rem Porsena obsides in foedere habitos benigne
(474) 
in campos esse , alias aquationis gratia , alias ob latentes invasiones , in quarum una obsessus
(494) 
          , Praenestinis saepe calamitati fuisse ob Romanorum seditiones .  Defugere enim illuc
(577) 
    moratos tandem Gabios condidisse . '  ` Quam ob rem Vergilius dixit `` arva '' non moenia . ' 
(598) 
  Legatis Romanorum a Fidenatibus occisis , quia ob rem publicam occisi erant , statuae in rostris
(334) 
        , ubi nulla magis ratione alia diem male obiisse creditus est quam quia simplicem corde et
(476) 
  deletoque ad Sacriportum , in oppido Praeneste obsedit . '  Et libro LXXXVIII :` Praenestinos
(559) 
        , ` complastratio ' ) superinfusa est .  Observatumque fuisse videmus ut , concocto
(498) 
    infestorum receptione factum vidimus ut urbs obsessa captaque solo aequaretur .  Fluvium eius
(600) 
    accessus Hannibalis a Capua , tunc a Romanis obsessa et triplici vallo circumdata , ad urbis
(474) 
  , alias ob latentes invasiones , in quarum una obsessus Marius interiit .  Livius libro LXXXVII
(484) 
'  Et item Livius infra :  ` C. Marius Praeneste obsessus a Lucretio Ofella Sullanarum partium ,
(303) 
    ` Tuscus ' appellatus .  Quam ob rem Porsena obsides in foedere habitos benigne remisit . 
(491) 
       , apud Casilinum divertentes in eo oppido obsidionem omnium memorabilium durissimam
(553) 
 ab aquis imbribusque navem bitumenque defensura obtecta est .   Quas quidem chartas claviculi ,
(46) 
 litora duodeviginti miliarium latitudine silvis obtegitur .  Neque enim est haec Lavinia , prima
(540) 
    bis mille passus complexo hic lacus dimidium obtinet .  Pars reliqua , ubi C. Caesarem aedes
(429) 
  similitudinem serpentis , sicut aspidis surdae obturantis aures suas , quae non exaudiet vocem
(434) 
  sentit , allidit unam aurem terrae et de cauda obturat alteram . '  Atque ita voces illas
(143) 
      a Cornelio Cethego cos. , cui ea provincia obvenerat , siccatas .  Agrumque ex his factum ,
(179) 
    adeo ut natos in vicinis paludibus serpentes occidere nollent - a quibus interempti sunt . ' 
(478) 
. '  Et libro LXXXVIII :  ` Praenestinos inermes occidi iussit . '  Quam crudelitatis maximae
(446) 
     feliciter pugnasse , ex Bituitique exercitu occisa CXX milia , ipsumque , cum ad
(484) 
   suae comite , utrimque gladio concurrerunt et occisi sunt . '  Usi autem sunt libenter Romani
(598) 
    a Fidenatibus occisis , quia ob rem publicam occisi erant , statuae in rostris positae .  Et
(598) 
   IV scribit :  Legatis Romanorum a Fidenatibus occisis , quia ob rem publicam occisi erant ,
(599) 
          redactas eoque colonos missos , quibus occisis , Fidenates cum defecissent , a M.
(474) 
  quoque idem praeter situs Praenesti munitionem occultas fossas undique foratas usque in campos
(434) 
autem amando tenebras suas , quibus se involutam occultat , dicitur quod cum exire noluerit ,
(206) 
       . '  ` Ingredienti fines senatus Fundanus occurrit : '  ` negare se pro Vitrubio sectamque
(294) 
 ex Balbo in Aricia , et Attia ex Octavio genuit Octavianum .  Sic enim habet Vergilius :` ibat et
(255) 
 vetustate sua , tum ea ratione notissima , quod Octavii Caesaris Augusti progenitores inde
(294) 
  genuit Attiam ex Balbo in Aricia , et Attia ex Octavio genuit Octavianum .  Sic enim habet
(155) 
     de suo quisque munere eo functus esset . '  Octavo autem libro Livius habet :  ` Cohors una ,
(252) 
  illud oppidum esse ostendunt .  A Marino autem octavo miliario sunt Velitrae , civitas vetusta ,
(252) 
   Velitrae , civitas vetusta , de qua Livius in octavo :  ` In Veliternos veteres cives , quod
(329) 
     Romanis pontificibus , tertio Innocentio et octavo Bonifacio civibus , decorata . 
(610) 
          agro propter incisos pontes . '  Et in octavo :  ` P. Plautio Proculo P. Cornelio
(444) 
    alibi Plinius in lacu Fucino piscem esse qui octenis natet pennis , cum ceteri omnes ubique
(188) 
       habuit villam , Saraceni ad annum salutis octingentesimum quinquagesimum sextum
(144) 
 stadia centum fuisse tradit Strabo , cum nostri octo passuum milia nunc computent .  Terracinae
(241) 
   contiguum Speninum castellum .  A quo distant octo milia passus Fractae , totidem a Ponte Corvo
(242) 
        fuisse ostendimus superius .  Aliis item octo miliaribus abest Ceparanum nobile oppidum . 
(137) 
  fama Circeiorum insulae mensuram posuit stadia octuaginta ( milia ) , eo volumine quod scribit
(332) 
   , quod Sarram Columnensem capitali prosecutus odio Praeneste vetustissimam urbem , quam is
(316) 
       dicemus .  Et inde secundo absunt Cavae , Odoardi Columnae oppidum , et pariter secundo
(519) 
   enim a situ dictas cavae fossae , in qua sunt Odoardi Columnae nunc oppidum ; temporibus
(484) 
    :  ` C. Marius Praeneste obsessus a Lucretio Ofella Sullanarum partium , cum per cuniculum
(2) 
 Tiberim nos perducens Romam ordine describendam offerebat.  Sed cum id anno ante quarto tribus
(217) 
      inter arduos celsosque montes - sed viti , olea , arborumque consitionibus amoenissimos . 
(455) 
     , Anticulum , Rivate , Afile , Civitella et Olibanum , clarissimae ac prudentissimae mulieris
(456) 
        et fratrum genetricis , deliciae .  Post Olibanum sunt Piscianum et Sanctus Vitus oppidum 
(46) 
piscatione , aucupio , et venatu , quod Antiatum olim ager ( ut Strabo innuit ) , tunc segetis
(78) 
          urbium Ardeam ponit Strabo , Rutilorum olim habitationem , stadiis circiter septem a
(145) 
quibus maior Aufens appellatus , apud Terracinam olim via Appia Mare Inferum attingebat . 
(267) 
item vetustum , quinque a Setia distans , non ut olim campestre est sed arduum in collem mutatum ,
(273) 
  Fluvius ipsum praeterfluens oppidum dictus est olim Amasenus , de quo Vergilius in VII :  `
(288) 
   Appia est proxima Albae sexto miliario Aricia olim civitas vetusta , de qua Livius , in VIII : 
(309) 
   via secus Storacem sive Nymphaeum amnem , ubi olim fuit Forum Appii vetus oppidum , nunc est
(309) 
           Fossa Nova appellatum , quod , centum olim pluribusque monachis habitari solitum
(338) 
   quinto ab Anagnia Ferentinum , Romana colonia olim et ipsa Hernicorum , de qua Livius libro
(353) 
  eis sollicitatos compertum . '  Fuitque duobus olim ornata Romanis pontificibus , Hormisda patre
(361) 
Romanis et connubium permissum .  Hinc Babucum , olim civitas apud Livium Bovillarum nomine nota ,
(362) 
 medio in Algido liquimus , primum est oppidum , olim Labici , de quo Livius libro IV :  ` et
(371) 
   praesunt decus conservat .  Fuitque Labicanum olim uvis copiosum optimis , ex quibus Clodium
(392) 
    ardui et late diffusi , in quibus fortissimi olim habitaverunt Aequicoli , de quibus Vergilius
(520) 
 familia possidebant .  Quae autem de Tusculanae olim urbis collibus dicit , vera esse ostendunt
(523) 
    , admissuras .  Est etiam Tusculo propinquum olim Lucullanum , Lucii Luculli villa , cui nunc
(526) 
    nunc appareant .  Ea vero vetus et praeclara olim urbs , nunc solo titulo civitas , gentem
(558) 
    alia argillae ac cretae bitumatio ( vel , ut olim in aedificiis appellabatur , ` complastratio
(573) 
  oppidum , nunc Gallicanum , qui , ut diximus , olim Gabii fuerunt vetustissimi , quos Livius in
(626) 
      est reditum .  Quo in circuitu omnis regio olim Latina ( sive , ut nunc dicitur Latium ,
(5) 
 versibus :  ` primus ab aetherio venit Saturnus Olympo, arma Iovis fugiens et regnis exsul
(517) 
  Strabo loca , qui Horatii Flacci poetae villam omisit illis in montibus sitam , loco quem Sancti
(530) 
 a principio nominaverit , proximam illi Ariciam omisit , quam nunc solo aequatam , tunc urbem in
(449) 
nostrae hac in parte Latinorum regionis limes .  Omissa vero sunt a nobis superius nulli
(613) 
        arcem Fregellanam ab Samnitibus captam , omisso Boviano , ad Fregellas pergit . '  ` Unde
(25) 
     praetorium publicum fuit constitutum .  Nec omittendum duximus eam optimos habuisse melones ,
(518) 
 Horatii nunc appellant .  Alia etiam a Strabone omittuntur , quae , si eo tempore non erant ,
(151) 
 quis praeter armatos violaretur . '  ` Reliquam omnem multitudinem voluntariam exuit armis ,
(222) 
       et umbilicos legere consuevissent , et ad omnem animi remissionem ludumque descenderent . '
(326) 
      indixerunt . '  Et infra :  ` Marcius cos. omnem gentem Hernicam in deditionem accepit . ' 
(324) 
     vocant , praeter Alatrinatem et Verulanum , omnes Hernici bellum Romanis indixerunt . '  Et
(442) 
 eius nomine appellatam , quae quidem aqua supra omnes alias introductas probabatur . )  Et
(444) 
      esse qui octenis natet pennis , cum ceteri omnes ubique quaternis tantummodo natent .  Alba
(585) 
        nobis incertum est , qui certiores sumus omnes tres Anieni superimpositos pontes a Romanis
(490) 
 Sulla ) et argenti sex . ' .  ` Item ex reliqua omni victoria pridie transtulerat auri pondo
(55) 
     transmisso Mari Infero in Italiam redeunt , omnia Antiatum quondam litorum supercilia passuum
(134) 
      etiam Campania erat communis .  Et denique omnia fuerunt Latinorum usque ad Sinuessam .  Sed
(193) 
Gaietae sic a Laconibus nominatum , quod concava omnia ` Gaieta ' illi appellant .  Et tamen
(233) 
 , civitas Fundorum , in via Appia .  Haec autem omnia loca boni vini copiam habere dicit Strabo .
(278) 
     vestigia quam quisquam possit credere , qui omnia attente non viderit .  Estque haec Alba
(347) 
erat munimento naturaque tutus . '  ` Sed evicit omnia assuetus praedae miles . '  ` Ad tria milia
(384) 
       Roma , iuvisse dicit constare quam eum ad omnia fortem idoneumque fuisse .  Horatius autem
(398) 
    iussit . '  ` Ad XL oppida , intra LX dies , omnia oppugnando ceperunt , quorum pleraque
(50) 
   Murenarum gens Romae praeclara fluxit quodque omnibus paene in vetustis Romanorum monumentis
(305) 
    non excelsam reputari utilissimam , quia sub omnibus paene foliis fructificat cauliculis
(306) 
             extenuare caulem sed dulcissimum ex omnibus perhiberi .  Et Martialis poeta Aricinos
(424) 
    inesse eis vim naturalem eam . '  ` Et tamen omnibus hominibus contra serpentes inest venenum 
(489) 
 ` quod ex Capitolinae aedis incendio ceterisque omnibus delubris Gaius , Marii filius , Praeneste
(550) 
   harpagones est secuta .  Quam spectaculo fuit omnibus Romanae curiae nobilioris ingenii viris .
(248) 
pontibus aversae , alicubi ut penitus ignorentur omnino sint perditae .  Igitur Roma nunc
(554) 
  aenei , frequentes infixi ita compresserant ut omnis humor perpetuo arceretur .  Interior vero
(560) 
    efficerentur .  Dumque huic expiscandae navi omnis undique infudat multitudo , fistulae in
(626) 
     , ad Tiberim est reditum .  Quo in circuitu omnis regio olim Latina ( sive , ut nunc dicitur
(127) 
legimus in Circeio monte fuisse arcem Circeiam , omnium quas Romana ecclesia ubique haberet
(179) 
   . '  ` Hi secundum sectam Pythagoream a caede omnium animalium abstinuerunt adeo ut natos in
(219) 
  Gaurianum appellatum , milibus decem terra est omnium - non solum Italiae , sed orbis totius -
(223) 
    in decem milium spatio Herculanea fuit via , omnium quas Romanum ubique habuit imperium
(324) 
  Arvina , M. Tremulus coss. concilium populorum omnium habentibus Anagninis in circo , quem
(412) 
   hortante , Phocas imperator Pantheon Romae in omnium Christi martyrum basilicam permisit
(491) 
   Casilinum divertentes in eo oppido obsidionem omnium memorabilium durissimam fortissime
(545) 
  tractae sequantur .  Nec integrae suis ipsorum omnium incolarum viribus queant extrahi .  Quare
(18) 
scapharum copiam quae ministeriis servirent , et onera exciperent , ac rursus onerarent ut levatae
(18) 
     servirent , et onera exciperent , ac rursus onerarent ut levatae naves facilius flumen
(21) 
      et urbis et portus , ac Romani item portus opera paucioribus annis mille integra
(124) 
         comportarent . '  ` Post quae perfuncta opera iterum ad se redirent . '  ` Nec tamen in
(309) 
      , quarti Eugenii pontificis religiosissimi opera adiumentoque Cisterciensium abbas anno ante
(463) 
Gabiis , qui etiam dicitur rubeus , unde plurima opera Romae fabricata sunt .  De Praeneste dicit
(531) 
        Albanus lacus , emissorio cuius mirabili opere facto ( licet tenues ) effluant aquae . 
(34) 
et additas fuisse aedes multas magnificentissimi operis , cum antea Antiates praedae studium cum
(387) 
 cum aliorum paene infinitorum magnificentissimi operis aedificiorum tum villae quam Hadrianus
(458) 
  toto orbe notissimum ibi aedificatum magnifici operis monasterium .  Cernitur vero in dextra
(535) 
          .  Cuius quidem lacus aqua , mirabilis operis emissorio educta , Numicum amnem efficit ,
(546) 
         elegantissimos composuit libros , ad id operis est vocatus .  Hic vasa vinaria multos
(210) 
     sint :  ` Haec Fundana tulit felix autumnus opima . '  ` Expressit mustum consul , et ipse
(426) 
mori - idque maxime humani ieiuni oris . '  Quam opinionem serpentum in ea regione frequentium et
(426) 
 frequentium et peritiae incantantionis Marsorum opinionem confirmat Iulius Capitolinus , ubi
(18) 
Strabo importuosam propter alluviones Tiberis .  Oportuisseque dicit tunc adhiberi scapharum
(45) 
   rei , quam cum orbe condito originem habuisse oportuit , fieri a Plinio mentionem :  alitur
(14) 
  quo priscis temporibus fuit , adeo ut per eius oppida Hadrianum imperatorem gloriosissimum ,
(244) 
   solo frequentes fuere urbes infinitaque paene oppida et castella , ex quibus auctor est Plinius
(398) 
 Romanus bellum fieri Aequis iussit . '  ` Ad XL oppida , intra LX dies , omnia oppugnando
(447) 
, Transacum , Gaianum , Avecianum , et Mallianum oppida , et Celanum quod comitatus titulo
(448) 
, Viticula , Castrum Vetus , Gorgianum , ad quae oppida est nostrae hac in parte Latinorum
(449) 
      trium viarum propinqua aliquot castella et oppida :  una tamen eademque in montium regione ,
(452) 
         virtutibusque ornentur .  Deinceps sunt oppida :  Guadagnolum , Folium , Casa Corbola ,
(454) 
 , Rocha Liricis dicta .  Sunt etiam his proxima oppida :  Caecilianum , Sambuca , Sarracinescum ,
(520) 
colle Rocha Papae , Prosperi Columnae cardinalis oppida .  Circa quae duobus aut tribus a Tusculo
(46) 
       , fieri a Plinio mentionem :  alitur eius oppidi populus non exiguus piscatione , aucupio ,
(287) 
 aquarum instauraverit et demortuae urbi aliquam oppidi faciem reddiderit .  Eademque in via Appia
(290) 
      , cuius marmora et cetera ornamenta Marini oppidi ecclesias decorarunt .  Estque Aricia una
(311) 
    ab Urbe miliario cernuntur vestigia Columnae oppidi , a quo clara Columnensium familia multis
(370) 
     rei bellicae gloria apud Venetos florente , oppidi illius aliorumque quibus praesunt decus
(372) 
   oppidum Stephani nostri familia nobili , quae oppidi cognomen habet , oriundi patria atque
(522) 
        e manu factos cavernasque habere videmus oppidi unius populum in habitationem , et quidem
(46) 
  a Civita Indivina Prosperi Columnae cardinalis oppido in maris litora duodeviginti miliarium
(251) 
        Pro L. Murena affirmat .  Nuper autem in oppido quod corrupte ` Civita Indivina '
(350) 
   , qui Galbae successit , maiores ortos fuisse oppido Ferentino , familia vetere honorata atque
(476) 
exercitu eius fuso deletoque ad Sacriportum , in oppido Praeneste obsedit . '  Et libro LXXXVIII :
(491) 
    audissent , apud Casilinum divertentes in eo oppido obsidionem omnium memorabilium durissimam
(624) 
     , ignoramus :  quod plurimas ea regio habet oppidorum villarumque ruinas a nemine habitatas ,
(276) 
    spumabat ripis . '  Circumstantque Privernum oppidula Maientia , arx Gorga , et arx Sicca . 
(400) 
   appellatum .  Superius Portella et Cantalupum oppidula .  Deinde arduo in monte Rivus Frigidus 
(286) 
   III , rex Germanicus .  In parvo cuius angulo oppidulum nunc exstat a Sabellis civibus Romanis
(44) 
     exstare ruinas vidimus .  Neptunium autem , oppidum in Antii vestigiorum angulo aedificatum ,
(96) 
collationem tributorum detractaverunt .  Id vero oppidum , raro habitatum colono , nunc Iacobus
(126) 
 rationalem humanamque servari . '  In hoc monte oppidum fuit quod et Circeium dictum est ,
(128) 
       saepe fuit .  Nunc ad eius montis radices oppidum est Sanctae Felicitatis .  Fluvium , qui
(129) 
      vocat , super quo hi Formium fuisse dicunt oppidum .  Deinceps est perpetuum mare .Et in
(141) 
'  ` Deinde flumen Aufentum supra quod Terracina oppidum , Volscorum lingua Anxur dictum , ubi
(153) 
abstinuit . '  ` Postea , ubi venerunt tribuni , oppidum vetere fortuna opulentum tres exercitus
(161) 
 .  Et infra Servius :  ` Haud longe a Terracina oppidum est Satura , et eius cognominis fluvius
(178) 
    , sic habet :  ` Inter Caietam et Terracinam oppidum est constitutum a Laconibus , qui comites
(212) 
         a Fundis Formias sinistrorsum est Villa oppidum , a quo Galba imperator originem duxit . 
(218) 
        petitur turris Sancti Anastasii , deinde oppidum Spelunca appellatum , ubi dicit Strabo
(227) 
      pecuniae . '  Suntque deinceps Castellonum oppidum et Honoratum villa , quam Honoratus ,
(240) 
      in regione Latina habet .  Supra Traiectum oppidum , tribus milibus passuum a mari distans ,
(241) 
  Fractae , totidem a Ponte Corvo semotae , quod oppidum Fregellas fuisse ostendimus superius . 
(242) 
     item octo miliaribus abest Ceparanum nobile oppidum .  Reliqua ad fontem Liris proximius
(250) 
  , Mariana villa ) aut Zagarolum , novi nominis oppidum , sed , ut ruinae indicant , vetustum
(251) 
     inscriptus maiusculis , quae Lanuvium illud oppidum esse ostendunt .  A Marino autem octavo
(256) 
        ad sinistram distat vetustissimi nominis oppidum Cora , ab uno trium fratrum condita ,
(259) 
    itinere institute est quarto decimo miliario oppidum Sarmineta .  Et tertio absunt ` Aquae
(262) 
 quinque miliaribus distat Setia vetusti nominis oppidum arduo in colle situm , vini ( ut refert
(273) 
daretur , futuram .  Fluvius ipsum praeterfluens oppidum dictus est olim Amasenus , de quo
(277) 
 arx Sicca .  Somninum hinc quinque miliario est oppidum , quod sit arduo in colle situm pro
(286) 
  possident Sabellum , vetustissimi nominis nunc oppidum , a quo Romanae nunc familiae nobili
(309) 
         amnem , ubi olim fuit Forum Appii vetus oppidum , nunc est monasterium Fossa Nova
(316) 
 Et inde secundo absunt Cavae , Odoardi Columnae oppidum , et pariter secundo item miliario est
(317) 
     secundo item miliario est Zinazanum .  Quod oppidum , civitatulae cuipiam aedium ornatu ,
(356) 
      , Collis Pardi , Anticulum , Verulae vetus oppidum , de quo Livius , in IX :  ` Verulanis
(362) 
via , quam medio in Algido liquimus , primum est oppidum , olim Labici , de quo Livius libro IV : 
(366) 
 dictator , captis direptisque illorum castris , oppidum Labicos corona circumdatum scalis captum
(369) 
  quingenti missi bina iugera acceperunt . '  Id oppidum nunc dicitur Valmontone , quod proprio
(372) 
      .  Proximumque est Valmontoni Monsfortinus oppidum Stephani nostri familia nobili , quae
(373) 
.  Deinceps sunt Zanchatum , Gavignanum et Sigma oppidum vetus , vinum , ut inquit Plinius ,
(399) 
      ipsis in montibus ad Anienis sinistram est oppidum , amoenis Ursinorum Talliacoccii comitum
(410) 
Talliacoccium est descensus .  Quod novi nominis oppidum , sed populo divitiisque refertum , nuper
(414) 
 in Valeriam est conversum .  Fuisse vero Marsos oppidum a quo nomen regio accepit Plinius sic
(415) 
         auctor est lacu Fucino haustum Marsorum oppidum conditum a Marsya , duce Lydorum . '  Et
(448) 
 item ad Fucini et Celani oram Piscina , Veneris oppidum , Viticula , Castrum Vetus , Gorgianum ,
(456) 
.  Post Olibanum sunt Piscianum et Sanctus Vitus oppidum , fonte uno Liris ( sive Gauriani ) ,
(457) 
veluti Plinius appellat , Sublaquaeum ) , nobile oppidum , lacui eiusdem et tamen prisci nominis
(519) 
cavae fossae , in qua sunt Odoardi Columnae nunc oppidum ; temporibus Paschalis secundi Romani
(536) 
  mare labi diximus .  Ad eumque lacum est situm oppidum Nemus appellatum .  Servius grammaticus
(538) 
ubi speculum Dianae dicitur .  Et Nemorensi item oppidum proxime adiacet Cynthianum , quod a
(541) 
     , tunc ( ut videtur ) nemorosa fuit , a qua oppidum exstans Nemus appellatum est .  Eaque
(562) 
 fontis copiosissimi lucidissimique ad Nemorense oppidum scatentis aquas nunc molas convolventes
(573) 
radicibus Algido proximum est Laurentii Columnae oppidum , nunc Gallicanum , qui , ut diximus ,
(619) 
  esset in Labicano agro , movisse Algido , quia oppidum illud ( sicut nunc est ) tunc etiam
(622) 
      diximus loco , Gabios fuisse quod nunc est oppidum Gallicanum .  Quae autem fuerit Pupinia ,
(587) 
    eunucho duce praestantissimo , Ostrogothorum oppressore ( sicut incisus illi marmore titulus
(398) 
     . '  ` Ad XL oppida , intra LX dies , omnia oppugnando ceperunt , quorum pleraque diruta
(147) 
    :  ` Fabius (quod maxime petebatur) ad Anxur oppugnandum sine ulla populatione accessit . '  `
(301) 
    , qui cum Arunte , regis Porsenae filio , ad oppugnandum Ariciam iverant , amisso duce
(148) 
nunc sunt , urbs prona in paludes et ab ea parte oppugnationem ostendit . '  ` Circummissae
(166) 
        insatiabilisque crudelitatis imperatorem optasse similem cladem suis quoque temporibus
(591) 
    saevissimus imperator sui imperii temporibus optavit .  Plinius etiam dicit :` in Fidenati
(262) 
     in colle situm , vini ( ut refert Plinius ) optimi ferax .  Et Martialis coquus poeta :`
(584) 
       , Alexandri Syri imperatoris Romani certe optimi genetricem , Christianam mulierem ,
(371) 
         .  Fuitque Labicanum olim uvis copiosum optimis , ex quibus Clodium Albinum pondo viginti
(25) 
  fuit constitutum .  Nec omittendum duximus eam optimos habuisse melones , ex quibus decem
(52) 
   potius glareosum , pisces quidem multos atque optimos habet .  Venationem vero amplissimae ut
(593) 
      ad structuram ex Fidenati agro circa Urbem optimos .  Et supra diximus Tiberim dividere
(198) 
       .  Portum Caieta eo in sinu habuit semper optimum , quem tamen Aelius Spartianus ab
(486) 
relaxationem .  Sed Aurelius Antoninus imperator optimus ibi parum fortunatus fuit :  nam scribit
(153) 
 , ubi venerunt tribuni , oppidum vetere fortuna opulentum tres exercitus diripuere . '  ` Cuius
(21) 
       , et quidem potentissimorum , profusionem opum et adhibitam diligentiam efficere quin
(317) 
  cuipiam aedium ornatu , populi frequentia , et opum affluentia comparandum , a Martino quinto
(467) 
  Fortunae a Sulla aedificatum , a quo petebatur oraculum .  Additque Plinius simulacrum id
(238) 
   sive Gauriani ostia , et maritimam absolvimus oram .  Et tamen priusquam ad mediterraneam
(448) 
deditissimus .  Suntque item ad Fucini et Celani oram Piscina , Veneris oppidum , Viticula ,
(224) 
    habuit imperium amoenissima .  De qua Cicero oratione In legem agrariam Rulli secunda sic
(250) 
  et consulares viros originem duxisse Cicero in oratione Pro L. Murena affirmat .  Nuper autem in
(221) 
  umbilicos legisse Cicero indicat in secundo De oratore :  ` Laelius et Scipio semper adinvicem
(271) 
 certior Privernatium laus fuit illa argutissima oratoris eorum ad senatum Romanum responsio : 
(45) 
   .  Mirarique soleo nullam eius rei , quam cum orbe condito originem habuisse oportuit , fieri a
(458) 
   diutina conversatio ibi habita quam eius toto orbe notissimum ibi aedificatum magnifici operis
(219) 
decem terra est omnium - non solum Italiae , sed orbis totius - amoenissima , quod , fontibus ibi
(353) 
   , Theodatus rex Gothorum tertius per pecuniam ordinavit .  A Frusinonaque distat quindecim
(2) 
   Finis Etruriae ad Tiberim nos perducens Romam ordine describendam offerebat.  Sed cum id anno
(96) 
     Romano pontifice , sicut coniicio , nominis ordine secundo ornatum fuit .  Numicus vero
(562) 
nunc molas convolventes multo ipsarum fistularum ordine ad medium usque lacum fuisse perductas ,
(601) 
          , ad urbis Romae moenia .  Quare libet ordine viam repetere qua is venerit .  Livius
(547) 
 vocatus .  Hic vasa vinaria multos colligata in ordines ea ratione in lacu disposuit ut in ipsis 
(283) 
  receptos Caelium montem incoluisse .  De cuius origine Vergilius in VIII :  ` Ascanius clari
(45) 
   soleo nullam eius rei , quam cum orbe condito originem habuisse oportuit , fieri a Plinio
(212) 
       est Villa oppidum , a quo Galba imperator originem duxit .  Dextrorsumque est lacus
(250) 
 propinquo Murenas patricios et consulares viros originem duxisse Cicero in oratione Pro L. Murena
(255) 
 quod Octavii Caesaris Augusti progenitores inde originem habuere .  Quintoque ab ea miliario ad
(311) 
 clara Columnensium familia multis ante saeculis originem habuit et cognomen .  Ibique Algidum
(379) 
sextodecimo ab Urbe distantem , multo ante Romam originem a Graecis habuisse vult Strabo , et
(503) 
socero auxilium attulit , unde pugna ad Regillum originem habuit .  Romanus autem populus Tusculis
(580) 
       dicit ` frigidumque Anienem ' .  Habetque originem a Sublaco , de quo scribit Plinius :  `
(532) 
  opere facto ( licet tenues ) effluant aquae .  Origo nunc habetur amnis , qui apud locum caedis
(364) 
adverterent animos ne quid novi tumultus Labicis oriretur . '  ` Nuntiarunt legati Labicanos arma
(336) 
   potuimus intellegere quo in loco fluvium ille oriri affirmet .  Sed fontem esse scimus Anagniae
(7) 
  vocari maluit , his quoniam latuisset tutus in oris . '  Servius autem grammaticus , Vergilium
(425) 
         etiam mori - idque maxime humani ieiuni oris . '  Quam opinionem serpentum in ea regione
(526) 
, nunc solo titulo civitas , gentem Porciam inde oriundam et ( quod est consequens )
(372) 
   familia nobili , quae oppidi cognomen habet , oriundi patria atque villa .  Deinceps sunt
(337) 
    vim aquarum , quae Lirim amnem a Sancto Vito oriundum adaugent .  Est vero quinto ab Anagnia
(290) 
 penitus est derelicta , cuius marmora et cetera ornamenta Marini oppidi ecclesias decorarunt . 
(583) 
        , maximis tamen quae habere solitus fuit ornamentis paene spoliato , quem nunc Mamolum
(586) 
  viae Numentanae pons , et ipse licet integer , ornamentis quae maxima habuit spoliatus .  Demum
(410) 
     divitiisque refertum , nuper maximum amisit ornamentum , Iohannem cardinalem Tarentinum
(384) 
   ab ipso vocabulo Romae trito , consternenda , ornanda , conservandaque Roma , iuvisse dicit
(512) 
 . '  Addit vero superioribus Strabo :  Tusculum ornari insitionibus circum atque aedificiis - et
(236) 
        est autem utraque civitas et suo quaeque ornata fuit Romano pontifice , Caieta secundo
(353) 
 sollicitatos compertum . '  Fuitque duobus olim ornata Romanis pontificibus , Hormisda patre
(377) 
  Vitaliano pontifice Romano , patre Anastasio , ornata fuit .  Ulteriusque sunt Scurcula ,
(527) 
 germano , et septimo Benedicto utriusque nepote ornata fuit .  Nec aliam habet aliquam pristinae
(615) 
      valido imposito , in Campaniam rediit . '  Ornataque fuit Fregellana colonia M. Sextilio ,
(317) 
    .  Quod oppidum , civitatulae cuipiam aedium ornatu , populi frequentia , et opum affluentia
(96) 
       , sicut coniicio , nominis ordine secundo ornatum fuit .  Numicus vero fluvius , quem
(399) 
, amoenis Ursinorum Talliacoccii comitum domibus ornatum , Vicus Varronis appellatum .  Superius
(370) 
   Altus , vir doctus simul et prudens , Iohanne ornatus filio rei bellicae gloria apud Venetos
(334) 
           quo se per renuntiationem exuit ilium ornaverat , in Fumonis carcere mori coegerat . 
(451) 
            nepos eisdem doctrinis virtutibusque ornentur .  Deinceps sunt oppida :Guadagnolum ,
(350) 
    imperatoris , qui Galbae successit , maiores ortos fuisse oppido Ferentino , familia vetere
(423) 
      Marsorum genus durat , quos a Circae filio ortos tradunt et inde inesse eis vim naturalem
(581) 
 scribit Plinius :  ` Anio , in monte Trebanorum ortus , lacus tres amoenitate nobiles , qui nomen
(133) 
   fuisse Strabo asserit .  Post Ausones fuerunt Osci , quibus etiam Campania erat communis .  Et
(313) 
    , ubi Lavicos fuisse ad finem huius regionis ostendemus ; inde ad sinistram minore spatio
(196) 
   non fuit civitas priusquam Formias ( ut supra ostendimus ) destruxerunt Saraceni .  Distat vero
(241) 
   Corvo semotae , quod oppidum Fregellas fuisse ostendimus superius .  Aliis item octo miliaribus
(442) 
   potaretur Roma .  ( Nosque in Roma instaurata ostendimus Martium in sua aedilitate introduxisse
(530) 
 aequatam , tunc urbem in via Appia fuisse supra ostendimus .  Est Albae Marinoque proximus
(148) 
   prona in paludes et ab ea parte oppugnationem ostendit . '  ` Circummissae quatuor cohortes cum
(251) 
   maiusculis , quae Lanuvium illud oppidum esse ostendunt .  A Marino autem octavo miliario sunt
(520) 
Tusculanae olim urbis collibus dicit , vera esse ostendunt etiam nunc monasterium Sanctae Mariae
(22) 
   importuositas .  Primam calamitatem passa est Ostia Cinnae et Marii temporibus , cum scribat
(23) 
 ac crudeliter diripuisse .  Habuitque aliquando Ostia ingentia aedificia , quorum nullum nunc
(34) 
       appellatum . '  Eam urbem Strabo dicit ab Ostia distantem stadiis ducentis sexaginta fuisse
(42) 
 sectaretur .  Habuitque Antium ( sicut supra de Ostia diximus ) sacrosanctam a publicis muneribus
(238) 
    regionis :  Sinuessam et Liris sive Gauriani ostia , et maritimam absolvimus oram .  Et tamen
(588) 
  indicat ) aedificatus .  Ad proximaque Anienis ostia quibus in Tiberim fertur , sed ultra ipsum
(21) 
     opum et adhibitam diligentiam efficere quin Ostiae civitatis , Antiatisque et urbis et portus
(21) 
permanserint et quin eadem , quae prius fuerat , Ostiae annis iam quingentis manserit
(24) 
    scribit Aurelianum Augustum coepisse fundare Ostiae forum nominis sui ad mare , in quo postea
(16) 
 Spartianus .  Ut ergo a maritimis incipiamus :  Ostiam urbem condidit mare inter et Tiberim Ancus
(16) 
  exitum Tiberis naturalem non esse , nisi circa Ostiam ubi primum Aeneas castra constituit - cum
(22) 
et duo Carboni dati sunt , urbem circumsedisse , Ostiam coloniam expugnasse ac crudeliter
(27) 
  ut plures milites res publica haberet .  Urbem Ostiam , cum a Saracenis fuisset destructa , Leo
(12) 
Geographia fines Latinorum maritimam regionem ab ostiis Tiberinis ad Sitanum sinum , in quo fuit
(245) 
    modum hactenus in aliis servatum a fluviorum ostiis fontibusque et discursu servare nequibimus
(571) 
  urbi Romae Tibur Anienemque versus propinqua , ostiis Tiberinis , unde incepimus , e regione
(625) 
     nullus novit .  Sed iam , magno circuitu ab ostiis Tiberinis secundum Maris Inferi litus ad
(28) 
Romanus Martinus V in urbis Romae potius quam in ostiorum Tiberis et portus custodiam aedificari
(29) 
  et portus custodiam aedificari curavit .  Post Ostium Antium est , Romana colonia , de qua
(587) 
 exstat a Narsete eunucho duce praestantissimo , Ostrogothorum oppressore ( sicut incisus illi
(350) 
   fuit . '  Suetonius autem Tranquillus scribit Othonis imperatoris , qui Galbae successit ,
(34) 
 imperatoribus Tiberio , Druso , et Germanico ad otium relaxationemque laborum civilium , et
(297) 
    misit . '  Est vero haec Hippolyti fabula ab Ovidio scripta .  Nam Diana Hippolytum ab inferis
(88) 
 ` Hyginus , ab augurio avium , Ardeam . '  ` Et Ovidius , improprie ac fabulose , incensam ab
(324) 
      Sabini saxum dicerent .  Livius in IX :  ` P. Cornelius Arvina , M. Tremulus coss. concilium
(611) 
   propter incisos pontes . '  Et in octavo :  ` P. Plautio Proculo P. Cornelio Scapula coss. ,
(611) 
pontes . '  Et in octavo :  ` P. Plautio Proculo P. Cornelio Scapula coss. , Fregellas colonia
(192) 
 VIII :  ` Formianis , quod per fines eorum tuta pacataque semper fuisset via , civitas sine
(201) 
  VIII :  ` Fundanis , quod per fines eorum tuta pacataque semper fuisset via , civitas sine
(364) 
      nec tum bellum quidem parari nec diuturnam pacem fore appareret , Tusculanis negotium datum
(437) 
    a L. Cinna et Caecilio Pio legatis superatos pacem petisse a Sulla .  Bellumque hoc id
(50) 
     gens Romae praeclara fluxit quodque omnibus paene in vetustis Romanorum monumentis celebre
(244) 
         solo frequentes fuere urbes infinitaque paene oppida et castella , ex quibus auctor est
(287) 
quod Honorius III de gente Sabella aedificavit , paene funditus dirutum magna instauravit impensa
(305) 
excelsam reputari utilissimam , quia sub omnibus paene foliis fructificat cauliculis peculiaribus 
(387) 
     ingentes admirandaeque ruinae , cum aliorum paene infinitorum magnificentissimi operis
(515) 
       suburbia , alii ad mare .  Haec sumpsimus paene ad litteram ex Strabone de hac regione
(563) 
             fuisse tenemus .  Pulchrum autem et paene mirum est videre clavos maiores aeneos ,
(583) 
       tamen quae habere solitus fuit ornamentis paene spoliato , quem nunc Mamolum appellant . 
(356) 
       huic itinere sunt ad Zinazani dexteram :  Pallianum , Serronum , Pillium , Acutum ,
(519) 
    , Pillum et Pullanum , nunc dicta Pillium et Pallianum , alii ex ea familia possidebant . 
(167) 
     .  Aelius Spartianus in Vita Hadriani dicit Palmam consularem virum Hadriani insidiatorem ,
(145) 
 etiam nunc adiacet paludis Pontinae pars , quam paludem faciunt amnes duo , e quibus maior Aufens
(532) 
   , qui apud locum caedis apostoli Pauli labens paludem `` Ad Aquas Salvias '' appellatam efficit
(567) 
 Anxuris arces , et qua Pontinam via dividit uda paludem , qua sublime nemus , Scythicae qua regna
(143) 
        .  Livius vero , XLVI , scribit Pontinas paludes a Cornelio Cethego cos. , cui ea
(148) 
fuit , quae Terracinae nunc sunt , urbs prona in paludes et ab ea parte oppugnationem ostendit . '
(172) 
   Anxuris arces et qua Pontinas via dividit uda paludes . '  De Anxure sic habet Martialis coquus
(292) 
      quos gigneret , quia vicina esset Pontinae paludi .  Et alio loco dicit Ariciam a Vergilio
(118) 
terrae ' :  ` Mons est , ante insula fuit . '  ` Paludibus enim a continenti separabatur , quas
(179) 
 animalium abstinuerunt adeo ut natos in vicinis paludibus serpentes occidere nollent - a quibus
(235) 
   .  Et Plinius :  ` Caecubae vites in Pontinis paludibus madent . '  Vestusta est autem utraque
(145) 
 nunc computent .  Terracinae etiam nunc adiacet paludis Pontinae pars , quam paludem faciunt
(420) 
             quasi circa mare habitantes propter paludis magnitudinem , docuisse remedia contra
(76) 
apricos secutae montium recessus . '  Ex aucupio palumbarum Romanus nostri temporis populus
(67) 
    in Antiate agro est aucupium per autumnum .  Palumbes cum mari transvolato Italiam relicturae
(69) 
      magno parata impendio suspendunt .  Exinde palumbes quascumque longo tractu viderint
(71) 
 , maximo emittunt crepitu .  Quo territae bombo palumbes , ut accipitres ( ` Chiluones ' a Plinio
(74) 
  :  ` post hirundines , sturnos , turdos abeunt palumbes , sed quonam incertum . '  ` Hirundines
(77) 
saporis et nutrimenti hae parvae quam aliae sunt palumbes .  In medio duarum quas descripsimus
(72) 
 , sicque amentes in retia se praecipitant .  De palumbis Plinius dicit eas quotannis advolare
(140) 
 Italiae . '  ` Aliud miraculum : '  ` a Circeis palus Pontina est , quem locum XXIIII urbium
(260) 
.  Et tertio absunt ` Aquae Foetidae ' , ad quas palus incipit Terracinam usque ( non minus nunc
(186) 
         attingere fossam plenam in multis locis palustribus et fluvialibus aquis , propinquam
(78) 
     , et dicit prope eam fuisse Aphrodisium ubi panagyrim Latini agerent .  Idque Plinius
(229) 
     , sunt propositae in pelago insulae duae :  Pandana et Pontia , sicut Livius IX libro dicit ,
(519) 
     Paschalis secundi Romani pontificis , sicut Pandulphus Hostiarius scriptor tradit , Petrus
(412) 
        Romani - quo hortante , Phocas imperator Pantheon Romae in omnium Christi martyrum
(520) 
    et Marinum ac superiori edito in colle Rocha Papae , Prosperi Columnae cardinalis oppida . 
(203) 
           exhibens , Romanos compulit ut Lucium Papirium cos. in eos mitterent . '  ` Fusi
(439) 
 Roma ingenium haberet quod sua magnitudine illi par esset .  Abest a Talliacoccio Fucinus
(602) 
    Lanuviumque praemisisse qui commeatus in via pararent exercitui suo .  ( Setiaque et Lanuvium
(364) 
retulissent dubia , quibus nec tum bellum quidem parari nec diuturnam pacem fore appareret ,
(76) 
     populus nuptias et convivia maiori ex parte parat .  Melioris namque saporis et nutrimenti
(68) 
           retia quam maxima in id aucupii magno parata impendio suspendunt .  Exinde palumbes
(376) 
      ventrem ? '  ` Ne nimium sitias , sit tibi parca sitis . '  Quae Signia Vitaliano pontifice
(356) 
       , Pillium , Acutum , Trivilianum , Collis Pardi , Anticulum , Verulae vetus oppidum , de
(110) 
   , si coeptam ibi navigationem continuasset .  Pari item infelicitate ad eandem Asturam se de
(42) 
          a publicis muneribus vacationem , quae pariter eodem tempore est suspensa .  Urbem vero
(316) 
    absunt Cavae , Odoardi Columnae oppidum , et pariter secundo item miliario est Zinazanum . 
(522) 
   fundamenta esse non dubitamus , quae proximis pariter Griptae Ferratae et Marino locis fornices
(534) 
  Veiis potirentur .  Distat ab Albano Ariciaque pariter passus circiter quatuor mille lacus ,
(145) 
  Terracinae etiam nunc adiacet paludis Pontinae pars , quam paludem faciunt amnes duo , e quibus
(541) 
   passus complexo hic lacus dimidium obtinet .  Pars reliqua , ubi C. Caesarem aedes diximus
(555) 
 humor perpetuo arceretur .  Interior vero navis pars non ab imbribus magis et humore quam ab igne
(571) 
 nunc reliqua est nobis in hac Latinorum regione pars urbi Romae Tibur Anienemque versus propinqua
(76) 
  temporis populus nuptias et convivia maiori ex parte parat .  Melioris namque saporis et
(114) 
   percussus .  Deinceps est Circeius mons magna parte mari circumdatus , in quo Circen fabulae
(148) 
      nunc sunt , urbs prona in paludes et ab ea parte oppugnationem ostendit . '  ` Circummissae
(352) 
Frusinona , de qua Livius :  ` Frusinates tertia parte agri damnati , quod Hernicos ab eis
(448) 
 , Gorgianum , ad quae oppida est nostrae hac in parte Latinorum regionis limes .  Omissa vero
(472) 
            Polystephanum vocari prius .  Qua in parte Strabonem crediderim divinasse , cum possit
(515) 
quadringentos annos ( sicut nunc est ) maiori ex parte subiecta .  Et quidem apud Praeneste montes
(512) 
      circum atque aedificiis - et ad eam maxime partem quae est versus Romam .  Tusculi namque
(528) 
  habet aliquam pristinae felicitatis et gloriae partem praeterquam quod eam titulo episcopatus
(548) 
   quam hominibus similiores , nonnulli , quorum partes fuerunt in lacus profundiora natando
(243) 
 proximius accedentia in Vestinorum Samnitiumque partibus dicentur .  In mediterraneo autem
(549) 
   integra non sequeretur , fracta est , et eius particula trahentes harpagones est secuta .  Quam
(56) 
 fundi proprii et magno pretio comparati loco ad particulam retium propriam venientes noctu
(33) 
          mare . '  Et infra :  ` naves Antiatum partim in navalia Romae subductae , partim
(33) 
    Antiatum partim in navalia Romae subductae , partim incensae rostrisque earum suggestum in
(459) 
     saxeo in monte ductus aquarum , quae formis partim eo incisis modo , partim altum defossis ,
(459) 
  aquarum , quae formis partim eo incisis modo , partim altum defossis , partim sublimi fornice
(459) 
partim eo incisis modo , partim altum defossis , partim sublimi fornice muroque excitatis Romam
(604) 
     , ac Fregellas ad Lirim venisse , quae loca partim in veteri Campania ( nunc Terra Laboris
(604) 
  veteri Campania ( nunc Terra Laboris dicta ) , partim in Samnitibus , a nobis infra sunt
(122) 
    , audiebamus talia de quadam regione illarum partium : '  ` mulieres imbutas his malis artibus
(484) 
 Praeneste obsessus a Lucretio Ofella Sullanarum partium , cum per cuniculum caperet fugam et
(21) 
    attentos et vigiles reddere ut rebus humanis parum confidant , non potuisse scilicet
(108) 
   Vergilius :  ` Astur equo fidens . '  Ad quam parum feliciter divertit M. Cicero Antonii
(230) 
  Strabo parvas , sed pulchre habitatas inter se parum , sed a continent ducentis quinquaginta
(486) 
 .  Sed Aurelius Antoninus imperator optimus ibi parum fortunatus fuit :  nam scribit Iulius
(44) 
    angulo aedificatum , novam et iucundam in re parva considerationem efficit .  Mirarique soleo
(61) 
         ante semper adveniunt quam grues . '  ` Parva avis , et cum ad nos pervenit terrestris
(617) 
, Ferentinatem , et Anagninum , quae loca nunc , parva nominis mutatione facta , sunt notissima . 
(77) 
    .  Melioris namque saporis et nutrimenti hae parvae quam aliae sunt palumbes .  In medio
(115) 
vero is mons Strabonis aetate urbem ( ut dicit ) parvam et Circes templum ac Minervae antra ,
(63) 
    vehi volunt propter pondus corporum viresque parvas . '  Et infra :in Campania primum veris
(230) 
 , colonia a Romanis deducta .  Eas dicit Strabo parvas , sed pulchre habitatas inter se parum ,
(286) 
    reddidit Henricus III , rex Germanicus .  In parvo cuius angulo oppidulum nunc exstat a
(546) 
     indagator curiosissimus , quid magnae naves parvo et altissimis undique circumdato montibus
(469) 
 , dicit lithostrota acceptavere iam sub Sulla , parvulis certe crustis , quod in Fortunae delubro
(70) 
 insidiis viderint supereminere , contorta funda parvum lapidem , vel natura album vel gypso
(519) 
 sunt Odoardi Columnae nunc oppidum ; temporibus Paschalis secundi Romani pontificis , sicut
(319) 
   :  ` Hernica saxa colunt , quos dives Anagnia pascit . '  Servius vero exponit Vergilium
(22) 
    manserit importuositas .  Primam calamitatem passa est Ostia Cinnae et Marii temporibus , cum
(219) 
       , quod , fontibus ibi scatentibus , aquae passim lucidissimae citrangulis arantiisque ( ut
(220) 
            fons decimo post primam scaturiginem passu molas versat plurimas vico celebri
(241) 
  Speninum castellum .  A quo distant octo milia passus Fractae , totidem a Ponte Corvo semotae ,
(534) 
potirentur .  Distat ab Albano Ariciaque pariter passus circiter quatuor mille lacus , quem
(540) 
   .  Vallis enim concavae in circuitu bis mille passus complexo hic lacus dimidium obtinet . 
(55) 
     , omnia Antiatum quondam litorum supercilia passuum quinque milibus Neptunienses contiguis
(138) 
Quicquid vero terrarum est , praeter decem milia passuum ambitus , annexum insulae post eum annum
(144) 
   centum fuisse tradit Strabo , cum nostri octo passuum milia nunc computent .  Terracinae etiam
(217) 
viam Appiam , est Caieta .  Ea autem decem milia passuum viam habent silicibus Romano veteri modo
(240) 
     .  Supra Traiectum oppidum , tribus milibus passuum a mari distans , est Liri contiguum
(318) 
       inhabitatum est .  Abest a Zinazano decem passuum milibus Anagnia civitas in Hernicis
(579) 
Albanis regibus eas conditas fuisse .  Et paucis passuum milibus inde abest Anio fluvius , quem
(14) 
praesentibus ita satis potero facere sicut Livii Patavini , Divi Augusti , Vergilii , Strabonis ,
(274) 
 Amasenus , de quo Vergilius in VII :  ` Amasene pater ' , et in VIII :  ` ecce fugae medio summis
(564) 
   exisse videantur .  Quo inductus exemplo tu , Pater Beatissime Nicolae , impositam basilicarum
(218) 
Spelunca appellatum , ubi dicit Strabo speluncas patere ingentes , quae habitationes magnas
(332) 
   Praeneste vetustissimam urbem , quam is Sarra paterna possederat successione , solo aequavit . 
(334) 
 ab eo Sarra eundem pontificem in patria et domo paterna ceperit , Romamque captivum abduxerit ,
(544) 
   , cum Nemorense illud Cynthianumque castellum paterna possideat hereditate , piscatores
(447) 
   lacum Sancti Potiti , Sancti Ionae castella , Paternumque , Transacum , Gaianum , Avecianum ,
(236) 
       , Caieta secundo Gelasio , Funda Sotere , patre Concordio .  Sed iam limites attingimus
(353) 
     olim ornata Romanis pontificibus , Hormisda patre Iusto per consulatus Symmachi et Boethii
(377) 
   . '  Quae Signia Vitaliano pontifice Romano , patre Anastasio , ornata fuit .  Ulteriusque sunt
(519) 
      Columna possidebat hereditario jure sibi a patre relictum , sicut etiam tunc Praeneste ,
(573) 
 fraude Sexti Tarquinii filii captos a Tarquinio patre .  Et Vergilius in VII :` quique arva
(280) 
 cuius meminit Vergilius in primo :  ` Albanique patres . '  Nam tredecim fuerunt Albani reges de
(314) 
  dictator prospere adversus Tarquinium Superbum patria eiectum et Latinorum exercitum Romanis
(322) 
'  Hernicos autem Servius Sabina lingua a saxosa patria dictos vult , quia hernae Sabini saxum
(334) 
     adiutusque ab eo Sarra eundem pontificem in patria et domo paterna ceperit , Romamque
(372) 
   nobili , quae oppidi cognomen habet , oriundi patria atque villa .  Deinceps sunt Zanchatum ,
(412) 
Christi martyrum basilicam permisit consecrari - patria .  A qua civitate per Longobardorum
(207) 
 , cum receptaculum fugae Privernum habuit , non patriam Fundos . '  ` Cos. collaudatis Fundanis
(378) 
 Ulteriusque sunt Scurcula , Merulum , Supinum , Patrica , Caecanum , et Castrum , ubi alius est
(250) 
        nominis municipio Urbi propinquo Murenas patricios et consulares viros originem duxisse
(544) 
 argumentum .  Prosper enim Columna , cardinalis patriciusque Romanus , cum Nemorense illud
(11) 
     , scimusque Latii appellationem a principio pauciora complexam fuisse iis quae nunc Campaniae
(21) 
et urbis et portus , ac Romani item portus opera paucioribus annis mille integra permanserint et
(579) 
    ab Albanis regibus eas conditas fuisse .  Et paucis passuum milibus inde abest Anio fluvius ,
(505) 
     , crimenque rebellionis a publica fraude in paucos auctores versum . '  Et Plinius inter
(104) 
 est cadaver Aeneae et consecratum . '  ` Post , paulatim decrescens , in fontem redactus est ,
(513) 
    dicit esse fecundum aquisque abundantem , et paulatim multis in locis in altum attolli ,
(446) 
invenimus libro LXI Q. Fabium Maximum consulem , Pauli nepotem , adversus Allobrogas et Bituitum
(532) 
  habetur amnis , qui apud locum caedis apostoli Pauli labens paludem `` Ad Aquas Salvias ''
(390) 
nomina poneret . '  De Tibure cetera ex Strabone paulo post cum de Praeneste ageret dicemus .  Ea
(450) 
     Romae dedit familiam Capranicensem , in qua Paulus archiepiscopus , gravissimo Martini quinti
(402) 
  sonitum quam duo Vergiliani versus debita sint pausa pronuntiati .  Quae quidem , perforatis
(585) 
, Urbe a Belisario instaurata , Totilae adventum pavidi exspectabant .  Secundusque est viae
(469) 
      dicerentur Praenestinae .  Et alio loco de pavimentis tractans , dicit lithostrota
(272) 
      responsio :  cum interrogatus qualis esset pax quam Privernates tantopere peterent ,
(305) 
 sub omnibus paene foliis fructificat cauliculis peculiaribus , cum Sabellanae brassicae folia
(226) 
        Herculanea multarum deliciarum et magnae pecuniae . '  Suntque deinceps Castellonum
(353) 
 imperatore , Theodatus rex Gothorum tertius per pecuniam ordinavit .  A Frusinonaque distat
(408) 
, quae , Hannibale in Italia agente , milites et pecuniam senatui dare recusaverunt .  Deinceps
(41) 
ut non modo aerarium sed Romanum quoque imperium pecuniis exhauserit , effodiendisque postea
(248) 
    .  Nec tamen certiore gradu ita per singulas pedem figere poterimus quin delabi et aberrare
(441) 
    excelso in monte sitam lacui Fucino imminere pelagi similitudinem magnitudine habenti , ex
(228) 
 Caietae sinum esse diximus , sunt propositae in pelago insulae duae :  Pandana et Pontia , sicut
(132) 
      agrum .  Unde Italiam Ausoniam et Ausonium pelagus vocitatum fuisse Strabo asserit .  Post
(112) 
 primum Andegavensem ita posse Neapolitano regno pellere confisus ( sicut ilium Arrago Trinacria
(264) 
) optimi ferax .  Et Martialis coquus poeta :  ` Pendula Pontinos quae spectat Setia campos exigua
(425) 
       aquae contactu fugere , quod si in fauces penetraverit etiam mori - idque maxime humani
(248) 
   alicubi dirutis pontibus aversae , alicubi ut penitus ignorentur omnino sint perditae .  Igitur
(290) 
 quo Lavinii in civitatem accepti . '  Nunc vero penitus est derelicta , cuius marmora et cetera
(444) 
    in lacu Fucino piscem esse qui octenis natet pennis , cum ceteri omnes ubique quaternis
(47) 
   postea ob Aeneae memoriam bello Latino Romani pepercerunt .  Sicut Livius VIII libro sic
(208) 
     Fundos . '  ` Cos. collaudatis Fundanis eis pepercit . '  Fundanorum vina Martialis coquus
(504) 
    Tusculis post rebelliones cum Latinis factas pepercit , sicut Livius in VIII scribit :  `
(14) 
flore nunc quo priscis temporibus fuit , adeo ut per eius oppida Hadrianum imperatorem
(41) 
    thesauris ita applicuisse animum ut mentitos per singula mathematicos hariolosque nihilominus
(66) 
      .  Aliud item in Antiate agro est aucupium per autumnum .  Palumbes cum mari transvolato
(165) 
        etiam casu theatri viginti hominum milia per Tiberii imperatoris tempora interiisse
(170) 
  , qui sub Terracina imminet mari , ne Hannibal per viam Appiam in agrum Romanum iret praedatum .
(192) 
  dictus .  Livius in VIII :  ` Formianis , quod per fines eorum tuta pacataque semper fuisset via
(201) 
 , de qua Livius libro VIII :  ` Fundanis , quod per fines eorum tuta pacataque semper fuisset via
(221) 
      vico celebri pulcherrimoque circumdatas .  Per quae loca Scipionem Laeliumque conchas et
(248) 
       perducunt .  Nec tamen certiore gradu ita per singulas pedem figere poterimus quin delabi
(317) 
 , et simul a praestantibus Romanae curiae viris per aestatis caumata saepenumero inhabitatum est 
(334) 
    Caelestinum quintum , qui pontificatu quo se per renuntiationem exuit ilium ornaverat , in
(353) 
     Romanis pontificibus , Hormisda patre Iusto per consulatus Symmachi et Boethii tempora , et
(353) 
     imperatore , Theodatus rex Gothorum tertius per pecuniam ordinavit .  A Frusinonaque distat
(379) 
 ( nunc Campaniae ) limes .  Tertia restat nobis per quam ad alios nostrae Latinae regionis
(411) 
Urbe Roma ( sicut Livii vigesimo sexto habetur ) per eius agrum iter fecit .  Eaque in regione
(413) 
  permisit consecrari - patria .  A qua civitate per Longobardorum tempora Marsorum nomen in
(426) 
   Heliogabali imperatoris , dicit serpentes eum per Marsicae gentis incantationem collegisse ,
(462) 
        ex loco altissimo in profundam vallem et per lucos iuxta ipsam urbem ubi incipiat esse
(484) 
      a Lucretio Ofella Sullanarum partium , cum per cuniculum caperet fugam et sentiret se
(493) 
militiae habuerunt .  Addit vero unum Strabo usu per aetatem nostram et saepius anteactis
(509) 
 Hannibalis ad urbem Romam describens dicit :  ` per Anagninum agrum venit in Lavicanum , inde
(547) 
   pontibus , hincinde starent machinae , quibus per harpagones ferreos grossioribus appensos
(604) 
     vero dicit praeter Cales in agrum Sidicinum per Suessullam Allifanumque et Casinatem ,
(625) 
Inferi litus ad Lirim ( sive Gaurianum ) et inde per Marsos et mediterranea ad Anienem facto , ad
(57) 
     rete in sabulum ceciderit , eam auceps manu percipit .  Fuisseque audivimus intra mensem unum
(113) 
  principibus more exemploque securi publice est percussus .  Deinceps est Circeius mons magna
(248) 
     , alicubi ut penitus ignorentur omnino sint perditae .  Igitur Roma nunc petentibus
(404) 
       annis emittendo lacu Fucino et aqua Romam perducenda tenuisse .  Supra Rivum Frigidum recta
(403) 
sive a Marcio aedile sive a Claudio imperatore ) perducendis Romam a lacu Fucino aquis , ne
(2) 
    tertia. Latina Finis Etruriae ad Tiberim nos perducens Romam ordine describendam offerebat. 
(523) 
    , ubi aquam Virginem , quae nunc unica Romam perducitur , inventam esse constat . 
(562) 
  fistularum ordine ad medium usque lacum fuisse perductas , quae aedibus inservirent amplissimis
(113) 
   , fugiens Asturae interceptus , ad Carolumque perductus , tam detestando quam semper alias
(443) 
       Fucinum , qui Iuvencus Romam a Marcio sit perductus .  Additque alibi Plinius in lacu
(247) 
 diversae ad Lirim amnem et Sinuessam Caietamque perducunt .  Nec tamen certiore gradu ita per
(409) 
         .  Deinceps sunt Cellae , Sculcula , et Peretum , unde in Talliacoccium est descensus . 
(482) 
   suos cunctos simul ense recepto unius populum pereuntem tempore mortis . '  Et item Livius
(403) 
  debita sint pausa pronuntiati .  Quae quidem , perforatis succisisque et excavatis in imo
(124) 
     necessariaque comportarent . '  ` Post quae perfuncta opera iterum ad se redirent . '  ` Nec
(613) 
          captam , omisso Boviano , ad Fregellas pergit . '  ` Unde nocturna Samnitum fuga sine
(114) 
  parte mari circumdatus , in quo Circen fabulae perhibent habitasse .  Habuit vero is mons
(306) 
     extenuare caulem sed dulcissimum ex omnibus perhiberi .  Et Martialis poeta Aricinos porros
(346) 
       ductum . '  ` Ceterum ibi plus laboris et periculi fuit , et defensa summa vi moenia sunt ,
(61) 
         potius quam sublimis , advolat non sine periculo navigantium : '  ` cum appropinquavere
(183) 
    , deleti sunt . '  ` Et sic Amyclae silentio periere , unde Vergilius appellavit eas tacitas
(184) 
    necesse est loqui , nam scio Amyclas tacendo periisse . '  Solum Terracinae dicit Strabo intus
(547) 
       captam mordicus navem lignarii artis eius periti attraherent .  Et a Genua urbe maritima
(426) 
opinionem serpentum in ea regione frequentium et peritiae incantantionis Marsorum opinionem
(516) 
     subiecta .  Et quidem apud Praeneste montes peritissime sunt descripti .  Sed minora non
(619) 
 Valmontonem nunc appellari .  Dicit enim Livius peritissime Hannibalem , qui esset in Labicano
(68) 
      in nemoribus Antiatum commorantur .  Quare peritissimi Neptunienses retia quam maxima in id
(13) 
     usque ad veteris Campaniae terminos .  Unde peritissimum hunc vetustatis scriptorem et simul
(21) 
    portus opera paucioribus annis mille integra permanserint et quin eadem , quae prius fuerat ,
(412) 
      Romae in omnium Christi martyrum basilicam permisit consecrari - patria .  A qua civitate
(358) 
   , quod aliquamdiu soli Hernicorum habuerant , permissum est . '  Et Fumone Caelestini
(360) 
      suae leges redditae a Romanis et connubium permissum .  Hinc Babucum , olim civitas apud
(272) 
 quam Privernates tantopere peterent , respondit perpetuam , si bona daretur , futuram .  Fluvius
(554) 
         infixi ita compresserant ut omnis humor perpetuo arceretur .  Interior vero navis pars
(130) 
hi Formium fuisse dicunt oppidum .  Deinceps est perpetuum mare .  Et in mediterranea regione
(609) 
  De quo Livius in sexto :  ` Hannibal infestius perpopulato Fregellano agro propter incisos
(94) 
  Dicit Plinius Ardeam fuisse conditam a Danae , Persei matre .  Fuitque Ardea una ex duodeviginti
(479) 
    crudelitatis maximae historiam Lucanus in II perstringit his verbis :  ` Iam quot apud Sacri
(529) 
    , quos Strabo dicit aut ad Urbem aut ad mare pertinere , nimis verum esse videmus quod
(491) 
       omnium memorabilium durissimam fortissime pertulerunt .  Unde senatus consulto duplex
(420) 
       Colchis , Iasonem secuta est , ad Italiam pervenisse et populos quosdam circa Fucinum
(566) 
      Albanum , ubi nunc Castrum est Gandulfum , pervenisse , quo de excelso monte Romam primum
(620) 
   Algido proximum ac prope contiguum erat .  Et pervenisse Tusculum ea scilicet via qua nunc a
(61) 
    quam grues . '  ` Parva avis , et cum ad nos pervenit terrestris potius quam sublimis ,
(411) 
  clarissimum .  Iamque ad Marsorum regionem est perventum , quam Hannibal ( sicut Livius vigesimo
(196) 
 . '  Sed licet Caietae sinus arxque Celebris et pervetustae fuerint famae , ea tamen non fuit
(92) 
     acies Ardeatum volunt , qui aliquando , cum pestilentia laborarent , ver sacrum voverunt : ' 
(331) 
    , nisi exardescere incipiens praesenti Iunio pestilentia et multos absumpsisset , et curiam
(161) 
 angustum esse ) , qui inter valles serpens mare petat . '  Suetonius Tranquillus in Vita Tiberii
(147) 
    stipendii militaris :  ` Fabius (quod maxime petebatur) ad Anxur oppugnandum sine ulla
(467) 
    templum Fortunae a Sulla aedificatum , a quo petebatur oraculum .  Additque Plinius simulacrum
(249) 
        omnino sint perditae .  Igitur Roma nunc petentibus Terracinam iter , est primum duodecimo
(272) 
     qualis esset pax quam Privernates tantopere peterent , respondit perpetuam , si bona daretur 
(437) 
L. Cinna et Caecilio Pio legatis superatos pacem petisse a Sulla .  Bellumque hoc id felicitatis
(509) 
     venit in Lavicanum , inde Algido Tusculanum petit . '  ` Nec receptus moenibus infra Tusculum
(218) 
 .  Et secundum litus marisque undas a Terracina petitur turris Sancti Anastasii , deinde oppidum
(620) 
        via qua nunc a Valmontono Marinum silvis petitur .  Et quia sequitur Livius Hannibalem :`
(111) 
      rex , in carcere mori coegerat .  Rex enim Petrus Arrago insulam Trinacriam , Constantiae
(519) 
 , sicut Pandulphus Hostiarius scriptor tradit , Petrus Columna possidebat hereditario jure sibi a
(115) 
 , dicitque monstrari consuevisse quandam Ulixis phialem .  Servius , in Vergilii septimo , super 
(410) 
     ornamentum , Iohannem cardinalem Tarentinum philosophiae litterarumque sacrarum doctrina
(412) 
       quarti pontificis Romani - quo hortante , Phocas imperator Pantheon Romae in omnium Christi
(356) 
  ad Zinazani dexteram :  Pallianum , Serronum , Pillium , Acutum , Trivilianum , Collis Pardi ,
(519) 
tunc Praeneste , Pillum et Pullanum , nunc dicta Pillium et Pallianum , alii ex ea familia
(519) 
 a patre relictum , sicut etiam tunc Praeneste , Pillum et Pullanum , nunc dicta Pillium et
(198) 
      , quem tamen Aelius Spartianus ab Antonino Pio magnis exstructionibus instauratum scribit . 
(437) 
 libro LXXVI dicit Marsos a L. Cinna et Caecilio Pio legatis superatos pacem petisse a Sulla . 
(35) 
ipsos et simul Italiae imperare et myoparones ad piraticam emittere .  Fuit autem in Antiatum foro
(46) 
       :  alitur eius oppidi populus non exiguus piscatione , aucupio , et venatu , quod Antiatum
(544) 
        castellum paterna possideat hereditate , piscatores aliquando audivit Nemorenses dicere
(444) 
        .  Additque alibi Plinius in lacu Fucino piscem esse qui octenis natet pennis , cum ceteri
(52) 
        .  Mare saxosum , vel potius glareosum , pisces quidem multos atque optimos habet . 
(456) 
     genetricis , deliciae .  Post Olibanum sunt Piscianum et Sanctus Vitus oppidum , fonte uno
(548) 
a Genua urbe maritima mercede conducti aderant , piscibus quam hominibus similiores , nonnulli ,
(448) 
        .  Suntque item ad Fucini et Celani oram Piscina , Veneris oppidum , Viticula , Castrum
(168) 
    fuisse .  Idemque Aelius scribit Antoni(n)um Pium instaurasse Terracinensem portum .  Et
(176) 
aquis . '  Et ad Frontinum :  ` Anxuris aequorei placidos , Frontine , recessus . '  Servius
(33) 
     earum suggestum in Foro exstructum adornari placuit , Rostraque id templum appellatum . ' 
(405) 
  Rivum Frigidum recta est Arceolum , secus quod planities incipit ( ut in ea montium summitate )
(293) 
dicit Ariciam a Vergilio appellari ` matrem ' ut plauderet adulareturque Augusto , cuius mater
(611) 
propter incisos pontes . '  Et in octavo :  ` P. Plautio Proculo P. Cornelio Scapula coss. ,
(205) 
 in eos mitterent . '  ` Fusi Privernates . '  ` Plautius alter cos. in Fundanos ducebat . '  `
(186) 
         Romam prope Terracinam attingere fossam plenam in multis locis palustribus et fluvialibus
(398) 
    LX dies , omnia oppugnando ceperunt , quorum pleraque diruta atque incensa sunt , nomenque
(14) 
      , Divi Augusti , Vergilii , Strabonis , et Plinii adiumento vetustissimis satisfaciam ,
(336) 
  certo effluens tempore amnem faciat .  Et sive Plinii textus ( ut saepe alibi ) eo in loco
(45) 
    condito originem habuisse oportuit , fieri a Plinio mentionem :  alitur eius oppidi populus
(71) 
bombo palumbes , ut accipitres ( ` Chiluones ' a Plinio appellatos ) , quibus nunc ` falchonibus '
(142) 
   a serpentibus deletae . '  Repetii a Strabone Plinioque vetustissima , quae et ipsi a
(13) 
peritissimum hunc vetustatis scriptorem et simul Plinium ( qui ab eo sumpsit ) secuturi , eam
(59) 
    sint .  De ipsis vero coturnicibus sic habet Plinius :  ` Coturnices ante semper adveniunt
(72) 
 amentes in retia se praecipitant .  De palumbis Plinius dicit eas quotannis advolare mari in
(79) 
           ubi panagyrim Latini agerent .  Idque Plinius appellat lucum Iovis Indigetis , cui
(94) 
       : '  ` unde Sacrani sunt dicti . '  Dicit Plinius Ardeam fuisse conditam a Danae , Persei
(129) 
     , qui proxime illabitur , Storacem Strabo , Plinius Nymphaeum vocat , super quo hi Formium
(135) 
ad Sinuessam .  Sed quicquid Strabo hic habeat , Plinius sic dicit :  ` Mirum est quod de hac re
(234) 
 loca boni vini copiam habere dicit Strabo .  Et Plinius :  ` Caecubae vites in Pontinis paludibus
(244) 
 paene oppida et castella , ex quibus auctor est Plinius quinquaginta tres populos sine vestigiis
(262) 
 oppidum arduo in colle situm , vini ( ut refert Plinius ) optimi ferax .  Et Martialis coquus
(305) 
     et C. Marium expugnasse Ariciam coloniam .  Plinius vero dicit brassicam Aricinam altitudine
(335) 
   , in Fumonis carcere mori coegerat .  Scribit Plinius Fucinum lacum , qui Marsorum appellatur ,
(373) 
      et Sigma oppidum vetus , vinum , ut inquit Plinius , faciens Signinum , quod alvum maxime
(384) 
       quae in ipso fonte est , sic dictum .  Et Plinius Tiburtinum lapidem non magis ab ipso
(414) 
   vero Marsos oppidum a quo nomen regio accepit Plinius sic asserit :  ` Gellianus auctor est
(422) 
  quod serpentes suis carminibus angeret . '  Et Plinius :  ` Simile et in Italia Marsorum genus
(443) 
supra omnes alias introductas probabatur . )  Et Plinius dicit Iuvencum amnem supernatare Fucinum 
(444) 
  Romam a Marcio sit perductus .  Additque alibi Plinius in lacu Fucino piscem esse qui octenis
(457) 
   superius celsis in montibus Sublacum ( veluti Plinius appellat , Sublaquaeum ) , nobile oppidum
(466) 
        fundator defuit urbis , Caeculus . '  Et Plinius dicit Praeneste dici quia arbor prinus
(468) 
          , a quo petebatur oraculum .  Additque Plinius simulacrum id Fortunae adeo fideliter
(488) 
    , quem non plus diebus quinque luxerit .  Et Plinius de metallis tractans sic habet :  anno
(506) 
publica fraude in paucos auctores versum . '  Et Plinius inter insignia fortunae variantis exempla
(580) 
 .  Habetque originem a Sublaco , de quo scribit Plinius :  ` Anio , in monte Trebanorum ortus ,
(592) 
     imperator sui imperii temporibus optavit .  Plinius etiam dicit :  ` in Fidenati agro iuxta
(560) 
         , fistulae in fundo lacus inventae sunt plumbeae bicubitales longitudine , firmissima
(553) 
 purpureumve contexuit continuitque velamen , et plumbeis desuper chartis superficies tota ab
(564) 
      , impositam basilicarum urbis Romae tectis plumbeorum imbricum defensionem claviculis aeneis
(26) 
      in Italiam fuisse ad dies XXX suspensam ut plures milites res publica haberet .  Urbem
(401) 
       , quorum in summitate putei ( ut fertur ) plures .  Sed , quos viderimus , duo exstant tam
(309) 
      Fossa Nova appellatum , quod , centum olim pluribusque monachis habitari solitum postquam
(463) 
 est in Gabiis , qui etiam dicitur rubeus , unde plurima opera Romae fabricata sunt .  De
(220) 
     post primam scaturiginem passu molas versat plurimas vico celebri pulcherrimoque circumdatas 
(624) 
 quam post Gabios accesserit , ignoramus :  quod plurimas ea regio habet oppidorum villarumque
(346) 
tamen summa alacritate ductum . '  ` Ceterum ibi plus laboris et periculi fuit , et defensa summa
(487) 
  Verum Caesarem , septennem amisisse , quem non plus diebus quinque luxerit .  Et Plinius de
(137) 
      tantum ad Alexandrum missam ) , hic iam et plusquam fama Circeiorum insulae mensuram posuit
(173) 
       . '  De Anxure sic habet Martialis coquus poeta , ad Faustinum :  ` O nemus , o fontes ,
(260) 
     , quam locorum vicinitatem Martialis coquus poeta indicat his versibus :  ` O nemus , o
(263) 
   Plinius ) optimi ferax .  Et Martialis coquus poeta :  ` Pendula Pontinos quae spectat Setia
(307) 
dulcissimum ex omnibus perhiberi .  Et Martialis poeta Aricinos porros sic laudat :  ` mittit
(374) 
alvum maxime restringit .  Hinc Martialis coquus poeta :  ` Potabis liquidum Signina morantia
(517) 
      non ponit Strabo loca , qui Horatii Flacci poetae villam omisit illis in montibus sitam ,
(613) 
 Fregellas colonia deducta . '  Et infra :  ` C. Poetilius dictator cum audisset arcem Fregellanam
(361) 
     Bovillarum nomine nota , deinde Turritium , Pofae , Vicus , Ripae , Porcilianum , Trevum ,
(563) 
      navis constructa erat , ita integros , ita politos ut nuper a fabri ferrarii incudibus
(36) 
      .  Fuit autem in Antiatum foro Castoris et Pollucis templum , quos servatores sues
(178) 
           a Laconibus , qui comites Castoris et Pollucis fuerunt et ab Amyclis , provinciae
(471) 
         Graecas esse ambas , atque Praenestinam Polystephanum vocari prius .  Qua in parte
(472) 
crediderim divinasse , cum possit Praeneste nunc Polystephanum dici qua civitas est Stephani
(298) 
 , quem nutriri curavit ab Egeria nympha , Numae Pompilii amica , cuius monitis et consilio rem
(498) 
     temporibus Praeneste fuerit desolatum .  Et Ponceletti ac Nicolai Fortebratii aliorumque Urbi
(371) 
    copiosum optimis , ex quibus Clodium Albinum pondo viginti unica cibatione comedisse scribit
(489) 
   filius , Praeneste detulerat , tredecim milia pondo auri , sub eo titulo in triumpho transtulit
(490) 
  reliqua omni victoria pridie transtulerat auri pondo quindecim milia , argenti pondo centum
(490) 
            auri pondo quindecim milia , argenti pondo centum quindecim milia . '  Prosequitur
(63) 
 graviore vento , aura tamen vehi volunt propter pondus corporum viresque parvas . '  Et infra :in
(12) 
      , qui Tiberii Augusti temporibus floruit , ponere in Geographia fines Latinorum maritimam
(389) 
ea et provinciarum et locorum celeberrima nomina poneret . '  De Tibure cetera ex Strabone paulo
(4) 
Huius regionis vocabuli causam Vergilius in VIII ponit his versibus :  ` primus ab aetherio venit
(78) 
     quas descripsimus maritimarum urbium Ardeam ponit Strabo , Rutilorum olim habitationem ,
(506) 
       inter insignia fortunae variantis exempla ponit Lucium Furium Tusculanum :  ` Is
(517) 
    peritissime sunt descripti .  Sed minora non ponit Strabo loca , qui Horatii Flacci poetae
(565) 
belli civilis initia Romam venit , infrascriptos ponit versus , qui ad Albani quoque mentis
(586) 
 exspectabant .  Secundusque est viae Numentanae pons , et ipse licet integer , ornamentis quae
(607) 
 agrum suum in regione Latina .  Et nunc dicitur Pons Corvus .  De quo Livius in sexto :` Hannibal
(241) 
   distant octo milia passus Fractae , totidem a Ponte Corvo semotae , quod oppidum Fregellas
(583) 
 Torquatus est appellatus .  Is in via Tiburtina ponte iungitur marmoreo , maximis tamen quae
(584) 
      , quem nunc Mamolum appellant .  Hunc vero pontem Mamaeam , Alexandri Syri imperatoris
(585) 
 Sed quis proxime illi subiectum Numentanae viae pontem construxerit nobis incertum est , qui
(585) 
certiores sumus omnes tres Anieni superimpositos pontes a Romanis fuisse destructos quando , Urbe
(609) 
     perpopulato Fregellano agro propter incisos pontes . '  Et in octavo :` P. Plautio Proculo P.
(229) 
 propositae in pelago insulae duae :  Pandana et Pontia , sicut Livius IX libro dicit , colonia a
(248) 
    necessitas faciet , cum viae alicubi dirutis pontibus aversae , alicubi ut penitus ignorentur
(547) 
 ratione in lacu disposuit ut in ipsis , tamquam pontibus , hincinde starent machinae , quibus per
(27) 
    , cum a Saracenis fuisset destructa , Leo IV pontifex Romanus instauratam Corsis replevit . 
(28) 
  reliquiarum praeter turrim quam celebris famae pontifex Romanus Martinus V in urbis Romae potius
(330) 
       .  Bonifaciusque vel ea ratione gloriosus pontifex fuit , quod annum Iubilaeum primus
(334) 
corde et sanctum virum Caelestinum quintum , qui pontificatu quo se per renuntiationem exuit ilium
(96) 
    Iacobus Columna possidet , quod Leone Romano pontifice , sicut coniicio , nominis ordine
(188) 
    est Caietanae ecclesiae a Gregorio IV Romano pontifice primus episcopus .  Servius tamen in
(236) 
       civitas et suo quaeque ornata fuit Romano pontifice , Caieta secundo Gelasio , Funda Sotere
(317) 
  opum affluentia comparandum , a Martino quinto pontifice gloriosissimo , multisque Romanae
(377) 
 sit tibi parca sitis . '  Quae Signia Vitaliano pontifice Romano , patre Anastasio , ornata fuit 
(334) 
     ut , immissus adiutusque ab eo Sarra eundem pontificem in patria et domo paterna ceperit ,
(391) 
         ageret dicemus .  Ea civitas Simplicium pontificem Romanum genuit , quam Fredericus
(3) 
anno ante quarto tribus libris IV Eugenio Romano pontifici celeberrimo inscriptis sub Romae
(329) 
        fuit . '  Anagnia civitas duobus Romanis pontificibus , tertio Innocentio et octavo
(353) 
         . '  Fuitque duobus olim ornata Romanis pontificibus , Hormisda patre Iusto per
(527) 
           Catones habuit cives .  Quae diu post pontificibus Romanis tribus , sexto Benedicto ,
(451) 
    Sanctae Crucis , frater eius , multa civilis pontificiique iuris et studiorum humanitatis
(287) 
In eo Ludovicus cardinalis Aquileiensis , Romani pontificis camerarius , monasterium , quod
(309) 
      annis manserat derelictum , quarti Eugenii pontificis religiosissimi opera adiumentoque
(359) 
       , permissum est . '  Et Fumone Caelestini pontificis Romani carcere et morte clarum . 
(412) 
     interiit Valeria civitas , Bonifacii quarti pontificis Romani - quo hortante , Phocas
(450) 
      archiepiscopus , gravissimo Martini quinti pontificis Romani testimonio , maximae in suo
(519) 
   oppidum ; temporibus Paschalis secundi Romani pontificis , sicut Pandulphus Hostiarius scriptor
(584) 
       mulierem , aedificasse in Gelasii secundi pontificis Romani rebus gestis invenimus .  Sed
(330) 
    fuit , quod annum Iubilaeum primus Romanorum pontificum Romae instituit .  Isque , qui quartus
(140) 
   . '  ` Aliud miraculum : '  ` a Circeis palus Pontina est , quem locum XXIIII urbium fuisse
(145) 
        .  Terracinae etiam nunc adiacet paludis Pontinae pars , quam paludem faciunt amnes duo ,
(292) 
nomen a morbis quos gigneret , quia vicina esset Pontinae paludi .  Et alio loco dicit Ariciam a
(567) 
  praecipites superaverat Anxuris arces , et qua Pontinam via dividit uda paludem , qua sublime
(143) 
      acceperunt .  Livius vero , XLVI , scribit Pontinas paludes a Cornelio Cethego cos. , cui ea
(172) 
iam praecipites superaverat Anxuris arces et qua Pontinas via dividit uda paludes . '  De Anxure
(144) 
 , siccatas .  Agrumque ex his factum , a campis Pontinis ad Terracinensem agrum stadia centum
(235) 
     Strabo .  Et Plinius :  ` Caecubae vites in Pontinis paludibus madent . '  Vestusta est autem
(264) 
 ferax .  Et Martialis coquus poeta :  ` Pendula Pontinos quae spectat Setia campos exigua vetulos
(131) 
 .  Et in mediterranea regione porrigitur campus Pontinus , quam regionem totam vetustissimis et
(147) 
maxime petebatur) ad Anxur oppugnandum sine ulla populatione accessit . '  ` Anxur fuit , quae
(26) 
         habitatoribus gravem , sacrosancta lege populi Romani vacationem militiae et publicorum
(317) 
   oppidum , civitatulae cuipiam aedium ornatu , populi frequentia , et opum affluentia
(421) 
alii Marrubios a rege dictos volunt . '  ` Hique populi Medeam `` Angitiam '' nominaverunt eo quod
(9) 
videmus ut Livius libro LXXII enumeratis Italiae populis qui Bello Sociali defecerunt a Romanis ,
(343) 
 cepit . '  Et libro nono :  ` Hernicorum tribus populis , Alatrinati , Verulano , Ferentinati ,
(395) 
     rapto . '  Fuerunt vero ex primis Latinorum populis qui , Romana republica crescente , deleti
(9) 
       Latini nominis et exterarum gentium missa populo Romano .  Hanc autem regionem , aetatis
(49) 
 lucusque Sospitae Iunonis communis Laviniis cum populo Romano esset . '  Quin potius Lanuvium a
(207) 
 eius secutis precatum venisse , sed pro Fundano populo , quem extra culpam belli esse ipse
(410) 
est descensus .  Quod novi nominis oppidum , sed populo divitiisque refertum , nuper maximum
(507) 
   eodem quoque honore transfuga exornatus est a populo Romano , qui solus eodem anno quo fuerat
(324) 
  Cornelius Arvina , M. Tremulus coss. concilium populorum omnium habentibus Anagninis in circo ,
(331) 
, Iubileus maiorem multo ceteris hucusque habuit populorum multitudinem , melius in dies ut
(8) 
 autem grammaticus , Vergilium in VII exponens , populos proprie Latinos appellatos dicit eos qui
(90) 
       loca quae nunc Urbi vicina sunt , et ideo populos Sacranos appellatos : '  ` nam sacrati
(244) 
, ex quibus auctor est Plinius quinquaginta tres populos sine vestigiis interiisse .  Hac autem
(331) 
   absumpsisset , et curiam abire suasisset , et populos ab adventu deterruisset .  Inde vero fuit
(420) 
 , Iasonem secuta est , ad Italiam pervenisse et populos quosdam circa Fucinum ingentem lacum
(436) 
 Marsis inchoavit , dictum est Marsicum) , inter populos qui Romanis rebellarunt enumerat
(482) 
           suos cunctos simul ense recepto unius populum pereuntem tempore mortis . '  Et item
(522) 
  factos cavernasque habere videmus oppidi unius populum in habitationem , et quidem commodam ,
(524) 
        Barbarossae appellati copiis coniuncti , populum Romanum clade maxima affecerunt , quae
(46) 
, fieri a Plinio mentionem :  alitur eius oppidi populus non exiguus piscatione , aucupio , et
(76) 
'  Ex aucupio palumbarum Romanus nostri temporis populus nuptias et convivia maiori ex parte parat
(397) 
     , deleti sunt .  Nam Livius libro nono :  ` Populus Romanus bellum fieri Aequis iussit . '  `
(426) 
collegisse , eosque subito ante lucem , ut solet populus ad ludos celebres com venire , effudisse 
(504) 
    ad Regillum originem habuit .  Romanus autem populus Tusculis post rebelliones cum Latinis
(525) 
 .  Unde factum est ut anno inde septimo Romanus populus ipsam urbem tanta animorum ferocia
(526) 
   olim urbs , nunc solo titulo civitas , gentem Porciam inde oriundam et ( quod est consequens )
(361) 
    , deinde Turritium , Pofae , Vicus , Ripae , Porcilianum , Trevum , Felectinum .  Altera autem
(131) 
est perpetuum mare .  Et in mediterranea regione porrigitur campus Pontinus , quam regionem totam
(307) 
omnibus perhiberi .  Et Martialis poeta Aricinos porros sic laudat :  ` mittit praecipuos
(308) 
  laudat :  ` mittit praecipuos nemoralis Aricia porros . '  Deinceps eadem via secus Storacem
(303) 
     postea ` Tuscus ' appellatus .  Quam ob rem Porsena obsides in foedere habitos benigne
(301) 
   historia :  Etruscos , qui cum Arunte , regis Porsenae filio , ad oppugnandum Ariciam iverant ,
(400) 
 ornatum , Vicus Varronis appellatum .  Superius Portella et Cantalupum oppidula .  Deinde arduo
(249) 
  Murenae villa semi etiam integra , et praedium Portium vulgo notum .  Eademque Lucii Murenae
(187) 
  , quae antea ` Hormiae ' diceba(n)tur - a bono portu , quem Lacones euormon dicunt .  Eam urbem
(20) 
fecit .  Tiberiusque imperator tunc primum Antii portum , Strabonis temporibus inchoabat .  Unde ,
(41) 
       postea tam insanis molibus exstruxisse et portum et urbem Antiatum ut non modo aerarium sed
(168) 
      Antoni(n)um Pium instaurasse Terracinensem portum .  Et Livius libro XXVI dicit Anxurinam
(198) 
 centum , quae nunc viginti milia computantur .  Portum Caieta eo in sinu habuit semper optimum ,
(480) 
      :  ` Iam quot apud Sacri cecidere cadavera Portum . '  Et infra :` Vidit Fortuna colonos
(19) 
flumen attingerent .  Ea enim tempestate Romanus portus non erat , quem postea Claudius fecit . 
(21) 
 quin Ostiae civitatis , Antiatisque et urbis et portus , ac Romani item portus opera paucioribus
(21) 
 Antiatisque et urbis et portus , ac Romani item portus opera paucioribus annis mille integra
(28) 
  urbis Romae potius quam in ostiorum Tiberis et portus custodiam aedificari curavit .  Post
(598) 
  rem publicam occisi erant , statuae in rostris positae .  Et post Fidenas in potestatem redactas
(84) 
   nomen . '  Et infra :  ` quinque adeo , magna positis incudibus , urbes tela novant : '  `
(473) 
     Strabo , quamquam utraque munito sit loco , positum tamen munitiore Praenestum , quod urbis
(112) 
.  Conradinusque Carolum primum Andegavensem ita posse Neapolitano regno pellere confisus ( sicut
(484) 
        caperet fugam et sentiret se evadere non posse , cum Thelesio fugae suae comite , utrimque
(529) 
 ruinis et silvis proprie magis campos appellari posse constat .  Cum autem Albam Strabo a
(332) 
     vetustissimam urbem , quam is Sarra paterna possederat successione , solo aequavit .  Et duos
(123) 
 his malis artibus in caseo dare solere ( quibus possent sive vellent ) viatoribus unde in iumenta
(251) 
     ' appellatur , a Prospero Columna cardinale possesso , lapis repertus est litteris inscriptus
(286) 
oppidulum nunc exstat a Sabellis civibus Romanis possessum , sicut et possident Sabellum ,
(369) 
    , quod proprio iure a nobili Comitum familia possessum , nuper magno privatum est decore ,
(544) 
 Nemorense illud Cynthianumque castellum paterna possideat hereditate , piscatores aliquando
(519) 
 dicta Pillium et Pallianum , alii ex ea familia possidebant .  Quae autem de Tusculanae olim
(519) 
     Hostiarius scriptor tradit , Petrus Columna possidebat hereditario jure sibi a patre relictum
(286) 
 a Sabellis civibus Romanis possessum , sicut et possident Sabellum , vetustissimi nominis nunc
(96) 
  , raro habitatum colono , nunc Iacobus Columna possidet , quod Leone Romano pontifice , sicut
(447) 
       oppida , et Celanum quod comitatus titulo possidet Leonellus Acclociamurus bonarum artium
(310) 
       ab Honorato Caietano principe humanissimo possidetur .  Alia , quae nos ad Latinorum
(278) 
       et iactarum molium vestigia quam quisquam possit credere , qui omnia attente non viderit . 
(472) 
   in parte Strabonem crediderim divinasse , cum possit Praeneste nunc Polystephanum dici qua
(136) 
     est quod de hac re tradere hominum notitiae possumus . '  ` Theophrastus , qui primus
(71) 
     timent , declinando serventur , terrae quam possunt volatu rapidius appropinquant , sicque
(29) 
       et portus custodiam aedificari curavit .  Post Ostium Antium est , Romana colonia , de qua
(74) 
  ager Antiati continet .  Et alibi scribit :  ` post hirundines , sturnos , turdos abeunt
(104) 
        est cadaver Aeneae et consecratum . '  ` Post , paulatim decrescens , in fontem redactus
(106) 
 enim libari non nisi de hoc fluvio licebat . '  Post Antium est quinto miliario Astura Antonii
(124) 
   verterentur necessariaque comportarent . '  ` Post quae perfuncta opera iterum ad se redirent .
(133) 
      pelagus vocitatum fuisse Strabo asserit .  Post Ausones fuerunt Osci , quibus etiam Campania
(138) 
   decem milia passuum ambitus , annexum insulae post eum annum accessit Italiae . '  ` Aliud
(171) 
     .  Lucanus autem , accessum Caesaris primum post leges ad Rubiconem transgressas describens ,
(219) 
  habitationes magnas speciosasque exciperent .  Post speluncas in litore est Caieta , a qua nunc
(220) 
   irrigantque loca .  Praecipuusque fons decimo post primam scaturiginem passu molas versat
(231) 
     stadiis distare .  Fuerunt vero hae insulae post Strabonis tempera multorum martyrum et
(390) 
 poneret . '  De Tibure cetera ex Strabone paulo post cum de Praeneste ageret dicemus .  Ea
(456) 
    Columnae et fratrum genetricis , deliciae .  Post Olibanum sunt Piscianum et Sanctus Vitus
(504) 
        habuit .  Romanus autem populus Tusculis post rebelliones cum Latinis factas pepercit ,
(527) 
 illustrissimos Catones habuit cives .  Quae diu post pontificibus Romanis tribus , sexto
(565) 
     diximus , describens , qua C. Caesar primum post belli civilis initia Romam venit ,
(599) 
 occisi erant , statuae in rostris positae .  Et post Fidenas in potestatem redactas eoque colonos
(617) 
  .  Sequiturque Livius in Hannibalis itinere .  Post Frusinatem , Ferentinatem , et Anagninum ,
(623) 
  Gallicanum .  Quae autem fuerit Pupinia , quam post Gabios accesserit , ignoramus :  quod
(16) 
Ostiam ubi primum Aeneas castra constituit - cum postea in agro Lavino castra fecerit ingentia ,
(19) 
  enim tempestate Romanus portus non erat , quem postea Claudius fecit .  Tiberiusque imperator
(24) 
       Ostiae forum nominis sui ad mare , in quo postea praetorium publicum fuit constitutum . 
(35) 
 subiecti essent .  Unde Alexander Epirotas , et postea Demetrius successor , captivos praedones
(41) 
  Et videmus Suetonium ac alios scribere Neronem postea tam insanis molibus exstruxisse et portum
(41) 
   imperium pecuniis exhauserit , effodiendisque postea thesauris ita applicuisse animum ut
(47) 
haec Lavinia , prima Aeneae urbs , cuius incolis postea ob Aeneae memoriam bello Latino Romani
(153) 
 A cetera praeda Fabius militem abstinuit . '  ` Postea , ubi venerunt tribuni , oppidum vetere
(182) 
       ne quis hostes nuntiaret adfuturos . '  ` Postea , cum vere venirent hostes , nullo
(302) 
habitandum in urbe celeberrimo loco vicus semper postea ` Tuscus ' appellatus .  Quam ob rem
(605) 
       , a nobis infra sunt indicata .  Hannibal postea , Liri transmisso , agrum praesentis
(166) 
calamitatis memoria suum quoque imperium faceret posteris memorabile .  Aelius Spartianus in Vita
(310) 
   monachis habitari curavit .  Fundique civitas postmodum habetur , quae superius descripta ab
(334) 
privavit , quos Clemens V illico restituit .  Et postmodum regem Franciae Bonifacius adeo
(337) 
      Fucinus glacie astringitur , siccus , vere postmodum , aestate , ac autumno ingentem evomit
(524) 
   numero caesorum fuisse dicitur , adeo ut Roma postmodum caput numquam attollere potuerit . 
(267) 
    campestre est sed arduum in collem mutatum , postquam Teutonica simul et Britonum rabie fuit
(309) 
      olim pluribusque monachis habitari solitum postquam multis annis manserat derelictum ,
(321) 
Nam Antonius , Fulvia Augusti sorore contempta , postquam duxit Cleopatram Aegypti reginam , eius
(314) 
   ingressu Regillus est lacus , apud quem Aulus Postumius dictator prospere adversus Tarquinium
(365) 
   depopulatos agrum Tusculanum castra in Algido posuisse . '  ` Q. Sulpicius Priscus dictator ,
(137) 
iam et plusquam fama Circeiorum insulae mensuram posuit stadia octuaginta ( milia ) , eo volumine
(375) 
  restringit .  Hinc Martialis coquus poeta :  ` Potabis liquidum Signina morantia ventrem ? '  `
(441) 
   lacu ductos fuisse Fontes Aquae Martiae , qua potaretur Roma .  ( Nosque in Roma instaurata
(39) 
 scriptis :  ` O Diva gratum quae regis Antium , potens vel imo tollere de gradu mortale corpus
(85) 
      incudibus , urbes tela novant : '  ` Atina potens , Tiburque superbum , Ardea , Crustumeri ,
(291) 
        tela Aeneae , quo in loco appellat eam ` potentem ' , quia fuit praestans in regione
(21) 
      scilicet imperatorum Romanorum , et quidem potentissimorum , profusionem opum et adhibitam
(248) 
    certiore gradu ita per singulas pedem figere poterimus quin delabi et aberrare videamur - quod
(14) 
     Latina regione rebus praesentibus ita satis potero facere sicut Livii Patavini , Divi Augusti
(565) 
  Albani quoque mentis descriptionem satisfacere poterunt .  Constabitque Caesarem a Terracina
(435) 
      alteram . '  Atque ita voces illas quantum potest evitans , non exit ad incantantem . ' 
(599) 
statuae in rostris positae .  Et post Fidenas in potestatem redactas eoque colonos missos , quibus
(533) 
    ut , si emitteretur inde aqua , Romani Veiis potirentur .  Distat ab Albano Ariciaque pariter
(447) 
       fuisse missum .  Circumstant lacum Sancti Potiti , Sancti Ionae castella , Paternumque ,
(28) 
famae pontifex Romanus Martinus V in urbis Romae potius quam in ostiorum Tiberis et portus
(50) 
      Laviniis cum populo Romano esset . '  Quin potius Lanuvium a quo Murenarum gens Romae
(52) 
       .  Sed ad Neptunium .  Mare saxosum , vel potius glareosum , pisces quidem multos atque
(61) 
` Parva avis , et cum ad nos pervenit terrestris potius quam sublimis , advolat non sine periculo
(524) 
, adeo ut Roma postmodum caput numquam attollere potuerit .  Unde factum est ut anno inde septimo
(336) 
    aliter vitiatus et mutilatus est , non satis potuimus intellegere quo in loco fluvium ille
(21) 
  reddere ut rebus humanis parum confidant , non potuisse scilicet imperatorum Romanorum , et
(53) 
    ut usquam silvae apris capreisque abundantem praebent .  Aucupium quoque duplex est , eiusque
(71) 
      appropinquant , sicque amentes in retia se praecipitant .  De palumbis Plinius dicit eas
(172) 
 transgressas describens , sic dicit :  ` Et iam praecipites superaverat Anxuris arces et qua
(567) 
 excelso monte Romam primum inspexit :  ` iamque praecipites superaverat Anxuris arces , et qua
(81) 
      urbem Acrisioneis Danae fundasse colonis , praecipiti delata Noto . '  ` Locus Ardea quondam
(393) 
    Vergilius , in septimo Aeneidos :  ` horrida praecipue cui gens assuetaque multo venatu
(308) 
    poeta Aricinos porros sic laudat :  ` mittit praecipuos nemoralis Aricia porros . '  Deinceps
(220) 
       ) consita interfluunt irrigantque loca .  Praecipuusque fons decimo post primam
(50) 
 Quin potius Lanuvium a quo Murenarum gens Romae praeclara fluxit quodque omnibus paene in
(526) 
     vestigia nunc appareant .  Ea vero vetus et praeclara olim urbs , nunc solo titulo civitas ,
(152) 
  milia quingenti vivi capiuntur . '  ` A cetera praeda Fabius militem abstinuit . '  ` Postea ,
(349) 
 miles . '  ` Ad tria milia hominum caesa . '  ` Praeda militum fuit . '  Suetonius autem
(34) 
   magnificentissimi operis , cum antea Antiates praedae studium cum Tyrrhenis commune haberent -
(154) 
 opulentum tres exercitus diripuere . '  ` Cuius praedae gratia factum est ut stipendium miles
(347) 
naturaque tutus . '  ` Sed evicit omnia assuetus praedae miles . '  ` Ad tria milia hominum caesa 
(394) 
    exercent semperque recentes convectare libet praedas et vivere rapto . '  Fuerunt vero ex
(170) 
  Hannibal per viam Appiam in agrum Romanum iret praedatum .  Lucanus autem , accessum Caesaris
(449) 
limes .  Omissa vero sunt a nobis superius nulli praedictarum trium viarum propinqua aliquot
(193) 
via , civitas sine suffragiis data . '  Additque praedictis Strabo dehinc incipere sinum Gaietae
(562) 
       amplissimis lautissimisque , quas navibus praedictis superimpositas fuisse tenemus . 
(460) 
        .  Sed in hac eadem Latinorum regione ad praedictorum declarationem :  Romanis in
(528) 
summus , Graece Latineque eruditissimus et summa praeditus cum bonitate tum etiam humanitate ,
(249) 
proxima L. Murenae villa semi etiam integra , et praedium Portium vulgo notum .  Eademque Lucii
(533) 
 , de quo vates Etruscus ( sicut Livius refert ) praedixit futurum ut , si emitteretur inde aqua ,
(35) 
      , et postea Demetrius successor , captivos praedones remittentes Romanis dixerunt dono eis
(602) 
         secutum via Appia et Setiam Lanuviumque praemisisse qui commeatus in via pararent
(315) 
 A Gallicano autem ( sive Gabiis ) tertio distat Praeneste civitas , de qua inferius copiose
(332) 
quod Sarram Columnensem capitali prosecutus odio Praeneste vetustissimam urbem , quam is Sarra
(390) 
  De Tibure cetera ex Strabone paulo post cum de Praeneste ageret dicemus .  Ea civitas Simplicium
(450) 
      :  una tamen eademque in montium regione , Praeneste Tiburque inter et Vicum Varronis ac
(461) 
 Romanis in conspectu esse dicit Strabo Tibur et Praeneste et Tusculum .  Et Tibur quidem , qua
(464) 
 , unde plurima opera Romae fabricata sunt .  De Praeneste dicit Vergilius , in septimo :  ` Nec
(466) 
   defuit urbis , Caeculus . '  Et Plinius dicit Praeneste dici quia arbor prinus multa sit in eo
(469) 
        certe crustis , quod in Fortunae delubro Praeneste coepit .  Et ambas urbes Tibur et
(470) 
     Praeneste coepit .  Et ambas urbes Tibur et Praeneste Strabo dicit in eadem montana regione
(470) 
     esse sed distare invicem stadia centum , et Praeneste distare ab urbe Roma etiam duplo sed
(472) 
     Strabonem crediderim divinasse , cum possit Praeneste nunc Polystephanum dici qua civitas est
(476) 
  eius fuso deletoque ad Sacriportum , in oppido Praeneste obsedit . '  Et libro LXXXVIII :`
(484) 
 mortis . '  Et item Livius infra :  ` C. Marius Praeneste obsessus a Lucretio Ofella Sullanarum
(489) 
         omnibus delubris Gaius , Marii filius , Praeneste detulerat , tredecim milia pondo auri ,
(497) 
 factum videtur ut Sarrae Columnensis temporibus Praeneste fuerit desolatum .  Et Ponceletti ac
(516) 
est ) maiori ex parte subiecta .  Et quidem apud Praeneste montes peritissime sunt descripti . 
(519) 
   jure sibi a patre relictum , sicut etiam tunc Praeneste , Pillum et Pullanum , nunc dicta
(474) 
Cavarum dicta .  Dicit quoque idem praeter situs Praenesti munitionem occultas fossas undique
(482) 
 Portum . '  Et infra :  ` Vidit Fortuna colonos Praenestina suos cunctos simul ense recepto unius
(465) 
 Praeneste dicit Vergilius , in septimo :  ` Nec Praenestinae fundator defuit urbis , Caeculus . '
(468) 
         ut crassissimae inaurationes dicerentur Praenestinae .  Et alio loco de pavimentis
(471) 
  Dicique a quibusdam Graecas esse ambas , atque Praenestinam Polystephanum vocari prius .  Qua in
(495) 
     sint usi , hisque expugnatis fieri ut etiam Praenestini urbem deserant , causa in eos
(573) 
  ut eo unde nuper digressi fuimus revertamur :  Praenestini montis radicibus Algido proximum est
(494) 
, quae aliis civitatibus conducere consueverit , Praenestinis saepe calamitati fuisse ob Romanorum
(487) 
:  nam scribit Iulius Capitolinus eum in secessu Praenestino agentem filium , nomine Verum
(478) 
   Praeneste obsedit . '  Et libro LXXXVIII :  ` Praenestinos inermes occidi iussit . '  Quam
(491) 
  milia . '  Prosequitur vero Livius libro XXIII Praenestinos milites miris laudibus quod , cum
(473) 
       munito sit loco , positum tamen munitiore Praenestum , quod urbis summitas montem habet
(331) 
          Romae instituit .  Isque , qui quartus praesenti anno celebratur , Iubileus maiorem
(331) 
        processurus , nisi exardescere incipiens praesenti Iunio pestilentia et multos
(14) 
Nec satis scio si in nostra Latina regione rebus praesentibus ita satis potero facere sicut Livii
(539) 
, eo fuisse dignum nomine nullus mirabitur , qui praesentis temporis amoenitatem eius inspexerit .
(605) 
    .  Hannibal postea , Liri transmisso , agrum praesentis Latinae regionis attigit .  Primo ,
(127) 
  .  Sed nos in Romanae ecclesiae gestis rebus , praesertim Gelasii secundi temporibus , ad annum
(447) 
 Leonellus Acclociamurus bonarum artium litteris praesertim historiae deditissimus .  Suntque item
(445) 
  loci et munimento arcis valida , saepe Romanos praesidii loco servandis in custodia noxiis usos
(614) 
 Samnitum fuga sine certamine receptis Fregellis praesidioque valido imposito , in Campaniam
(149) 
      cepissent , loco altiore ( qua nullum erat praesidium ) ingenti clamore ac tumultu moenia
(291) 
   in loco appellat eam ` potentem ' , quia fuit praestans in regione civitas .  Eam dicit Servius
(232) 
    .  Sinum Caietanum tangit Caecubus mons vini praestantia celeber , et Caecubum , civitas
(113) 
   , tam detestando quam semper alias regibus et praestantibus insueto principibus more exemploque
(317) 
     Romanae ecclesiae cardinalibus , et simul a praestantibus Romanae curiae viris per aestatis
(450) 
 Zinazanum sita , Rocha Cavarum Capranica , quae praestantissimam Romae dedit familiam
(587) 
    in via Salaria exstat a Narsete eunucho duce praestantissimo , Ostrogothorum oppressore (
(370) 
      florente , oppidi illius aliorumque quibus praesunt decus conservat .  Fuitque Labicanum
(28) 
    ac derelicta mansit ut nihil sit reliquiarum praeter turrim quam celebris famae pontifex
(138) 
        anno . '  ` Quicquid vero terrarum est , praeter decem milia passuum ambitus , annexum
(150) 
     moenia invasere . '  ` Pronuntiatum ne quis praeter armatos violaretur . '  ` Reliquam omnem
(164) 
 '  ` Multisque amicorum et ministrorum elisis , praeter spem evasit . '  Terracinae etiam casu
(324) 
    Anagninis in circo , quem Maritimum vocant , praeter Alatrinatem et Verulanum , omnes Hernici
(328) 
 concilia connubiaque adempta , et magistratibus praeter quam sacrorum curatione interdictum fuit 
(474) 
    arx Rocha Cavarum dicta .  Dicit quoque idem praeter situs Praenesti munitionem occultas
(604) 
   a nobis descriptae . )  Hannibalem vero dicit praeter Cales in agrum Sidicinum per Suessullam
(273) 
    , si bona daretur , futuram .  Fluvius ipsum praeterfluens oppidum dictus est olim Amasenus ,
(528) 
 aliquam pristinae felicitatis et gloriae partem praeterquam quod eam titulo episcopatus gubernat
(163) 
     scribit :  ` iuxta Terracinam , in loco cui Praetorio nomen est , cenante eo , complura et
(24) 
Ostiae forum nominis sui ad mare , in quo postea praetorium publicum fuit constitutum .  Nec
(207) 
 ` negare se pro Vitrubio sectamque eius secutis precatum venisse , sed pro Fundano populo , quem
(56) 
 Sedensque unusquisque in fundi proprii et magno pretio comparati loco ad particulam retium
(490) 
      sex . ' .  ` Item ex reliqua omni victoria pridie transtulerat auri pondo quindecim milia ,
(47) 
      obtegitur .  Neque enim est haec Lavinia , prima Aeneae urbs , cuius incolis postea ob
(55) 
  , eiusque tempora sunt diversa .  Nam , cum ad prima veris signa hirundines et simul cum ipsis
(278) 
    est descripta , habetur Appia , eiusque viae prima urbs ad sextum decimum ab Urbe est Alba ,
(22) 
  annis iam quingentis manserit importuositas .  Primam calamitatem passa est Ostia Cinnae et
(220) 
          loca .  Praecipuusque fons decimo post primam scaturiginem passu molas versat plurimas
(200) 
 et nauticas et gladiatorias Caietae elegisse .  Primaque est ea in via civitas Fundana decimo a
(38) 
      uoluisse videtur Fortunam ab Antiatibus in primis fuisse cultam , his versibus ad Fortunam
(395) 
    praedas et vivere rapto . '  Fuerunt vero ex primis Latinorum populis qui , Romana republica
(546) 
.  Quare vir ipse , bonarum artium studiis et in primis historiae deditissimus nec minus
(278) 
  Hanc inter ubique montuosam et eam viam , quae primo secundum litus est descripta , habetur
(279) 
  .  Estque haec Alba cuius meminit Vergilius in primo :  ` Albanique patres . 'Nam tredecim
(353) 
       eodem genito Hormisda , quem , Iustiniano primo imperatore , Theodatus rex Gothorum tertius
(573) 
olim Gabii fuerunt vetustissimi , quos Livius in primo dicit fraude Sexti Tarquinii filii captos a
(606) 
  , agrum praesentis Latinae regionis attigit .  Primo , Fregellanum , qui locus , licet fuerit in
(16) 
      naturalem non esse , nisi circa Ostiam ubi primum Aeneas castra constituit - cum postea in
(20) 
    Claudius fecit .  Tiberiusque imperator tunc primum Antii portum , Strabonis temporibus
(65) 
    viresque parvas . '  Et infra :  in Campania primum veris principio multiplicare conspiciuntur
(112) 
debitam , armis ceperat .  Conradinusque Carolum primum Andegavensem ita posse Neapolitano regno
(154) 
      gratia factum est ut stipendium miles tunc primum acciperet , cum ante id tempus de suo
(171) 
  praedatum .  Lucanus autem , accessum Caesaris primum post leges ad Rubiconem transgressas
(249) 
      Roma nunc petentibus Terracinam iter , est primum duodecimo miliario Marinum , quod non
(311) 
         limites ducit , via est Latina , in qua primum decimo ab Urbe miliario cernuntur vestigia
(362) 
     autem via , quam medio in Algido liquimus , primum est oppidum , olim Labici , de quo Livius
(399) 
    Aequorum prope ad internicionem deletum . '  Primum ipsis in montibus ad Anienis sinistram est
(527) 
          Romanis tribus , sexto Benedicto , qui primum Henricum regem Teutonicum coronavit ,
(565) 
sicut supra diximus , describens , qua C. Caesar primum post belli civilis initia Romam venit ,
(566) 
       , pervenisse , quo de excelso monte Romam primum inspexit :  ` iamque praecipites
(602) 
    repetere qua is venerit .  Livius libro XXVI primum dicit Q. Fulvium Flaccum cos. iturum Romam
(5) 
causam Vergilius in VIII ponit his versibus :  ` primus ab aetherio venit Saturnus Olympo, arma
(137) 
     notitiae possumus . '  ` Theophrastus , qui primus externorum aliqua de Romanis diligentius
(188) 
        ecclesiae a Gregorio IV Romano pontifice primus episcopus .  Servius tamen in VII dicit
(330) 
  gloriosus pontifex fuit , quod annum Iubilaeum primus Romanorum pontificum Romae instituit . 
(391) 
     pontificem Romanum genuit , quam Fredericus primus imperator Romanus Teutonicus , ab aliis
(310) 
  , quae superius descripta ab Honorato Caietano principe humanissimo possidetur .  Alia , quae
(404) 
        .  Suetonius namque Tranquillus Claudium principem dicit triginta milia servorum undecim
(485) 
 occisi sunt . '  Usi autem sunt libenter Romani principes eo secessu ad animi curarumque
(113) 
   semper alias regibus et praestantibus insueto principibus more exemploque securi publice est
(350) 
    Ferentino , familia vetere honorata atque ex principibus Etruriae .  A Ferentino quinto itidem
(11) 
  circa Capuam , scimusque Latii appellationem a principio pauciora complexam fuisse iis quae nunc
(65) 
parvas . '  Et infra :  in Campania primum veris principio multiplicare conspiciuntur priusquam
(194) 
Aeneae fuisse dictam , sicut Vergilius , septimi principio :  ` tu quoque litoribus nostris ,
(530) 
       posse constat .  Cum autem Albam Strabo a principio nominaverit , proximam illi Ariciam
(466) 
 . '  Et Plinius dicit Praeneste dici quia arbor prinus multa sit in eo monte .  Eam vero
(624) 
         villarumque ruinas a nemine habitatas , prisca quarum nomina nullus novit .  Sed iam ,
(457) 
     ) , nobile oppidum , lacui eiusdem et tamen prisci nominis imminens .  Redditque utrumque
(11) 
   .  Et quidem Campaniam scimus dictam fuisse a priscis regionem quae est circa Capuam ,
(14) 
         , quamquam non est eo in flore nunc quo priscis temporibus fuit , adeo ut per eius oppida
(250) 
   vulgo notum .  Eademque Lucii Murenae villa , priscum nunc quoque retinens nomen , credere nos
(366) 
   castra in Algido posuisse . '  ` Q. Sulpicius Priscus dictator , captis direptisque illorum
(528) 
   nepote ornata fuit .  Nec aliam habet aliquam pristinae felicitatis et gloriae partem
(21) 
 mille integra permanserint et quin eadem , quae prius fuerat , Ostiae annis iam quingentis
(386) 
     sic indicat :  ` Nullam , Vare , sacra vite prius severis arborem circa mite solum Tiburis et
(391) 
  Teutonicus , ab aliis Teutonicis aliquot annis prius spoliatam dirutamque , reaedificavit . 
(402) 
 excisi defossique ut deiectum bilibre saxum non prius referat casus sui sonitum quam duo
(471) 
 ambas , atque Praenestinam Polystephanum vocari prius .  Qua in parte Strabonem crediderim
(557) 
 ( ut ita dixerim ) habuit navis quantum laricea prius habuerat .  et ferro insuper alia argillae
(615) 
          pro duodeviginti coloniis quae milites prius denegatos et tributa dare promiserunt . 
(65) 
      veris principio multiplicare conspiciuntur priusquam venisse sciantur .  Aliud item in
(196) 
       fuerint famae , ea tamen non fuit civitas priusquam Formias ( ut supra ostendimus )
(239) 
ostia , et maritimam absolvimus oram .  Et tamen priusquam ad mediterraneam redeamus , ea
(559) 
fuisse videmus ut , concocto liquefactoque ferro priusquam refrixisset , argilla cretaque et ipsa
(369) 
a nobili Comitum familia possessum , nuper magno privatum est decore , Lucido diacono cardinali
(333) 
   .  Et duos ex ea familia cardinales dignitate privavit , quos Clemens V illico restituit .  Et
(270) 
 '  Super quo verbo , Servius exponit eam fuisse Privernatem .  Solidior vero et certior
(204) 
      Papirium cos. in eos mitterent . '  ` Fusi Privernates . '  ` Plautius alter cos. in
(272) 
       :  cum interrogatus qualis esset pax quam Privernates tantopere peterent , respondit
(271) 
  fuisse Privernatem .  Solidior vero et certior Privernatium laus fuit illa argutissima oratoris
(203) 
 . '  Et infra :  ` Fundanus Vitrubius Bacchus , Privernis se ducem rebellionis exhibens , Romanos
(207) 
   Vitrubius indicasset , cum receptaculum fugae Privernum habuit , non patriam Fundos . '  ` Cos.
(276) 
     abundans spumabat ripis . '  Circumstantque Privernum oppidula Maientia , arx Gorga , et arx
(267) 
      ego te , medico non prohibente , bibam? '  Privernumque item vetustum , quinque a Setia
(207) 
fines senatus Fundanus occurrit : '  ` negare se pro Vitrubio sectamque eius secutis precatum
(207) 
   sectamque eius secutis precatum venisse , sed pro Fundano populo , quem extra culpam belli esse
(250) 
       viros originem duxisse Cicero in oratione Pro L. Murena affirmat .  Nuper autem in oppido
(277) 
     est oppidum , quod sit arduo in colle situm pro Somnino dictum , a quo abest item quinque
(441) 
   urbem ( ut appellat ) solam in Latina regione pro mediterranea scripsit , quam dicit excelso in
(570) 
    , non ullo Marte coacti deseruere viri? '  ` Pro qua pugnabitur urbe ? '  Ultima nunc reliqua
(615) 
     M. Sextilio , quem Livius dicit respondisse pro duodeviginti coloniis quae milites prius
(442) 
, quae quidem aqua supra omnes alias introductas probabatur . )  Et Plinius dicit Iuvencum amnem
(331) 
      multitudinem , melius in dies ut videbatur processurus , nisi exardescere incipiens
(156) 
   libro Livius habet :  ` Cohors una , cum haud procul Anxur esset , ad Lautulas saltu angusto
(567) 
      ad summam fascibus Albam ; excelsa de rupe procul iam conspicit urbem . '  Et dixit :` tene 
(611) 
incisos pontes . '  Et in octavo :  ` P. Plautio Proculo P. Cornelio Scapula coss. , Fregellas
(140) 
    locum XXIIII urbium fuisse Mucianus ter cos. prodidit . '  ` Deinde flumen Aufentum supra quod
(560) 
 combasiantes in quantumvis maximam longitudinem producere licuit .  Earum vero singulis elegantes
(446) 
, ipsumque , cum ad satisfaciendum senatui Romam profectus esset , Albam custodiendum fuisse
(462) 
 , quem facit Anio decidens ex loco altissimo in profundam vallem et per lucos iuxta ipsam urbem
(548) 
     , nonnulli , quorum partes fuerunt in lacus profundiora natando descendere et quanta esset
(21) 
         Romanorum , et quidem potentissimorum , profusionem opum et adhibitam diligentiam
(255) 
       notissima , quod Octavii Caesaris Augusti progenitores inde originem habuere .  Quintoque
(339) 
    Hernicorum , de qua Livius libro tertio :  ` progressus Tullius ad caput Ferentinum . '  Et
(266) 
  densique trientes , quando ego te , medico non prohibente , bibam? '  Privernumque item vetustum
(431) 
 ibi dicatur ad similitudinem , quid moneatur ad prohibitionem . '  ` Ita ergo et hic data est
(296) 
 Sic enim habet Vergilius :  ` ibat et Hippolyti proles pulcherrima bello , Virbius insignem quem
(615) 
    quae milites prius denegatos et tributa dare promiserunt .  Sequiturque Livius in Hannibalis
(148) 
 ` Anxur fuit , quae Terracinae nunc sunt , urbs prona in paludes et ab ea parte oppugnationem
(402) 
    quam duo Vergiliani versus debita sint pausa pronuntiati .  Quae quidem , perforatis
(150) 
       clamore ac tumultu moenia invasere . '  ` Pronuntiatum ne quis praeter armatos violaretur .
(78) 
    circiter septem a mari recedentem , et dicit prope eam fuisse Aphrodisium ubi panagyrim Latini
(106) 
   Astura Antonii Columnae arx mari circumdata , prope quam Astures fuere vetustissimi , de quibus
(186) 
       .  Addiditque venientes a Brundisio Romam prope Terracinam attingere fossam plenam in
(398) 
   diruta atque incensa sunt , nomenque Aequorum prope ad internicionem deletum . '  Primum ipsis
(524) 
   clade maxima affecerunt , quae Cannensi cladi prope similis numero caesorum fuisse dicitur ,
(619) 
( sicut nunc est ) tunc etiam Algido proximum ac prope contiguum erat .  Et pervenisse Tusculum ea
(428) 
   hic de serpentum incantatione sunt scripta .  Propheta namque David , in Psalmo LVII , sic
(75) 
 , sed quonam incertum . '  ` Hirundines vero in propinqua abeunt apricos secutae montium recessus
(449) 
a nobis superius nulli praedictarum trium viarum propinqua aliquot castella et oppida :  una tamen
(571) 
 regione pars urbi Romae Tibur Anienemque versus propinqua , ostiis Tiberinis , unde incepimus , e
(387) 
 solum Tiburis et moenia Catili . '  Sunt Tiburi propinquae ingentes admirandaeque ruinae , cum
(186) 
 multis locis palustribus et fluvialibus aquis , propinquam viae Appiae , et navigari nocte maxime
(250) 
        et celebratissimi nominis municipio Urbi propinquo Murenas patricios et consulares viros
(355) 
     , nostrae huius regionis alter limes .  Sed propinquo huic itinere sunt ad Zinazani dexteram 
(379) 
     , cuius frater Catillus nomen monti dederit propinquo .  Fuitque Tibur una ex quinque
(97) 
fuit .  Numicus vero fluvius , quem Strabo dicit propinquum esse Ardeae , a Vergilio sic
(456) 
      , fonte uno Liris ( sive Gauriani ) , quem propinquum habet , clarum .  Estque superius
(523) 
      commodam , admissuras .  Est etiam Tusculo propinquum olim Lucullanum , Lucii Luculli villa 
(79) 
    Plinius appellat lucum Iovis Indigetis , cui propinquus est amnis Numicus .  Vergilius autem
(228) 
     , quas ad Caietae sinum esse diximus , sunt propositae in pelago insulae duae :  Pandana et
(56) 
magno pretio comparati loco ad particulam retium propriam venientes noctu coturnices fistula
(8) 
           , Vergilium in VII exponens , populos proprie Latinos appellatos dicit eos qui
(529) 
    habitatos nunc solis rectos ruinis et silvis proprie magis campos appellari posse constat . 
(56) 
      complent .  Sedensque unusquisque in fundi proprii et magno pretio comparati loco ad
(369) 
  . '  Id oppidum nunc dicitur Valmontone , quod proprio iure a nobili Comitum familia possessum ,
(17) 
        .  Describit vero eam Strabo importuosam propter alluviones Tiberis .  Oportuisseque dicit
(35) 
          Romanis dixerunt dono eis dare corpora propter illam quam cum Graecis haberent
(63) 
      et graviore vento , aura tamen vehi volunt propter pondus corporum viresque parvas . '  Et
(420) 
       appellabantur quasi circa mare habitantes propter paludis magnitudinem , docuisse remedia
(609) 
` Hannibal infestius perpopulato Fregellano agro propter incisos pontes . '  Et in octavo :` P.
(549) 
          applicare .  Tandem capta ligataque ad proram navis , cum integra non sequeretur ,
(9) 
  Quos quidem Latinos tanto amore Romanam gentem prosecutos fuisse videmus ut Livius libro LXXII
(332) 
      infelix , quod Sarram Columnensem capitali prosecutus odio Praeneste vetustissimam urbem ,
(491) 
     , argenti pondo centum quindecim milia . '  Prosequitur vero Livius libro XXIII Praenestinos
(544) 
gratus magnum hoc tempore apparuit argumentum .  Prosper enim Columna , cardinalis patriciusque
(314) 
  est lacus , apud quem Aulus Postumius dictator prospere adversus Tarquinium Superbum patria
(46) 
   vinique feracissimus , nunc a Civita Indivina Prosperi Columnae cardinalis oppido in maris
(455) 
  mulieris Suevae Albae Marsorum comitissae , ac Prosperi cardinalis Columnae et fratrum
(520) 
       ac superiori edito in colle Rocha Papae , Prosperi Columnae cardinalis oppida .  Circa quae
(251) 
quod corrupte ` Civita Indivina ' appellatur , a Prospero Columna cardinale possesso , lapis
(451) 
  Angelus Asculanus episcopus frater et Nicolaus protonotarius nepos eisdem doctrinis
(143) 
        paludes a Cornelio Cethego cos. , cui ea provincia obvenerat , siccatas .  Agrumque ex his
(178) 
    Castoris et Pollucis fuerunt et ab Amyclis , provinciae Laconiae civitate . '  ` Hi secundum
(389) 
         villam mire aedificavit ita ut in ea et provinciarum et locorum celeberrima nomina
(249) 
  absurde Marianam villam fuisse ut credam facit proxima L. Murenae villa semi etiam integra , et
(288) 
  faciem reddiderit .  Eademque in via Appia est proxima Albae sexto miliario Aricia olim civitas
(454) 
         , Rocha Liricis dicta .  Sunt etiam his proxima oppida :  Caecilianum , Sambuca ,
(530) 
Cum autem Albam Strabo a principio nominaverit , proximam illi Ariciam omisit , quam nunc solo
(588) 
illi marmore titulus indicat ) aedificatus .  Ad proximaque Anienis ostia quibus in Tiberim fertur
(129) 
oppidum est Sanctae Felicitatis .  Fluvium , qui proxime illabitur , Storacem Strabo , Plinius
(538) 
     Dianae dicitur .  Et Nemorensi item oppidum proxime adiacet Cynthianum , quod a Cynthia ,
(585) 
       Romani rebus gestis invenimus .  Sed quis proxime illi subiectum Numentanae viae pontem
(522) 
) apparatus fundamenta esse non dubitamus , quae proximis pariter Griptae Ferratae et Marino locis
(243) 
       nobile oppidum .  Reliqua ad fontem Liris proximius accedentia in Vestinorum Samnitiumque
(256) 
  , quorum alius Tibur aedificavit , alius monti proximo Catillo cognomen dedit .  De quo
(12) 
     , Hernicos , Aequicolos , Marsos et eos qui proximum Marsis incolunt Apenninum usque ad
(573) 
          :  Praenestini montis radicibus Algido proximum est Laurentii Columnae oppidum , nunc
(619) 
      illud ( sicut nunc est ) tunc etiam Algido proximum ac prope contiguum erat .  Et pervenisse
(372) 
         comedisse scribit Iulius Capitolinus .  Proximumque est Valmontoni Monsfortinus oppidum
(137) 
        a Gallis captam dixit , Clitarchus ab eo proximus legationem tantum ad Alexandrum missam )
(531) 
  fuisse supra ostendimus .  Est Albae Marinoque proximus Albanus lacus , emissorio cuius mirabili
(370) 
  .  Sed eius frater Altus , vir doctus simul et prudens , Iohanne ornatus filio rei bellicae
(21) 
           , in eam venio considerationem , quae prudentes quosque debet attentos et vigiles
(451) 
iuris et studiorum humanitatis doctrina magnaque prudentia nunc claret , cum tamen Angelus
(450) 
      Romani testimonio , maximae in suo saeculo prudentiae vir fuit .  Et Dominicus cardinalis
(455) 
, Afile , Civitella et Olibanum , clarissimae ac prudentissimae mulieris Suevae Albae Marsorum
(430) 
     . '  Et beatus Aurelius Augustinus in dicti Psalmi expositione sic scribit :  ` Attende quid
(428) 
      sunt scripta .  Propheta namque David , in Psalmo LVII , sic habet :  ` Furor illis secundum
(26) 
     ad dies XXX suspensam ut plures milites res publica haberet .  Urbem Ostiam , cum a Saracenis
(505) 
 civitas quam habebant , crimenque rebellionis a publica fraude in paucos auctores versum . '  Et
(503) 
   inepte fabricata .  Romanae vero nascenti rei publicae haec urbs hinc infesta fuit , quod
(298) 
  Pompilii amica , cuius monitis et consilio rem publicam administrare simulabat .  Appellat
(598) 
   Romanorum a Fidenatibus occisis , quia ob rem publicam occisi erant , statuae in rostris
(113) 
      insueto principibus more exemploque securi publice est percussus .  Deinceps est Circeius
(42) 
 ( sicut supra de Ostia diximus ) sacrosanctam a publicis muneribus vacationem , quae pariter
(26) 
       lege populi Romani vacationem militiae et publicorum munerum habuit , quam vacationem
(24) 
  nominis sui ad mare , in quo postea praetorium publicum fuit constitutum .  Nec omittendum
(158) 
     :  ` circa hunc tractum Campaniae colebatur puer Iuppiter , qui Anxurus dicebatur quasi
(503) 
 Tarquinio exsuli socero auxilium attulit , unde pugna ad Regillum originem habuit .  Romanus
(570) 
  ullo Marte coacti deseruere viri? '  ` Pro qua pugnabitur urbe ? '  Ultima nunc reliqua est
(446) 
          et Bituitum Arvernorum regem feliciter pugnasse , ex Bituitique exercitu occisa CXX
(491) 
   laudibus quod , cum apud Cannas infelicissime pugnatum esse audissent , apud Casilinum
(314) 
et Latinorum exercitum Romanis bellum inferentem pugnavit .  A Gallicano autem ( sive Gabiis )
(296) 
   habet Vergilius :  ` ibat et Hippolyti proles pulcherrima bello , Virbius insignem quem mater
(220) 
        passu molas versat plurimas vico celebri pulcherrimoque circumdatas .  Per quae loca
(230) 
Romanis deducta .  Eas dicit Strabo parvas , sed pulchre habitatas inter se parum , sed a
(542) 
     est .  Eaque nunc arboribus frugiferis adeo pulchre est consita ut nulli in Italia quantumvis
(563) 
     praedictis superimpositas fuisse tenemus .  Pulchrum autem et paene mirum est videre clavos
(519) 
        , sicut etiam tunc Praeneste , Pillum et Pullanum , nunc dicta Pillium et Pallianum , alii
(593) 
  :  ` in Fidenati agro iuxta Urbem ciconiae nec pullos nec nidum faciunt ' , et alibi Romanos
(623) 
nunc est oppidum Gallicanum .  Quae autem fuerit Pupinia , quam post Gabios accesserit , ignoramus
(261) 
 unius spectator lectulus undae , qui videt hinc puppes fluminis inde maris . '  Ab hisque aquis
(553) 
  Quod bitumen ( ut etiam nunc apparet ) croceum purpureumve contexuit continuitque velamen , et
(401) 
          altis comparandi , quorum in summitate putei ( ut fertur ) plures .  Sed , quos
(544) 
suo in lacu binas esse submersas , quae nec adeo putres sint ut laceratae funiculos de industria
(179) 
     Laconiae civitate . '  ` Hi secundum sectam Pythagoream a caede omnium animalium abstinuerunt
(22) 
   et Marium quatuor exercitibus , ex quibus duo Q. Sertorio et duo Carboni dati sunt , urbem
(366) 
     Tusculanum castra in Algido posuisse . '  ` Q. Sulpicius Priscus dictator , captis
(446) 
   fuisse .  Et nos in Livio invenimus libro LXI Q. Fabium Maximum consulem , Pauli nepotem ,
(602) 
qua is venerit .  Livius libro XXVI primum dicit Q. Fulvium Flaccum cos. iturum Romam Hannibalem
(3) 
        , urbem ipsam relinquentes , regionem in qua est Latinam novo volumine describemus.  Huius
(29) 
 .  Post Ostium Antium est , Romana colonia , de qua Livius in VIII :  ` Antium nova colonia missa
(119) 
         quo homines mutabantur in feras . '  De qua re beatus Aurelius Augustinus , dum Dei
(149) 
          urbi collem cepissent , loco altiore ( qua nullum erat praesidium ) ingenti clamore ac
(172) 
 Et iam praecipites superaverat Anxuris arces et qua Pontinas via dividit uda paludes . '  De
(188) 
      dicunt .  Eam urbem amoenissimi situs , in qua Cicero Formianam habuit villam , Saraceni ad
(200) 
civitas Fundana decimo a Terracina miliario , de qua Livius libro VIII :  ` Fundanis , quod per
(214) 
    miliario , quae civitas Lemurnarum fuit , de qua Horatius :  ` tandem defessi Lemurnarum
(219) 
      .  Post speluncas in litore est Caieta , a qua nunc urbe ad Traiectum ( sive Lirim ) fluvium
(224) 
Romanum ubique habuit imperium amoenissima .  De qua Cicero oratione In legem agrariam Rulli
(252) 
   miliario sunt Velitrae , civitas vetusta , de qua Livius in octavo :  ` In Veliternos veteres
(278) 
 prima urbs ad sextum decimum ab Urbe est Alba , qua quidem in via multo maiora sunt aedificiorum
(288) 
 sexto miliario Aricia olim civitas vetusta , de qua Livius , in VIII :  ` Aritini eodem iure quo
(311) 
ad Latinorum limites ducit , via est Latina , in qua primum decimo ab Urbe miliario cernuntur
(315) 
   Gabiis ) tertio distat Praeneste civitas , de qua inferius copiose dicemus .  Et inde secundo
(318) 
   Anagnia civitas in Hernicis vetustissima , de qua Vergilius :  ` Hernica saxa colunt , quos
(338) 
   , Romana colonia olim et ipsa Hernicorum , de qua Livius libro tertio :  ` progressus Tullius
(351) 
 .  A Ferentino quinto itidem est Frusinona , de qua Livius :  ` Frusinates tertia parte agri
(388) 
 villae quam Hadrianus imperator exstruxit .  De qua sic scribit Aelius Spartianus :  ` Tiburtinam
(406) 
 ( ut in ea montium summitate ) gratissima .  In qua vetustissimi fuerunt Carseoli , de quibus
(413) 
     basilicam permisit consecrari - patria .  A qua civitate per Longobardorum tempora Marsorum
(441) 
 eoque lacu ductos fuisse Fontes Aquae Martiae , qua potaretur Roma .  ( Nosque in Roma instaurata
(450) 
         Romae dedit familiam Capranicensem , in qua Paulus archiepiscopus , gravissimo Martini
(462) 
   et Praeneste et Tusculum .  Et Tibur quidem , qua est Heracleum , habere cataractem , quem
(472) 
atque Praenestinam Polystephanum vocari prius .  Qua in parte Strabonem crediderim divinasse , cum
(472) 
  , cum possit Praeneste nunc Polystephanum dici qua civitas est Stephani Columnae .  Additque
(497) 
         .  Quod enim supra est dictum :  hac de qua Strabo dicit ratione factum videtur ut Sarrae
(519) 
   .  Cavas enim a situ dictas cavae fossae , in qua sunt Odoardi Columnae nunc oppidum ;
(541) 
         , tunc ( ut videtur ) nemorosa fuit , a qua oppidum exstans Nemus appellatum est .  Eaque
(565) 
tertio viam , sicut supra diximus , describens , qua C. Caesar primum post belli civilis initia
(567) 
      praecipites superaverat Anxuris arces , et qua Pontinam via dividit uda paludem , qua
(567) 
     , et qua Pontinam via dividit uda paludem , qua sublime nemus , Scythicae qua regna Dianae ,
(567) 
     uda paludem , qua sublime nemus , Scythicae qua regna Dianae , quaque iter est Latiis ad
(570) 
, non ullo Marte coacti deseruere viri? '  ` Pro qua pugnabitur urbe ? '  Ultima nunc reliqua est
(589) 
    coniicimus Fidenas urbem vetustissimam .  De qua Suetonius Tranquillus in Vita Tiberii
(601) 
Romae moenia .  Quare libet ordine viam repetere qua is venerit .  Livius libro XXVI primum dicit
(620) 
  erat .  Et pervenisse Tusculum ea scilicet via qua nunc a Valmontono Marinum silvis petitur . 
(122) 
   , dum essemus in Italia , audiebamus talia de quadam regione illarum partium : '  ` mulieres
(137) 
       , qui fuit urbis nostrae quadringentesimo quadragesimo anno . '  ` Quicquid vero terrarum
(459) 
, partim sublimi fornice muroque excitatis Romam quadragesimo miliario veniebant .  Sed in hac
(137) 
Atheniensium magistratu , qui fuit urbis nostrae quadringentesimo quadragesimo anno . '  `
(515) 
Strabone de hac regione Columnensi familiae ante quadringentos annos ( sicut nunc est ) maiori ex
(11) 
         scimus dictam fuisse a priscis regionem quae est circa Capuam , scimusque Latii
(11) 
       a principio pauciora complexam fuisse iis quae nunc Campaniae et Maritimae vocabulo
(18) 
            dicit tunc adhiberi scapharum copiam quae ministeriis servirent , et onera exciperent 
(21) 
    scribensque , in eam venio considerationem , quae prudentes quosque debet attentos et vigiles
(21) 
annis mille integra permanserint et quin eadem , quae prius fuerat , Ostiae annis iam quingentis
(39) 
versibus ad Fortunam scriptis :  ` O Diva gratum quae regis Antium , potens vel imo tollere de
(42) 
) sacrosanctam a publicis muneribus vacationem , quae pariter eodem tempore est suspensa .  Urbem
(90) 
  Corybantem venisse ad Italiam et tenuisse loca quae nunc Urbi vicina sunt , et ideo populos
(95) 
   .  Fuitque Ardea una ex duodeviginti coloniis quae , dum Hannibal magis urgeret Romanos ,
(124) 
          necessariaque comportarent . '  ` Post quae perfuncta opera iterum ad se redirent . '  `
(127) 
   Romana ecclesia ubique haberet munitissimam , quae afflictis Romanae ecclesiae rebus auxilio
(142) 
. '  Repetii a Strabone Plinioque vetustissima , quae et ipsi a vetustissimis acceperunt .  Livius
(148) 
   ulla populatione accessit . '  ` Anxur fuit , quae Terracinae nunc sunt , urbs prona in paludes
(158) 
  numquam rasisset et colebatur etiam Iuno virgo quae Feronia dicebatur . '  Est autem fons iuxta
(169) 
     coloniam habuisse sacrosanctam vacationem , quae adventu Hasdrubalis sit suspensa .  Libro
(187) 
Deinceps haberi Formias , Laconicum aedificium , quae antea ` Hormiae ' diceba(n)tur - a bono
(197) 
 ( ut nunc est ) civitas Caieta stadiis centum , quae nunc viginti milia computantur .  Portum
(209) 
     vina Martialis coquus innuit non esse talia quae inveteranda sint :  ` Haec Fundana tulit
(214) 
  lacus Fundanus .  Inde Itrum quinto miliario , quae civitas Lemurnarum fuit , de qua Horatius : 
(218) 
  , ubi dicit Strabo speluncas patere ingentes , quae habitationes magnas speciosasque exciperent 
(221) 
  vico celebri pulcherrimoque circumdatas .  Per quae loca Scipionem Laeliumque conchas et
(239) 
        ad mediterraneam redeamus , ea docebimus quae Liris ad sinistram in regione Latina habet .
(247) 
 incedendo tribus , Appia , Latina , Tiburtina , quae inter se diversae ad Lirim amnem et
(251) 
   repertus est litteris inscriptus maiusculis , quae Lanuvium illud oppidum esse ostendunt .  A
(264) 
 Et Martialis coquus poeta :  ` Pendula Pontinos quae spectat Setia campos exigua vetulos misit ab
(278) 
    .  Hanc inter ubique montuosam et eam viam , quae primo secundum litus est descripta , habetur
(310) 
 curavit .  Fundique civitas postmodum habetur , quae superius descripta ab Honorato Caietano
(311) 
       principe humanissimo possidetur .  Alia , quae nos ad Latinorum limites ducit , via est
(337) 
      , ac autumno ingentem evomit vim aquarum , quae Lirim amnem a Sancto Vito oriundum adaugent 
(372) 
        oppidum Stephani nostri familia nobili , quae oppidi cognomen habet , oriundi patria atque
(377) 
  ` Ne nimium sitias , sit tibi parca sitis . '  Quae Signia Vitaliano pontifice Romano , patre
(383) 
      in Tiburtinis montibus ab aquae qualitatem quae in ipso fonte est , sic dictum .  Et Plinius
(403) 
         versus debita sint pausa pronuntiati .  Quae quidem , perforatis succisisque et excavatis
(408) 
 dicit eam fuisse unam duodeviginti coloniarum , quae , Hannibale in Italia agente , milites et
(427) 
     .  Nec falsa aut fabulosa tenenda sunt ea , quae hic de serpentum incantatione sunt scripta .
(429) 
  , sicut aspidis surdae obturantis aures suas , quae non exaudiet vocem incantantium , et
(440) 
  eam fuisse dicit unam ex duodeviginti coloniis quae , Hannibalis temporum difficultate ,
(442) 
     introduxisse aquam eius nomine appellatam , quae quidem aqua supra omnes alias introductas
(448) 
     , Viticula , Castrum Vetus , Gorgianum , ad quae oppida est nostrae hac in parte Latinorum
(450) 
   ac Zinazanum sita , Rocha Cavarum Capranica , quae praestantissimam Romae dedit familiam
(459) 
       , incisus saxeo in monte ductus aquarum , quae formis partim eo incisis modo , partim altum
(494) 
   temporibus compertum :  munitionem scilicet , quae aliis civitatibus conducere consueverit ,
(512) 
      atque aedificiis - et ad eam maxime partem quae est versus Romam .  Tusculi namque collem
(513) 
             apparatus , et continua esse loca , quae ad Albanum vergunt montem , eandem cum
(518) 
 appellant .  Alia etiam a Strabone omittuntur , quae , si eo tempore non erant , scimus ante
(520) 
et Pallianum , alii ex ea familia possidebant .  Quae autem de Tusculanae olim urbis collibus
(521) 
  , Prosperi Columnae cardinalis oppida .  Circa quae duobus aut tribus a Tusculo miliaribus
(522) 
     ) apparatus fundamenta esse non dubitamus , quae proximis pariter Griptae Ferratae et Marino
(523) 
   nunc dicitur Frascatum , ubi aquam Virginem , quae nunc unica Romam perducitur , inventam esse
(524) 
     , populum Romanum clade maxima affecerunt , quae Cannensi cladi prope similis numero caesorum
(527) 
        ) illustrissimos Catones habuit cives .  Quae diu post pontificibus Romanis tribus , sexto
(538) 
   proxime adiacet Cynthianum , quod a Cynthia , quae et Trivia , nomen ( licet nunc corruptum )
(544) 
 dicere naves suo in lacu binas esse submersas , quae nec adeo putres sint ut laceratae funiculos
(562) 
 ordine ad medium usque lacum fuisse perductas , quae aedibus inservirent amplissimis
(583) 
         ponte iungitur marmoreo , maximis tamen quae habere solitus fuit ornamentis paene
(586) 
       pons , et ipse licet integer , ornamentis quae maxima habuit spoliatus .  Demum tertius in
(604) 
  , Interamnam , ac Fregellas ad Lirim venisse , quae loca partim in veteri Campania ( nunc Terra
(615) 
     dicit respondisse pro duodeviginti coloniis quae milites prius denegatos et tributa dare
(617) 
 Post Frusinatem , Ferentinatem , et Anagninum , quae loca nunc , parva nominis mutatione facta ,
(623) 
      fuisse quod nunc est oppidum Gallicanum .  Quae autem fuerit Pupinia , quam post Gabios
(432) 
ad prohibitionem . '  ` Ita ergo et hic data est quaedam similitudo de Marso , qui incantat ut
(236) 
  . '  Vestusta est autem utraque civitas et suo quaeque ornata fuit Romano pontifice , Caieta
(55) 
 simul cum ipsis coturnices (a sono vocis nunc ` qualeae ' dictae) transmisso Mari Infero in
(272) 
ad senatum Romanum responsio :  cum interrogatus qualis esset pax quam Privernates tantopere
(383) 
     esse fontem in Tiburtinis montibus ab aquae qualitatem quae in ipso fonte est , sic dictum . 
(26) 
         militiae et publicorum munerum habuit , quam vacationem Livius XXVII scribit sub adventum
(28) 
  mansit ut nihil sit reliquiarum praeter turrim quam celebris famae pontifex Romanus Martinus V
(28) 
        Romanus Martinus V in urbis Romae potius quam in ostiorum Tiberis et portus custodiam
(35) 
    dixerunt dono eis dare corpora propter illam quam cum Graecis haberent cognationem , indignum
(45) 
    efficit .  Mirarique soleo nullam eius rei , quam cum orbe condito originem habuisse oportuit 
(60) 
   Plinius :  ` Coturnices ante semper adveniunt quam grues . '  ` Parva avis , et cum ad nos
(61) 
 avis , et cum ad nos pervenit terrestris potius quam sublimis , advolat non sine periculo
(68) 
         .  Quare peritissimi Neptunienses retia quam maxima in id aucupii magno parata impendio
(71) 
   fundae timent , declinando serventur , terrae quam possunt volatu rapidius appropinquant ,
(77) 
Melioris namque saporis et nutrimenti hae parvae quam aliae sunt palumbes .  In medio duarum quas
(81) 
septimo sic habet :  ` audacis Rutili ad muros , quam dicitur urbem Acrisioneis Danae fundasse
(106) 
    Antonii Columnae arx mari circumdata , prope quam Astures fuere vetustissimi , de quibus
(108) 
 quibus Vergilius :  ` Astur equo fidens . '  Ad quam parum feliciter divertit M. Cicero Antonii
(113) 
      , ad Carolumque perductus , tam detestando quam semper alias regibus et praestantibus
(131) 
            regione porrigitur campus Pontinus , quam regionem totam vetustissimis et multis ante
(145) 
      etiam nunc adiacet paludis Pontinae pars , quam paludem faciunt amnes duo , e quibus maior
(227) 
        Castellonum oppidum et Honoratum villa , quam Honoratus , Fundorum comes , speciosissimam
(260) 
 palus incipit Terracinam usque ( non minus nunc quam Strabonis aetate consueverit ) navigabilis ,
(260) 
    Strabonis aetate consueverit ) navigabilis , quam locorum vicinitatem Martialis coquus poeta
(268) 
  destructum .  Eius autem alumna fuit Camilla , quam virginem Vergilius miris effert laudibus :  
(272) 
  responsio :  cum interrogatus qualis esset pax quam Privernates tantopere peterent , respondit
(278) 
     monumentorumque et iactarum molium vestigia quam quisquam possit credere , qui omnia attente
(303) 
    vicus semper postea ` Tuscus ' appellatus .  Quam ob rem Porsena obsides in foedere habitos
(328) 
  connubiaque adempta , et magistratibus praeter quam sacrorum curatione interdictum fuit . ' 
(332) 
 prosecutus odio Praeneste vetustissimam urbem , quam is Sarra paterna possederat successione ,
(334) 
     ratione alia diem male obiisse creditus est quam quia simplicem corde et sanctum virum
(343) 
     , Ferentinati , suae leges , quia maluerunt quam civitatem Romanam , redditae . '  Item
(357) 
in IX :  ` Verulanis suae leges , quia maluerunt quam civitatem Romanam , redditae . '  `
(362) 
     , Trevum , Felectinum .  Altera autem via , quam medio in Algido liquimus , primum est
(379) 
    Campaniae ) limes .  Tertia restat nobis per quam ad alios nostrae Latinae regionis limites
(379) 
   limites itur , Tiburtina via a Tibure dicta , quam civitatem , sextodecimo ab Urbe distantem ,
(384) 
  , conservandaque Roma , iuvisse dicit constare quam eum ad omnia fortem idoneumque fuisse . 
(387) 
magnificentissimi operis aedificiorum tum villae quam Hadrianus imperator exstruxit .  De qua sic
(391) 
  civitas Simplicium pontificem Romanum genuit , quam Fredericus primus imperator Romanus
(402) 
       saxum non prius referat casus sui sonitum quam duo Vergiliani versus debita sint pausa
(411) 
  .  Iamque ad Marsorum regionem est perventum , quam Hannibal ( sicut Livius vigesimo secundo
(426) 
     mori - idque maxime humani ieiuni oris . '  Quam opinionem serpentum in ea regione
(441) 
   in Latina regione pro mediterranea scripsit , quam dicit excelso in monte sitam lacui Fucino
(458) 
        non magis diutina conversatio ibi habita quam eius toto orbe notissimum ibi aedificatum
(479) 
    :  ` Praenestinos inermes occidi iussit . '  Quam crudelitatis maximae historiam Lucanus in II
(505) 
 in VIII scribit :  ` Tusculanis servata civitas quam habebant , crimenque rebellionis a publica
(530) 
    nominaverit , proximam illi Ariciam omisit , quam nunc solo aequatam , tunc urbem in via Appia
(534) 
    , ad quem dicit C. Caesarem villam inchoasse quam reliquerit imperfectam .  Cuius quidem lacus
(548) 
    maritima mercede conducti aderant , piscibus quam hominibus similiores , nonnulli , quorum
(550) 
    particula trahentes harpagones est secuta .  Quam spectaculo fuit omnibus Romanae curiae
(555) 
 vero navis pars non ab imbribus magis et humore quam ab igne et ferro certissimam habuit
(577) 
in agris moratos tandem Gabios condidisse . '  ` Quam ob rem Vergilius dixit `` arva '' non moenia
(623) 
       Gallicanum .  Quae autem fuerit Pupinia , quam post Gabios accesserit , ignoramus :  quod
(14) 
 et Plinii adiumento vetustissimis satisfaciam , quamquam non est eo in flore nunc quo priscis
(16) 
  condidit mare inter et Tiberim Ancus Marcius , quamquam Servius grammaticus , in Vergilii VII ,
(345) 
       . '  Item inferius :  ` Ferentinum inde , quamquam nihil quietis dabatur , tamen summa
(420) 
           , docuisse remedia contra serpentes , quamquam alii Marrubios a rege dictos volunt . ' 
(473) 
      est Stephani Columnae .  Additque Strabo , quamquam utraque munito sit loco , positum tamen
(548) 
        natando descendere et quanta esset navis quamque integra sentire et demissos funibus
(34) 
praedae studium cum Tyrrhenis commune haberent - quamvis Romanis subiecti essent .  Unde Alexander
(115) 
 Minervae antra , dicitque monstrari consuevisse quandam Ulixis phialem .  Servius , in Vergilii
(266) 
  ` Setinum dominaeque nives densique trientes , quando ego te , medico non prohibente , bibam? ' 
(337) 
   scimus Anagniae Tophanum nomine , qui hieme , quando Fucinus glacie astringitur , siccus , vere
(420) 
  sacerdos . '  Et Servius exponit :  ` Medeam , quando , relictis Colchis , Iasonem secuta est ,
(585) 
              pontes a Romanis fuisse destructos quando , Urbe a Belisario instaurata , Totilae
(186) 
        viae Appiae , et navigari nocte maxime , quandoque interdiu , eosque qui ad vesperam
(548) 
      in lacus profundiora natando descendere et quanta esset navis quamque integra sentire et
(435) 
cauda obturat alteram . '  Atque ita voces illas quantum potest evitans , non exit ad incantantem 
(543) 
          cultissimo consitionibus loco cedat .  Quantum autem lacus ipse maioribus fuerit gratus
(557) 
          ferrea ( ut ita dixerim ) habuit navis quantum laricea prius habuerat .  et ferro
(401) 
celsiores superandi sunt montes , Apennini iugis quantumlibet altis comparandi , quorum in
(542) 
     adeo pulchre est consita ut nulli in Italia quantumvis cultissimo consitionibus loco cedat . 
(560) 
 , quas mutuo morsu ac compagine combasiantes in quantumvis maximam longitudinem producere licuit 
(567) 
qua sublime nemus , Scythicae qua regna Dianae , quaque iter est Latiis ad summam fascibus Albam ;
(68) 
 aliquamdiu in nemoribus Antiatum commorantur .  Quare peritissimi Neptunienses retia quam maxima
(546) 
      omnium incolarum viribus queant extrahi .  Quare vir ipse , bonarum artium studiis et in
(601) 
     vallo circumdata , ad urbis Romae moenia .  Quare libet ordine viam repetere qua is venerit .
(309) 
     postquam multis annis manserat derelictum , quarti Eugenii pontificis religiosissimi opera
(412) 
 in regione interiit Valeria civitas , Bonifacii quarti pontificis Romani - quo hortante , Phocas
(3) 
   describendam offerebat.  Sed cum id anno ante quarto tribus libris IV Eugenio Romano pontifici
(259) 
 Deinceps a Velitris recto itinere institute est quarto decimo miliario oppidum Sarmineta .  Et
(331) 
       pontificum Romae instituit .  Isque , qui quartus praesenti anno celebratur , Iubileus
(474) 
      gratia , alias ob latentes invasiones , in quarum una obsessus Marius interiit .  Livius
(624) 
  villarumque ruinas a nemine habitatas , prisca quarum nomina nullus novit .  Sed iam , magno
(71) 
     ) , quibus nunc ` falchonibus ' est nomen , quas in lapide bomboque fundae timent ,
(78) 
     quam aliae sunt palumbes .  In medio duarum quas descripsimus maritimarum urbium Ardeam ponit
(118) 
. '  ` Paludibus enim a continenti separabatur , quas exclusit limus de Albanis montibus fluens ,
(127) 
 in Circeio monte fuisse arcem Circeiam , omnium quas Romana ecclesia ubique haberet munitissimam 
(223) 
decem milium spatio Herculanea fuit via , omnium quas Romanum ubique habuit imperium amoenissima .
(228) 
 aedificavit .  In conspectu autem speluncarum , quas ad Caietae sinum esse diximus , sunt
(260) 
     .  Et tertio absunt ` Aquae Foetidae ' , ad quas palus incipit Terracinam usque ( non minus
(291) 
         .  Estque Aricia una ex urbibus quinque quas facit Vergilius , in VII , ministrasse tela
(380) 
     .  Fuitque Tibur una ex quinque civitatibus quas facit Vergilius Aeneae arma fabricasse , ubi
(554) 
      navem bitumenque defensura obtecta est .   Quas quidem chartas claviculi , non ( ut nunc
(560) 
         longitudine , firmissima crassitudine , quas mutuo morsu ac compagine combasiantes in
(562) 
aedibus inservirent amplissimis lautissimisque , quas navibus praedictis superimpositas fuisse
(69) 
   parata impendio suspendunt .  Exinde palumbes quascumque longo tractu viderint congregatas in
(158) 
 colebatur puer Iuppiter , qui Anxurus dicebatur quasi axiros , id est sine novacula , quod barbam
(420) 
   lacum habitantes , qui Marrubii appellabantur quasi circa mare habitantes propter paludis
(181) 
       hostes adfuturos et inani terrore civitas quassaretur , lege caverunt ne quis hostes
(444) 
  octenis natet pennis , cum ceteri omnes ubique quaternis tantummodo natent .  Alba vero dicit
(22) 
 cum scribat Livius libro LXXIX Cinnam et Marium quatuor exercitibus , ex quibus duo Q. Sertorio
(149) 
parte oppugnationem ostendit . '  ` Circummissae quatuor cohortes cum C. Servilio Ahala , cum
(534) 
     ab Albano Ariciaque pariter passus circiter quatuor mille lacus , quem Suetonius Tranquillus
(545) 
  integrae suis ipsorum omnium incolarum viribus queant extrahi .  Quare vir ipse , bonarum artium
(19) 
 .  Ea enim tempestate Romanus portus non erat , quem postea Claudius fecit .  Tiberiusque
(97) 
  secundo ornatum fuit .  Numicus vero fluvius , quem Strabo dicit propinquum esse Ardeae , a
(110) 
 se de fuga contulit Conradinus Henrici filius , quem genitor Fredericus secundus imperator ,
(137) 
    diligentius scripsit ( nam Theopompus , ante quem nemo mentionem habuit , urbem tantummodo a
(140) 
  miraculum : '  ` a Circeis palus Pontina est , quem locum XXIIII urbium fuisse Mucianus ter cos.
(161) 
 est Satura , et eius cognominis fluvius Ufens ( quem Vergilius significat angustum esse ) , qui
(187) 
 antea ` Hormiae ' diceba(n)tur - a bono portu , quem Lacones euormon dicunt .  Eam urbem
(190) 
    dictam fuisse ` Formiam ' :  unde locus apud quem colebatur sit dictus .  Livius in VIII :`
(198) 
Portum Caieta eo in sinu habuit semper optimum , quem tamen Aelius Spartianus ab Antonino Pio
(207) 
     precatum venisse , sed pro Fundano populo , quem extra culpam belli esse ipse Vitrubius
(296) 
     proles pulcherrima bello , Virbius insignem quem mater Aricia misit . '  Est vero haec
(298) 
 Hippolytum ab inferis revocatum misit Ariciam , quem nutriri curavit ab Egeria nympha , Numae
(313) 
   ad sinistram minore spatio abest Gallicanum , quem locum Gabios fuisse coniicimus .  Eo autem
(314) 
Algidi silvae ingressu Regillus est lacus , apud quem Aulus Postumius dictator prospere adversus
(324) 
populorum omnium habentibus Anagninis in circo , quem Maritimum vocant , praeter Alatrinatem et
(353) 
   tempora , et Silverio eodem genito Hormisda , quem , Iustiniano primo imperatore , Theodatus
(456) 
   oppidum , fonte uno Liris ( sive Gauriani ) , quem propinquum habet , clarum .  Estque superius
(462) 
quidem , qua est Heracleum , habere cataractem , quem facit Anio decidens ex loco altissimo in
(473) 
    a continenti montana regione dorsum elatum , quem non dubito esse montem in quo est
(487) 
  , nomine Verum Caesarem , septennem amisisse , quem non plus diebus quinque luxerit .  Et
(517) 
    villam omisit illis in montibus sitam , loco quem Sancti Iohannis in Campo Horatii nunc
(534) 
   pariter passus circiter quatuor mille lacus , quem Suetonius Tranquillus Nemorensem appellat ,
(534) 
  Suetonius Tranquillus Nemorensem appellat , ad quem dicit C. Caesarem villam inchoasse quam
(535) 
      emissorio educta , Numicum amnem efficit , quem apud Ardeam in mare labi diximus .  Ad
(579) 
paucis passuum milibus inde abest Anio fluvius , quem Vergilius dicit ` frigidumque Anienem ' . 
(583) 
 habere solitus fuit ornamentis paene spoliato , quem nunc Mamolum appellant .  Hunc vero pontem
(615) 
 Ornataque fuit Fregellana colonia M. Sextilio , quem Livius dicit respondisse pro duodeviginti
(618) 
       .  Ex Anagnino autem in Labicanum venit , quem locum , maxima nominis mutatione facta ,
(90) 
, verbum exponens ` Sacranae acies ' :  ` dicunt quendam Corybantem venisse ad Italiam et tenuisse
(8) 
  , populos proprie Latinos appellatos dicit eos qui intererant Albani montis viscerationi .  Quos
(9) 
ut Livius libro LXXII enumeratis Italiae populis qui Bello Sociali defecerunt a Romanis , dicat
(12) 
     .  Sed contra videmus Strabonem Cretensem , qui Tiberii Augusti temporibus floruit , ponere
(12) 
 Volscos , Hernicos , Aequicolos , Marsos et eos qui proximum Marsis incolunt Apenninum usque ad
(13) 
   hunc vetustatis scriptorem et simul Plinium ( qui ab eo sumpsit ) secuturi , eam Latinorum
(72) 
   quotannis advolare mari in Veliternum agrum , qui quidem ager Antiati continet .  Et alibi
(92) 
    . '  ` Alii Sacranas acies Ardeatum volunt , qui aliquando , cum pestilentia laborarent , ver
(104) 
, paulatim decrescens , in fontem redactus est , qui ipse sacratus est : '  ` Vestae enim libari
(129) 
    oppidum est Sanctae Felicitatis .  Fluvium , qui proxime illabitur , Storacem Strabo , Plinius
(131) 
  conditam Urbem temporibus Ausones habitarunt , qui etiam Campanum habebant agrum .  Unde Italiam
(137) 
 hominum notitiae possumus . '  ` Theophrastus , qui primus externorum aliqua de Romanis
(137) 
 quod scribit Nicodoro Atheniensium magistratu , qui fuit urbis nostrae quadringentesimo
(158) 
hunc tractum Campaniae colebatur puer Iuppiter , qui Anxurus dicebatur quasi axiros , id est sine
(159) 
  dicebatur . '  Est autem fons iuxta Terracinam qui aliquando dictus est ` Anxur ' .  Et infra
(161) 
   ( quem Vergilius significat angustum esse ) , qui inter valles serpens mare petat . ' 
(166) 
  tempora interiisse scribit idem Tranquillus .  Qui , inferius vitam Neronis scribens , dicit eum
(170) 
   Maximo dictatore missum ad firmandum saltum , qui sub Terracina imminet mari , ne Hannibal per
(178) 
Terracinam oppidum est constitutum a Laconibus , qui comites Castoris et Pollucis fuerunt et ab
(186) 
      nocte maxime , quandoque interdiu , eosque qui ad vesperam intrant mane egredi .  Deinceps
(246) 
nequibimus .  Sed alium certius facturum satis , qui in nulla reperiatur alia Italiae regione ,
(261) 
 aquis , et non unius spectator lectulus undae , qui videt hinc puppes fluminis inde maris . '  Ab
(278) 
  molium vestigia quam quisquam possit credere , qui omnia attente non viderit .  Estque haec Alba
(301) 
virum ' .  Nota est vetus historia :  Etruscos , qui cum Arunte , regis Porsenae filio , ad
(331) 
 Romanorum pontificum Romae instituit .  Isque , qui quartus praesenti anno celebratur , Iubileus
(334) 
    corde et sanctum virum Caelestinum quintum , qui pontificatu quo se per renuntiationem exuit
(335) 
mori coegerat .  Scribit Plinius Fucinum lacum , qui Marsorum appellatur , subterraneos habere
(337) 
   fontem esse scimus Anagniae Tophanum nomine , qui hieme , quando Fucinus glacie astringitur ,
(350) 
 autem Tranquillus scribit Othonis imperatoris , qui Galbae successit , maiores ortos fuisse
(395) 
   . '  Fuerunt vero ex primis Latinorum populis qui , Romana republica crescente , deleti sunt . 
(420) 
       circa Fucinum ingentem lacum habitantes , qui Marrubii appellabantur quasi circa mare
(432) 
   et hic data est quaedam similitudo de Marso , qui incantat ut educat aspidem de tenebrosa
(436) 
inchoavit , dictum est Marsicum) , inter populos qui Romanis rebellarunt enumerat Marrucinos et
(440) 
     , sicut Livium diximus libro X scripsisse , qui et libro XXVII eam fuisse dicit unam ex
(443) 
      dicit Iuvencum amnem supernatare Fucinum , qui Iuvencus Romam a Marcio sit perductus . 
(444) 
        alibi Plinius in lacu Fucino piscem esse qui octenis natet pennis , cum ceteri omnes
(463) 
    digredi ad metalla lapidis Tiburtini et eius qui est in Gabiis , qui etiam dicitur rubeus ,
(463) 
   lapidis Tiburtini et eius qui est in Gabiis , qui etiam dicitur rubeus , unde plurima opera
(495) 
 Romanorum seditiones .  Defugere enim illuc eos qui tumultu sint usi , hisque expugnatis fieri ut
(507) 
honore transfuga exornatus est a populo Romano , qui solus eodem anno quo fuerat hostis Romae
(517) 
 descripti .  Sed minora non ponit Strabo loca , qui Horatii Flacci poetae villam omisit illis in
(527) 
 pontificibus Romanis tribus , sexto Benedicto , qui primum Henricum regem Teutonicum coronavit ,
(532) 
  ) effluant aquae .  Origo nunc habetur amnis , qui apud locum caedis apostoli Pauli labens
(539) 
    , eo fuisse dignum nomine nullus mirabitur , qui praesentis temporis amoenitatem eius
(546) 
   Albertus , geometra nostro tempore egregius , qui de re aedificatoria elegantissimos composuit
(565) 
      Romam venit , infrascriptos ponit versus , qui ad Albani quoque mentis descriptionem
(573) 
  Laurentii Columnae oppidum , nunc Gallicanum , qui , ut diximus , olim Gabii fuerunt
(581) 
         ortus , lacus tres amoenitate nobiles , qui nomen dedere Sublaqueo , defert in Tiberim . 
(585) 
   viae pontem construxerit nobis incertum est , qui certiores sumus omnes tres Anieni
(602) 
     via Appia et Setiam Lanuviumque praemisisse qui commeatus in via pararent exercitui suo .  (
(606) 
       regionis attigit .  Primo , Fregellanum , qui locus , licet fuerit in Samnitibus , tamen
(619) 
   .  Dicit enim Livius peritissime Hannibalem , qui esset in Labicano agro , movisse Algido ,
(26) 
 alia comedisse scribit Iulius Capitolinus .  Et quia aerem semper habuit ut in maritimis
(291) 
Aeneae , quo in loco appellat eam ` potentem ' , quia fuit praestans in regione civitas .  Eam
(292) 
      nactam esse nomen a morbis quos gigneret , quia vicina esset Pontinae paludi .  Et alio loco
(305) 
  altitudine non excelsam reputari utilissimam , quia sub omnibus paene foliis fructificat
(322) 
     Sabina lingua a saxosa patria dictos vult , quia hernae Sabini saxum dicerent .  Livius in IX
(328) 
       accepit . '  Et inferius :  ` Anagninis , quia arma Romanis intulerant , civitas sine
(334) 
ratione alia diem male obiisse creditus est quam quia simplicem corde et sanctum virum Caelestinum
(343) 
         , Verulano , Ferentinati , suae leges , quia maluerunt quam civitatem Romanam , redditae 
(357) 
  quo Livius , in IX :  ` Verulanis suae leges , quia maluerunt quam civitatem Romanam , redditae 
(382) 
     ' .  Et Servius exponit :  ` aut nobile aut quia aliquando Tiburtini a senatu responsum
(436) 
 , bellum scribens Italicum libro LXXII ( quod , quia a Marsis inchoavit , dictum est Marsicum) ,
(445) 
   tantummodo natent .  Alba vero dicit Strabo , quia esset natura loci et munimento arcis valida 
(466) 
 , Caeculus . '  Et Plinius dicit Praeneste dici quia arbor prinus multa sit in eo monte .  Eam
(598) 
    :  Legatis Romanorum a Fidenatibus occisis , quia ob rem publicam occisi erant , statuae in
(619) 
 , qui esset in Labicano agro , movisse Algido , quia oppidum illud ( sicut nunc est ) tunc etiam
(621) 
  nunc a Valmontono Marinum silvis petitur .  Et quia sequitur Livius Hannibalem :  ` cum non
(22) 
 LXXIX Cinnam et Marium quatuor exercitibus , ex quibus duo Q. Sertorio et duo Carboni dati sunt ,
(25) 
       duximus eam optimos habuisse melones , ex quibus decem aliquando Clodium Albinum
(71) 
         ( ` Chiluones ' a Plinio appellatos ) , quibus nunc ` falchonibus ' est nomen , quas in
(106) 
    , prope quam Astures fuere vetustissimi , de quibus Vergilius :  ` Astur equo fidens . 'Ad
(123) 
imbutas his malis artibus in caseo dare solere ( quibus possent sive vellent ) viatoribus unde in
(133) 
   Strabo asserit .  Post Ausones fuerunt Osci , quibus etiam Campania erat communis .  Et denique
(145) 
       pars , quam paludem faciunt amnes duo , e quibus maior Aufens appellatus , apud Terracinam
(179) 
vicinis paludibus serpentes occidere nollent - a quibus interempti sunt . '  Aliter :` cum
(244) 
 urbes infinitaque paene oppida et castella , ex quibus auctor est Plinius quinquaginta tres
(254) 
        . '  ` In agrum senatorum coloni missi , quibus ascriptis speciem antiquae frequentiae
(302) 
  Romam amice et hospitaliter fuisse acceptos .  Quibus fuit datus ad habitandum in urbe
(335) 
      appellatur , subterraneos habere cuniculos quibus aqua certo effluens tempore amnem faciat .
(364) 
   missi , cum responsa inde retulissent dubia , quibus nec tum bellum quidem parari nec diuturnam
(370) 
apud Venetos florente , oppidi illius aliorumque quibus praesunt decus conservat .  Fuitque
(371) 
       Labicanum olim uvis copiosum optimis , ex quibus Clodium Albinum pondo viginti unica
(392) 
civitatem sunt montes ardui et late diffusi , in quibus fortissimi olim habitaverunt Aequicoli ,
(392) 
     fortissimi olim habitaverunt Aequicoli , de quibus Vergilius , in septimo Aeneidos :  `
(406) 
    .  In qua vetustissimi fuerunt Carseoli , de quibus Livius libro decimo scribit :  ` eodem
(434) 
educere . '  ` Illa autem amando tenebras suas , quibus se involutam occultat , dicitur quod cum
(434) 
    noluerit , recusans tamen audire illas voces quibus se cogi sentit , allidit unam aurem terrae
(547) 
, tamquam pontibus , hincinde starent machinae , quibus per harpagones ferreos grossioribus
(563) 
  paene mirum est videre clavos maiores aeneos , quibus cubitalibus navis constructa erat , ita
(588) 
    ) aedificatus .  Ad proximaque Anienis ostia quibus in Tiberim fertur , sed ultra ipsum
(599) 
   in potestatem redactas eoque colonos missos , quibus occisis , Fidenates cum defecissent , a M.
(471) 
   Roma etiam duplo sed Tibur minus .  Dicique a quibusdam Graecas esse ambas , atque Praenestinam
(135) 
     fuerunt Latinorum usque ad Sinuessam .  Sed quicquid Strabo hic habeat , Plinius sic dicit : 
(138) 
       quadringentesimo quadragesimo anno . '  ` Quicquid vero terrarum est , praeter decem milia
(556) 
  habuit defensionem .  Nam cum argilla et creta quicquid ligneae soliditatis navem intus
(364) 
 Tusculanis negotium datum adverterent animos ne quid novi tumultus Labicis oriretur . '  `
(431) 
     Psalmi expositione sic scribit :  ` Attende quid ibi dicatur ad similitudinem , quid moneatur
(431) 
:  ` Attende quid ibi dicatur ad similitudinem , quid moneatur ad prohibitionem . '  ` Ita ergo et
(546) 
  nec minus vetustatis indagator curiosissimus , quid magnae naves parvo et altissimis undique
(9) 
   intererant Albani montis viscerationi .  Quos quidem Latinos tanto amore Romanam gentem
(11) 
     , Campaniam et Maritimam appellabimus .  Et quidem Campaniam scimus dictam fuisse a priscis
(21) 
non potuisse scilicet imperatorum Romanorum , et quidem potentissimorum , profusionem opum et
(52) 
 .  Mare saxosum , vel potius glareosum , pisces quidem multos atque optimos habet .  Venationem
(72) 
         advolare mari in Veliternum agrum , qui quidem ager Antiati continet .  Et alibi scribit 
(223) 
animi remissionem ludumque descenderent . '  Quo quidem in decem milium spatio Herculanea fuit via
(248) 
         quin delabi et aberrare videamur - quod quidem necessitas faciet , cum viae alicubi
(278) 
   urbs ad sextum decimum ab Urbe est Alba , qua quidem in via multo maiora sunt aedificiorum
(364) 
  inde retulissent dubia , quibus nec tum bellum quidem parari nec diuturnam pacem fore appareret 
(403) 
    versus debita sint pausa pronuntiati .  Quae quidem , perforatis succisisque et excavatis in
(442) 
introduxisse aquam eius nomine appellatam , quae quidem aqua supra omnes alias introductas
(462) 
      Tibur et Praeneste et Tusculum .  Et Tibur quidem , qua est Heracleum , habere cataractem ,
(473) 
   urbis summitas montem habet excelsum et retro quidem a continenti montana regione dorsum elatum
(501) 
 , quod inter tibias linquit Algidum .  Et illud quidem dorsum esse excelsum usque ad montem
(516) 
 sicut nunc est ) maiori ex parte subiecta .  Et quidem apud Praeneste montes peritissime sunt
(522) 
       oppidi unius populum in habitationem , et quidem commodam , admissuras .  Est etiam Tusculo
(535) 
  inchoasse quam reliquerit imperfectam .  Cuius quidem lacus aqua , mirabilis operis emissorio
(554) 
 navem bitumenque defensura obtecta est .   Quas quidem chartas claviculi , non ( ut nunc assolet 
(345) 
  inferius :  ` Ferentinum inde , quamquam nihil quietis dabatur , tamen summa alacritate ductum .
(21) 
          opum et adhibitam diligentiam efficere quin Ostiae civitatis , Antiatisque et urbis et
(21) 
 paucioribus annis mille integra permanserint et quin eadem , quae prius fuerat , Ostiae annis iam
(50) 
  communis Laviniis cum populo Romano esset . '  Quin potius Lanuvium a quo Murenarum gens Romae
(248) 
   gradu ita per singulas pedem figere poterimus quin delabi et aberrare videamur - quod quidem
(418) 
           apparebit .  Vergilius libro VII :  ` Quin et Marrubia venit de gente sacerdos . '  Et
(354) 
 per pecuniam ordinavit .  A Frusinonaque distat quindecim miliaribus Ceperanum , nostrae huius
(490) 
    omni victoria pridie transtulerat auri pondo quindecim milia , argenti pondo centum quindecim
(490) 
    pondo quindecim milia , argenti pondo centum quindecim milia . '  Prosequitur vero Livius
(151) 
   voluntariam exuit armis , quorum ad duo milia quingenti vivi capiuntur . '  ` A cetera praeda
(368) 
  Labicos deducendam . '  ` Coloni ab Urbe mille quingenti missi bina iugera acceperunt . '  Id
(21) 
    eadem , quae prius fuerat , Ostiae annis iam quingentis manserit importuositas .  Primam
(518) 
  , quae , si eo tempore non erant , scimus ante quingentos annos fuisse .  Cavas enim a situ
(188) 
     , Saraceni ad annum salutis octingentesimum quinquagesimum sextum destruxerunt , et tunc ,
(230) 
       inter se parum , sed a continent ducentis quinquaginta stadiis distare .  Fuerunt vero hae
(244) 
      et castella , ex quibus auctor est Plinius quinquaginta tres populos sine vestigiis
(55) 
     Antiatum quondam litorum supercilia passuum quinque milibus Neptunienses contiguis retibus
(84) 
nunc magnum manet Ardea nomen . '  Et infra :  ` quinque adeo , magna positis incudibus , urbes
(262) 
 puppes fluminis inde maris . '  Ab hisque aquis quinque miliaribus distat Setia vetusti nominis
(267) 
        , bibam? '  Privernumque item vetustum , quinque a Setia distans , non ut olim campestre
(277) 
     , arx Gorga , et arx Sicca .  Somninum hinc quinque miliario est oppidum , quod sit arduo in
(277) 
     situm pro Somnino dictum , a quo abest item quinque Terracina .  Hanc inter ubique montuosam
(291) 
      decorarunt .  Estque Aricia una ex urbibus quinque quas facit Vergilius , in VII ,
(380) 
 monti dederit propinquo .  Fuitque Tibur una ex quinque civitatibus quas facit Vergilius Aeneae
(487) 
     , septennem amisisse , quem non plus diebus quinque luxerit .  Et Plinius de metallis
(492) 
   .  Unde senatus consulto duplex stipendium et quinquennii vacationem militiae habuerunt . 
(450) 
  qua Paulus archiepiscopus , gravissimo Martini quinti pontificis Romani testimonio , maximae in
(106) 
 nisi de hoc fluvio licebat . '  Post Antium est quinto miliario Astura Antonii Columnae arx mari
(214) 
  Dextrorsumque est lacus Fundanus .  Inde Itrum quinto miliario , quae civitas Lemurnarum fuit ,
(216) 
    Lemurnarum venimus urbem . '  Et altero item quinto , sed extra viam Appiam , est Caieta .  Ea
(309) 
     adiumentoque Cisterciensium abbas anno ante quinto decem duodecimve monachis habitari curavit
(317) 
    , et opum affluentia comparandum , a Martino quinto pontifice gloriosissimo , multisque
(338) 
     a Sancto Vito oriundum adaugent .  Est vero quinto ab Anagnia Ferentinum , Romana colonia
(351) 
    atque ex principibus Etruriae .  A Ferentino quinto itidem est Frusinona , de qua Livius :  `
(256) 
   Augusti progenitores inde originem habuere .  Quintoque ab ea miliario ad sinistram distat
(334) 
    simplicem corde et sanctum virum Caelestinum quintum , qui pontificatu quo se per
(62) 
 navigantium : '  ` cum appropinquavere terris , quippe velis saepe incidunt , et hoc semper noctu
(575) 
   a Tarquinio patre .  Et Vergilius in VII :  ` quique arva Gabinae Iunonis ' , ubi Servius
(150) 
  tumultu moenia invasere . '  ` Pronuntiatum ne quis praeter armatos violaretur . '  ` Reliquam
(181) 
  terrore civitas quassaretur , lege caverunt ne quis hostes nuntiaret adfuturos . '  ` Postea ,
(585) 
 pontificis Romani rebus gestis invenimus .  Sed quis proxime illi subiectum Numentanae viae
(278) 
monumentorumque et iactarum molium vestigia quam quisquam possit credere , qui omnia attente non
(154) 
    primum acciperet , cum ante id tempus de suo quisque munere eo functus esset . '  Octavo autem
(12) 
       ab ostiis Tiberinis ad Sitanum sinum , in quo fuit Sinuessa , urbs maritima , et in
(14) 
 satisfaciam , quamquam non est eo in flore nunc quo priscis temporibus fuit , adeo ut per eius
(24) 
   fundare Ostiae forum nominis sui ad mare , in quo postea praetorium publicum fuit constitutum .
(50) 
 populo Romano esset . '  Quin potius Lanuvium a quo Murenarum gens Romae praeclara fluxit quodque
(58) 
      .  Fuisseque audivimus intra mensem unum , quo continuatur aucupium dies aliquot , in quorum
(71) 
vel gypso delinitum , maximo emittunt crepitu .  Quo territae bombo palumbes , ut accipitres ( `
(101) 
.  Et infra :  ` fontis stagna Numici . '  Super quo Servius :  ` Ista iam ab incolis discuntur ,
(103) 
  . '  ` Nam Numicus ante ingens fluvius fuit in quo repertum est cadaver Aeneae et consecratum . 
(114) 
 Circeius mons magna parte mari circumdatus , in quo Circen fabulae perhibent habitasse .  Habuit
(118) 
et dicebatur `` Aeaeus '' ab errore transeuntium quo homines mutabantur in feras . '  De qua re
(129) 
        Strabo , Plinius Nymphaeum vocat , super quo hi Formium fuisse dicunt oppidum .  Deinceps
(212) 
      Formias sinistrorsum est Villa oppidum , a quo Galba imperator originem duxit . 
(223) 
    animi remissionem ludumque descenderent . '  Quo quidem in decem milium spatio Herculanea fuit
(241) 
    , est Liri contiguum Speninum castellum .  A quo distant octo milia passus Fractae , totidem a
(250) 
 ruinae indicant , vetustum fuisse Lanuvium , ex quo vetustissimo et celebratissimi nominis
(257) 
alius monti proximo Catillo cognomen dedit .  De quo Vergilius in VII :  ` Tum gemini fratres
(270) 
laudibus :  ` Volsca de gente Camilla . '  Super quo verbo , Servius exponit eam fuisse
(273) 
           oppidum dictus est olim Amasenus , de quo Vergilius in VII :  ` Amasene pater ' , et in
(277) 
 sit arduo in colle situm pro Somnino dictum , a quo abest item quinque Terracina .  Hanc inter
(286) 
Sabellum , vetustissimi nominis nunc oppidum , a quo Romanae nunc familiae nobili nomen fluxit . 
(289) 
 de qua Livius , in VIII :  ` Aritini eodem iure quo Lavinii in civitatem accepti . '  Nunc vero
(291) 
  Vergilius , in VII , ministrasse tela Aeneae , quo in loco appellat eam ` potentem ' , quia fuit
(311) 
 miliario cernuntur vestigia Columnae oppidi , a quo clara Columnensium familia multis ante
(334) 
     virum Caelestinum quintum , qui pontificatu quo se per renuntiationem exuit ilium ornaverat ,
(336) 
  mutilatus est , non satis potuimus intellegere quo in loco fluvium ille oriri affirmet .  Sed
(356) 
  Pardi , Anticulum , Verulae vetus oppidum , de quo Livius , in IX :  ` Verulanis suae leges ,
(362) 
liquimus , primum est oppidum , olim Labici , de quo Livius libro IV :  ` et renuntiatum est novos
(401) 
       .  Deinde arduo in monte Rivus Frigidus , quo superato , alii item celsiores superandi sunt
(412) 
  civitas , Bonifacii quarti pontificis Romani - quo hortante , Phocas imperator Pantheon Romae in
(414) 
   est conversum .  Fuisse vero Marsos oppidum a quo nomen regio accepit Plinius sic asserit :  `
(467) 
insigne templum Fortunae a Sulla aedificatum , a quo petebatur oraculum .  Additque Plinius
(473) 
  dorsum elatum , quem non dubito esse montem in quo est munitissima arx Rocha Cavarum dicta . 
(502) 
     esse excelsum usque ad montem Albanum .  In quo dorso sit Tusculum sita urbs , non inepte
(507) 
      est a populo Romano , qui solus eodem anno quo fuerat hostis Romae triumphavit ex his quorum
(533) 
   '' appellatam efficit .  Estque is lacus , de quo vates Etruscus ( sicut Livius refert )
(537) 
 Nemus appellari lucum haud longe ab Aricia , in quo lacus est ubi speculum Dianae dicitur .  Et
(557) 
    concoctum liquefactumque super infuderunt .  Quo ad digiti unius et alicubi duorum
(559) 
  ipsa eodem decoquenda calore superinducerentur quo et substrata et superius deducta argilla unum
(564) 
  a fabri ferrarii incudibus exisse videantur .  Quo inductus exemplo tu , Pater Beatissime
(566) 
 , ubi nunc Castrum est Gandulfum , pervenisse , quo de excelso monte Romam primum inspexit :  `
(580) 
   Anienem ' .  Habetque originem a Sublaco , de quo scribit Plinius :  ` Anio , in monte
(608) 
     Latina .  Et nunc dicitur Pons Corvus .  De quo Livius in sexto :  ` Hannibal infestius
(626) 
    ad Anienem facto , ad Tiberim est reditum .  Quo in circuitu omnis regio olim Latina ( sive ,
(46) 
  non exiguus piscatione , aucupio , et venatu , quod Antiatum olim ager ( ut Strabo innuit ) ,
(96) 
        colono , nunc Iacobus Columna possidet , quod Leone Romano pontifice , sicut coniicio ,
(102) 
quo Servius :  ` Ista iam ab incolis discuntur , quod ait `` stagna '' verum est . '  ` Nam
(126) 
          servari . '  In hoc monte oppidum fuit quod et Circeium dictum est , Liviusque utrumque
(136) 
   hic habeat , Plinius sic dicit :  ` Mirum est quod de hac re tradere hominum notitiae possumus 
(137) 
posuit stadia octuaginta ( milia ) , eo volumine quod scribit Nicodoro Atheniensium magistratu ,
(141) 
    prodidit . '  ` Deinde flumen Aufentum supra quod Terracina oppidum , Volscorum lingua Anxur
(147) 
      solutioni stipendii militaris :  ` Fabius (quod maxime petebatur) ad Anxur oppugnandum sine
(158) 
 dicebatur quasi axiros , id est sine novacula , quod barbam numquam rasisset et colebatur etiam
(192) 
   sit dictus .  Livius in VIII :  ` Formianis , quod per fines eorum tuta pacataque semper
(193) 
       sinum Gaietae sic a Laconibus nominatum , quod concava omnia ` Gaieta ' illi appellant . 
(201) 
      , de qua Livius libro VIII :  ` Fundanis , quod per fines eorum tuta pacataque semper
(219) 
solum Italiae , sed orbis totius - amoenissima , quod , fontibus ibi scatentibus , aquae passim
(241) 
passus Fractae , totidem a Ponte Corvo semotae , quod oppidum Fregellas fuisse ostendimus superius
(248) 
    poterimus quin delabi et aberrare videamur - quod quidem necessitas faciet , cum viae alicubi
(249) 
  iter , est primum duodecimo miliario Marinum , quod non absurde Marianam villam fuisse ut credam
(251) 
 Pro L. Murena affirmat .  Nuper autem in oppido quod corrupte ` Civita Indivina ' appellatur , a
(253) 
    in octavo :  ` In Veliternos veteres cives , quod toties rebellassent , graviter saevitum , et
(255) 
      vetustate sua , tum ea ratione notissima , quod Octavii Caesaris Augusti progenitores inde
(277) 
 .  Somninum hinc quinque miliario est oppidum , quod sit arduo in colle situm pro Somnino dictum 
(287) 
  , Romani pontificis camerarius , monasterium , quod Honorius III de gente Sabella aedificavit ,
(309) 
  , nunc est monasterium Fossa Nova appellatum , quod , centum olim pluribusque monachis habitari
(317) 
  pariter secundo item miliario est Zinazanum .  Quod oppidum , civitatulae cuipiam aedium ornatu 
(330) 
        vel ea ratione gloriosus pontifex fuit , quod annum Iubilaeum primus Romanorum pontificum
(332) 
          .  Inde vero fuit Bonifacius infelix , quod Sarram Columnensem capitali prosecutus odio
(352) 
     :  ` Frusinates tertia parte agri damnati , quod Hernicos ab eis sollicitatos compertum . ' 
(358) 
     , redditae . '  ` Connubiumque inter suos , quod aliquamdiu soli Hernicorum habuerant ,
(369) 
       . '  Id oppidum nunc dicitur Valmontone , quod proprio iure a nobili Comitum familia
(373) 
, vinum , ut inquit Plinius , faciens Signinum , quod alvum maxime restringit .  Hinc Martialis
(382) 
         Tiburtini a senatu responsum acceperunt quod essent `` superbi '' . '  Ubi etiam
(405) 
 Supra Rivum Frigidum recta est Arceolum , secus quod planities incipit ( ut in ea montium
(410) 
Peretum , unde in Talliacoccium est descensus .  Quod novi nominis oppidum , sed populo
(421) 
    populi Medeam `` Angitiam '' nominaverunt eo quod serpentes suis carminibus angeret . '  Et
(425) 
     saliva ut ferventis aquae contactu fugere , quod si in fauces penetraverit etiam mori - idque
(434) 
   suas , quibus se involutam occultat , dicitur quod cum exire noluerit , recusans tamen audire
(436) 
 Livius , bellum scribens Italicum libro LXXII ( quod , quia a Marsis inchoavit , dictum est
(438) 
         hoc id felicitatis Romae urbi attulit , quod M. Cicero in eo militans abominatus est
(439) 
     :  unde factum est ut Roma ingenium haberet quod sua magnitudine illi par esset .  Abest a
(447) 
  , Avecianum , et Mallianum oppida , et Celanum quod comitatus titulo possidet Leonellus
(469) 
        iam sub Sulla , parvulis certe crustis , quod in Fortunae delubro Praeneste coepit .  Et
(473) 
 sit loco , positum tamen munitiore Praenestum , quod urbis summitas montem habet excelsum et
(489) 
 tractans sic habet :  anno Urbis CCCCCCLXXI , ` quod ex Capitolinae aedis incendio ceterisque
(491) 
 libro XXIII Praenestinos milites miris laudibus quod , cum apud Cannas infelicissime pugnatum
(496) 
      urbem deserant , causa in eos translata .  Quod enim supra est dictum :  hac de qua Strabo
(500) 
      regione ipsarum urbium aliud dorsum esse , quod inter tibias linquit Algidum .  Et illud
(503) 
      rei publicae haec urbs hinc infesta fuit , quod Mamilius Tusculanus gener Tarquinio exsuli
(526) 
     civitas , gentem Porciam inde oriundam et ( quod est consequens ) illustrissimos Catones
(528) 
       felicitatis et gloriae partem praeterquam quod eam titulo episcopatus gubernat vir summus ,
(529) 
aut ad mare pertinere , nimis verum esse videmus quod suburbiis tunc et villis habitatos nunc
(538) 
       item oppidum proxime adiacet Cynthianum , quod a Cynthia , quae et Trivia , nomen ( licet
(553) 
compacta , bitumine extrinsecus delibuta fuit .  Quod bitumen ( ut etiam nunc apparet ) croceum
(622) 
descendisse Gabios ' , certissimum nobis facit , quod superiore diximus loco , Gabios fuisse quod
(622) 
   , quod superiore diximus loco , Gabios fuisse quod nunc est oppidum Gallicanum .  Quae autem
(624) 
    , quam post Gabios accesserit , ignoramus :  quod plurimas ea regio habet oppidorum
(50) 
     a quo Murenarum gens Romae praeclara fluxit quodque omnibus paene in vetustis Romanorum
(74) 
        , sturnos , turdos abeunt palumbes , sed quonam incertum . '  ` Hirundines vero in
(55) 
 Mari Infero in Italiam redeunt , omnia Antiatum quondam litorum supercilia passuum quinque
(82) 
     , praecipiti delata Noto . '  ` Locus Ardea quondam dictus avis et nunc magnum manet Ardea
(7) 
      dedit . '  ` Latiumque vocari maluit , his quoniam latuisset tutus in oris . '  Servius
(41) 
 urbem Antiatum ut non modo aerarium sed Romanum quoque imperium pecuniis exhauserit ,
(54) 
apris capreisque abundantem praebent .  Aucupium quoque duplex est , eiusque tempora sunt diversa 
(166) 
         imperatorem optasse similem cladem suis quoque temporibus accidere , ut eius calamitatis
(166) 
     accidere , ut eius calamitatis memoria suum quoque imperium faceret posteris memorabile . 
(195) 
   , sicut Vergilius , septimi principio :  ` tu quoque litoribus nostris , Aeneia nutrix ,
(250) 
  .  Eademque Lucii Murenae villa , priscum nunc quoque retinens nomen , credere nos hactenus
(474) 
est munitissima arx Rocha Cavarum dicta .  Dicit quoque idem praeter situs Praenesti munitionem
(507) 
  Tusculanorum Romanis rebellantium consul eodem quoque honore transfuga exornatus est a populo
(565) 
    , infrascriptos ponit versus , qui ad Albani quoque mentis descriptionem satisfacere poterunt 
(16) 
 postea in agro Lavino castra fecerit ingentia , quorum vestigia suis temporibus viderentur . 
(23) 
  Habuitque aliquando Ostia ingentia aedificia , quorum nullum nunc exstat vestigium .  Flavius
(58) 
    , quo continuatur aucupium dies aliquot , in quorum singulis centum huiusmodi avicularum milia
(151) 
    omnem multitudinem voluntariam exuit armis , quorum ad duo milia quingenti vivi capiuntur . ' 
(256) 
   oppidum Cora , ab uno trium fratrum condita , quorum alius Tibur aedificavit , alius monti
(398) 
   , intra LX dies , omnia oppugnando ceperunt , quorum pleraque diruta atque incensa sunt ,
(401) 
, Apennini iugis quantumlibet altis comparandi , quorum in summitate putei ( ut fertur ) plures . 
(507) 
 anno quo fuerat hostis Romae triumphavit ex his quorum consul fuerat . '  Livius libro XXVI
(514) 
tum apparatum habentia .  Deinceps campos esse , quorum alii ad Romam attingunt eiusque suburbia ,
(548) 
 piscibus quam hominibus similiores , nonnulli , quorum partes fuerunt in lacus profundiora
(9) 
eos qui intererant Albani montis viscerationi .  Quos quidem Latinos tanto amore Romanam gentem
(36) 
 in Antiatum foro Castoris et Pollucis templum , quos servatores sues nominabant :  haec a
(292) 
 .  Eam dicit Servius nactam esse nomen a morbis quos gigneret , quia vicina esset Pontinae paludi
(319) 
   , de qua Vergilius :  ` Hernica saxa colunt , quos dives Anagnia pascit . '  Servius vero
(333) 
   ex ea familia cardinales dignitate privavit , quos Clemens V illico restituit .  Et postmodum
(402) 
in summitate putei ( ut fertur ) plures .  Sed , quos viderimus , duo exstant tam alte excisi
(423) 
 :  ` Simile et in Italia Marsorum genus durat , quos a Circae filio ortos tradunt et inde inesse
(529) 
        Apostolicae Sedis legatus .  De campis , quos Strabo dicit aut ad Urbem aut ad mare
(573) 
, ut diximus , olim Gabii fuerunt vetustissimi , quos Livius in primo dicit fraude Sexti Tarquinii
(194) 
   .  Et tamen Strabo consentit Caietam scribere quosdam a nutrice Aeneae fuisse dictam , sicut
(420) 
   secuta est , ad Italiam pervenisse et populos quosdam circa Fucinum ingentem lacum habitantes ,
(21) 
 , in eam venio considerationem , quae prudentes quosque debet attentos et vigiles reddere ut
(480) 
   Lucanus in II perstringit his verbis :  ` Iam quot apud Sacri cecidere cadavera Portum . '  Et
(72) 
se praecipitant .  De palumbis Plinius dicit eas quotannis advolare mari in Veliternum agrum , qui
(267) 
  mutatum , postquam Teutonica simul et Britonum rabie fuit destructum .  Eius autem alumna fuit
(128) 
 rebus auxilio saepe fuit .  Nunc ad eius montis radices oppidum est Sanctae Felicitatis . 
(573) 
digressi fuimus revertamur :  Praenestini montis radicibus Algido proximum est Laurentii Columnae
(116) 
 Servius , in Vergilii septimo , super ` Circeae raduntur litora terrae ' :  ` Mons est , ante
(524) 
  , inventam esse constat .  Tusculanique , duce Rainone eorum tyranno , Frederici imperatoris
(71) 
          serventur , terrae quam possunt volatu rapidius appropinquant , sicque amentes in retia
(394) 
     recentes convectare libet praedas et vivere rapto . '  Fuerunt vero ex primis Latinorum
(96) 
  tributorum detractaverunt .  Id vero oppidum , raro habitatum colono , nunc Iacobus Columna
(158) 
    , id est sine novacula , quod barbam numquam rasisset et colebatur etiam Iuno virgo quae
(125) 
'  ` Nec tamen in eis mentem fieri bestialem sed rationalem humanamque servari . '  In hoc monte
(255) 
  ea civitas , cum aliter vetustate sua , tum ea ratione notissima , quod Octavii Caesaris Augusti
(330) 
      civibus , decorata .  Bonifaciusque vel ea ratione gloriosus pontifex fuit , quod annum
(334) 
 , Romamque captivum abduxerit , ubi nulla magis ratione alia diem male obiisse creditus est quam
(497) 
enim supra est dictum :  hac de qua Strabo dicit ratione factum videtur ut Sarrae Columnensis
(547) 
 Hic vasa vinaria multos colligata in ordines ea ratione in lacu disposuit ut in ipsis , tamquam
(551) 
 curiae nobilioris ingenii viris .  Eam vero hac ratione fabricatam fuisse apparet .  Navis tota
(528) 
cardinalis Nicenus , Bononiae nunc et exarchatus Ravennatis Apostolicae Sedis legatus .  De campis
(44) 
       angulo aedificatum , novam et iucundam in re parva considerationem efficit .  Mirarique
(119) 
     quo homines mutabantur in feras . '  De qua re beatus Aurelius Augustinus , dum Dei civitatem
(136) 
  , Plinius sic dicit :  ` Mirum est quod de hac re tradere hominum notitiae possumus . '  `
(539) 
 Dianae speculum a maioribus appellatum , Romana re florente , eo fuisse dignum nomine nullus
(546) 
     , geometra nostro tempore egregius , qui de re aedificatoria elegantissimos composuit libros 
(391) 
      aliquot annis prius spoliatam dirutamque , reaedificavit .  Supra eam civitatem sunt montes
(507) 
  Furium Tusculanum :  ` Is Tusculanorum Romanis rebellantium consul eodem quoque honore transfuga
(436) 
dictum est Marsicum) , inter populos qui Romanis rebellarunt enumerat Marrucinos et Marsos .  Et
(253) 
  :  ` In Veliternos veteres cives , quod toties rebellassent , graviter saevitum , et muri
(504) 
   habuit .  Romanus autem populus Tusculis post rebelliones cum Latinis factas pepercit , sicut
(203) 
 Fundanus Vitrubius Bacchus , Privernis se ducem rebellionis exhibens , Romanos compulit ut Lucium
(505) 
       servata civitas quam habebant , crimenque rebellionis a publica fraude in paucos auctores
(14) 
   .  Nec satis scio si in nostra Latina regione rebus praesentibus ita satis potero facere sicut
(21) 
    quosque debet attentos et vigiles reddere ut rebus humanis parum confidant , non potuisse
(127) 
 appellat .  Sed nos in Romanae ecclesiae gestis rebus , praesertim Gelasii secundi temporibus ,
(127) 
 munitissimam , quae afflictis Romanae ecclesiae rebus auxilio saepe fuit .  Nunc ad eius montis
(584) 
aedificasse in Gelasii secundi pontificis Romani rebus gestis invenimus .  Sed quis proxime illi
(78) 
   habitationem , stadiis circiter septem a mari recedentem , et dicit prope eam fuisse
(394) 
 glaebis . '  ` Armati terram exercent semperque recentes convectare libet praedas et vivere rapto
(254) 
 ascriptis speciem antiquae frequentiae Velitrae receperunt . '  Estque ea civitas , cum aliter
(207) 
      belli esse ipse Vitrubius indicasset , cum receptaculum fugae Privernum habuit , non patriam
(498) 
  Nicolai Fortebratii aliorumque Urbi infestorum receptione factum vidimus ut urbs obsessa
(614) 
 '  ` Unde nocturna Samnitum fuga sine certamine receptis Fregellis praesidioque valido imposito ,
(482) 
     colonos Praenestina suos cunctos simul ense recepto unius populum pereuntem tempore mortis . 
(282) 
   , Alba a Romanis destructa , Albanos in urbem receptos Caelium montem incoluisse .  De cuius
(510) 
       , inde Algido Tusculanum petit . '  ` Nec receptus moenibus infra Tusculum dextrorsum
(622) 
  Hannibalem :  ` cum non esset Tusculi moenibus receptus , dextrorsum descendisse Gabios ' ,
(75) 
vero in propinqua abeunt apricos secutae montium recessus . '  Ex aucupio palumbarum Romanus
(176) 
     :  ` Anxuris aequorei placidos , Frontine , recessus . '  Servius grammaticus Vergilii versum
(405) 
     perducenda tenuisse .  Supra Rivum Frigidum recta est Arceolum , secus quod planities incipit
(259) 
Corax , Argiva iuventus . '  Deinceps a Velitris recto itinere institute est quarto decimo
(529) 
   suburbiis tunc et villis habitatos nunc solis rectos ruinis et silvis proprie magis campos
(434) 
    occultat , dicitur quod cum exire noluerit , recusans tamen audire illas voces quibus se cogi
(408) 
Italia agente , milites et pecuniam senatui dare recusaverunt .  Deinceps sunt Cellae , Sculcula ,
(599) 
rostris positae .  Et post Fidenas in potestatem redactas eoque colonos missos , quibus occisis ,
(104) 
   . '  ` Post , paulatim decrescens , in fontem redactus est , qui ipse sacratus est : '  `
(21) 
quae prudentes quosque debet attentos et vigiles reddere ut rebus humanis parum confidant , non
(287) 
         et demortuae urbi aliquam oppidi faciem reddiderit .  Eademque in via Appia est proxima
(285) 
      ante Romam annis conditam ultimo immunitam reddidit Henricus III , rex Germanicus .  In
(49) 
 scribit :  ` Laviniis civitas data sacraque sua reddita , cum eo ut aedes lucusque Sospitae
(343) 
 leges , quia maluerunt quam civitatem Romanam , redditae . '  Item inferius :` Ferentinum inde ,
(357) 
 leges , quia maluerunt quam civitatem Romanam , redditae . '  ` Connubiumque inter suos , quod
(360) 
    civitas , cui simul cum Verulanis suae leges redditae a Romanis et connubium permissum .  Hinc
(458) 
     eiusdem et tamen prisci nominis imminens .  Redditque utrumque fama celebratum beati
(239) 
     oram .  Et tamen priusquam ad mediterraneam redeamus , ea docebimus quae Liris ad sinistram
(582) 
     scribit Camillum apud Anienem Gallos , Roma redempta , exeuntes trucidasse , ubi Manlius ,
(55) 
     ' dictae) transmisso Mari Infero in Italiam redeunt , omnia Antiatum quondam litorum
(301) 
  , ad oppugnandum Ariciam iverant , amisso duce redeuntes Romam amice et hospitaliter fuisse
(614) 
     praesidioque valido imposito , in Campaniam rediit . '  Ornataque fuit Fregellana colonia M.
(124) 
   . '  ` Post quae perfuncta opera iterum ad se redirent . '  ` Nec tamen in eis mentem fieri
(625) 
  mediterranea ad Anienem facto , ad Tiberim est reditum .  Quo in circuitu omnis regio olim
(402) 
  defossique ut deiectum bilibre saxum non prius referat casus sui sonitum quam duo Vergiliani
(262) 
nominis oppidum arduo in colle situm , vini ( ut refert Plinius ) optimi ferax .  Et Martialis
(533) 
 is lacus , de quo vates Etruscus ( sicut Livius refert ) praedixit futurum ut , si emitteretur
(410) 
   novi nominis oppidum , sed populo divitiisque refertum , nuper maximum amisit ornamentum ,
(559) 
     ut , concocto liquefactoque ferro priusquam refrixisset , argilla cretaque et ipsa eodem
(420) 
    contra serpentes , quamquam alii Marrubios a rege dictos volunt . '  ` Hique populi Medeam ``
(334) 
 quos Clemens V illico restituit .  Et postmodum regem Franciae Bonifacius adeo irritavit ut ,
(446) 
    , adversus Allobrogas et Bituitum Arvernorum regem feliciter pugnasse , ex Bituitique exercitu
(527) 
  tribus , sexto Benedicto , qui primum Henricum regem Teutonicum coronavit , decimoque nono
(281) 
         patres . '  Nam tredecim fuerunt Albani reges de Aeneae et Laviniae gente .  Et Livius
(522) 
  et aquarum abundantiam videmus esse maximam .  Regiae autem magnificentissimi ( ut Strabo dicit 
(513) 
    multis in locis in altum attolli , habereque regiam magnificentissimi apparatus , et continua
(113) 
    perductus , tam detestando quam semper alias regibus et praestantibus insueto principibus more
(578) 
   verbo ` Nomentum et Gabios ' dicit ab Albanis regibus eas conditas fuisse .  Et paucis passuum
(503) 
  exsuli socero auxilium attulit , unde pugna ad Regillum originem habuit .  Romanus autem populus
(314) 
 Eo autem itinere in ipso Algidi silvae ingressu Regillus est lacus , apud quem Aulus Postumius
(321) 
   contempta , postquam duxit Cleopatram Aegypti reginam , eius monetam in Anagnia cudi iussit ,
(1) 
                                       LIBER II. Regio tertia. Latina Finis Etruriae ad Tiberim
(414) 
       .  Fuisse vero Marsos oppidum a quo nomen regio accepit Plinius sic asserit :  ` Gellianus
(624) 
      accesserit , ignoramus :  quod plurimas ea regio habet oppidorum villarumque ruinas a nemine
(626) 
 ad Tiberim est reditum .  Quo in circuitu omnis regio olim Latina ( sive , ut nunc dicitur Latium
(14) 
 applicare .  Nec satis scio si in nostra Latina regione rebus praesentibus ita satis potero
(122) 
  essemus in Italia , audiebamus talia de quadam regione illarum partium : '  ` mulieres imbutas
(131) 
        est perpetuum mare .  Et in mediterranea regione porrigitur campus Pontinus , quam
(239) 
       , ea docebimus quae Liris ad sinistram in regione Latina habet .  Supra Traiectum oppidum ,
(245) 
interiisse .  Hac autem describenda mediterranea regione modum hactenus in aliis servatum a
(246) 
    satis , qui in nulla reperiatur alia Italiae regione , tenebimus :  viis incedendo tribus ,
(291) 
       eam ` potentem ' , quia fuit praestans in regione civitas .  Eam dicit Servius nactam esse
(412) 
 habetur ) per eius agrum iter fecit .  Eaque in regione interiit Valeria civitas , Bonifacii
(416) 
  conditum a Marsya , duce Lydorum . '  Et ea in regione Albam et Marrubiam urbes fuisse claras ex
(426) 
 ieiuni oris . '  Quam opinionem serpentum in ea regione frequentium et peritiae incantantionis
(441) 
    Strabo urbem ( ut appellat ) solam in Latina regione pro mediterranea scripsit , quam dicit
(450) 
      et oppida :  una tamen eademque in montium regione , Praeneste Tiburque inter et Vicum
(460) 
miliario veniebant .  Sed in hac eadem Latinorum regione ad praedictorum declarationem :  Romanis
(470) 
Tibur et Praeneste Strabo dicit in eadem montana regione constitutas esse sed distare invicem
(473) 
   excelsum et retro quidem a continenti montana regione dorsum elatum , quem non dubito esse
(500) 
       Strabo appellat .  Et addit in ea montana regione ipsarum urbium aliud dorsum esse , quod
(515) 
  sumpsimus paene ad litteram ex Strabone de hac regione Columnensi familiae ante quadringentos
(571) 
  Ultima nunc reliqua est nobis in hac Latinorum regione pars urbi Romae Tibur Anienemque versus
(571) 
         , ostiis Tiberinis , unde incepimus , e regione adversa .  Et ut eo unde nuper digressi
(588) 
    fertur , sed ultra ipsum Anienem , in Umbria regione fuisse coniicimus Fidenas urbem
(606) 
      in Samnitibus , tamen habuit agrum suum in regione Latina .  Et nunc dicitur Pons Corvus .De
(3) 
 titulo effecerimus , urbem ipsam relinquentes , regionem in qua est Latinam novo volumine
(10) 
       gentium missa populo Romano .  Hanc autem regionem , aetatis nostrae ac superiorum aliquot
(11) 
 quidem Campaniam scimus dictam fuisse a priscis regionem quae est circa Capuam , scimusque Latii
(12) 
, ponere in Geographia fines Latinorum maritimam regionem ab ostiis Tiberinis ad Sitanum sinum ,
(13) 
  ( qui ab eo sumpsit ) secuturi , eam Latinorum regionem nostrae nunc Campaniae et Maritimae
(131) 
       regione porrigitur campus Pontinus , quam regionem totam vetustissimis et multis ante
(411) 
      doctrina clarissimum .  Iamque ad Marsorum regionem est perventum , quam Hannibal ( sicut
(4) 
   est Latinam novo volumine describemus.  Huius regionis vocabuli causam Vergilius in VIII ponit
(237) 
Sed iam limites attingimus nostrae huius Latinae regionis :  Sinuessam et Liris sive Gauriani
(313) 
 Valmontonum , ubi Lavicos fuisse ad finem huius regionis ostendemus ; inde ad sinistram minore
(354) 
  quindecim miliaribus Ceperanum , nostrae huius regionis alter limes .  Sed propinquo huic
(378) 
    , et Castrum , ubi alius est nostrae Latinae regionis ( nunc Campaniae ) limes .  Tertia
(379) 
  restat nobis per quam ad alios nostrae Latinae regionis limites itur , Tiburtina via a Tibure
(448) 
  quae oppida est nostrae hac in parte Latinorum regionis limes .  Omissa vero sunt a nobis
(499) 
obsessa captaque solo aequaretur .  Fluvium eius regionis Verrestim Strabo appellat .  Et addit in
(605) 
    , Liri transmisso , agrum praesentis Latinae regionis attigit .  Primo , Fregellanum , qui
(39) 
    ad Fortunam scriptis :  ` O Diva gratum quae regis Antium , potens vel imo tollere de gradu
(301) 
   vetus historia :  Etruscos , qui cum Arunte , regis Porsenae filio , ad oppugnandum Ariciam
(567) 
 uda paludem , qua sublime nemus , Scythicae qua regna Dianae , quaque iter est Latiis ad summam
(177) 
   Vergilii versum libri IX Aeneidos , ` tacitis regnavit Amyclis ' , exponens , sic habet :  `
(5) 
    venit Saturnus Olympo, arma Iovis fugiens et regnis exsul ademptis . '  ` Is genus indocile ac
(112) 
       primum Andegavensem ita posse Neapolitano regno pellere confisus ( sicut ilium Arrago
(45) 
          efficit .  Mirarique soleo nullam eius rei , quam cum orbe condito originem habuisse
(370) 
 doctus simul et prudens , Iohanne ornatus filio rei bellicae gloria apud Venetos florente ,
(503) 
 , non inepte fabricata .  Romanae vero nascenti rei publicae haec urbs hinc infesta fuit , quod
(485) 
 Romani principes eo secessu ad animi curarumque relaxationem .  Sed Aurelius Antoninus imperator
(34) 
         Tiberio , Druso , et Germanico ad otium relaxationemque laborum civilium , et additas
(420) 
  . '  Et Servius exponit :  ` Medeam , quando , relictis Colchis , Iasonem secuta est , ad
(519) 
Columna possidebat hereditario jure sibi a patre relictum , sicut etiam tunc Praeneste , Pillum et
(67) 
        .  Palumbes cum mari transvolato Italiam relicturae sunt , aliquamdiu in nemoribus
(309) 
 manserat derelictum , quarti Eugenii pontificis religiosissimi opera adiumentoque Cisterciensium
(3) 
    instauratae titulo effecerimus , urbem ipsam relinquentes , regionem in qua est Latinam novo
(243) 
    miliaribus abest Ceparanum nobile oppidum .  Reliqua ad fontem Liris proximius accedentia in
(490) 
       ( Sulla ) et argenti sex . ' .  ` Item ex reliqua omni victoria pridie transtulerat auri
(541) 
     complexo hic lacus dimidium obtinet .  Pars reliqua , ubi C. Caesarem aedes diximus inchoasse
(571) 
   '  ` Pro qua pugnabitur urbe ? '  Ultima nunc reliqua est nobis in hac Latinorum regione pars
(151) 
       ne quis praeter armatos violaretur . '  ` Reliquam omnem multitudinem voluntariam exuit
(534) 
 ad quem dicit C. Caesarem villam inchoasse quam reliquerit imperfectam .  Cuius quidem lacus aqua
(28) 
  diu destructa ac derelicta mansit ut nihil sit reliquiarum praeter turrim quam celebris famae
(188) 
 sextum destruxerunt , et tunc , Erasmi martyris reliquiis Caietam translatis , datus est
(298) 
Numae Pompilii amica , cuius monitis et consilio rem publicam administrare simulabat .  Appellat
(303) 
  semper postea ` Tuscus ' appellatus .  Quam ob rem Porsena obsides in foedere habitos benigne
(577) 
 moratos tandem Gabios condidisse . '  ` Quam ob rem Vergilius dixit `` arva '' non moenia . ' 
(598) 
       Romanorum a Fidenatibus occisis , quia ob rem publicam occisi erant , statuae in rostris
(420) 
         propter paludis magnitudinem , docuisse remedia contra serpentes , quamquam alii
(303) 
  rem Porsena obsides in foedere habitos benigne remisit .  Livius libro LXXX scribit Cinnam et C.
(222) 
        legere consuevissent , et ad omnem animi remissionem ludumque descenderent . '  Quo quidem
(35) 
 postea Demetrius successor , captivos praedones remittentes Romanis dixerunt dono eis dare
(334) 
Caelestinum quintum , qui pontificatu quo se per renuntiationem exuit ilium ornaverat , in Fumonis
(363) 
  , olim Labici , de quo Livius libro IV :  ` et renuntiatum est novos hostes , Labicanos ,
(246) 
 Sed alium certius facturum satis , qui in nulla reperiatur alia Italiae regione , tenebimus : 
(103) 
'  ` Nam Numicus ante ingens fluvius fuit in quo repertum est cadaver Aeneae et consecratum . '  `
(251) 
 , a Prospero Columna cardinale possesso , lapis repertus est litteris inscriptus maiusculis ,
(601) 
ad urbis Romae moenia .  Quare libet ordine viam repetere qua is venerit .  Livius libro XXVI
(142) 
  , ubi fuere Amyclae a serpentibus deletae . '  Repetii a Strabone Plinioque vetustissima , quae
(27) 
    , Leo IV pontifex Romanus instauratam Corsis replevit .  Et tam diu destructa ac derelicta
(395) 
   vero ex primis Latinorum populis qui , Romana republica crescente , deleti sunt .  Nam Livius
(222) 
  semper adinvicem rusticari tuncque mirabiliter repuerascere erant soliti , cum rus ex urbe
(305) 
dicit brassicam Aricinam altitudine non excelsam reputari utilissimam , quia sub omnibus paene
(26) 
  fuisse ad dies XXX suspensam ut plures milites res publica haberet .  Urbem Ostiam , cum a
(615) 
         colonia M. Sextilio , quem Livius dicit respondisse pro duodeviginti coloniis quae
(272) 
 esset pax quam Privernates tantopere peterent , respondit perpetuam , si bona daretur , futuram .
(364) 
       iungere . '  ` Labicos legati missi , cum responsa inde retulissent dubia , quibus nec tum
(271) 
   argutissima oratoris eorum ad senatum Romanum responsio :  cum interrogatus qualis esset pax
(382) 
aut nobile aut quia aliquando Tiburtini a senatu responsum acceperunt quod essent `` superbi '' . 
(379) 
     regionis ( nunc Campaniae ) limes .  Tertia restat nobis per quam ad alios nostrae Latinae
(333) 
      dignitate privavit , quos Clemens V illico restituit .  Et postmodum regem Franciae
(373) 
  Plinius , faciens Signinum , quod alvum maxime restringit .  Hinc Martialis coquus poeta :`
(57) 
    , si aliqua de longissimo volatu fessa extra rete in sabulum ceciderit , eam auceps manu
(68) 
   commorantur .  Quare peritissimi Neptunienses retia quam maxima in id aucupii magno parata
(71) 
      rapidius appropinquant , sicque amentes in retia se praecipitant .  De palumbis Plinius
(544) 
  laceratae funiculos de industria alligatos nec retia casu implicata tractae sequantur .  Nec
(55) 
  passuum quinque milibus Neptunienses contiguis retibus complent .  Sedensque unusquisque in
(57) 
        fistula illicit .  Et cum turmatim illae retibus intricentur , si aliqua de longissimo
(250) 
       Lucii Murenae villa , priscum nunc quoque retinens nomen , credere nos hactenus fecit aut
(56) 
    et magno pretio comparati loco ad particulam retium propriam venientes noctu coturnices
(70) 
    in magnum coactas numerum advolando , tensis retium insidiis viderint supereminere , contorta
(473) 
  , quod urbis summitas montem habet excelsum et retro quidem a continenti montana regione dorsum
(364) 
 . '  ` Labicos legati missi , cum responsa inde retulissent dubia , quibus nec tum bellum quidem
(572) 
  adversa .  Et ut eo unde nuper digressi fuimus revertamur :  Praenestini montis radicibus Algido
(298) 
      scripta .  Nam Diana Hippolytum ab inferis revocatum misit Ariciam , quem nutriri curavit ab
(110) 
genitor Fredericus secundus imperator , Siciliae rex , in carcere mori coegerat .  Rex enim Petrus
(111) 
    , Siciliae rex , in carcere mori coegerat .  Rex enim Petrus Arrago insulam Trinacriam ,
(285) 
        ultimo immunitam reddidit Henricus III , rex Germanicus .  In parvo cuius angulo oppidulum
(353) 
, quem , Iustiniano primo imperatore , Theodatus rex Gothorum tertius per pecuniam ordinavit .  A
(459) 
  monasterium .  Cernitur vero in dextra Anienis ripa , ab ipso Sublaci lacu ad vicum usque
(361) 
nomine nota , deinde Turritium , Pofae , Vicus , Ripae , Porcilianum , Trevum , Felectinum . 
(275) 
   fugae medio summis Amasenus abundans spumabat ripis . '  Circumstantque Privernum oppidula
(455) 
Rocha Mutiorum , Giranum , Ceretum , Anticulum , Rivate , Afile , Civitella et Olibanum ,
(405) 
      et aqua Romam perducenda tenuisse .  Supra Rivum Frigidum recta est Arceolum , secus quod
(401) 
 et Cantalupum oppidula .  Deinde arduo in monte Rivus Frigidus , quo superato , alii item
(450) 
     inter et Vicum Varronis ac Zinazanum sita , Rocha Cavarum Capranica , quae praestantissimam
(453) 
   , Folium , Casa Corbola , Sanctus Gregorius , Rocha Liricis dicta .  Sunt etiam his proxima
(455) 
      :  Caecilianum , Sambuca , Sarracinescum , Rocha Mutiorum , Giranum , Ceretum , Anticulum ,
(473) 
   dubito esse montem in quo est munitissima arx Rocha Cavarum dicta .  Dicit quoque idem praeter
(520) 
          et Marinum ac superiori edito in colle Rocha Papae , Prosperi Columnae cardinalis oppida
(249) 
       ignorentur omnino sint perditae .  Igitur Roma nunc petentibus Terracinam iter , est primum
(384) 
 trito , consternenda , ornanda , conservandaque Roma , iuvisse dicit constare quam eum ad omnia
(411) 
scribit ) devastavit , et iterum vertens ab Urbe Roma ( sicut Livii vigesimo sexto habetur ) per
(439) 
        studia se contulit :  unde factum est ut Roma ingenium haberet quod sua magnitudine illi
(441) 
     fuisse Fontes Aquae Martiae , qua potaretur Roma .  ( Nosque in Roma instaurata ostendimus
(442) 
     Martiae , qua potaretur Roma .  ( Nosque in Roma instaurata ostendimus Martium in sua
(470) 
    stadia centum , et Praeneste distare ab urbe Roma etiam duplo sed Tibur minus .  Dicique a
(524) 
similis numero caesorum fuisse dicitur , adeo ut Roma postmodum caput numquam attollere potuerit .
(582) 
'  Livius scribit Camillum apud Anienem Gallos , Roma redempta , exeuntes trucidasse , ubi Manlius
(3) 
     Romano pontifici celeberrimo inscriptis sub Romae instauratae titulo effecerimus , urbem
(28) 
      famae pontifex Romanus Martinus V in urbis Romae potius quam in ostiorum Tiberis et portus
(33) 
  Et infra :  ` naves Antiatum partim in navalia Romae subductae , partim incensae rostrisque
(50) 
  . '  Quin potius Lanuvium a quo Murenarum gens Romae praeclara fluxit quodque omnibus paene in
(330) 
quod annum Iubilaeum primus Romanorum pontificum Romae instituit .  Isque , qui quartus praesenti
(384) 
   Tiburtinum lapidem non magis ab ipso vocabulo Romae trito , consternenda , ornanda ,
(412) 
      - quo hortante , Phocas imperator Pantheon Romae in omnium Christi martyrum basilicam
(438) 
 petisse a Sulla .  Bellumque hoc id felicitatis Romae urbi attulit , quod M. Cicero in eo
(450) 
 Rocha Cavarum Capranica , quae praestantissimam Romae dedit familiam Capranicensem , in qua
(463) 
 , qui etiam dicitur rubeus , unde plurima opera Romae fabricata sunt .  De Praeneste dicit
(507) 
 Romano , qui solus eodem anno quo fuerat hostis Romae triumphavit ex his quorum consul fuerat . '
(564) 
Beatissime Nicolae , impositam basilicarum urbis Romae tectis plumbeorum imbricum defensionem
(571) 
    est nobis in hac Latinorum regione pars urbi Romae Tibur Anienemque versus propinqua , ostiis
(600) 
 obsessa et triplici vallo circumdata , ad urbis Romae moenia .  Quare libet ordine viam repetere
(2) 
  Latina Finis Etruriae ad Tiberim nos perducens Romam ordine describendam offerebat.  Sed cum id
(186) 
et Sinuessam .  Addiditque venientes a Brundisio Romam prope Terracinam attingere fossam plenam in
(285) 
  cognominis Albam . '  Eam urbem trecentis ante Romam annis conditam ultimo immunitam reddidit
(301) 
         Ariciam iverant , amisso duce redeuntes Romam amice et hospitaliter fuisse acceptos . 
(379) 
    , sextodecimo ab Urbe distantem , multo ante Romam originem a Graecis habuisse vult Strabo ,
(403) 
  aedile sive a Claudio imperatore ) perducendis Romam a lacu Fucino aquis , ne conclusus aer
(404) 
     undecim annis emittendo lacu Fucino et aqua Romam perducenda tenuisse .  Supra Rivum Frigidum
(443) 
        amnem supernatare Fucinum , qui Iuvencus Romam a Marcio sit perductus .  Additque alibi
(446) 
milia , ipsumque , cum ad satisfaciendum senatui Romam profectus esset , Albam custodiendum fuisse
(459) 
      , partim sublimi fornice muroque excitatis Romam quadragesimo miliario veniebant .  Sed in
(508) 
  Livius libro XXVI accessum Hannibalis ad urbem Romam describens dicit :  ` per Anagninum agrum
(512) 
       - et ad eam maxime partem quae est versus Romam .  Tusculi namque collem dicit esse
(514) 
        .  Deinceps campos esse , quorum alii ad Romam attingunt eiusque suburbia , alii ad mare .
(523) 
Frascatum , ubi aquam Virginem , quae nunc unica Romam perducitur , inventam esse constat . 
(565) 
, qua C. Caesar primum post belli civilis initia Romam venit , infrascriptos ponit versus , qui ad
(566) 
   Gandulfum , pervenisse , quo de excelso monte Romam primum inspexit :  ` iamque praecipites
(602) 
XXVI primum dicit Q. Fulvium Flaccum cos. iturum Romam Hannibalem secutum via Appia et Setiam
(334) 
  pontificem in patria et domo paterna ceperit , Romamque captivum abduxerit , ubi nulla magis
(29) 
  aedificari curavit .  Post Ostium Antium est , Romana colonia , de qua Livius in VIII :  `
(127) 
       monte fuisse arcem Circeiam , omnium quas Romana ecclesia ubique haberet munitissimam ,
(338) 
      .  Est vero quinto ab Anagnia Ferentinum , Romana colonia olim et ipsa Hernicorum , de qua
(395) 
  Fuerunt vero ex primis Latinorum populis qui , Romana republica crescente , deleti sunt .  Nam
(440) 
   in colle Apenninum versus est Alba Marsorum , Romana colonia , sicut Livium diximus libro X
(539) 
  lacum Dianae speculum a maioribus appellatum , Romana re florente , eo fuisse dignum nomine
(127) 
        utrumque Circeios appellat .  Sed nos in Romanae ecclesiae gestis rebus , praesertim
(127) 
    ubique haberet munitissimam , quae afflictis Romanae ecclesiae rebus auxilio saepe fuit . 
(286) 
     , vetustissimi nominis nunc oppidum , a quo Romanae nunc familiae nobili nomen fluxit .  In
(317) 
      quinto pontifice gloriosissimo , multisque Romanae ecclesiae cardinalibus , et simul a
(317) 
         cardinalibus , et simul a praestantibus Romanae curiae viris per aestatis caumata
(503) 
sit Tusculum sita urbs , non inepte fabricata .  Romanae vero nascenti rei publicae haec urbs hinc
(550) 
      est secuta .  Quam spectaculo fuit omnibus Romanae curiae nobilioris ingenii viris .  Eam
(9) 
 viscerationi .  Quos quidem Latinos tanto amore Romanam gentem prosecutos fuisse videmus ut
(343) 
    , suae leges , quia maluerunt quam civitatem Romanam , redditae . '  Item inferius :`
(357) 
      suae leges , quia maluerunt quam civitatem Romanam , redditae . '  ` Connubiumque inter suos
(21) 
 civitatis , Antiatisque et urbis et portus , ac Romani item portus opera paucioribus annis mille
(26) 
  habitatoribus gravem , sacrosancta lege populi Romani vacationem militiae et publicorum munerum
(47) 
  incolis postea ob Aeneae memoriam bello Latino Romani pepercerunt .  Sicut Livius VIII libro sic
(287) 
    .  In eo Ludovicus cardinalis Aquileiensis , Romani pontificis camerarius , monasterium , quod
(359) 
        est . '  Et Fumone Caelestini pontificis Romani carcere et morte clarum .  Deinceps
(412) 
   Valeria civitas , Bonifacii quarti pontificis Romani - quo hortante , Phocas imperator Pantheon
(450) 
          , gravissimo Martini quinti pontificis Romani testimonio , maximae in suo saeculo
(485) 
     et occisi sunt . '  Usi autem sunt libenter Romani principes eo secessu ad animi curarumque
(519) 
     nunc oppidum ; temporibus Paschalis secundi Romani pontificis , sicut Pandulphus Hostiarius
(533) 
         futurum ut , si emitteretur inde aqua , Romani Veiis potirentur .  Distat ab Albano
(584) 
vero pontem Mamaeam , Alexandri Syri imperatoris Romani certe optimi genetricem , Christianam
(584) 
     , aedificasse in Gelasii secundi pontificis Romani rebus gestis invenimus .  Sed quis proxime
(9) 
  Italiae populis qui Bello Sociali defecerunt a Romanis , dicat auxilia Latini nominis et
(34) 
studium cum Tyrrhenis commune haberent - quamvis Romanis subiecti essent .  Unde Alexander
(35) 
      successor , captivos praedones remittentes Romanis dixerunt dono eis dare corpora propter
(137) 
` Theophrastus , qui primus externorum aliqua de Romanis diligentius scripsit ( nam Theopompus ,
(146) 
      .  Terracinam dicit Livius , cum fuisset a Romanis direpta , causam dedisse solutioni
(229) 
Pontia , sicut Livius IX libro dicit , colonia a Romanis deducta .  Eas dicit Strabo parvas , sed
(282) 
 et Laviniae gente .  Et Livius scribit , Alba a Romanis destructa , Albanos in urbem receptos
(286) 
 angulo oppidulum nunc exstat a Sabellis civibus Romanis possessum , sicut et possident Sabellum ,
(314) 
  Superbum patria eiectum et Latinorum exercitum Romanis bellum inferentem pugnavit .  A Gallicano
(324) 
 Alatrinatem et Verulanum , omnes Hernici bellum Romanis indixerunt . '  Et infra :` Marcius cos.
(328) 
     . '  Et inferius :  ` Anagninis , quia arma Romanis intulerant , civitas sine suffragii
(329) 
    interdictum fuit . '  Anagnia civitas duobus Romanis pontificibus , tertio Innocentio et
(353) 
       compertum . '  Fuitque duobus olim ornata Romanis pontificibus , Hormisda patre Iusto per
(360) 
 , cui simul cum Verulanis suae leges redditae a Romanis et connubium permissum .  Hinc Babucum ,
(436) 
      , dictum est Marsicum) , inter populos qui Romanis rebellarunt enumerat Marrucinos et Marsos
(461) 
        regione ad praedictorum declarationem :  Romanis in conspectu esse dicit Strabo Tibur et
(507) 
   Lucium Furium Tusculanum :  ` Is Tusculanorum Romanis rebellantium consul eodem quoque honore
(527) 
      habuit cives .  Quae diu post pontificibus Romanis tribus , sexto Benedicto , qui primum
(585) 
 sumus omnes tres Anieni superimpositos pontes a Romanis fuisse destructos quando , Urbe a
(600) 
     mentio accessus Hannibalis a Capua , tunc a Romanis obsessa et triplici vallo circumdata , ad
(3) 
cum id anno ante quarto tribus libris IV Eugenio Romano pontifici celeberrimo inscriptis sub Romae
(9) 
Latini nominis et exterarum gentium missa populo Romano .  Hanc autem regionem , aetatis nostrae
(49) 
   Sospitae Iunonis communis Laviniis cum populo Romano esset . '  Quin potius Lanuvium a quo
(96) 
    , nunc Iacobus Columna possidet , quod Leone Romano pontifice , sicut coniicio , nominis
(188) 
   , datus est Caietanae ecclesiae a Gregorio IV Romano pontifice primus episcopus .  Servius
(217) 
 autem decem milia passuum viam habent silicibus Romano veteri modo stratam inter arduos celsosque
(236) 
autem utraque civitas et suo quaeque ornata fuit Romano pontifice , Caieta secundo Gelasio , Funda
(377) 
parca sitis . '  Quae Signia Vitaliano pontifice Romano , patre Anastasio , ornata fuit . 
(507) 
  quoque honore transfuga exornatus est a populo Romano , qui solus eodem anno quo fuerat hostis
(21) 
   confidant , non potuisse scilicet imperatorum Romanorum , et quidem potentissimorum ,
(50) 
        fluxit quodque omnibus paene in vetustis Romanorum monumentis celebre habetur .  Sed ad
(330) 
     pontifex fuit , quod annum Iubilaeum primus Romanorum pontificum Romae instituit .  Isque ,
(438) 
  , quod M. Cicero in eo militans abominatus est Romanorum civium crudelitates et ad litterarum
(494) 
       , Praenestinis saepe calamitati fuisse ob Romanorum seditiones .  Defugere enim illuc eos
(598) 
      ' .  Et Livius libro IV scribit :  Legatis Romanorum a Fidenatibus occisis , quia ob rem
(95) 
      coloniis quae , dum Hannibal magis urgeret Romanos , militiam et collationem tributorum
(203) 
     , Privernis se ducem rebellionis exhibens , Romanos compulit ut Lucium Papirium cos. in eos
(445) 
   natura loci et munimento arcis valida , saepe Romanos praesidii loco servandis in custodia
(593) 
       nec pullos nec nidum faciunt ' , et alibi Romanos accepisse lapides ad structuram ex
(41) 
      et urbem Antiatum ut non modo aerarium sed Romanum quoque imperium pecuniis exhauserit ,
(170) 
     mari , ne Hannibal per viam Appiam in agrum Romanum iret praedatum .  Lucanus autem ,
(223) 
 milium spatio Herculanea fuit via , omnium quas Romanum ubique habuit imperium amoenissima .  De
(271) 
 fuit illa argutissima oratoris eorum ad senatum Romanum responsio :  cum interrogatus qualis
(391) 
     dicemus .  Ea civitas Simplicium pontificem Romanum genuit , quam Fredericus primus imperator
(524) 
Barbarossae appellati copiis coniuncti , populum Romanum clade maxima affecerunt , quae Cannensi
(19) 
        flumen attingerent .  Ea enim tempestate Romanus portus non erat , quem postea Claudius
(27) 
 a Saracenis fuisset destructa , Leo IV pontifex Romanus instauratam Corsis replevit .  Et tam diu
(28) 
     praeter turrim quam celebris famae pontifex Romanus Martinus V in urbis Romae potius quam in
(76) 
     montium recessus . '  Ex aucupio palumbarum Romanus nostri temporis populus nuptias et
(391) 
       genuit , quam Fredericus primus imperator Romanus Teutonicus , ab aliis Teutonicis aliquot
(397) 
      sunt .  Nam Livius libro nono :  ` Populus Romanus bellum fieri Aequis iussit . '  ` Ad XL
(504) 
     , unde pugna ad Regillum originem habuit .  Romanus autem populus Tusculis post rebelliones
(525) 
potuerit .  Unde factum est ut anno inde septimo Romanus populus ipsam urbem tanta animorum
(544) 
  Prosper enim Columna , cardinalis patriciusque Romanus , cum Nemorense illud Cynthianumque
(33) 
 suggestum in Foro exstructum adornari placuit , Rostraque id templum appellatum . '  Eam urbem
(598) 
, quia ob rem publicam occisi erant , statuae in rostris positae .  Et post Fidenas in potestatem
(33) 
    in navalia Romae subductae , partim incensae rostrisque earum suggestum in Foro exstructum
(463) 
   et eius qui est in Gabiis , qui etiam dicitur rubeus , unde plurima opera Romae fabricata sunt 
(171) 
  autem , accessum Caesaris primum post leges ad Rubiconem transgressas describens , sic dicit :  
(547) 
    per harpagones ferreos grossioribus appensos rudentibus captam mordicus navem lignarii artis
(250) 
 aut Zagarolum , novi nominis oppidum , sed , ut ruinae indicant , vetustum fuisse Lanuvium , ex
(387) 
'  Sunt Tiburi propinquae ingentes admirandaeque ruinae , cum aliorum paene infinitorum
(43) 
mari , in litore , in nemoribus mirandas exstare ruinas vidimus .  Neptunium autem , oppidum in
(624) 
   plurimas ea regio habet oppidorum villarumque ruinas a nemine habitatas , prisca quarum nomina
(529) 
      tunc et villis habitatos nunc solis rectos ruinis et silvis proprie magis campos appellari
(224) 
     .  De qua Cicero oratione In legem agrariam Rulli secunda sic habet :  ` accedent salicta ad
(34) 
        fuisse temporibus suis aedificatam super rupe ab imperatoribus Tiberio , Druso , et
(567) 
est Latiis ad summam fascibus Albam ; excelsa de rupe procul iam conspicit urbem . '  Et dixit :`
(18) 
ministeriis servirent , et onera exciperent , ac rursus onerarent ut levatae naves facilius flumen
(222) 
     mirabiliter repuerascere erant soliti , cum rus ex urbe tamquam e vinculis evolassent , et ad
(287) 
  sive villae inter ceteras Italiae amoenissimae rusticanas inibi habitationes habeat - ductus
(222) 
 oratore :  ` Laelius et Scipio semper adinvicem rusticari tuncque mirabiliter repuerascere erant
(81) 
      autem libro septimo sic habet :  ` audacis Rutili ad muros , quam dicitur urbem Acrisioneis
(78) 
        maritimarum urbium Ardeam ponit Strabo , Rutilorum olim habitationem , stadiis circiter
(12) 
urbs maritima , et in mediterraneis Aborigines , Rutilos , Volscos , Hernicos , Aequicolos ,
(287) 
      , monasterium , quod Honorius III de gente Sabella aedificavit , paene funditus dirutum
(305) 
foliis fructificat cauliculis peculiaribus , cum Sabellanae brassicae folia dicat fuisse in
(286) 
.  In parvo cuius angulo oppidulum nunc exstat a Sabellis civibus Romanis possessum , sicut et
(286) 
  civibus Romanis possessum , sicut et possident Sabellum , vetustissimi nominis nunc oppidum , a
(322) 
a Vergilio appellata . '  Hernicos autem Servius Sabina lingua a saxosa patria dictos vult , quia
(322) 
lingua a saxosa patria dictos vult , quia hernae Sabini saxum dicerent .  Livius in IX :` P.
(57) 
 aliqua de longissimo volatu fessa extra rete in sabulum ceciderit , eam auceps manu percipit . 
(418) 
  libro VII :  ` Quin et Marrubia venit de gente sacerdos . '  Et Servius exponit :` Medeam ,
(98) 
   sic celebratur in septimo :  ` et fontis vada sacra Numici . ' .  Et infra :` fontis stagna
(386) 
    vitem amare sic indicat :  ` Nullam , Vare , sacra vite prius severis arborem circa mite solum
(89) 
  Item Servius , eodem libro , verbum exponens ` Sacranae acies ' :  ` dicunt quendam Corybantem
(92) 
sacrati sunt matri deorum Corybantes . '  ` Alii Sacranas acies Ardeatum volunt , qui aliquando ,
(93) 
    laborarent , ver sacrum voverunt : '  ` unde Sacrani sunt dicti . '  Dicit Plinius Ardeam
(90) 
    quae nunc Urbi vicina sunt , et ideo populos Sacranos appellatos : '  ` nam sacrati sunt matri
(49) 
    libro sic scribit :  ` Laviniis civitas data sacraque sua reddita , cum eo ut aedes lucusque
(410) 
cardinalem Tarentinum philosophiae litterarumque sacrarum doctrina clarissimum .  Iamque ad
(91) 
, et ideo populos Sacranos appellatos : '  ` nam sacrati sunt matri deorum Corybantes . '  ` Alii
(104) 
  decrescens , in fontem redactus est , qui ipse sacratus est : '  ` Vestae enim libari non nisi
(480) 
 in II perstringit his verbis :  ` Iam quot apud Sacri cecidere cadavera Portum . '  Et infra :`
(476) 
     C. Marium , exercitu eius fuso deletoque ad Sacriportum , in oppido Praeneste obsedit . '  Et
(328) 
         adempta , et magistratibus praeter quam sacrorum curatione interdictum fuit . '  Anagnia
(26) 
   habuit ut in maritimis habitatoribus gravem , sacrosancta lege populi Romani vacationem
(42) 
         Antium ( sicut supra de Ostia diximus ) sacrosanctam a publicis muneribus vacationem ,
(169) 
    libro XXVI dicit Anxurinam coloniam habuisse sacrosanctam vacationem , quae adventu
(92) 
qui aliquando , cum pestilentia laborarent , ver sacrum voverunt : '  ` unde Sacrani sunt dicti . 
(311) 
  , a quo clara Columnensium familia multis ante saeculis originem habuit et cognomen .  Ibique
(450) 
   pontificis Romani testimonio , maximae in suo saeculo prudentiae vir fuit .  Et Dominicus
(10) 
regionem , aetatis nostrae ac superiorum aliquot saeculorum morem ( licet absurdum ) secuti ,
(62) 
: '  ` cum appropinquavere terris , quippe velis saepe incidunt , et hoc semper noctu , merguntque
(127) 
    salutis millesimum centesimum et vigesimum , saepe legimus in Circeio monte fuisse arcem
(127) 
, quae afflictis Romanae ecclesiae rebus auxilio saepe fuit .  Nunc ad eius montis radices oppidum
(336) 
      amnem faciat .  Et sive Plinii textus ( ut saepe alibi ) eo in loco corruptus sive aliter
(445) 
   esset natura loci et munimento arcis valida , saepe Romanos praesidii loco servandis in
(494) 
civitatibus conducere consueverit , Praenestinis saepe calamitati fuisse ob Romanorum seditiones .
(317) 
       Romanae curiae viris per aestatis caumata saepenumero inhabitatum est .  Abest a Zinazano
(493) 
     vero unum Strabo usu per aetatem nostram et saepius anteactis temporibus compertum : 
(591) 
  milia interierunt . '  Cui cladi similem Gaius saevissimus imperator sui imperii temporibus
(253) 
     cives , quod toties rebellassent , graviter saevitum , et muri deiecti , et senatus inde
(587) 
 maxima habuit spoliatus .  Demum tertius in via Salaria exstat a Narsete eunucho duce
(225) 
  agrariam Rulli secunda sic habet :  ` accedent salicta ad Minturnas . '  ` Adiungitur et illa
(425) 
     serpentes inest venenum . '  ` Ferunt ictas saliva ut ferventis aquae contactu fugere , quod
(156) 
 una , cum haud procul Anxur esset , ad Lautulas saltu angusto inter mare et montes consedit . ' 
(170) 
    a Fabio Maximo dictatore missum ad firmandum saltum , qui sub Terracina imminet mari , ne
(127) 
praesertim Gelasii secundi temporibus , ad annum salutis millesimum centesimum et vigesimum ,
(188) 
     Formianam habuit villam , Saraceni ad annum salutis octingentesimum quinquagesimum sextum
(532) 
caedis apostoli Pauli labens paludem `` Ad Aquas Salvias '' appellatam efficit .  Estque is lacus 
(455) 
  Sunt etiam his proxima oppida :  Caecilianum , Sambuca , Sarracinescum , Rocha Mutiorum ,
(604) 
        ( nunc Terra Laboris dicta ) , partim in Samnitibus , a nobis infra sunt indicata . 
(606) 
     , Fregellanum , qui locus , licet fuerit in Samnitibus , tamen habuit agrum suum in regione
(613) 
      dictator cum audisset arcem Fregellanam ab Samnitibus captam , omisso Boviano , ad Fregellas
(243) 
 fontem Liris proximius accedentia in Vestinorum Samnitiumque partibus dicentur .  In mediterraneo
(614) 
      , ad Fregellas pergit . '  ` Unde nocturna Samnitum fuga sine certamine receptis Fregellis
(128) 
 fuit .  Nunc ad eius montis radices oppidum est Sanctae Felicitatis .  Fluvium , qui proxime
(451) 
  prudentiae vir fuit .  Et Dominicus cardinalis Sanctae Crucis , frater eius , multa civilis
(520) 
    , vera esse ostendunt etiam nunc monasterium Sanctae Mariae de Gripta Ferrata in villa
(218) 
 litus marisque undas a Terracina petitur turris Sancti Anastasii , deinde oppidum Spelunca
(447) 
 custodiendum fuisse missum .  Circumstant lacum Sancti Potiti , Sancti Ionae castella ,
(447) 
     missum .  Circumstant lacum Sancti Potiti , Sancti Ionae castella , Paternumque , Transacum ,
(517) 
      omisit illis in montibus sitam , loco quem Sancti Iohannis in Campo Horatii nunc appellant .
(337) 
ingentem evomit vim aquarum , quae Lirim amnem a Sancto Vito oriundum adaugent .  Est vero quinto
(334) 
       creditus est quam quia simplicem corde et sanctum virum Caelestinum quintum , qui
(453) 
 oppida :  Guadagnolum , Folium , Casa Corbola , Sanctus Gregorius , Rocha Liricis dicta .  Sunt
(456) 
   , deliciae .  Post Olibanum sunt Piscianum et Sanctus Vitus oppidum , fonte uno Liris ( sive
(429) 
    vocem incantantium , et venefici incantantis sapienter . '  Et beatus Aurelius Augustinus in
(77) 
        maiori ex parte parat .  Melioris namque saporis et nutrimenti hae parvae quam aliae sunt
(188) 
 situs , in qua Cicero Formianam habuit villam , Saraceni ad annum salutis octingentesimum
(196) 
    Formias ( ut supra ostendimus ) destruxerunt Saraceni .  Distat vero a Terracina arx ( ut
(27) 
     res publica haberet .  Urbem Ostiam , cum a Saracenis fuisset destructa , Leo IV pontifex
(259) 
    institute est quarto decimo miliario oppidum Sarmineta .  Et tertio absunt ` Aquae Foetidae ' 
(332) 
    odio Praeneste vetustissimam urbem , quam is Sarra paterna possederat successione , solo
(334) 
   adeo irritavit ut , immissus adiutusque ab eo Sarra eundem pontificem in patria et domo paterna
(455) 
   his proxima oppida :  Caecilianum , Sambuca , Sarracinescum , Rocha Mutiorum , Giranum ,
(497) 
   de qua Strabo dicit ratione factum videtur ut Sarrae Columnensis temporibus Praeneste fuerit
(332) 
     .  Inde vero fuit Bonifacius infelix , quod Sarram Columnensem capitali prosecutus odio
(183) 
    Vergilius appellavit eas tacitas et Lucilius satiricus : '  ` mihi necesse est loqui , nam
(14) 
 Campaniae et Maritimae cogimur applicare .  Nec satis scio si in nostra Latina regione rebus
(14) 
 in nostra Latina regione rebus praesentibus ita satis potero facere sicut Livii Patavini , Divi
(246) 
servare nequibimus .  Sed alium certius facturum satis , qui in nulla reperiatur alia Italiae
(336) 
     sive aliter vitiatus et mutilatus est , non satis potuimus intellegere quo in loco fluvium
(565) 
     , qui ad Albani quoque mentis descriptionem satisfacere poterunt .  Constabitque Caesarem a
(14) 
 , Strabonis , et Plinii adiumento vetustissimis satisfaciam , quamquam non est eo in flore nunc
(446) 
   exercitu occisa CXX milia , ipsumque , cum ad satisfaciendum senatui Romam profectus esset ,
(161) 
 Servius :  ` Haud longe a Terracina oppidum est Satura , et eius cognominis fluvius Ufens ( quem
(5) 
ponit his versibus :  ` primus ab aetherio venit Saturnus Olympo, arma Iovis fugiens et regnis
(163) 
   nomen est , cenante eo , complura et ingentia saxa fortuitu superne delapsa sunt . '  `
(319) 
    vetustissima , de qua Vergilius :  ` Hernica saxa colunt , quos dives Anagnia pascit . ' 
(459) 
  Sublaci lacu ad vicum usque Varronis , incisus saxeo in monte ductus aquarum , quae formis
(322) 
     . '  Hernicos autem Servius Sabina lingua a saxosa patria dictos vult , quia hernae Sabini
(52) 
     celebre habetur .  Sed ad Neptunium .  Mare saxosum , vel potius glareosum , pisces quidem
(322) 
a saxosa patria dictos vult , quia hernae Sabini saxum dicerent .  Livius in IX :` P. Cornelius
(402) 
  tam alte excisi defossique ut deiectum bilibre saxum non prius referat casus sui sonitum quam
(366) 
    castris , oppidum Labicos corona circumdatum scalis captum diripuit . '  ` Censuitque senatus
(18) 
    Tiberis .  Oportuisseque dicit tunc adhiberi scapharum copiam quae ministeriis servirent , et
(611) 
Et in octavo :  ` P. Plautio Proculo P. Cornelio Scapula coss. , Fregellas colonia deducta . '  Et
(219) 
orbis totius - amoenissima , quod , fontibus ibi scatentibus , aquae passim lucidissimae
(562) 
copiosissimi lucidissimique ad Nemorense oppidum scatentis aquas nunc molas convolventes multo
(220) 
   loca .  Praecipuusque fons decimo post primam scaturiginem passu molas versat plurimas vico
(65) 
    multiplicare conspiciuntur priusquam venisse sciantur .  Aliud item in Antiate agro est
(21) 
 ut rebus humanis parum confidant , non potuisse scilicet imperatorum Romanorum , et quidem
(63) 
       navigia . '  ` Austro non volant , humido scilicet et graviore vento , aura tamen vehi
(494) 
    anteactis temporibus compertum :  munitionem scilicet , quae aliis civitatibus conducere
(620) 
     contiguum erat .  Et pervenisse Tusculum ea scilicet via qua nunc a Valmontono Marinum silvis
(11) 
et Maritimam appellabimus .  Et quidem Campaniam scimus dictam fuisse a priscis regionem quae est
(337) 
  fluvium ille oriri affirmet .  Sed fontem esse scimus Anagniae Tophanum nomine , qui hieme ,
(518) 
   omittuntur , quae , si eo tempore non erant , scimus ante quingentos annos fuisse .  Cavas enim
(11) 
      a priscis regionem quae est circa Capuam , scimusque Latii appellationem a principio
(14) 
     et Maritimae cogimur applicare .  Nec satis scio si in nostra Latina regione rebus
(184) 
   satiricus : '  ` mihi necesse est loqui , nam scio Amyclas tacendo periisse . '  Solum
(222) 
   indicat in secundo De oratore :  ` Laelius et Scipio semper adinvicem rusticari tuncque
(221) 
     pulcherrimoque circumdatas .  Per quae loca Scipionem Laeliumque conchas et umbilicos legisse
(14) 
    , dictatorem , aedilem , et duumvirum fuisse scribat Aelius Spartianus .  Ut ergo a maritimis
(22) 
passa est Ostia Cinnae et Marii temporibus , cum scribat Livius libro LXXIX Cinnam et Marium
(166) 
idem Tranquillus .  Qui , inferius vitam Neronis scribens , dicit eum immanissimae insatiabilisque
(426) 
        confirmat Iulius Capitolinus , ubi Vitam scribens Heliogabali imperatoris , dicit
(436) 
  , non exit ad incantantem . '  Livius , bellum scribens Italicum libro LXXII ( quod , quia a
(21) 
      temporibus inchoabat .  Unde , haec legens scribensque , in eam venio considerationem , quae
(41) 
         Antium .  Et videmus Suetonium ac alios scribere Neronem postea tam insanis molibus
(194) 
  appellant .  Et tamen Strabo consentit Caietam scribere quosdam a nutrice Aeneae fuisse dictam ,
(24) 
      nunc exstat vestigium .  Flavius Eutropius scribit Aurelianum Augustum coepisse fundare
(25) 
      unica cibatione inter multa alia comedisse scribit Iulius Capitolinus .  Et quia aerem
(26) 
   munerum habuit , quam vacationem Livius XXVII scribit sub adventum Hasdrubalis in Italiam
(40) 
funeribus triumphos . '  Livius autem libro LXXX scribit Cinnam et Marium expugnasse Antium .  Et
(48) 
      pepercerunt .  Sicut Livius VIII libro sic scribit :  ` Laviniis civitas data sacraque sua
(73) 
  , qui quidem ager Antiati continet .  Et alibi scribit :  ` post hirundines , sturnos , turdos
(137) 
  stadia octuaginta ( milia ) , eo volumine quod scribit Nicodoro Atheniensium magistratu , qui
(143) 
vetustissimis acceperunt .  Livius vero , XLVI , scribit Pontinas paludes a Cornelio Cethego cos. 
(162) 
         Tranquillus in Vita Tiberii imperatoris scribit :  ` iuxta Terracinam , in loco cui
(165) 
milia per Tiberii imperatoris tempora interiisse scribit idem Tranquillus .  Qui , inferius vitam
(168) 
 Terracinae interfectum fuisse .  Idemque Aelius scribit Antoni(n)um Pium instaurasse
(198) 
 Antonino Pio magnis exstructionibus instauratum scribit .  Et Faustinam eius uxorem scribit idem
(199) 
 instauratum scribit .  Et Faustinam eius uxorem scribit idem Aelius condiciones sibi et nauticas
(282) 
  reges de Aeneae et Laviniae gente .  Et Livius scribit , Alba a Romanis destructa , Albanos in
(304) 
    habitos benigne remisit .  Livius libro LXXX scribit Cinnam et C. Marium expugnasse Ariciam
(335) 
 ornaverat , in Fumonis carcere mori coegerat .  Scribit Plinius Fucinum lacum , qui Marsorum
(350) 
   militum fuit . '  Suetonius autem Tranquillus scribit Othonis imperatoris , qui Galbae
(371) 
 Albinum pondo viginti unica cibatione comedisse scribit Iulius Capitolinus .  Proximumque est
(388) 
quam Hadrianus imperator exstruxit .  De qua sic scribit Aelius Spartianus :  ` Tiburtinam villam
(406) 
fuerunt Carseoli , de quibus Livius libro decimo scribit :  ` eodem anno Carseolos colonia in
(411) 
 , quam Hannibal ( sicut Livius vigesimo secundo scribit ) devastavit , et iterum vertens ab Urbe
(430) 
      Augustinus in dicti Psalmi expositione sic scribit :  ` Attende quid ibi dicatur ad
(475) 
obsessus Marius interiit .  Livius libro LXXXVII scribit :  ` Sulla C. Marium , exercitu eius fuso
(487) 
        optimus ibi parum fortunatus fuit :  nam scribit Iulius Capitolinus eum in secessu
(504) 
  Latinis factas pepercit , sicut Livius in VIII scribit :  ` Tusculanis servata civitas quam
(580) 
       ' .  Habetque originem a Sublaco , de quo scribit Plinius :  ` Anio , in monte Trebanorum
(582) 
dedere Sublaqueo , defert in Tiberim . '  Livius scribit Camillum apud Anienem Gallos , Roma
(597) 
in VI :  ` urbem Fidenam ' .  Et Livius libro IV scribit :  Legatis Romanorum a Fidenatibus
(440) 
 , Romana colonia , sicut Livium diximus libro X scripsisse , qui et libro XXVII eam fuisse dicit
(137) 
 primus externorum aliqua de Romanis diligentius scripsit ( nam Theopompus , ante quem nemo
(441) 
      ) solam in Latina regione pro mediterranea scripsit , quam dicit excelso in monte sitam
(297) 
   . '  Est vero haec Hippolyti fabula ab Ovidio scripta .  Nam Diana Hippolytum ab inferis
(427) 
    ea , quae hic de serpentum incantatione sunt scripta .  Propheta namque David , in Psalmo LVII
(38) 
 primis fuisse cultam , his versibus ad Fortunam scriptis :  ` O Diva gratum quae regis Antium ,
(519) 
 Romani pontificis , sicut Pandulphus Hostiarius scriptor tradit , Petrus Columna possidebat
(13) 
   terminos .  Unde peritissimum hunc vetustatis scriptorem et simul Plinium ( qui ab eo sumpsit )
(409) 
     dare recusaverunt .  Deinceps sunt Cellae , Sculcula , et Peretum , unde in Talliacoccium est
(378) 
     Anastasio , ornata fuit .  Ulteriusque sunt Scurcula , Merulum , Supinum , Patrica , Caecanum
(567) 
   via dividit uda paludem , qua sublime nemus , Scythicae qua regna Dianae , quaque iter est
(71) 
rapidius appropinquant , sicque amentes in retia se praecipitant .  De palumbis Plinius dicit eas
(110) 
     .  Pari item infelicitate ad eandem Asturam se de fuga contulit Conradinus Henrici filius ,
(124) 
      . '  ` Post quae perfuncta opera iterum ad se redirent . '  ` Nec tamen in eis mentem fieri
(203) 
     :  ` Fundanus Vitrubius Bacchus , Privernis se ducem rebellionis exhibens , Romanos compulit
(207) 
   fines senatus Fundanus occurrit : '  ` negare se pro Vitrubio sectamque eius secutis precatum
(230) 
     Strabo parvas , sed pulchre habitatas inter se parum , sed a continent ducentis quinquaginta
(247) 
tribus , Appia , Latina , Tiburtina , quae inter se diversae ad Lirim amnem et Sinuessam
(334) 
 virum Caelestinum quintum , qui pontificatu quo se per renuntiationem exuit ilium ornaverat , in
(434) 
 . '  ` Illa autem amando tenebras suas , quibus se involutam occultat , dicitur quod cum exire
(434) 
      , recusans tamen audire illas voces quibus se cogi sentit , allidit unam aurem terrae et de
(438) 
     civium crudelitates et ad litterarum studia se contulit :  unde factum est ut Roma ingenium
(484) 
   , cum per cuniculum caperet fugam et sentiret se evadere non posse , cum Thelesio fugae suae
(485) 
. '  Usi autem sunt libenter Romani principes eo secessu ad animi curarumque relaxationem .  Sed
(487) 
   fuit :  nam scribit Iulius Capitolinus eum in secessu Praenestino agentem filium , nomine Verum
(179) 
 provinciae Laconiae civitate . '  ` Hi secundum sectam Pythagoream a caede omnium animalium
(207) 
 Fundanus occurrit : '  ` negare se pro Vitrubio sectamque eius secutis precatum venisse , sed pro
(41) 
per singula mathematicos hariolosque nihilominus sectaretur .  Habuitque Antium ( sicut supra de
(224) 
  De qua Cicero oratione In legem agrariam Rulli secunda sic habet :  ` accedent salicta ad
(127) 
     ecclesiae gestis rebus , praesertim Gelasii secundi temporibus , ad annum salutis millesimum
(519) 
    Columnae nunc oppidum ; temporibus Paschalis secundi Romani pontificis , sicut Pandulphus
(584) 
 , Christianam mulierem , aedificasse in Gelasii secundi pontificis Romani rebus gestis invenimus 
(96) 
     pontifice , sicut coniicio , nominis ordine secundo ornatum fuit .  Numicus vero fluvius ,
(221) 
  conchas et umbilicos legisse Cicero indicat in secundo De oratore :  ` Laelius et Scipio semper
(236) 
   quaeque ornata fuit Romano pontifice , Caieta secundo Gelasio , Funda Sotere , patre Concordio 
(316) 
    , de qua inferius copiose dicemus .  Et inde secundo absunt Cavae , Odoardi Columnae oppidum ,
(316) 
   Cavae , Odoardi Columnae oppidum , et pariter secundo item miliario est Zinazanum .  Quod
(411) 
         , quam Hannibal ( sicut Livius vigesimo secundo scribit ) devastavit , et iterum vertens
(179) 
Amyclis , provinciae Laconiae civitate . '  ` Hi secundum sectam Pythagoream a caede omnium
(218) 
   , arborumque consitionibus amoenissimos .  Et secundum litus marisque undas a Terracina petitur
(278) 
 inter ubique montuosam et eam viam , quae primo secundum litus est descripta , habetur Appia ,
(429) 
   , in Psalmo LVII , sic habet :  ` Furor illis secundum similitudinem serpentis , sicut aspidis
(625) 
 .  Sed iam , magno circuitu ab ostiis Tiberinis secundum Maris Inferi litus ad Lirim ( sive
(110) 
        Henrici filius , quem genitor Fredericus secundus imperator , Siciliae rex , in carcere
(586) 
       , Totilae adventum pavidi exspectabant .  Secundusque est viae Numentanae pons , et ipse
(113) 
             insueto principibus more exemploque securi publice est percussus .  Deinceps est
(309) 
 nemoralis Aricia porros . '  Deinceps eadem via secus Storacem sive Nymphaeum amnem , ubi olim
(405) 
    .  Supra Rivum Frigidum recta est Arceolum , secus quod planities incipit ( ut in ea montium
(420) 
  ` Medeam , quando , relictis Colchis , Iasonem secuta est , ad Italiam pervenisse et populos
(549) 
est , et eius particula trahentes harpagones est secuta .  Quam spectaculo fuit omnibus Romanae
(75) 
'  ` Hirundines vero in propinqua abeunt apricos secutae montium recessus . '  Ex aucupio
(10) 
     aliquot saeculorum morem ( licet absurdum ) secuti , Campaniam et Maritimam appellabimus . 
(207) 
    : '  ` negare se pro Vitrubio sectamque eius secutis precatum venisse , sed pro Fundano populo
(602) 
 Q. Fulvium Flaccum cos. iturum Romam Hannibalem secutum via Appia et Setiam Lanuviumque
(13) 
          et simul Plinium ( qui ab eo sumpsit ) secuturi , eam Latinorum regionem nostrae nunc
(3) 
 perducens Romam ordine describendam offerebat.  Sed cum id anno ante quarto tribus libris IV
(12) 
        et Maritimae vocabulo comprehenduntur .  Sed contra videmus Strabonem Cretensem , qui
(38) 
servatores sues nominabant :  haec a Strabone .  Sed Horatius uoluisse videtur Fortunam ab
(41) 
et portum et urbem Antiatum ut non modo aerarium sed Romanum quoque imperium pecuniis exhauserit ,
(43) 
       .  Urbem vero Antiatum nunc esse nullam , sed in mari , in litore , in nemoribus mirandas
(51) 
vetustis Romanorum monumentis celebre habetur .  Sed ad Neptunium .  Mare saxosum , vel potius
(74) 
 hirundines , sturnos , turdos abeunt palumbes , sed quonam incertum . '  ` Hirundines vero in
(125) 
  . '  ` Nec tamen in eis mentem fieri bestialem sed rationalem humanamque servari . '  In hoc
(127) 
   est , Liviusque utrumque Circeios appellat .  Sed nos in Romanae ecclesiae gestis rebus ,
(135) 
   omnia fuerunt Latinorum usque ad Sinuessam .  Sed quicquid Strabo hic habeat , Plinius sic
(196) 
, aeternam moriens famam , Caieta , dedisti . '  Sed licet Caietae sinus arxque Celebris et
(207) 
       sectamque eius secutis precatum venisse , sed pro Fundano populo , quem extra culpam belli
(216) 
      venimus urbem . '  Et altero item quinto , sed extra viam Appiam , est Caieta .  Ea autem
(217) 
    modo stratam inter arduos celsosque montes - sed viti , olea , arborumque consitionibus
(219) 
    decem terra est omnium - non solum Italiae , sed orbis totius - amoenissima , quod , fontibus
(230) 
  a Romanis deducta .  Eas dicit Strabo parvas , sed pulchre habitatas inter se parum , sed a
(230) 
 parvas , sed pulchre habitatas inter se parum , sed a continent ducentis quinquaginta stadiis
(237) 
     Gelasio , Funda Sotere , patre Concordio .  Sed iam limites attingimus nostrae huius Latinae
(246) 
   fontibusque et discursu servare nequibimus .  Sed alium certius facturum satis , qui in nulla
(250) 
  villa ) aut Zagarolum , novi nominis oppidum , sed , ut ruinae indicant , vetustum fuisse
(267) 
     a Setia distans , non ut olim campestre est sed arduum in collem mutatum , postquam Teutonica
(306) 
      .  Eorumque crassitudinem extenuare caulem sed dulcissimum ex omnibus perhiberi .  Et
(337) 
      quo in loco fluvium ille oriri affirmet .  Sed fontem esse scimus Anagniae Tophanum nomine ,
(347) 
, et locus erat munimento naturaque tutus . '  ` Sed evicit omnia assuetus praedae miles . '  ` Ad
(355) 
         , nostrae huius regionis alter limes .  Sed propinquo huic itinere sunt ad Zinazani
(370) 
         studiorum humanitatis flagrantissimo .  Sed eius frater Altus , vir doctus simul et
(402) 
      in summitate putei ( ut fertur ) plures .  Sed , quos viderimus , duo exstant tam alte
(410) 
    est descensus .  Quod novi nominis oppidum , sed populo divitiisque refertum , nuper maximum
(460) 
        Romam quadragesimo miliario veniebant .  Sed in hac eadem Latinorum regione ad
(470) 
 dicit in eadem montana regione constitutas esse sed distare invicem stadia centum , et Praeneste
(470) 
 , et Praeneste distare ab urbe Roma etiam duplo sed Tibur minus .  Dicique a quibusdam Graecas
(486) 
  eo secessu ad animi curarumque relaxationem .  Sed Aurelius Antoninus imperator optimus ibi
(517) 
  Praeneste montes peritissime sunt descripti .  Sed minora non ponit Strabo loca , qui Horatii
(554) 
      claviculi , non ( ut nunc assolet ) ferrei sed aenei , frequentes infixi ita compresserant
(585) 
     pontificis Romani rebus gestis invenimus .  Sed quis proxime illi subiectum Numentanae viae
(588) 
        Anienis ostia quibus in Tiberim fertur , sed ultra ipsum Anienem , in Umbria regione
(625) 
habitatas , prisca quarum nomina nullus novit .  Sed iam , magno circuitu ab ostiis Tiberinis
(56) 
      Neptunienses contiguis retibus complent .  Sedensque unusquisque in fundi proprii et magno
(569) 
  conspicit urbem . '  Et dixit :  ` tene , deum sedes , non ullo Marte coacti deseruere viri? '  
(528) 
       nunc et exarchatus Ravennatis Apostolicae Sedis legatus .  De campis , quos Strabo dicit
(494) 
            saepe calamitati fuisse ob Romanorum seditiones .  Defugere enim illuc eos qui tumultu
(46) 
  Antiatum olim ager ( ut Strabo innuit ) , tunc segetis vinique feracissimus , nunc a Civita
(249) 
 fuisse ut credam facit proxima L. Murenae villa semi etiam integra , et praedium Portium vulgo
(241) 
    milia passus Fractae , totidem a Ponte Corvo semotae , quod oppidum Fregellas fuisse
(26) 
     scribit Iulius Capitolinus .  Et quia aerem semper habuit ut in maritimis habitatoribus
(60) 
          sic habet Plinius :  ` Coturnices ante semper adveniunt quam grues . '  ` Parva avis ,
(62) 
   terris , quippe velis saepe incidunt , et hoc semper noctu , merguntque navigia . '  ` Austro
(113) 
 , ad Carolumque perductus , tam detestando quam semper alias regibus et praestantibus insueto
(192) 
 Formianis , quod per fines eorum tuta pacataque semper fuisset via , civitas sine suffragiis data
(198) 
  computantur .  Portum Caieta eo in sinu habuit semper optimum , quem tamen Aelius Spartianus ab
(201) 
` Fundanis , quod per fines eorum tuta pacataque semper fuisset via , civitas sine suffragio data 
(222) 
    in secundo De oratore :  ` Laelius et Scipio semper adinvicem rusticari tuncque mirabiliter
(302) 
    ad habitandum in urbe celeberrimo loco vicus semper postea ` Tuscus ' appellatus .  Quam ob
(394) 
 Aequicola glaebis . '  ` Armati terram exercent semperque recentes convectare libet praedas et
(254) 
 iussique trans Tiberim habitare . '  ` In agrum senatorum coloni missi , quibus ascriptis speciem
(382) 
  :  ` aut nobile aut quia aliquando Tiburtini a senatu responsum acceperunt quod essent ``
(408) 
Hannibale in Italia agente , milites et pecuniam senatui dare recusaverunt .  Deinceps sunt Cellae
(446) 
    CXX milia , ipsumque , cum ad satisfaciendum senatui Romam profectus esset , Albam
(271) 
    laus fuit illa argutissima oratoris eorum ad senatum Romanum responsio :  cum interrogatus
(206) 
    in Fundanos ducebat . '  ` Ingredienti fines senatus Fundanus occurrit : '  ` negare se pro
(253) 
      , graviter saevitum , et muri deiecti , et senatus inde abductus , iussique trans Tiberim
(367) 
        scalis captum diripuit . '  ` Censuitque senatus frequentem coloniam Labicos deducendam . 
(492) 
       durissimam fortissime pertulerunt .  Unde senatus consulto duplex stipendium et quinquennii
(557) 
 ad digiti unius et alicubi duorum crassitudinem sensim dilatato , tantundem magnitudinis ferrea (
(548) 
descendere et quanta esset navis quamque integra sentire et demissos funibus harpagones in morsum
(484) 
    partium , cum per cuniculum caperet fugam et sentiret se evadere non posse , cum Thelesio
(434) 
recusans tamen audire illas voces quibus se cogi sentit , allidit unam aurem terrae et de cauda
(118) 
  insula fuit . '  ` Paludibus enim a continenti separabatur , quas exclusit limus de Albanis
(78) 
, Rutilorum olim habitationem , stadiis circiter septem a mari recedentem , et dicit prope eam
(487) 
        agentem filium , nomine Verum Caesarem , septennem amisisse , quem non plus diebus quinque
(194) 
nutrice Aeneae fuisse dictam , sicut Vergilius , septimi principio :  ` tu quoque litoribus
(80) 
      est amnis Numicus .  Vergilius autem libro septimo sic habet :  ` audacis Rutili ad muros ,
(86) 
  turrigerae Antemnae . '  Et Servius , Vergilii septimo , dicit :  ` Hyginus , ab augurio avium ,
(97) 
      esse Ardeae , a Vergilio sic celebratur in septimo :  ` et fontis vada sacra Numici . ' .Et
(116) 
 quandam Ulixis phialem .  Servius , in Vergilii septimo , super ` Circeae raduntur litora terrae 
(157) 
   inter mare et montes consedit . '  Et Servius septimo Vergilii super verbo , ` Circeiumque
(383) 
essent `` superbi '' . '  Ubi etiam Vergilius in septimo dicit ` sub Albunea ' , Servius exponit
(392) 
            Aequicoli , de quibus Vergilius , in septimo Aeneidos :  ` horrida praecipue cui gens
(464) 
       sunt .  De Praeneste dicit Vergilius , in septimo :  ` Nec Praenestinae fundator defuit
(525) 
        potuerit .  Unde factum est ut anno inde septimo Romanus populus ipsam urbem tanta
(527) 
    , decimoque nono Iohanne illius germano , et septimo Benedicto utriusque nepote ornata fuit . 
(537) 
      Nemus appellatum .  Servius grammaticus in septimo Vergilii versus hos exponens , ` audiit
(544) 
      alligatos nec retia casu implicata tractae sequantur .  Nec integrae suis ipsorum omnium
(416) 
       Albam et Marrubiam urbes fuisse claras ex sequentibus apparebit .  Vergilius libro VII :`
(549) 
     ligataque ad proram navis , cum integra non sequeretur , fracta est , et eius particula
(621) 
  a Valmontono Marinum silvis petitur .  Et quia sequitur Livius Hannibalem :  ` cum non esset
(616) 
  prius denegatos et tributa dare promiserunt .  Sequiturque Livius in Hannibalis itinere .  Post
(161) 
   significat angustum esse ) , qui inter valles serpens mare petat . '  Suetonius Tranquillus in
(179) 
 abstinuerunt adeo ut natos in vicinis paludibus serpentes occidere nollent - a quibus interempti
(420) 
  paludis magnitudinem , docuisse remedia contra serpentes , quamquam alii Marrubios a rege dictos
(421) 
      Medeam `` Angitiam '' nominaverunt eo quod serpentes suis carminibus angeret . '  Et Plinius
(424) 
    eam . '  ` Et tamen omnibus hominibus contra serpentes inest venenum . '  ` Ferunt ictas
(426) 
  Vitam scribens Heliogabali imperatoris , dicit serpentes eum per Marsicae gentis incantationem
(141) 
       lingua Anxur dictum , ubi fuere Amyclae a serpentibus deletae . '  Repetii a Strabone
(429) 
   habet :  ` Furor illis secundum similitudinem serpentis , sicut aspidis surdae obturantis aures
(426) 
   maxime humani ieiuni oris . '  Quam opinionem serpentum in ea regione frequentium et peritiae
(427) 
falsa aut fabulosa tenenda sunt ea , quae hic de serpentum incantatione sunt scripta .  Propheta
(356) 
itinere sunt ad Zinazani dexteram :  Pallianum , Serronum , Pillium , Acutum , Trivilianum ,
(22) 
et Marium quatuor exercitibus , ex quibus duo Q. Sertorio et duo Carboni dati sunt , urbem
(445) 
     arcis valida , saepe Romanos praesidii loco servandis in custodia noxiis usos fuisse .  Et
(245) 
      a fluviorum ostiis fontibusque et discursu servare nequibimus .  Sed alium certius facturum
(125) 
mentem fieri bestialem sed rationalem humanamque servari . '  In hoc monte oppidum fuit quod et
(505) 
  , sicut Livius in VIII scribit :  ` Tusculanis servata civitas quam habebant , crimenque
(36) 
        foro Castoris et Pollucis templum , quos servatores sues nominabant :  haec a Strabone 
(245) 
    mediterranea regione modum hactenus in aliis servatum a fluviorum ostiis fontibusque et
(71) 
   in lapide bomboque fundae timent , declinando serventur , terrae quam possunt volatu rapidius
(149) 
     . '  ` Circummissae quatuor cohortes cum C. Servilio Ahala , cum imminentem urbi collem
(18) 
 tunc adhiberi scapharum copiam quae ministeriis servirent , et onera exciperent , ac rursus
(8) 
      , his quoniam latuisset tutus in oris . '  Servius autem grammaticus , Vergilium in VII
(16) 
  mare inter et Tiberim Ancus Marcius , quamquam Servius grammaticus , in Vergilii VII , dicit
(86) 
   , Crustumeri , et turrigerae Antemnae . '  Et Servius , Vergilii septimo , dicit :  ` Hyginus ,
(89) 
 Ardeam et in hanc avem esse conversam . '  Item Servius , eodem libro , verbum exponens `
(101) 
  infra :  ` fontis stagna Numici . '  Super quo Servius :  ` Ista iam ab incolis discuntur , quod
(116) 
 monstrari consuevisse quandam Ulixis phialem .  Servius , in Vergilii septimo , super ` Circeae
(157) 
   angusto inter mare et montes consedit . '  Et Servius septimo Vergilii super verbo , `
(160) 
  qui aliquando dictus est ` Anxur ' .  Et infra Servius :  ` Haud longe a Terracina oppidum est
(177) 
    aequorei placidos , Frontine , recessus . '  Servius grammaticus Vergilii versum libri IX
(189) 
Gregorio IV Romano pontifice primus episcopus .  Servius tamen in VII dicit Iunonem virginem
(270) 
` Volsca de gente Camilla . '  Super quo verbo , Servius exponit eam fuisse Privernatem . 
(292) 
  fuit praestans in regione civitas .  Eam dicit Servius nactam esse nomen a morbis quos gigneret 
(320) 
    saxa colunt , quos dives Anagnia pascit . '  Servius vero exponit Vergilium allusisse ad
(322) 
    est a Vergilio appellata . '  Hernicos autem Servius Sabina lingua a saxosa patria dictos vult
(381) 
         , ubi Tibur appellat ` superbum ' .  Et Servius exponit :  ` aut nobile aut quia
(383) 
    Vergilius in septimo dicit ` sub Albunea ' , Servius exponit Albuneam altum esse fontem in
(419) 
Quin et Marrubia venit de gente sacerdos . '  Et Servius exponit :  ` Medeam , quando , relictis
(537) 
     lacum est situm oppidum Nemus appellatum .  Servius grammaticus in septimo Vergilii versus
(575) 
 in VII :  ` quique arva Gabinae Iunonis ' , ubi Servius exponit :  ` Gabios diu in agris moratos
(578) 
    dixit `` arva '' non moenia . '  Alibi tamen Servius super verbo ` Nomentum et Gabios ' dicit
(404) 
         Claudium principem dicit triginta milia servorum undecim annis emittendo lacu Fucino et
(262) 
  . '  Ab hisque aquis quinque miliaribus distat Setia vetusti nominis oppidum arduo in colle
(264) 
 coquus poeta :  ` Pendula Pontinos quae spectat Setia campos exigua vetulos misit ab urbe cados .
(267) 
bibam? '  Privernumque item vetustum , quinque a Setia distans , non ut olim campestre est sed
(602) 
    iturum Romam Hannibalem secutum via Appia et Setiam Lanuviumque praemisisse qui commeatus in
(603) 
qui commeatus in via pararent exercitui suo .  ( Setiaque et Lanuvium notissimae sunt et supra a
(266) 
  vetulos misit ab urbe cados . '  Et alibi :  ` Setinum dominaeque nives densique trientes ,
(386) 
   indicat :  ` Nullam , Vare , sacra vite prius severis arborem circa mite solum Tiburis et
(489) 
     in triumpho transtulit ( Sulla ) et argenti sex . ' .  ` Item ex reliqua omni victoria pridie
(34) 
Strabo dicit ab Ostia distantem stadiis ducentis sexaginta fuisse temporibus suis aedificatam
(573) 
vetustissimi , quos Livius in primo dicit fraude Sexti Tarquinii filii captos a Tarquinio patre . 
(615) 
rediit . '  Ornataque fuit Fregellana colonia M. Sextilio , quem Livius dicit respondisse pro
(288) 
      .  Eademque in via Appia est proxima Albae sexto miliario Aricia olim civitas vetusta , de
(411) 
     vertens ab Urbe Roma ( sicut Livii vigesimo sexto habetur ) per eius agrum iter fecit . 
(527) 
  .  Quae diu post pontificibus Romanis tribus , sexto Benedicto , qui primum Henricum regem
(608) 
 Et nunc dicitur Pons Corvus .  De quo Livius in sexto :  ` Hannibal infestius perpopulato
(379) 
 Tiburtina via a Tibure dicta , quam civitatem , sextodecimo ab Urbe distantem , multo ante Romam
(188) 
 ad annum salutis octingentesimum quinquagesimum sextum destruxerunt , et tunc , Erasmi martyris
(278) 
    , habetur Appia , eiusque viae prima urbs ad sextum decimum ab Urbe est Alba , qua quidem in
(14) 
et Maritimae cogimur applicare .  Nec satis scio si in nostra Latina regione rebus praesentibus
(57) 
  .  Et cum turmatim illae retibus intricentur , si aliqua de longissimo volatu fessa extra rete
(109) 
     Antonii gladios fugiens :  evasurus tamen , si coeptam ibi navigationem continuasset .  Pari
(250) 
nomen , credere nos hactenus fecit aut Marinum ( si ea non fuerat , ut diximus , Mariana villa )
(272) 
      tantopere peterent , respondit perpetuam , si bona daretur , futuram .  Fluvius ipsum
(425) 
saliva ut ferventis aquae contactu fugere , quod si in fauces penetraverit etiam mori - idque
(518) 
    .  Alia etiam a Strabone omittuntur , quae , si eo tempore non erant , scimus ante quingentos
(533) 
  ( sicut Livius refert ) praedixit futurum ut , si emitteretur inde aqua , Romani Veiis
(199) 
     eius uxorem scribit idem Aelius condiciones sibi et nauticas et gladiatorias Caietae elegisse
(519) 
    , Petrus Columna possidebat hereditario jure sibi a patre relictum , sicut etiam tunc
(546) 
  altissimis undique circumdato montibus in lacu sibi voluerint noscere animum adiecit , nosterque
(48) 
   Romani pepercerunt .  Sicut Livius VIII libro sic scribit :  ` Laviniis civitas data sacraque
(59) 
  milia capta sint .  De ipsis vero coturnicibus sic habet Plinius :  ` Coturnices ante semper
(80) 
  amnis Numicus .  Vergilius autem libro septimo sic habet :  ` audacis Rutili ad muros , quam
(97) 
Strabo dicit propinquum esse Ardeae , a Vergilio sic celebratur in septimo :  ` et fontis vada
(119) 
      Augustinus , dum Dei civitatem aedificat , sic habet :  ` Varro astruit Circen socios Ulyxis
(135) 
     .  Sed quicquid Strabo hic habeat , Plinius sic dicit :  ` Mirum est quod de hac re tradere
(171) 
    leges ad Rubiconem transgressas describens , sic dicit :  ` Et iam praecipites superaverat
(173) 
 Pontinas via dividit uda paludes . '  De Anxure sic habet Martialis coquus poeta , ad Faustinum :
(177) 
     , ` tacitis regnavit Amyclis ' , exponens , sic habet :  ` Inter Caietam et Terracinam
(183) 
hostes , nullo nuntiante , deleti sunt . '  ` Et sic Amyclae silentio periere , unde Vergilius
(193) 
 praedictis Strabo dehinc incipere sinum Gaietae sic a Laconibus nominatum , quod concava omnia `
(224) 
 Cicero oratione In legem agrariam Rulli secunda sic habet :  ` accedent salicta ad Minturnas . '`
(295) 
      , et Attia ex Octavio genuit Octavianum .  Sic enim habet Vergilius :  ` ibat et Hippolyti
(307) 
 perhiberi .  Et Martialis poeta Aricinos porros sic laudat :  ` mittit praecipuos nemoralis
(383) 
    ab aquae qualitatem quae in ipso fonte est , sic dictum .  Et Plinius Tiburtinum lapidem non
(385) 
  .  Horatius autem agrum Tiburtinum vitem amare sic indicat :  ` Nullam , Vare , sacra vite prius
(388) 
    quam Hadrianus imperator exstruxit .  De qua sic scribit Aelius Spartianus :  ` Tiburtinam
(414) 
Marsos oppidum a quo nomen regio accepit Plinius sic asserit :  ` Gellianus auctor est lacu Fucino
(428) 
     .  Propheta namque David , in Psalmo LVII , sic habet :  ` Furor illis secundum similitudinem
(430) 
 Aurelius Augustinus in dicti Psalmi expositione sic scribit :  ` Attende quid ibi dicatur ad
(488) 
      luxerit .  Et Plinius de metallis tractans sic habet :  anno Urbis CCCCCCLXXI , ` quod ex
(276) 
Privernum oppidula Maientia , arx Gorga , et arx Sicca .  Somninum hinc quinque miliario est
(143) 
     Cethego cos. , cui ea provincia obvenerat , siccatas .  Agrumque ex his factum , a campis
(337) 
 qui hieme , quando Fucinus glacie astringitur , siccus , vere postmodum , aestate , ac autumno
(110) 
  , quem genitor Fredericus secundus imperator , Siciliae rex , in carcere mori coegerat .  Rex
(71) 
    quam possunt volatu rapidius appropinquant , sicque amentes in retia se praecipitant .  De
(14) 
      rebus praesentibus ita satis potero facere sicut Livii Patavini , Divi Augusti , Vergilii ,
(42) 
    nihilominus sectaretur .  Habuitque Antium ( sicut supra de Ostia diximus ) sacrosanctam a
(48) 
     memoriam bello Latino Romani pepercerunt .  Sicut Livius VIII libro sic scribit :  ` Laviniis
(96) 
Columna possidet , quod Leone Romano pontifice , sicut coniicio , nominis ordine secundo ornatum
(112) 
  ita posse Neapolitano regno pellere confisus ( sicut ilium Arrago Trinacria expulerat ) , apud
(194) 
        quosdam a nutrice Aeneae fuisse dictam , sicut Vergilius , septimi principio :  ` tu
(229) 
   in pelago insulae duae :  Pandana et Pontia , sicut Livius IX libro dicit , colonia a Romanis
(286) 
   exstat a Sabellis civibus Romanis possessum , sicut et possident Sabellum , vetustissimi
(411) 
        regionem est perventum , quam Hannibal ( sicut Livius vigesimo secundo scribit )
(411) 
 ) devastavit , et iterum vertens ab Urbe Roma ( sicut Livii vigesimo sexto habetur ) per eius
(429) 
` Furor illis secundum similitudinem serpentis , sicut aspidis surdae obturantis aures suas , quae
(440) 
     versus est Alba Marsorum , Romana colonia , sicut Livium diximus libro X scripsisse , qui et
(504) 
  post rebelliones cum Latinis factas pepercit , sicut Livius in VIII scribit :  ` Tusculanis
(515) 
  Columnensi familiae ante quadringentos annos ( sicut nunc est ) maiori ex parte subiecta .  Et
(519) 
temporibus Paschalis secundi Romani pontificis , sicut Pandulphus Hostiarius scriptor tradit ,
(519) 
        hereditario jure sibi a patre relictum , sicut etiam tunc Praeneste , Pillum et Pullanum ,
(533) 
    .  Estque is lacus , de quo vates Etruscus ( sicut Livius refert ) praedixit futurum ut , si
(559) 
   et substrata et superius deducta argilla unum sicut etiam nunc sunt commixtum ex latericio et
(565) 
   aeneis communisti .  Lucanus in tertio viam , sicut supra diximus , describens , qua C. Caesar
(587) 
    praestantissimo , Ostrogothorum oppressore ( sicut incisus illi marmore titulus indicat )
(619) 
    agro , movisse Algido , quia oppidum illud ( sicut nunc est ) tunc etiam Algido proximum ac
(604) 
 )  Hannibalem vero dicit praeter Cales in agrum Sidicinum per Suessullam Allifanumque et
(373) 
villa .  Deinceps sunt Zanchatum , Gavignanum et Sigma oppidum vetus , vinum , ut inquit Plinius ,
(55) 
tempora sunt diversa .  Nam , cum ad prima veris signa hirundines et simul cum ipsis coturnices (a
(377) 
  nimium sitias , sit tibi parca sitis . '  Quae Signia Vitaliano pontifice Romano , patre
(161) 
  eius cognominis fluvius Ufens ( quem Vergilius significat angustum esse ) , qui inter valles
(375) 
    Martialis coquus poeta :  ` Potabis liquidum Signina morantia ventrem ? '  ` Ne nimium sitias 
(373) 
     vetus , vinum , ut inquit Plinius , faciens Signinum , quod alvum maxime restringit .  Hinc
(183) 
   nuntiante , deleti sunt . '  ` Et sic Amyclae silentio periere , unde Vergilius appellavit eas
(217) 
     .  Ea autem decem milia passuum viam habent silicibus Romano veteri modo stratam inter arduos
(312) 
       vetusti et in historiis celebrati nominis silva , in cuius medio bifurcatum est iter hoc
(53) 
  habet .  Venationem vero amplissimae ut usquam silvae apris capreisque abundantem praebent . 
(314) 
   coniicimus .  Eo autem itinere in ipso Algidi silvae ingressu Regillus est lacus , apud quem
(353) 
 per consulatus Symmachi et Boethii tempora , et Silverio eodem genito Hormisda , quem ,
(46) 
  maris litora duodeviginti miliarium latitudine silvis obtegitur .  Neque enim est haec Lavinia ,
(529) 
 et villis habitatos nunc solis rectos ruinis et silvis proprie magis campos appellari posse
(620) 
   ea scilicet via qua nunc a Valmontono Marinum silvis petitur .  Et quia sequitur Livius
(423) 
    suis carminibus angeret . '  Et Plinius :  ` Simile et in Italia Marsorum genus durat , quos a
(166) 
insatiabilisque crudelitatis imperatorem optasse similem cladem suis quoque temporibus accidere ,
(591) 
viginti hominum milia interierunt . '  Cui cladi similem Gaius saevissimus imperator sui imperii
(548) 
      conducti aderant , piscibus quam hominibus similiores , nonnulli , quorum partes fuerunt in
(524) 
   maxima affecerunt , quae Cannensi cladi prope similis numero caesorum fuisse dicitur , adeo ut
(429) 
      LVII , sic habet :  ` Furor illis secundum similitudinem serpentis , sicut aspidis surdae
(431) 
    sic scribit :  ` Attende quid ibi dicatur ad similitudinem , quid moneatur ad prohibitionem . 
(441) 
     in monte sitam lacui Fucino imminere pelagi similitudinem magnitudine habenti , ex eoque lacu
(432) 
         . '  ` Ita ergo et hic data est quaedam similitudo de Marso , qui incantat ut educat
(334) 
   alia diem male obiisse creditus est quam quia simplicem corde et sanctum virum Caelestinum
(391) 
   cum de Praeneste ageret dicemus .  Ea civitas Simplicium pontificem Romanum genuit , quam
(13) 
 Unde peritissimum hunc vetustatis scriptorem et simul Plinium ( qui ab eo sumpsit ) secuturi ,
(35) 
          , indignum tamen ducere viros ipsos et simul Italiae imperare et myoparones ad piraticam
(55) 
 .  Nam , cum ad prima veris signa hirundines et simul cum ipsis coturnices (a sono vocis nunc `
(267) 
   arduum in collem mutatum , postquam Teutonica simul et Britonum rabie fuit destructum .  Eius
(317) 
 , multisque Romanae ecclesiae cardinalibus , et simul a praestantibus Romanae curiae viris per
(360) 
Deinceps Alatrum , vetusti nominis civitas , cui simul cum Verulanis suae leges redditae a Romanis
(370) 
           .  Sed eius frater Altus , vir doctus simul et prudens , Iohanne ornatus filio rei
(482) 
` Vidit Fortuna colonos Praenestina suos cunctos simul ense recepto unius populum pereuntem
(298) 
   monitis et consilio rem publicam administrare simulabat .  Appellat itaque Vergilius Hippolytum
(468) 
  , a quo petebatur oraculum .  Additque Plinius simulacrum id Fortunae adeo fideliter fuisse
(61) 
   terrestris potius quam sublimis , advolat non sine periculo navigantium : '  ` cum
(147) 
    (quod maxime petebatur) ad Anxur oppugnandum sine ulla populatione accessit . '  ` Anxur fuit 
(158) 
   , qui Anxurus dicebatur quasi axiros , id est sine novacula , quod barbam numquam rasisset et
(192) 
     tuta pacataque semper fuisset via , civitas sine suffragiis data . '  Additque praedictis
(201) 
     tuta pacataque semper fuisset via , civitas sine suffragio data . '  Et infra :` Fundanus
(244) 
    auctor est Plinius quinquaginta tres populos sine vestigiis interiisse .  Hac autem
(328) 
        , quia arma Romanis intulerant , civitas sine suffragii latione data , concilia
(614) 
       pergit . '  ` Unde nocturna Samnitum fuga sine certamine receptis Fregellis praesidioque
(41) 
thesauris ita applicuisse animum ut mentitos per singula mathematicos hariolosque nihilominus
(248) 
   perducunt .  Nec tamen certiore gradu ita per singulas pedem figere poterimus quin delabi et
(58) 
   continuatur aucupium dies aliquot , in quorum singulis centum huiusmodi avicularum milia capta
(561) 
     longitudinem producere licuit .  Earum vero singulis elegantes insculptae sunt litterae ,
(239) 
           redeamus , ea docebimus quae Liris ad sinistram in regione Latina habet .  Supra
(256) 
 originem habuere .  Quintoque ab ea miliario ad sinistram distat vetustissimi nominis oppidum
(313) 
    ad finem huius regionis ostendemus ; inde ad sinistram minore spatio abest Gallicanum , quem
(399) 
deletum . '  Primum ipsis in montibus ad Anienis sinistram est oppidum , amoenis Ursinorum
(212) 
 et ipse bibet . '  Euntibusque a Fundis Formias sinistrorsum est Villa oppidum , a quo Galba
(58) 
singulis centum huiusmodi avicularum milia capta sint .  De ipsis vero coturnicibus sic habet
(209) 
   coquus innuit non esse talia quae inveteranda sint :  ` Haec Fundana tulit felix autumnus opima
(248) 
  aversae , alicubi ut penitus ignorentur omnino sint perditae .  Igitur Roma nunc petentibus
(402) 
   sui sonitum quam duo Vergiliani versus debita sint pausa pronuntiati .  Quae quidem ,
(495) 
          .  Defugere enim illuc eos qui tumultu sint usi , hisque expugnatis fieri ut etiam
(544) 
lacu binas esse submersas , quae nec adeo putres sint ut laceratae funiculos de industria
(198) 
viginti milia computantur .  Portum Caieta eo in sinu habuit semper optimum , quem tamen Aelius
(12) 
 ostiis Tiberinis ad Sitanum sinum , in quo fuit Sinuessa , urbs maritima , et in mediterraneis
(134) 
  .  Et denique omnia fuerunt Latinorum usque ad Sinuessam .  Sed quicquid Strabo hic habeat ,
(185) 
 Strabo intus attingere Formias , Minturnas , et Sinuessam .  Addiditque venientes a Brundisio
(238) 
    attingimus nostrae huius Latinae regionis :  Sinuessam et Liris sive Gauriani ostia , et
(247) 
      , quae inter se diversae ad Lirim amnem et Sinuessam Caietamque perducunt .  Nec tamen
(12) 
         regionem ab ostiis Tiberinis ad Sitanum sinum , in quo fuit Sinuessa , urbs maritima , et
(193) 
 . '  Additque praedictis Strabo dehinc incipere sinum Gaietae sic a Laconibus nominatum , quod
(228) 
In conspectu autem speluncarum , quas ad Caietae sinum esse diximus , sunt propositae in pelago
(232) 
     et Christi confessorum exsilio decoratae .  Sinum Caietanum tangit Caecubus mons vini
(196) 
 famam , Caieta , dedisti . '  Sed licet Caietae sinus arxque Celebris et pervetustae fuerint
(28) 
  tam diu destructa ac derelicta mansit ut nihil sit reliquiarum praeter turrim quam celebris
(169) 
           vacationem , quae adventu Hasdrubalis sit suspensa .  Libro autem XXI dicit Minucium a
(190) 
   ` Formiam ' :  unde locus apud quem colebatur sit dictus .  Livius in VIII :` Formianis , quod
(277) 
        hinc quinque miliario est oppidum , quod sit arduo in colle situm pro Somnino dictum , a
(376) 
      morantia ventrem ? '  ` Ne nimium sitias , sit tibi parca sitis . '  Quae Signia Vitaliano
(443) 
           Fucinum , qui Iuvencus Romam a Marcio sit perductus .  Additque alibi Plinius in lacu
(466) 
    dicit Praeneste dici quia arbor prinus multa sit in eo monte .  Eam vero civitatem dicit
(473) 
    .  Additque Strabo , quamquam utraque munito sit loco , positum tamen munitiore Praenestum ,
(502) 
excelsum usque ad montem Albanum .  In quo dorso sit Tusculum sita urbs , non inepte fabricata . 
(525) 
    ipsam urbem tanta animorum ferocia demolitus sit ut vix fundamentorum vestigia nunc appareant 
(450) 
   Tiburque inter et Vicum Varronis ac Zinazanum sita , Rocha Cavarum Capranica , quae
(502) 
  ad montem Albanum .  In quo dorso sit Tusculum sita urbs , non inepte fabricata .  Romanae vero
(441) 
          scripsit , quam dicit excelso in monte sitam lacui Fucino imminere pelagi similitudinem
(517) 
   Flacci poetae villam omisit illis in montibus sitam , loco quem Sancti Iohannis in Campo
(12) 
       maritimam regionem ab ostiis Tiberinis ad Sitanum sinum , in quo fuit Sinuessa , urbs
(376) 
       Signina morantia ventrem ? '  ` Ne nimium sitias , sit tibi parca sitis . '  Quae Signia
(376) 
ventrem ? '  ` Ne nimium sitias , sit tibi parca sitis . '  Quae Signia Vitaliano pontifice Romano
(519) 
    ante quingentos annos fuisse .  Cavas enim a situ dictas cavae fossae , in qua sunt Odoardi
(262) 
    Setia vetusti nominis oppidum arduo in colle situm , vini ( ut refert Plinius ) optimi ferax .
(277) 
  miliario est oppidum , quod sit arduo in colle situm pro Somnino dictum , a quo abest item
(536) 
     in mare labi diximus .  Ad eumque lacum est situm oppidum Nemus appellatum .  Servius
(188) 
 Lacones euormon dicunt .  Eam urbem amoenissimi situs , in qua Cicero Formianam habuit villam ,
(474) 
Rocha Cavarum dicta .  Dicit quoque idem praeter situs Praenesti munitionem occultas fossas
(123) 
   artibus in caseo dare solere ( quibus possent sive vellent ) viatoribus unde in iumenta
(219) 
     est Caieta , a qua nunc urbe ad Traiectum ( sive Lirim ) fluvium , nunc Gaurianum appellatum 
(238) 
    huius Latinae regionis :  Sinuessam et Liris sive Gauriani ostia , et maritimam absolvimus
(287) 
     dirutum magna instauravit impensa adeo ut - sive monasterii sive villae inter ceteras Italiae
(287) 
   instauravit impensa adeo ut - sive monasterii sive villae inter ceteras Italiae amoenissimae
(309) 
   porros . '  Deinceps eadem via secus Storacem sive Nymphaeum amnem , ubi olim fuit Forum Appii
(315) 
      inferentem pugnavit .  A Gallicano autem ( sive Gabiis ) tertio distat Praeneste civitas ,
(336) 
  aqua certo effluens tempore amnem faciat .  Et sive Plinii textus ( ut saepe alibi ) eo in loco
(336) 
  textus ( ut saepe alibi ) eo in loco corruptus sive aliter vitiatus et mutilatus est , non satis
(403) 
      succisisque et excavatis in imo montibus ( sive a Marcio aedile sive a Claudio imperatore )
(403) 
excavatis in imo montibus ( sive a Marcio aedile sive a Claudio imperatore ) perducendis Romam a
(456) 
    et Sanctus Vitus oppidum , fonte uno Liris ( sive Gauriani ) , quem propinquum habet , clarum 
(625) 
Tiberinis secundum Maris Inferi litus ad Lirim ( sive Gaurianum ) et inde per Marsos et
(626) 
    .  Quo in circuitu omnis regio olim Latina ( sive , ut nunc dicitur Latium , Campania et
(503) 
 quod Mamilius Tusculanus gener Tarquinio exsuli socero auxilium attulit , unde pugna ad Regillum
(9) 
libro LXXII enumeratis Italiae populis qui Bello Sociali defecerunt a Romanis , dicat auxilia
(113) 
 , apud Beneventum infauste conflixerat .  Unico sociatus comite , fugiens Asturae interceptus ,
(120) 
 aedificat , sic habet :  ` Varro astruit Circen socios Ulyxis mutasse in bestias . '  Et infra :`
(441) 
          .  Eamque Strabo urbem ( ut appellat ) solam in Latina regione pro mediterranea scripsit
(45) 
in re parva considerationem efficit .  Mirarique soleo nullam eius rei , quam cum orbe condito
(123) 
mulieres imbutas his malis artibus in caseo dare solere ( quibus possent sive vellent ) viatoribus
(426) 
      collegisse , eosque subito ante lucem , ut solet populus ad ludos celebres com venire ,
(358) 
. '  ` Connubiumque inter suos , quod aliquamdiu soli Hernicorum habuerant , permissum est . '  Et
(271) 
     , Servius exponit eam fuisse Privernatem .  Solidior vero et certior Privernatium laus fuit
(556) 
    .  Nam cum argilla et creta quicquid ligneae soliditatis navem intus compegerat ad digiti
(174) 
  poeta , ad Faustinum :  ` O nemus , o fontes , solidumque madentis harenae litus , et aequoreis
(261) 
  indicat his versibus :  ` O nemus , o Fontes , solidumque madentis harenae litus , et aequoreis
(529) 
    quod suburbiis tunc et villis habitatos nunc solis rectos ruinis et silvis proprie magis
(222) 
rusticari tuncque mirabiliter repuerascere erant soliti , cum rus ex urbe tamquam e vinculis
(309) 
quod , centum olim pluribusque monachis habitari solitum postquam multis annis manserat derelictum
(583) 
   iungitur marmoreo , maximis tamen quae habere solitus fuit ornamentis paene spoliato , quem
(352) 
tertia parte agri damnati , quod Hernicos ab eis sollicitatos compertum . '  Fuitque duobus olim
(244) 
     dicentur .  In mediterraneo autem Latinorum solo frequentes fuere urbes infinitaque paene
(332) 
, quam is Sarra paterna possederat successione , solo aequavit .  Et duos ex ea familia cardinales
(498) 
         factum vidimus ut urbs obsessa captaque solo aequaretur .  Fluvium eius regionis
(526) 
  .  Ea vero vetus et praeclara olim urbs , nunc solo titulo civitas , gentem Porciam inde
(530) 
      , proximam illi Ariciam omisit , quam nunc solo aequatam , tunc urbem in via Appia fuisse
(185) 
  loqui , nam scio Amyclas tacendo periisse . '  Solum Terracinae dicit Strabo intus attingere
(219) 
          , milibus decem terra est omnium - non solum Italiae , sed orbis totius - amoenissima ,
(386) 
   , sacra vite prius severis arborem circa mite solum Tiburis et moenia Catili . '  Sunt Tiburi
(507) 
   transfuga exornatus est a populo Romano , qui solus eodem anno quo fuerat hostis Romae
(146) 
, cum fuisset a Romanis direpta , causam dedisse solutioni stipendii militaris :  ` Fabius (quod
(277) 
 est oppidum , quod sit arduo in colle situm pro Somnino dictum , a quo abest item quinque
(277) 
 oppidula Maientia , arx Gorga , et arx Sicca .  Somninum hinc quinque miliario est oppidum , quod
(402) 
       bilibre saxum non prius referat casus sui sonitum quam duo Vergiliani versus debita sint
(55) 
     hirundines et simul cum ipsis coturnices (a sono vocis nunc ` qualeae ' dictae) transmisso
(294) 
     mater fuierit Aricina .  Nam Iulia Caesaris soror genuit Attiam ex Balbo in Aricia , et Attia
(321) 
 ad historiam :  ` Nam Antonius , Fulvia Augusti sorore contempta , postquam duxit Cleopatram
(49) 
 sacraque sua reddita , cum eo ut aedes lucusque Sospitae Iunonis communis Laviniis cum populo
(236) 
      pontifice , Caieta secundo Gelasio , Funda Sotere , patre Concordio .  Sed iam limites
(14) 
  , aedilem , et duumvirum fuisse scribat Aelius Spartianus .  Ut ergo a maritimis incipiamus 
(167) 
  imperium faceret posteris memorabile .  Aelius Spartianus in Vita Hadriani dicit Palmam
(198) 
  sinu habuit semper optimum , quem tamen Aelius Spartianus ab Antonino Pio magnis exstructionibus
(388) 
imperator exstruxit .  De qua sic scribit Aelius Spartianus :  ` Tiburtinam villam mire
(223) 
    descenderent . '  Quo quidem in decem milium spatio Herculanea fuit via , omnium quas Romanum
(313) 
  regionis ostendemus ; inde ad sinistram minore spatio abest Gallicanum , quem locum Gabios
(254) 
 agrum senatorum coloni missi , quibus ascriptis speciem antiquae frequentiae Velitrae receperunt 
(218) 
      patere ingentes , quae habitationes magnas speciosasque exciperent .  Post speluncas in
(227) 
       villa , quam Honoratus , Fundorum comes , speciosissimam aedificavit .  In conspectu autem
(550) 
         trahentes harpagones est secuta .  Quam spectaculo fuit omnibus Romanae curiae nobilioris
(264) 
         coquus poeta :  ` Pendula Pontinos quae spectat Setia campos exigua vetulos misit ab urbe
(261) 
 aequoreis splendidus Anxur aquis , et non unius spectator lectulus undae , qui videt hinc puppes
(537) 
     haud longe ab Aricia , in quo lacus est ubi speculum Dianae dicitur .  Et Nemorensi item
(539) 
    corruptum ) habuit .  Hunc vero lacum Dianae speculum a maioribus appellatum , Romana re
(218) 
petitur turris Sancti Anastasii , deinde oppidum Spelunca appellatum , ubi dicit Strabo speluncas
(228) 
speciosissimam aedificavit .  In conspectu autem speluncarum , quas ad Caietae sinum esse diximus 
(218) 
  oppidum Spelunca appellatum , ubi dicit Strabo speluncas patere ingentes , quae habitationes
(219) 
          magnas speciosasque exciperent .  Post speluncas in litore est Caieta , a qua nunc urbe
(164) 
        amicorum et ministrorum elisis , praeter spem evasit . '  Terracinae etiam casu theatri
(240) 
     passuum a mari distans , est Liri contiguum Speninum castellum .  A quo distant octo milia
(403) 
     , ne conclusus aer cursum aquae moraretur , spiracula fuerunt adhibita .  Suetonius namque
(174) 
solidumque madentis harenae litus , et aequoreis splendidus Anxur aquis . '  Et ad Frontinum :`
(261) 
solidumque madentis harenae litus , et aequoreis splendidus Anxur aquis , et non unius spectator
(391) 
       , ab aliis Teutonicis aliquot annis prius spoliatam dirutamque , reaedificavit .  Supra eam
(583) 
 tamen quae habere solitus fuit ornamentis paene spoliato , quem nunc Mamolum appellant .  Hunc
(586) 
   licet integer , ornamentis quae maxima habuit spoliatus .  Demum tertius in via Salaria exstat
(275) 
  :  ` ecce fugae medio summis Amasenus abundans spumabat ripis . '  Circumstantque Privernum
(137) 
plusquam fama Circeiorum insulae mensuram posuit stadia octuaginta ( milia ) , eo volumine quod
(144) 
      , a campis Pontinis ad Terracinensem agrum stadia centum fuisse tradit Strabo , cum nostri
(470) 
    regione constitutas esse sed distare invicem stadia centum , et Praeneste distare ab urbe Roma
(34) 
  . '  Eam urbem Strabo dicit ab Ostia distantem stadiis ducentis sexaginta fuisse temporibus suis
(78) 
    ponit Strabo , Rutilorum olim habitationem , stadiis circiter septem a mari recedentem , et
(197) 
 ( ut Strabo ) et ( ut nunc est ) civitas Caieta stadiis centum , quae nunc viginti milia
(230) 
se parum , sed a continent ducentis quinquaginta stadiis distare .  Fuerunt vero hae insulae post
(100) 
   vada sacra Numici . ' .  Et infra :  ` fontis stagna Numici . '  Super quo Servius :` Ista iam
(102) 
:  ` Ista iam ab incolis discuntur , quod ait `` stagna '' verum est . '  ` Nam Numicus ante
(547) 
       ut in ipsis , tamquam pontibus , hincinde starent machinae , quibus per harpagones ferreos
(598) 
   occisis , quia ob rem publicam occisi erant , statuae in rostris positae .  Et post Fidenas in
(372) 
 Proximumque est Valmontoni Monsfortinus oppidum Stephani nostri familia nobili , quae oppidi
(472) 
         nunc Polystephanum dici qua civitas est Stephani Columnae .  Additque Strabo , quamquam
(146) 
    a Romanis direpta , causam dedisse solutioni stipendii militaris :  ` Fabius (quod maxime
(154) 
       . '  ` Cuius praedae gratia factum est ut stipendium miles tunc primum acciperet , cum ante
(492) 
     pertulerunt .  Unde senatus consulto duplex stipendium et quinquennii vacationem militiae
(129) 
Felicitatis .  Fluvium , qui proxime illabitur , Storacem Strabo , Plinius Nymphaeum vocat , super
(309) 
     Aricia porros . '  Deinceps eadem via secus Storacem sive Nymphaeum amnem , ubi olim fuit
(17) 
suis temporibus viderentur .  Describit vero eam Strabo importuosam propter alluviones Tiberis . 
(34) 
, Rostraque id templum appellatum . '  Eam urbem Strabo dicit ab Ostia distantem stadiis ducentis
(46) 
      , et venatu , quod Antiatum olim ager ( ut Strabo innuit ) , tunc segetis vinique
(78) 
    descripsimus maritimarum urbium Ardeam ponit Strabo , Rutilorum olim habitationem , stadiis
(97) 
     ornatum fuit .  Numicus vero fluvius , quem Strabo dicit propinquum esse Ardeae , a Vergilio
(129) 
   .  Fluvium , qui proxime illabitur , Storacem Strabo , Plinius Nymphaeum vocat , super quo hi
(132) 
   Ausoniam et Ausonium pelagus vocitatum fuisse Strabo asserit .  Post Ausones fuerunt Osci ,
(135) 
    Latinorum usque ad Sinuessam .  Sed quicquid Strabo hic habeat , Plinius sic dicit :  ` Mirum
(144) 
 Terracinensem agrum stadia centum fuisse tradit Strabo , cum nostri octo passuum milia nunc
(185) 
    tacendo periisse . '  Solum Terracinae dicit Strabo intus attingere Formias , Minturnas , et
(193) 
   sine suffragiis data . '  Additque praedictis Strabo dehinc incipere sinum Gaietae sic a
(194) 
     omnia ` Gaieta ' illi appellant .  Et tamen Strabo consentit Caietam scribere quosdam a
(197) 
    Saraceni .  Distat vero a Terracina arx ( ut Strabo ) et ( ut nunc est ) civitas Caieta
(218) 
, deinde oppidum Spelunca appellatum , ubi dicit Strabo speluncas patere ingentes , quae
(230) 
  dicit , colonia a Romanis deducta .  Eas dicit Strabo parvas , sed pulchre habitatas inter se
(233) 
  autem omnia loca boni vini copiam habere dicit Strabo .  Et Plinius :` Caecubae vites in
(379) 
     ante Romam originem a Graecis habuisse vult Strabo , et Vergilius eam a Tiburto conditam
(441) 
difficultate , militiam detractaverunt .  Eamque Strabo urbem ( ut appellat ) solam in Latina
(445) 
  quaternis tantummodo natent .  Alba vero dicit Strabo , quia esset natura loci et munimento
(461) 
declarationem :  Romanis in conspectu esse dicit Strabo Tibur et Praeneste et Tusculum .  Et Tibur
(467) 
     sit in eo monte .  Eam vero civitatem dicit Strabo habuisse insigne templum Fortunae a Sulla
(470) 
     coepit .  Et ambas urbes Tibur et Praeneste Strabo dicit in eadem montana regione constitutas
(473) 
   qua civitas est Stephani Columnae .  Additque Strabo , quamquam utraque munito sit loco ,
(493) 
vacationem militiae habuerunt .  Addit vero unum Strabo usu per aetatem nostram et saepius
(497) 
     .  Quod enim supra est dictum :  hac de qua Strabo dicit ratione factum videtur ut Sarrae
(499) 
   aequaretur .  Fluvium eius regionis Verrestim Strabo appellat .  Et addit in ea montana regione
(511) 
   Gabios descendit . '  Addit vero superioribus Strabo :  Tusculum ornari insitionibus circum
(517) 
          sunt descripti .  Sed minora non ponit Strabo loca , qui Horatii Flacci poetae villam
(522) 
  maximam .  Regiae autem magnificentissimi ( ut Strabo dicit ) apparatus fundamenta esse non
(529) 
   Apostolicae Sedis legatus .  De campis , quos Strabo dicit aut ad Urbem aut ad mare pertinere ,
(530) 
      appellari posse constat .  Cum autem Albam Strabo a principio nominaverit , proximam illi
(37) 
     , quos servatores sues nominabant :  haec a Strabone .  Sed Horatius uoluisse videtur
(142) 
    Amyclae a serpentibus deletae . '  Repetii a Strabone Plinioque vetustissima , quae et ipsi a
(390) 
         nomina poneret . '  De Tibure cetera ex Strabone paulo post cum de Praeneste ageret
(515) 
  ad mare .  Haec sumpsimus paene ad litteram ex Strabone de hac regione Columnensi familiae ante
(518) 
 in Campo Horatii nunc appellant .  Alia etiam a Strabone omittuntur , quae , si eo tempore non
(12) 
  vocabulo comprehenduntur .  Sed contra videmus Strabonem Cretensem , qui Tiberii Augusti
(472) 
      Polystephanum vocari prius .  Qua in parte Strabonem crediderim divinasse , cum possit
(14) 
sicut Livii Patavini , Divi Augusti , Vergilii , Strabonis , et Plinii adiumento vetustissimis
(20) 
Tiberiusque imperator tunc primum Antii portum , Strabonis temporibus inchoabat .  Unde , haec
(115) 
      perhibent habitasse .  Habuit vero is mons Strabonis aetate urbem ( ut dicit ) parvam et
(231) 
stadiis distare .  Fuerunt vero hae insulae post Strabonis tempera multorum martyrum et Christi
(260) 
  incipit Terracinam usque ( non minus nunc quam Strabonis aetate consueverit ) navigabilis , quam
(217) 
passuum viam habent silicibus Romano veteri modo stratam inter arduos celsosque montes - sed viti 
(593) 
       ' , et alibi Romanos accepisse lapides ad structuram ex Fidenati agro circa Urbem optimos .
(438) 
  Romanorum civium crudelitates et ad litterarum studia se contulit :  unde factum est ut Roma
(546) 
      extrahi .  Quare vir ipse , bonarum artium studiis et in primis historiae deditissimus nec
(369) 
  privatum est decore , Lucido diacono cardinali studiorum humanitatis flagrantissimo .  Sed eius
(451) 
     eius , multa civilis pontificiique iuris et studiorum humanitatis doctrina magnaque prudentia
(34) 
             operis , cum antea Antiates praedae studium cum Tyrrhenis commune haberent - quamvis
(74) 
      .  Et alibi scribit :  ` post hirundines , sturnos , turdos abeunt palumbes , sed quonam
(49) 
 sic scribit :  ` Laviniis civitas data sacraque sua reddita , cum eo ut aedes lucusque Sospitae
(255) 
   . '  Estque ea civitas , cum aliter vetustate sua , tum ea ratione notissima , quod Octavii
(439) 
:  unde factum est ut Roma ingenium haberet quod sua magnitudine illi par esset .  Abest a
(442) 
 Nosque in Roma instaurata ostendimus Martium in sua aedilitate introduxisse aquam eius nomine
(111) 
   Arrago insulam Trinacriam , Constantiae uxori suae hereditario iure avi sui Frederici superius
(343) 
 populis , Alatrinati , Verulano , Ferentinati , suae leges , quia maluerunt quam civitatem
(357) 
  oppidum , de quo Livius , in IX :  ` Verulanis suae leges , quia maluerunt quam civitatem
(360) 
       nominis civitas , cui simul cum Verulanis suae leges redditae a Romanis et connubium
(484) 
       se evadere non posse , cum Thelesio fugae suae comite , utrimque gladio concurrerunt et
(429) 
         , sicut aspidis surdae obturantis aures suas , quae non exaudiet vocem incantantium , et
(434) 
  vult educere . '  ` Illa autem amando tenebras suas , quibus se involutam occultat , dicitur
(331) 
        et multos absumpsisset , et curiam abire suasisset , et populos ab adventu deterruisset . 
(3) 
 Eugenio Romano pontifici celeberrimo inscriptis sub Romae instauratae titulo effecerimus , urbem
(26) 
   habuit , quam vacationem Livius XXVII scribit sub adventum Hasdrubalis in Italiam fuisse ad
(170) 
      dictatore missum ad firmandum saltum , qui sub Terracina imminet mari , ne Hannibal per viam
(305) 
        non excelsam reputari utilissimam , quia sub omnibus paene foliis fructificat cauliculis
(383) 
  '' . '  Ubi etiam Vergilius in septimo dicit ` sub Albunea ' , Servius exponit Albuneam altum
(469) 
    tractans , dicit lithostrota acceptavere iam sub Sulla , parvulis certe crustis , quod in
(489) 
         detulerat , tredecim milia pondo auri , sub eo titulo in triumpho transtulit ( Sulla ) et
(33) 
     :  ` naves Antiatum partim in navalia Romae subductae , partim incensae rostrisque earum
(515) 
        annos ( sicut nunc est ) maiori ex parte subiecta .  Et quidem apud Praeneste montes
(34) 
cum Tyrrhenis commune haberent - quamvis Romanis subiecti essent .  Unde Alexander Epirotas , et
(585) 
 rebus gestis invenimus .  Sed quis proxime illi subiectum Numentanae viae pontem construxerit
(426) 
        gentis incantationem collegisse , eosque subito ante lucem , ut solet populus ad ludos
(459) 
  Cernitur vero in dextra Anienis ripa , ab ipso Sublaci lacu ad vicum usque Varronis , incisus
(580) 
  ` frigidumque Anienem ' .  Habetque originem a Sublaco , de quo scribit Plinius :  ` Anio , in
(457) 
  , clarum .  Estque superius celsis in montibus Sublacum ( veluti Plinius appellat , Sublaquaeum 
(457) 
in montibus Sublacum ( veluti Plinius appellat , Sublaquaeum ) , nobile oppidum , lacui eiusdem et
(581) 
lacus tres amoenitate nobiles , qui nomen dedere Sublaqueo , defert in Tiberim . '  Livius scribit
(567) 
 , et qua Pontinam via dividit uda paludem , qua sublime nemus , Scythicae qua regna Dianae ,
(459) 
eo incisis modo , partim altum defossis , partim sublimi fornice muroque excitatis Romam
(61) 
 , et cum ad nos pervenit terrestris potius quam sublimis , advolat non sine periculo navigantium 
(544) 
  Nemorenses dicere naves suo in lacu binas esse submersas , quae nec adeo putres sint ut
(559) 
eodem decoquenda calore superinducerentur quo et substrata et superius deducta argilla unum sicut
(335) 
       Fucinum lacum , qui Marsorum appellatur , subterraneos habere cuniculos quibus aqua certo
(514) 
   esse , quorum alii ad Romam attingunt eiusque suburbia , alii ad mare .  Haec sumpsimus paene
(529) 
  mare pertinere , nimis verum esse videmus quod suburbiis tunc et villis habitatos nunc solis
(332) 
        urbem , quam is Sarra paterna possederat successione , solo aequavit .  Et duos ex ea
(350) 
        scribit Othonis imperatoris , qui Galbae successit , maiores ortos fuisse oppido Ferentino
(35) 
.  Unde Alexander Epirotas , et postea Demetrius successor , captivos praedones remittentes
(403) 
   pausa pronuntiati .  Quae quidem , perforatis succisisque et excavatis in imo montibus ( sive a
(36) 
  Castoris et Pollucis templum , quos servatores sues nominabant :  haec a Strabone .Sed Horatius
(604) 
 vero dicit praeter Cales in agrum Sidicinum per Suessullam Allifanumque et Casinatem , Interamnam
(41) 
Cinnam et Marium expugnasse Antium .  Et videmus Suetonium ac alios scribere Neronem postea tam
(162) 
    ) , qui inter valles serpens mare petat . '  Suetonius Tranquillus in Vita Tiberii imperatoris
(350) 
   hominum caesa . '  ` Praeda militum fuit . '  Suetonius autem Tranquillus scribit Othonis
(404) 
 aquae moraretur , spiracula fuerunt adhibita .  Suetonius namque Tranquillus Claudium principem
(534) 
      passus circiter quatuor mille lacus , quem Suetonius Tranquillus Nemorensem appellat , ad
(589) 
coniicimus Fidenas urbem vetustissimam .  De qua Suetonius Tranquillus in Vita Tiberii Caesaris : 
(455) 
        , clarissimae ac prudentissimae mulieris Suevae Albae Marsorum comitissae , ac Prosperi
(328) 
   , quia arma Romanis intulerant , civitas sine suffragii latione data , concilia connubiaque
(192) 
tuta pacataque semper fuisset via , civitas sine suffragiis data . '  Additque praedictis Strabo
(201) 
tuta pacataque semper fuisset via , civitas sine suffragio data . '  Et infra :` Fundanus
(33) 
    subductae , partim incensae rostrisque earum suggestum in Foro exstructum adornari placuit ,
(24) 
  Augustum coepisse fundare Ostiae forum nominis sui ad mare , in quo postea praetorium publicum
(111) 
   , Constantiae uxori suae hereditario iure avi sui Frederici superius dicti debitam , armis
(402) 
  deiectum bilibre saxum non prius referat casus sui sonitum quam duo Vergiliani versus debita
(591) 
'  Cui cladi similem Gaius saevissimus imperator sui imperii temporibus optavit .  Plinius etiam
(16) 
Lavino castra fecerit ingentia , quorum vestigia suis temporibus viderentur .  Describit vero eam
(34) 
    stadiis ducentis sexaginta fuisse temporibus suis aedificatam super rupe ab imperatoribus
(166) 
 crudelitatis imperatorem optasse similem cladem suis quoque temporibus accidere , ut eius
(421) 
   `` Angitiam '' nominaverunt eo quod serpentes suis carminibus angeret . '  Et Plinius :` Simile
(545) 
casu implicata tractae sequantur .  Nec integrae suis ipsorum omnium incolarum viribus queant
(437) 
  Caecilio Pio legatis superatos pacem petisse a Sulla .  Bellumque hoc id felicitatis Romae urbi
(467) 
dicit Strabo habuisse insigne templum Fortunae a Sulla aedificatum , a quo petebatur oraculum . 
(469) 
tractans , dicit lithostrota acceptavere iam sub Sulla , parvulis certe crustis , quod in Fortunae
(476) 
   interiit .  Livius libro LXXXVII scribit :  ` Sulla C. Marium , exercitu eius fuso deletoque ad
(489) 
   auri , sub eo titulo in triumpho transtulit ( Sulla ) et argenti sex . ' .  ` Item ex reliqua
(484) 
` C. Marius Praeneste obsessus a Lucretio Ofella Sullanarum partium , cum per cuniculum caperet
(366) 
  Tusculanum castra in Algido posuisse . '  ` Q. Sulpicius Priscus dictator , captis direptisque
(345) 
   inde , quamquam nihil quietis dabatur , tamen summa alacritate ductum . '  ` Ceterum ibi plus
(346) 
  ibi plus laboris et periculi fuit , et defensa summa vi moenia sunt , et locus erat munimento
(528) 
  vir summus , Graece Latineque eruditissimus et summa praeditus cum bonitate tum etiam humanitate
(567) 
    qua regna Dianae , quaque iter est Latiis ad summam fascibus Albam ; excelsa de rupe procul
(275) 
      pater ' , et in VIII :  ` ecce fugae medio summis Amasenus abundans spumabat ripis . ' 
(473) 
 positum tamen munitiore Praenestum , quod urbis summitas montem habet excelsum et retro quidem a
(401) 
 iugis quantumlibet altis comparandi , quorum in summitate putei ( ut fertur ) plures .  Sed ,
(405) 
 secus quod planities incipit ( ut in ea montium summitate ) gratissima .  In qua vetustissimi
(528) 
        quod eam titulo episcopatus gubernat vir summus , Graece Latineque eruditissimus et summa
(515) 
         eiusque suburbia , alii ad mare .  Haec sumpsimus paene ad litteram ex Strabone de hac
(13) 
         scriptorem et simul Plinium ( qui ab eo sumpsit ) secuturi , eam Latinorum regionem
(585) 
 construxerit nobis incertum est , qui certiores sumus omnes tres Anieni superimpositos pontes a
(22) 
 , ex quibus duo Q. Sertorio et duo Carboni dati sunt , urbem circumsedisse , Ostiam coloniam
(54) 
 .  Aucupium quoque duplex est , eiusque tempora sunt diversa .  Nam , cum ad prima veris signa
(67) 
Palumbes cum mari transvolato Italiam relicturae sunt , aliquamdiu in nemoribus Antiatum
(77) 
     saporis et nutrimenti hae parvae quam aliae sunt palumbes .  In medio duarum quas
(90) 
  Italiam et tenuisse loca quae nunc Urbi vicina sunt , et ideo populos Sacranos appellatos : '  `
(91) 
  populos Sacranos appellatos : '  ` nam sacrati sunt matri deorum Corybantes . '  ` Alii Sacranas
(93) 
       , ver sacrum voverunt : '  ` unde Sacrani sunt dicti . '  Dicit Plinius Ardeam fuisse
(148) 
        . '  ` Anxur fuit , quae Terracinae nunc sunt , urbs prona in paludes et ab ea parte
(163) 
       et ingentia saxa fortuitu superne delapsa sunt . '  ` Multisque amicorum et ministrorum
(179) 
serpentes occidere nollent - a quibus interempti sunt . '  Aliter :` cum frequenter nuntiaretur
(182) 
 vere venirent hostes , nullo nuntiante , deleti sunt . '  ` Et sic Amyclae silentio periere ,
(228) 
          , quas ad Caietae sinum esse diximus , sunt propositae in pelago insulae duae :  Pandana
(252) 
esse ostendunt .  A Marino autem octavo miliario sunt Velitrae , civitas vetusta , de qua Livius
(278) 
  Urbe est Alba , qua quidem in via multo maiora sunt aedificiorum monumentorumque et iactarum
(346) 
   et periculi fuit , et defensa summa vi moenia sunt , et locus erat munimento naturaque tutus . 
(355) 
       alter limes .  Sed propinquo huic itinere sunt ad Zinazani dexteram :  Pallianum , Serronum
(373) 
  habet , oriundi patria atque villa .  Deinceps sunt Zanchatum , Gavignanum et Sigma oppidum
(378) 
  , patre Anastasio , ornata fuit .  Ulteriusque sunt Scurcula , Merulum , Supinum , Patrica ,
(387) 
  circa mite solum Tiburis et moenia Catili . '  Sunt Tiburi propinquae ingentes admirandaeque
(392) 
          , reaedificavit .  Supra eam civitatem sunt montes ardui et late diffusi , in quibus
(395) 
       qui , Romana republica crescente , deleti sunt .  Nam Livius libro nono :` Populus Romanus
(398) 
 ceperunt , quorum pleraque diruta atque incensa sunt , nomenque Aequorum prope ad internicionem
(401) 
  , quo superato , alii item celsiores superandi sunt montes , Apennini iugis quantumlibet altis
(409) 
  pecuniam senatui dare recusaverunt .  Deinceps sunt Cellae , Sculcula , et Peretum , unde in
(427) 
  fuga allisos .  Nec falsa aut fabulosa tenenda sunt ea , quae hic de serpentum incantatione sunt
(427) 
    sunt ea , quae hic de serpentum incantatione sunt scripta .  Propheta namque David , in Psalmo
(449) 
in parte Latinorum regionis limes .  Omissa vero sunt a nobis superius nulli praedictarum trium
(452) 
    doctrinis virtutibusque ornentur .  Deinceps sunt oppida :  Guadagnolum , Folium , Casa
(454) 
    , Sanctus Gregorius , Rocha Liricis dicta .  Sunt etiam his proxima oppida :  Caecilianum ,
(456) 
  fratrum genetricis , deliciae .  Post Olibanum sunt Piscianum et Sanctus Vitus oppidum , fonte
(463) 
     rubeus , unde plurima opera Romae fabricata sunt .  De Praeneste dicit Vergilius , in septimo
(484) 
 comite , utrimque gladio concurrerunt et occisi sunt . '  Usi autem sunt libenter Romani
(485) 
      concurrerunt et occisi sunt . '  Usi autem sunt libenter Romani principes eo secessu ad
(516) 
  .  Et quidem apud Praeneste montes peritissime sunt descripti .  Sed minora non ponit Strabo
(519) 
  Cavas enim a situ dictas cavae fossae , in qua sunt Odoardi Columnae nunc oppidum ; temporibus
(559) 
  superius deducta argilla unum sicut etiam nunc sunt commixtum ex latericio et ferro bitumen
(560) 
    multitudo , fistulae in fundo lacus inventae sunt plumbeae bicubitales longitudine ,
(561) 
     .  Earum vero singulis elegantes insculptae sunt litterae , auctorem ut coniicimus navis suum
(599) 
  dictatore victi et Fidenae captae ac desolatae sunt .  Facta est alicubi superioribus in locis
(603) 
        suo .  ( Setiaque et Lanuvium notissimae sunt et supra a nobis descriptae . )  Hannibalem
(604) 
  dicta ) , partim in Samnitibus , a nobis infra sunt indicata .  Hannibal postea , Liri
(617) 
quae loca nunc , parva nominis mutatione facta , sunt notissima .  Ex Anagnino autem in Labicanum
(227) 
     multarum deliciarum et magnae pecuniae . '  Suntque deinceps Castellonum oppidum et Honoratum
(448) 
   litteris praesertim historiae deditissimus .  Suntque item ad Fucini et Celani oram Piscina ,
(154) 
   tunc primum acciperet , cum ante id tempus de suo quisque munere eo functus esset . '  Octavo
(236) 
      . '  Vestusta est autem utraque civitas et suo quaeque ornata fuit Romano pontifice , Caieta
(450) 
quinti pontificis Romani testimonio , maximae in suo saeculo prudentiae vir fuit .  Et Dominicus
(544) 
       aliquando audivit Nemorenses dicere naves suo in lacu binas esse submersas , quae nec adeo
(602) 
         qui commeatus in via pararent exercitui suo .  ( Setiaque et Lanuvium notissimae sunt et
(358) 
    Romanam , redditae . '  ` Connubiumque inter suos , quod aliquamdiu soli Hernicorum habuerant 
(482) 
 Et infra :  ` Vidit Fortuna colonos Praenestina suos cunctos simul ense recepto unius populum
(34) 
    sexaginta fuisse temporibus suis aedificatam super rupe ab imperatoribus Tiberio , Druso , et
(101) 
  . ' .  Et infra :  ` fontis stagna Numici . '  Super quo Servius :  ` Ista iam ab incolis
(116) 
      phialem .  Servius , in Vergilii septimo , super ` Circeae raduntur litora terrae ' :  `
(129) 
   , Storacem Strabo , Plinius Nymphaeum vocat , super quo hi Formium fuisse dicunt oppidum . 
(157) 
montes consedit . '  Et Servius septimo Vergilii super verbo , ` Circeiumque iugum ' , dicit :  `
(270) 
      laudibus :  ` Volsca de gente Camilla . '  Super quo verbo , Servius exponit eam fuisse
(556) 
, ferrum vehementi igne concoctum liquefactumque super infuderunt .  Quo ad digiti unius et
(578) 
  `` arva '' non moenia . '  Alibi tamen Servius super verbo ` Nomentum et Gabios ' dicit ab
(401) 
   Frigidus , quo superato , alii item celsiores superandi sunt montes , Apennini iugis
(401) 
   .  Deinde arduo in monte Rivus Frigidus , quo superato , alii item celsiores superandi sunt
(437) 
 dicit Marsos a L. Cinna et Caecilio Pio legatis superatos pacem petisse a Sulla .  Bellumque hoc
(172) 
  describens , sic dicit :  ` Et iam praecipites superaverat Anxuris arces et qua Pontinas via
(567) 
   Romam primum inspexit :  ` iamque praecipites superaverat Anxuris arces , et qua Pontinam via
(382) 
    a senatu responsum acceperunt quod essent `` superbi '' . '  Ubi etiam Vergilius in septimo
(39) 
     vel imo tollere de gradu mortale corpus vel superbos vertere funeribus triumphos . '  Livius
(85) 
urbes tela novant : '  ` Atina potens , Tiburque superbum , Ardea , Crustumeri , et turrigerae
(314) 
 Postumius dictator prospere adversus Tarquinium Superbum patria eiectum et Latinorum exercitum
(380) 
   Aeneae arma fabricasse , ubi Tibur appellat ` superbum ' .  Et Servius exponit :` aut nobile
(55) 
Italiam redeunt , omnia Antiatum quondam litorum supercilia passuum quinque milibus Neptunienses
(70) 
     advolando , tensis retium insidiis viderint supereminere , contorta funda parvum lapidem ,
(553) 
           velamen , et plumbeis desuper chartis superficies tota ab aquis imbribusque navem
(562) 
        lautissimisque , quas navibus praedictis superimpositas fuisse tenemus .  Pulchrum autem
(585) 
     est , qui certiores sumus omnes tres Anieni superimpositos pontes a Romanis fuisse destructos
(559) 
argilla cretaque et ipsa eodem decoquenda calore superinducerentur quo et substrata et superius
(558) 
in aedificiis appellabatur , ` complastratio ' ) superinfusa est .  Observatumque fuisse videmus
(622) 
       Gabios ' , certissimum nobis facit , quod superiore diximus loco , Gabios fuisse quod nunc
(520) 
   Ciceronis Tusculana aedificatum et Marinum ac superiori edito in colle Rocha Papae , Prosperi
(511) 
     dextrorsum Gabios descendit . '  Addit vero superioribus Strabo :  Tusculum ornari
(600) 
   captae ac desolatae sunt .  Facta est alicubi superioribus in locis mentio accessus Hannibalis
(10) 
     .  Hanc autem regionem , aetatis nostrae ac superiorum aliquot saeculorum morem ( licet
(111) 
   uxori suae hereditario iure avi sui Frederici superius dicti debitam , armis ceperat . 
(241) 
      , quod oppidum Fregellas fuisse ostendimus superius .  Aliis item octo miliaribus abest
(310) 
    .  Fundique civitas postmodum habetur , quae superius descripta ab Honorato Caietano principe
(400) 
  domibus ornatum , Vicus Varronis appellatum .  Superius Portella et Cantalupum oppidula . 
(449) 
      regionis limes .  Omissa vero sunt a nobis superius nulli praedictarum trium viarum
(457) 
    ) , quem propinquum habet , clarum .  Estque superius celsis in montibus Sublacum ( veluti
(559) 
    calore superinducerentur quo et substrata et superius deducta argilla unum sicut etiam nunc
(443) 
 probabatur . )  Et Plinius dicit Iuvencum amnem supernatare Fucinum , qui Iuvencus Romam a Marcio
(163) 
 cenante eo , complura et ingentia saxa fortuitu superne delapsa sunt . '  ` Multisque amicorum et
(378) 
   fuit .  Ulteriusque sunt Scurcula , Merulum , Supinum , Patrica , Caecanum , et Castrum , ubi
(42) 
          sectaretur .  Habuitque Antium ( sicut supra de Ostia diximus ) sacrosanctam a publicis
(141) 
 ter cos. prodidit . '  ` Deinde flumen Aufentum supra quod Terracina oppidum , Volscorum lingua
(196) 
ea tamen non fuit civitas priusquam Formias ( ut supra ostendimus ) destruxerunt Saraceni . 
(240) 
   Liris ad sinistram in regione Latina habet .  Supra Traiectum oppidum , tribus milibus passuum
(392) 
   prius spoliatam dirutamque , reaedificavit .  Supra eam civitatem sunt montes ardui et late
(405) 
lacu Fucino et aqua Romam perducenda tenuisse .  Supra Rivum Frigidum recta est Arceolum , secus
(442) 
 aquam eius nomine appellatam , quae quidem aqua supra omnes alias introductas probabatur . )  Et
(496) 
  deserant , causa in eos translata .  Quod enim supra est dictum :  hac de qua Strabo dicit
(530) 
  solo aequatam , tunc urbem in via Appia fuisse supra ostendimus .  Est Albae Marinoque proximus
(565) 
    communisti .  Lucanus in tertio viam , sicut supra diximus , describens , qua C. Caesar primum
(566) 
   poterunt .  Constabitque Caesarem a Terracina supra Ariciam ad Cinthianum , inde ad montem
(594) 
      ex Fidenati agro circa Urbem optimos .  Et supra diximus Tiberim dividere agrum Veientem a
(603) 
suo .  ( Setiaque et Lanuvium notissimae sunt et supra a nobis descriptae . )  Hannibalem vero
(429) 
secundum similitudinem serpentis , sicut aspidis surdae obturantis aures suas , quae non exaudiet
(68) 
 quam maxima in id aucupii magno parata impendio suspendunt .  Exinde palumbes quascumque longo
(42) 
     vacationem , quae pariter eodem tempore est suspensa .  Urbem vero Antiatum nunc esse nullam 
(169) 
       vacationem , quae adventu Hasdrubalis sit suspensa .  Libro autem XXI dicit Minucium a
(26) 
       Hasdrubalis in Italiam fuisse ad dies XXX suspensam ut plures milites res publica haberet .
(166) 
          accidere , ut eius calamitatis memoria suum quoque imperium faceret posteris memorabile 
(561) 
    sunt litterae , auctorem ut coniicimus navis suum Tiberium Caesarem Augustum indicantes . 
(606) 
 licet fuerit in Samnitibus , tamen habuit agrum suum in regione Latina .  Et nunc dicitur Pons
(353) 
           , Hormisda patre Iusto per consulatus Symmachi et Boethii tempora , et Silverio eodem
(584) 
         .  Hunc vero pontem Mamaeam , Alexandri Syri imperatoris Romani certe optimi genetricem ,
(184) 
: '  ` mihi necesse est loqui , nam scio Amyclas tacendo periisse . '  Solum Terracinae dicit
(183) 
silentio periere , unde Vergilius appellavit eas tacitas et Lucilius satiricus : '  ` mihi necesse
(177) 
           Vergilii versum libri IX Aeneidos , ` tacitis regnavit Amyclis ' , exponens , sic habet
(122) 
   , et nos , dum essemus in Italia , audiebamus talia de quadam regione illarum partium : '  `
(209) 
Fundanorum vina Martialis coquus innuit non esse talia quae inveteranda sint :  ` Haec Fundana
(399) 
       sinistram est oppidum , amoenis Ursinorum Talliacoccii comitum domibus ornatum , Vicus
(440) 
  quod sua magnitudine illi par esset .  Abest a Talliacoccio Fucinus Marsorum lacus decimo
(409) 
   sunt Cellae , Sculcula , et Peretum , unde in Talliacoccium est descensus .  Quod novi nominis
(28) 
       Romanus instauratam Corsis replevit .  Et tam diu destructa ac derelicta mansit ut nihil
(41) 
      Suetonium ac alios scribere Neronem postea tam insanis molibus exstruxisse et portum et
(113) 
 Asturae interceptus , ad Carolumque perductus , tam detestando quam semper alias regibus et
(402) 
  ) plures .  Sed , quos viderimus , duo exstant tam alte excisi defossique ut deiectum bilibre
(35) 
quam cum Graecis haberent cognationem , indignum tamen ducere viros ipsos et simul Italiae
(63) 
      , humido scilicet et graviore vento , aura tamen vehi volunt propter pondus corporum
(109) 
   M. Cicero Antonii gladios fugiens :  evasurus tamen , si coeptam ibi navigationem continuasset 
(125) 
perfuncta opera iterum ad se redirent . '  ` Nec tamen in eis mentem fieri bestialem sed
(189) 
 IV Romano pontifice primus episcopus .  Servius tamen in VII dicit Iunonem virginem aliquando
(194) 
   concava omnia ` Gaieta ' illi appellant .  Et tamen Strabo consentit Caietam scribere quosdam a
(196) 
      Celebris et pervetustae fuerint famae , ea tamen non fuit civitas priusquam Formias ( ut
(198) 
  Caieta eo in sinu habuit semper optimum , quem tamen Aelius Spartianus ab Antonino Pio magnis
(239) 
      ostia , et maritimam absolvimus oram .  Et tamen priusquam ad mediterraneam redeamus , ea
(248) 
  amnem et Sinuessam Caietamque perducunt .  Nec tamen certiore gradu ita per singulas pedem
(345) 
         inde , quamquam nihil quietis dabatur , tamen summa alacritate ductum . '  ` Ceterum ibi
(424) 
  et inde inesse eis vim naturalem eam . '  ` Et tamen omnibus hominibus contra serpentes inest
(434) 
    , dicitur quod cum exire noluerit , recusans tamen audire illas voces quibus se cogi sentit ,
(450) 
     propinqua aliquot castella et oppida :  una tamen eademque in montium regione , Praeneste
(451) 
   doctrina magnaque prudentia nunc claret , cum tamen Angelus Asculanus episcopus frater et
(457) 
           ) , nobile oppidum , lacui eiusdem et tamen prisci nominis imminens .  Redditque
(473) 
    , quamquam utraque munito sit loco , positum tamen munitiore Praenestum , quod urbis summitas
(578) 
Vergilius dixit `` arva '' non moenia . '  Alibi tamen Servius super verbo ` Nomentum et Gabios '
(583) 
 via Tiburtina ponte iungitur marmoreo , maximis tamen quae habere solitus fuit ornamentis paene
(606) 
      , qui locus , licet fuerit in Samnitibus , tamen habuit agrum suum in regione Latina .  Et
(222) 
     repuerascere erant soliti , cum rus ex urbe tamquam e vinculis evolassent , et ad Caietam
(547) 
      ea ratione in lacu disposuit ut in ipsis , tamquam pontibus , hincinde starent machinae ,
(215) 
  civitas Lemurnarum fuit , de qua Horatius :  ` tandem defessi Lemurnarum venimus urbem . '  Et
(549) 
   harpagones in morsum capturamque applicare .  Tandem capta ligataque ad proram navis , cum
(576) 
Servius exponit :  ` Gabios diu in agris moratos tandem Gabios condidisse . '  ` Quam ob rem
(232) 
confessorum exsilio decoratae .  Sinum Caietanum tangit Caecubus mons vini praestantia celeber ,
(525) 
ut anno inde septimo Romanus populus ipsam urbem tanta animorum ferocia demolitus sit ut vix
(9) 
      montis viscerationi .  Quos quidem Latinos tanto amore Romanam gentem prosecutos fuisse
(272) 
  interrogatus qualis esset pax quam Privernates tantopere peterent , respondit perpetuam , si
(137) 
    dixit , Clitarchus ab eo proximus legationem tantum ad Alexandrum missam ) , hic iam et
(137) 
       , ante quem nemo mentionem habuit , urbem tantummodo a Gallis captam dixit , Clitarchus ab
(444) 
natet pennis , cum ceteri omnes ubique quaternis tantummodo natent .  Alba vero dicit Strabo ,
(557) 
  alicubi duorum crassitudinem sensim dilatato , tantundem magnitudinis ferrea ( ut ita dixerim )
(410) 
 maximum amisit ornamentum , Iohannem cardinalem Tarentinum philosophiae litterarumque sacrarum
(573) 
       , quos Livius in primo dicit fraude Sexti Tarquinii filii captos a Tarquinio patre .  Et
(503) 
   infesta fuit , quod Mamilius Tusculanus gener Tarquinio exsuli socero auxilium attulit , unde
(573) 
     dicit fraude Sexti Tarquinii filii captos a Tarquinio patre .  Et Vergilius in VII :` quique
(314) 
 quem Aulus Postumius dictator prospere adversus Tarquinium Superbum patria eiectum et Latinorum
(266) 
 dominaeque nives densique trientes , quando ego te , medico non prohibente , bibam? ' 
(564) 
     Nicolae , impositam basilicarum urbis Romae tectis plumbeorum imbricum defensionem claviculis
(556) 
  intus compegerat ad digiti unius crassitudinem tectum delibutumque esset , ferrum vehementi igne
(84) 
` quinque adeo , magna positis incudibus , urbes tela novant : '  ` Atina potens , Tiburque
(291) 
     quas facit Vergilius , in VII , ministrasse tela Aeneae , quo in loco appellat eam ` potentem
(231) 
      .  Fuerunt vero hae insulae post Strabonis tempera multorum martyrum et Christi confessorum
(19) 
    naves facilius flumen attingerent .  Ea enim tempestate Romanus portus non erat , quem postea
(33) 
 Foro exstructum adornari placuit , Rostraque id templum appellatum . '  Eam urbem Strabo dicit ab
(36) 
Fuit autem in Antiatum foro Castoris et Pollucis templum , quos servatores sues nominabant :  haec
(115) 
      aetate urbem ( ut dicit ) parvam et Circes templum ac Minervae antra , dicitque monstrari
(467) 
Eam vero civitatem dicit Strabo habuisse insigne templum Fortunae a Sulla aedificatum , a quo
(54) 
praebent .  Aucupium quoque duplex est , eiusque tempora sunt diversa .  Nam , cum ad prima veris
(165) 
   viginti hominum milia per Tiberii imperatoris tempora interiisse scribit idem Tranquillus . 
(353) 
  patre Iusto per consulatus Symmachi et Boethii tempora , et Silverio eodem genito Hormisda ,
(413) 
    - patria .  A qua civitate per Longobardorum tempora Marsorum nomen in Valeriam est conversum 
(42) 
       muneribus vacationem , quae pariter eodem tempore est suspensa .  Urbem vero Antiatum nunc
(335) 
     habere cuniculos quibus aqua certo effluens tempore amnem faciat .  Et sive Plinii textus (
(482) 
      simul ense recepto unius populum pereuntem tempore mortis . '  Et item Livius infra :` C.
(518) 
 Alia etiam a Strabone omittuntur , quae , si eo tempore non erant , scimus ante quingentos annos
(543) 
   lacus ipse maioribus fuerit gratus magnum hoc tempore apparuit argumentum .  Prosper enim
(546) 
         Leo Baptista Albertus , geometra nostro tempore egregius , qui de re aedificatoria
(12) 
       Strabonem Cretensem , qui Tiberii Augusti temporibus floruit , ponere in Geographia fines
(14) 
 , quamquam non est eo in flore nunc quo priscis temporibus fuit , adeo ut per eius oppida
(16) 
  castra fecerit ingentia , quorum vestigia suis temporibus viderentur .  Describit vero eam
(20) 
  imperator tunc primum Antii portum , Strabonis temporibus inchoabat .  Unde , haec legens
(22) 
     calamitatem passa est Ostia Cinnae et Marii temporibus , cum scribat Livius libro LXXIX
(34) 
     distantem stadiis ducentis sexaginta fuisse temporibus suis aedificatam super rupe ab
(127) 
       gestis rebus , praesertim Gelasii secundi temporibus , ad annum salutis millesimum
(131) 
     vetustissimis et multis ante conditam Urbem temporibus Ausones habitarunt , qui etiam
(166) 
  imperatorem optasse similem cladem suis quoque temporibus accidere , ut eius calamitatis memoria
(493) 
    usu per aetatem nostram et saepius anteactis temporibus compertum :  munitionem scilicet ,
(497) 
    ratione factum videtur ut Sarrae Columnensis temporibus Praeneste fuerit desolatum .  Et
(519) 
   , in qua sunt Odoardi Columnae nunc oppidum ; temporibus Paschalis secundi Romani pontificis ,
(591) 
 similem Gaius saevissimus imperator sui imperii temporibus optavit .  Plinius etiam dicit :` in
(76) 
       . '  Ex aucupio palumbarum Romanus nostri temporis populus nuptias et convivia maiori ex
(539) 
 dignum nomine nullus mirabitur , qui praesentis temporis amoenitatem eius inspexerit .  Vallis
(440) 
 unam ex duodeviginti coloniis quae , Hannibalis temporum difficultate , militiam detractaverunt .
(154) 
       miles tunc primum acciperet , cum ante id tempus de suo quisque munere eo functus esset . '
(569) 
   procul iam conspicit urbem . '  Et dixit :  ` tene , deum sedes , non ullo Marte coacti
(246) 
, qui in nulla reperiatur alia Italiae regione , tenebimus :  viis incedendo tribus , Appia ,
(434) 
  in lucem vult educere . '  ` Illa autem amando tenebras suas , quibus se involutam occultat ,
(432) 
    de Marso , qui incantat ut educat aspidem de tenebrosa caverna . '  ` Utique in lucem vult
(562) 
 , quas navibus praedictis superimpositas fuisse tenemus .  Pulchrum autem et paene mirum est
(427) 
morsu aut fuga allisos .  Nec falsa aut fabulosa tenenda sunt ea , quae hic de serpentum
(70) 
      aves in magnum coactas numerum advolando , tensis retium insidiis viderint supereminere ,
(531) 
  , emissorio cuius mirabili opere facto ( licet tenues ) effluant aquae .  Origo nunc habetur
(90) 
 dicunt quendam Corybantem venisse ad Italiam et tenuisse loca quae nunc Urbi vicina sunt , et
(404) 
  emittendo lacu Fucino et aqua Romam perducenda tenuisse .  Supra Rivum Frigidum recta est
(140) 
  est , quem locum XXIIII urbium fuisse Mucianus ter cos. prodidit . '  ` Deinde flumen Aufentum
(12) 
   incolunt Apenninum usque ad veteris Campaniae terminos .  Unde peritissimum hunc vetustatis
(219) 
     , nunc Gaurianum appellatum , milibus decem terra est omnium - non solum Italiae , sed orbis
(604) 
    , quae loca partim in veteri Campania ( nunc Terra Laboris dicta ) , partim in Samnitibus , a
(141) 
        . '  ` Deinde flumen Aufentum supra quod Terracina oppidum , Volscorum lingua Anxur dictum
(161) 
 ` Anxur ' .  Et infra Servius :  ` Haud longe a Terracina oppidum est Satura , et eius cognominis
(170) 
  dictatore missum ad firmandum saltum , qui sub Terracina imminet mari , ne Hannibal per viam
(197) 
        ) destruxerunt Saraceni .  Distat vero a Terracina arx ( ut Strabo ) et ( ut nunc est )
(200) 
 Primaque est ea in via civitas Fundana decimo a Terracina miliario , de qua Livius libro VIII :  
(218) 
           .  Et secundum litus marisque undas a Terracina petitur turris Sancti Anastasii ,
(277) 
   pro Somnino dictum , a quo abest item quinque Terracina .  Hanc inter ubique montuosam et eam
(566) 
 satisfacere poterunt .  Constabitque Caesarem a Terracina supra Ariciam ad Cinthianum , inde ad
(145) 
 cum nostri octo passuum milia nunc computent .  Terracinae etiam nunc adiacet paludis Pontinae
(148) 
   populatione accessit . '  ` Anxur fuit , quae Terracinae nunc sunt , urbs prona in paludes et
(165) 
et ministrorum elisis , praeter spem evasit . '  Terracinae etiam casu theatri viginti hominum
(167) 
 Palmam consularem virum Hadriani insidiatorem , Terracinae interfectum fuisse .  Idemque Aelius
(185) 
  , nam scio Amyclas tacendo periisse . '  Solum Terracinae dicit Strabo intus attingere Formias ,
(145) 
   duo , e quibus maior Aufens appellatus , apud Terracinam olim via Appia Mare Inferum attingebat
(146) 
       olim via Appia Mare Inferum attingebat .  Terracinam dicit Livius , cum fuisset a Romanis
(159) 
quae Feronia dicebatur . '  Est autem fons iuxta Terracinam qui aliquando dictus est ` Anxur ' . 
(163) 
  in Vita Tiberii imperatoris scribit :  ` iuxta Terracinam , in loco cui Praetorio nomen est ,
(178) 
  ' , exponens , sic habet :  ` Inter Caietam et Terracinam oppidum est constitutum a Laconibus ,
(186) 
 .  Addiditque venientes a Brundisio Romam prope Terracinam attingere fossam plenam in multis
(249) 
    sint perditae .  Igitur Roma nunc petentibus Terracinam iter , est primum duodecimo miliario
(260) 
      ` Aquae Foetidae ' , ad quas palus incipit Terracinam usque ( non minus nunc quam Strabonis
(144) 
.  Agrumque ex his factum , a campis Pontinis ad Terracinensem agrum stadia centum fuisse tradit
(168) 
     Aelius scribit Antoni(n)um Pium instaurasse Terracinensem portum .  Et Livius libro XXVI
(71) 
 bomboque fundae timent , declinando serventur , terrae quam possunt volatu rapidius appropinquant
(116) 
       septimo , super ` Circeae raduntur litora terrae ' :  ` Mons est , ante insula fuit . '`
(434) 
voces quibus se cogi sentit , allidit unam aurem terrae et de cauda obturat alteram . '  Atque ita
(394) 
   nemorum duris Aequicola glaebis . '  ` Armati terram exercent semperque recentes convectare
(138) 
          quadragesimo anno . '  ` Quicquid vero terrarum est , praeter decem milia passuum
(61) 
grues . '  ` Parva avis , et cum ad nos pervenit terrestris potius quam sublimis , advolat non
(62) 
 periculo navigantium : '  ` cum appropinquavere terris , quippe velis saepe incidunt , et hoc
(71) 
gypso delinitum , maximo emittunt crepitu .  Quo territae bombo palumbes , ut accipitres ( `
(69) 
  arboribus considere , iactu lapidis et clamore territas , in aera volare compellunt .  Dumque
(181) 
frequenter nuntiaretur hostes adfuturos et inani terrore civitas quassaretur , lege caverunt ne
(1) 
                                 LIBER II. Regio tertia. Latina Finis Etruriae ad Tiberim nos
(352) 
   est Frusinona , de qua Livius :  ` Frusinates tertia parte agri damnati , quod Hernicos ab eis
(379) 
    Latinae regionis ( nunc Campaniae ) limes .  Tertia restat nobis per quam ad alios nostrae
(260) 
  quarto decimo miliario oppidum Sarmineta .  Et tertio absunt ` Aquae Foetidae ' , ad quas palus
(315) 
   pugnavit .  A Gallicano autem ( sive Gabiis ) tertio distat Praeneste civitas , de qua inferius
(329) 
'  Anagnia civitas duobus Romanis pontificibus , tertio Innocentio et octavo Bonifacio civibus ,
(338) 
   olim et ipsa Hernicorum , de qua Livius libro tertio :  ` progressus Tullius ad caput
(565) 
      claviculis aeneis communisti .  Lucanus in tertio viam , sicut supra diximus , describens ,
(353) 
       primo imperatore , Theodatus rex Gothorum tertius per pecuniam ordinavit .  A Frusinonaque
(587) 
ornamentis quae maxima habuit spoliatus .  Demum tertius in via Salaria exstat a Narsete eunucho
(450) 
   , gravissimo Martini quinti pontificis Romani testimonio , maximae in suo saeculo prudentiae
(267) 
     est sed arduum in collem mutatum , postquam Teutonica simul et Britonum rabie fuit destructum
(391) 
  primus imperator Romanus Teutonicus , ab aliis Teutonicis aliquot annis prius spoliatam
(527) 
   , sexto Benedicto , qui primum Henricum regem Teutonicum coronavit , decimoque nono Iohanne
(391) 
      , quam Fredericus primus imperator Romanus Teutonicus , ab aliis Teutonicis aliquot annis
(336) 
 effluens tempore amnem faciat .  Et sive Plinii textus ( ut saepe alibi ) eo in loco corruptus
(165) 
, praeter spem evasit . '  Terracinae etiam casu theatri viginti hominum milia per Tiberii
(590) 
      in Vita Tiberii Caesaris :  ` Fidenis casu theatri viginti hominum milia interierunt . ' 
(484) 
    fugam et sentiret se evadere non posse , cum Thelesio fugae suae comite , utrimque gladio
(353) 
 Hormisda , quem , Iustiniano primo imperatore , Theodatus rex Gothorum tertius per pecuniam
(137) 
 hac re tradere hominum notitiae possumus . '  ` Theophrastus , qui primus externorum aliqua de
(137) 
    aliqua de Romanis diligentius scripsit ( nam Theopompus , ante quem nemo mentionem habuit ,
(41) 
     pecuniis exhauserit , effodiendisque postea thesauris ita applicuisse animum ut mentitos per
(12) 
 .  Sed contra videmus Strabonem Cretensem , qui Tiberii Augusti temporibus floruit , ponere in
(162) 
   mare petat . '  Suetonius Tranquillus in Vita Tiberii imperatoris scribit :  ` iuxta Terracinam
(165) 
    etiam casu theatri viginti hominum milia per Tiberii imperatoris tempora interiisse scribit
(589) 
         .  De qua Suetonius Tranquillus in Vita Tiberii Caesaris :  ` Fidenis casu theatri
(2) 
LIBER II. Regio tertia. Latina Finis Etruriae ad Tiberim nos perducens Romam ordine describendam
(16) 
          :  Ostiam urbem condidit mare inter et Tiberim Ancus Marcius , quamquam Servius
(253) 
     , et senatus inde abductus , iussique trans Tiberim habitare . '  ` In agrum senatorum coloni
(581) 
nobiles , qui nomen dedere Sublaqueo , defert in Tiberim . '  Livius scribit Camillum apud Anienem
(588) 
        .  Ad proximaque Anienis ostia quibus in Tiberim fertur , sed ultra ipsum Anienem , in
(594) 
    agro circa Urbem optimos .  Et supra diximus Tiberim dividere agrum Veientem a Fidenate , mox
(625) 
per Marsos et mediterranea ad Anienem facto , ad Tiberim est reditum .  Quo in circuitu omnis
(12) 
    fines Latinorum maritimam regionem ab ostiis Tiberinis ad Sitanum sinum , in quo fuit Sinuessa
(571) 
Romae Tibur Anienemque versus propinqua , ostiis Tiberinis , unde incepimus , e regione adversa . 
(625) 
     novit .  Sed iam , magno circuitu ab ostiis Tiberinis secundum Maris Inferi litus ad Lirim (
(34) 
    suis aedificatam super rupe ab imperatoribus Tiberio , Druso , et Germanico ad otium
(16) 
    grammaticus , in Vergilii VII , dicit exitum Tiberis naturalem non esse , nisi circa Ostiam
(17) 
  vero eam Strabo importuosam propter alluviones Tiberis .  Oportuisseque dicit tunc adhiberi
(28) 
        V in urbis Romae potius quam in ostiorum Tiberis et portus custodiam aedificari curavit . 
(561) 
    litterae , auctorem ut coniicimus navis suum Tiberium Caesarem Augustum indicantes . 
(20) 
 portus non erat , quem postea Claudius fecit .  Tiberiusque imperator tunc primum Antii portum ,
(376) 
  morantia ventrem ? '  ` Ne nimium sitias , sit tibi parca sitis . '  Quae Signia Vitaliano
(500) 
   ipsarum urbium aliud dorsum esse , quod inter tibias linquit Algidum .  Et illud quidem dorsum
(256) 
   , ab uno trium fratrum condita , quorum alius Tibur aedificavit , alius monti proximo Catillo
(380) 
        nomen monti dederit propinquo .  Fuitque Tibur una ex quinque civitatibus quas facit
(380) 
    facit Vergilius Aeneae arma fabricasse , ubi Tibur appellat ` superbum ' .  Et Servius exponit
(461) 
       :  Romanis in conspectu esse dicit Strabo Tibur et Praeneste et Tusculum .  Et Tibur quidem
(462) 
     Strabo Tibur et Praeneste et Tusculum .  Et Tibur quidem , qua est Heracleum , habere
(470) 
      delubro Praeneste coepit .  Et ambas urbes Tibur et Praeneste Strabo dicit in eadem montana
(470) 
  Praeneste distare ab urbe Roma etiam duplo sed Tibur minus .  Dicique a quibusdam Graecas esse
(571) 
  nobis in hac Latinorum regione pars urbi Romae Tibur Anienemque versus propinqua , ostiis
(379) 
 Latinae regionis limites itur , Tiburtina via a Tibure dicta , quam civitatem , sextodecimo ab
(390) 
   et locorum celeberrima nomina poneret . '  De Tibure cetera ex Strabone paulo post cum de
(387) 
   mite solum Tiburis et moenia Catili . '  Sunt Tiburi propinquae ingentes admirandaeque ruinae ,
(386) 
     vite prius severis arborem circa mite solum Tiburis et moenia Catili . '  Sunt Tiburi
(85) 
       , urbes tela novant : '  ` Atina potens , Tiburque superbum , Ardea , Crustumeri , et
(450) 
   tamen eademque in montium regione , Praeneste Tiburque inter et Vicum Varronis ac Zinazanum
(258) 
      fratres Tiburtia moenia linquunt , fratris Tiburti dictam cognomine gentem , Catillusque
(258) 
 De quo Vergilius in VII :  ` Tum gemini fratres Tiburtia moenia linquunt , fratris Tiburti dictam
(247) 
     :  viis incedendo tribus , Appia , Latina , Tiburtina , quae inter se diversae ad Lirim amnem
(379) 
ad alios nostrae Latinae regionis limites itur , Tiburtina via a Tibure dicta , quam civitatem ,
(583) 
 a Gallo , Torquatus est appellatus .  Is in via Tiburtina ponte iungitur marmoreo , maximis tamen
(389) 
    .  De qua sic scribit Aelius Spartianus :  ` Tiburtinam villam mire aedificavit ita ut in ea
(382) 
      exponit :  ` aut nobile aut quia aliquando Tiburtini a senatu responsum acceperunt quod
(463) 
  navigabilis .  Inde digredi ad metalla lapidis Tiburtini et eius qui est in Gabiis , qui etiam
(383) 
 , Servius exponit Albuneam altum esse fontem in Tiburtinis montibus ab aquae qualitatem quae in
(384) 
    in ipso fonte est , sic dictum .  Et Plinius Tiburtinum lapidem non magis ab ipso vocabulo
(385) 
fortem idoneumque fuisse .  Horatius autem agrum Tiburtinum vitem amare sic indicat :  ` Nullam ,
(379) 
       habuisse vult Strabo , et Vergilius eam a Tiburto conditam facit , cuius frater Catillus
(71) 
    ' est nomen , quas in lapide bomboque fundae timent , declinando serventur , terrae quam
(3) 
    celeberrimo inscriptis sub Romae instauratae titulo effecerimus , urbem ipsam relinquentes ,
(447) 
 et Mallianum oppida , et Celanum quod comitatus titulo possidet Leonellus Acclociamurus bonarum
(489) 
  detulerat , tredecim milia pondo auri , sub eo titulo in triumpho transtulit ( Sulla ) et
(526) 
Ea vero vetus et praeclara olim urbs , nunc solo titulo civitas , gentem Porciam inde oriundam et 
(528) 
          et gloriae partem praeterquam quod eam titulo episcopatus gubernat vir summus , Graece
(587) 
         oppressore ( sicut incisus illi marmore titulus indicat ) aedificatus .  Ad proximaque
(39) 
O Diva gratum quae regis Antium , potens vel imo tollere de gradu mortale corpus vel superbos
(337) 
     affirmet .  Sed fontem esse scimus Anagniae Tophanum nomine , qui hieme , quando Fucinus
(582) 
       , ubi Manlius , torque detracto a Gallo , Torquatus est appellatus .  Is in via Tiburtina
(582) 
  redempta , exeuntes trucidasse , ubi Manlius , torque detracto a Gallo , Torquatus est
(552) 
  hac ratione fabricatam fuisse apparet .  Navis tota lariceis asseribus trium digitorum
(553) 
       , et plumbeis desuper chartis superficies tota ab aquis imbribusque navem bitumenque
(131) 
      porrigitur campus Pontinus , quam regionem totam vetustissimis et multis ante conditam Urbem
(241) 
    .  A quo distant octo milia passus Fractae , totidem a Ponte Corvo semotae , quod oppidum
(253) 
  octavo :  ` In Veliternos veteres cives , quod toties rebellassent , graviter saevitum , et muri
(585) 
          quando , Urbe a Belisario instaurata , Totilae adventum pavidi exspectabant . 
(219) 
terra est omnium - non solum Italiae , sed orbis totius - amoenissima , quod , fontibus ibi
(458) 
  magis diutina conversatio ibi habita quam eius toto orbe notissimum ibi aedificatum magnifici
(544) 
 de industria alligatos nec retia casu implicata tractae sequantur .  Nec integrae suis ipsorum
(469) 
      Praenestinae .  Et alio loco de pavimentis tractans , dicit lithostrota acceptavere iam sub
(488) 
diebus quinque luxerit .  Et Plinius de metallis tractans sic habet :  anno Urbis CCCCCCLXXI , `
(69) 
  suspendunt .  Exinde palumbes quascumque longo tractu viderint congregatas in arboribus
(158) 
 , ` Circeiumque iugum ' , dicit :  ` circa hunc tractum Campaniae colebatur puer Iuppiter , qui
(136) 
 Plinius sic dicit :  ` Mirum est quod de hac re tradere hominum notitiae possumus . '  `
(144) 
     ad Terracinensem agrum stadia centum fuisse tradit Strabo , cum nostri octo passuum milia
(519) 
          , sicut Pandulphus Hostiarius scriptor tradit , Petrus Columna possidebat hereditario
(423) 
Marsorum genus durat , quos a Circae filio ortos tradunt et inde inesse eis vim naturalem eam . ' 
(549) 
 non sequeretur , fracta est , et eius particula trahentes harpagones est secuta .  Quam
(219) 
       in litore est Caieta , a qua nunc urbe ad Traiectum ( sive Lirim ) fluvium , nunc Gaurianum
(240) 
   ad sinistram in regione Latina habet .  Supra Traiectum oppidum , tribus milibus passuum a mari
(162) 
  inter valles serpens mare petat . '  Suetonius Tranquillus in Vita Tiberii imperatoris scribit :
(165) 
     imperatoris tempora interiisse scribit idem Tranquillus .  Qui , inferius vitam Neronis
(350) 
 . '  ` Praeda militum fuit . '  Suetonius autem Tranquillus scribit Othonis imperatoris , qui
(404) 
, spiracula fuerunt adhibita .  Suetonius namque Tranquillus Claudium principem dicit triginta
(534) 
   circiter quatuor mille lacus , quem Suetonius Tranquillus Nemorensem appellat , ad quem dicit C
(589) 
 Fidenas urbem vetustissimam .  De qua Suetonius Tranquillus in Vita Tiberii Caesaris :  ` Fidenis
(253) 
   deiecti , et senatus inde abductus , iussique trans Tiberim habitare . '  ` In agrum senatorum
(447) 
  Potiti , Sancti Ionae castella , Paternumque , Transacum , Gaianum , Avecianum , et Mallianum
(118) 
    fluens , et dicebatur `` Aeaeus '' ab errore transeuntium quo homines mutabantur in feras . ' 
(507) 
 Romanis rebellantium consul eodem quoque honore transfuga exornatus est a populo Romano , qui
(171) 
accessum Caesaris primum post leges ad Rubiconem transgressas describens , sic dicit :  ` Et iam
(495) 
 etiam Praenestini urbem deserant , causa in eos translata .  Quod enim supra est dictum :hac de
(188) 
   , et tunc , Erasmi martyris reliquiis Caietam translatis , datus est Caietanae ecclesiae a
(55) 
          (a sono vocis nunc ` qualeae ' dictae) transmisso Mari Infero in Italiam redeunt , omnia
(605) 
   infra sunt indicata .  Hannibal postea , Liri transmisso , agrum praesentis Latinae regionis
(490) 
   . ' .  ` Item ex reliqua omni victoria pridie transtulerat auri pondo quindecim milia , argenti
(489) 
    milia pondo auri , sub eo titulo in triumpho transtulit ( Sulla ) et argenti sex . ' .  ` Item
(67) 
  est aucupium per autumnum .  Palumbes cum mari transvolato Italiam relicturae sunt , aliquamdiu
(581) 
   , de quo scribit Plinius :  ` Anio , in monte Trebanorum ortus , lacus tres amoenitate nobiles 
(285) 
    clari condet cognominis Albam . '  Eam urbem trecentis ante Romam annis conditam ultimo
(281) 
         in primo :  ` Albanique patres . '  Nam tredecim fuerunt Albani reges de Aeneae et
(489) 
    Gaius , Marii filius , Praeneste detulerat , tredecim milia pondo auri , sub eo titulo in
(324) 
   .  Livius in IX :  ` P. Cornelius Arvina , M. Tremulus coss. concilium populorum omnium
(153) 
      tribuni , oppidum vetere fortuna opulentum tres exercitus diripuere . '  ` Cuius praedae
(244) 
     , ex quibus auctor est Plinius quinquaginta tres populos sine vestigiis interiisse .  Hac
(581) 
   :  ` Anio , in monte Trebanorum ortus , lacus tres amoenitate nobiles , qui nomen dedere
(585) 
  nobis incertum est , qui certiores sumus omnes tres Anieni superimpositos pontes a Romanis
(361) 
         , Pofae , Vicus , Ripae , Porcilianum , Trevum , Felectinum .  Altera autem via , quam
(348) 
   evicit omnia assuetus praedae miles . '  ` Ad tria milia hominum caesa . '  ` Praeda militum
(153) 
  militem abstinuit . '  ` Postea , ubi venerunt tribuni , oppidum vetere fortuna opulentum tres
(3) 
         offerebat.  Sed cum id anno ante quarto tribus libris IV Eugenio Romano pontifici
(240) 
       Latina habet .  Supra Traiectum oppidum , tribus milibus passuum a mari distans , est Liri
(247) 
   Italiae regione , tenebimus :  viis incedendo tribus , Appia , Latina , Tiburtina , quae inter
(343) 
     vi cepit . '  Et libro nono :  ` Hernicorum tribus populis , Alatrinati , Verulano ,
(521) 
      cardinalis oppida .  Circa quae duobus aut tribus a Tusculo miliaribus distantia agri
(527) 
     cives .  Quae diu post pontificibus Romanis tribus , sexto Benedicto , qui primum Henricum
(615) 
        coloniis quae milites prius denegatos et tributa dare promiserunt .  Sequiturque Livius in
(95) 
 magis urgeret Romanos , militiam et collationem tributorum detractaverunt .  Id vero oppidum ,
(266) 
 Et alibi :  ` Setinum dominaeque nives densique trientes , quando ego te , medico non prohibente 
(404) 
     namque Tranquillus Claudium principem dicit triginta milia servorum undecim annis emittendo
(112) 
     regno pellere confisus ( sicut ilium Arrago Trinacria expulerat ) , apud Beneventum infauste
(111) 
 mori coegerat .  Rex enim Petrus Arrago insulam Trinacriam , Constantiae uxori suae hereditario
(600) 
  Hannibalis a Capua , tunc a Romanis obsessa et triplici vallo circumdata , ad urbis Romae moenia
(384) 
        lapidem non magis ab ipso vocabulo Romae trito , consternenda , ornanda , conservandaque
(256) 
      vetustissimi nominis oppidum Cora , ab uno trium fratrum condita , quorum alius Tibur
(449) 
   vero sunt a nobis superius nulli praedictarum trium viarum propinqua aliquot castella et oppida
(552) 
 fuisse apparet .  Navis tota lariceis asseribus trium digitorum crassitudine compacta , bitumine
(507) 
  , qui solus eodem anno quo fuerat hostis Romae triumphavit ex his quorum consul fuerat . ' 
(489) 
  , tredecim milia pondo auri , sub eo titulo in triumpho transtulit ( Sulla ) et argenti sex . ' 
(39) 
   mortale corpus vel superbos vertere funeribus triumphos . '  Livius autem libro LXXX scribit
(538) 
   adiacet Cynthianum , quod a Cynthia , quae et Trivia , nomen ( licet nunc corruptum ) habuit . 
(537) 
      Vergilii versus hos exponens , ` audiit et Triviae longe lacus ' , dicit Nemus appellari
(356) 
    :  Pallianum , Serronum , Pillium , Acutum , Trivilianum , Collis Pardi , Anticulum , Verulae
(582) 
  apud Anienem Gallos , Roma redempta , exeuntes trucidasse , ubi Manlius , torque detracto a
(195) 
      , sicut Vergilius , septimi principio :  ` tu quoque litoribus nostris , Aeneia nutrix ,
(564) 
        exisse videantur .  Quo inductus exemplo tu , Pater Beatissime Nicolae , impositam
(210) 
   talia quae inveteranda sint :  ` Haec Fundana tulit felix autumnus opima . '  ` Expressit
(339) 
    , de qua Livius libro tertio :  ` progressus Tullius ad caput Ferentinum . '  Et libro VII :`
(255) 
  Estque ea civitas , cum aliter vetustate sua , tum ea ratione notissima , quod Octavii Caesaris
(258) 
  cognomen dedit .  De quo Vergilius in VII :  ` Tum gemini fratres Tiburtia moenia linquunt ,
(364) 
cum responsa inde retulissent dubia , quibus nec tum bellum quidem parari nec diuturnam pacem fore
(387) 
           magnificentissimi operis aedificiorum tum villae quam Hadrianus imperator exstruxit . 
(513) 
 ad Albanum vergunt montem , eandem cum virtutem tum apparatum habentia .  Deinceps campos esse ,
(528) 
   eruditissimus et summa praeditus cum bonitate tum etiam humanitate , Bessarion Graecorum
(149) 
 qua nullum erat praesidium ) ingenti clamore ac tumultu moenia invasere . '  ` Pronuntiatum ne
(495) 
       seditiones .  Defugere enim illuc eos qui tumultu sint usi , hisque expugnatis fieri ut
(364) 
  negotium datum adverterent animos ne quid novi tumultus Labicis oriretur . '  ` Nuntiarunt
(18) 
       alluviones Tiberis .  Oportuisseque dicit tunc adhiberi scapharum copiam quae ministeriis
(20) 
  postea Claudius fecit .  Tiberiusque imperator tunc primum Antii portum , Strabonis temporibus
(46) 
, quod Antiatum olim ager ( ut Strabo innuit ) , tunc segetis vinique feracissimus , nunc a Civita
(154) 
   praedae gratia factum est ut stipendium miles tunc primum acciperet , cum ante id tempus de suo
(188) 
         quinquagesimum sextum destruxerunt , et tunc , Erasmi martyris reliquiis Caietam
(519) 
        jure sibi a patre relictum , sicut etiam tunc Praeneste , Pillum et Pullanum , nunc dicta
(529) 
       , nimis verum esse videmus quod suburbiis tunc et villis habitatos nunc solis rectos ruinis
(530) 
 illi Ariciam omisit , quam nunc solo aequatam , tunc urbem in via Appia fuisse supra ostendimus .
(541) 
     , ubi C. Caesarem aedes diximus inchoasse , tunc ( ut videtur ) nemorosa fuit , a qua oppidum
(600) 
   in locis mentio accessus Hannibalis a Capua , tunc a Romanis obsessa et triplici vallo
(619) 
  Algido , quia oppidum illud ( sicut nunc est ) tunc etiam Algido proximum ac prope contiguum
(222) 
  ` Laelius et Scipio semper adinvicem rusticari tuncque mirabiliter repuerascere erant soliti ,
(187) 
    aedificium , quae antea ` Hormiae ' diceba(n)tur - a bono portu , quem Lacones euormon dicunt 
(74) 
  alibi scribit :  ` post hirundines , sturnos , turdos abeunt palumbes , sed quonam incertum . ' 
(57) 
      noctu coturnices fistula illicit .  Et cum turmatim illae retibus intricentur , si aliqua de
(85) 
   , Tiburque superbum , Ardea , Crustumeri , et turrigerae Antemnae . '  Et Servius , Vergilii
(28) 
         mansit ut nihil sit reliquiarum praeter turrim quam celebris famae pontifex Romanus
(218) 
        litus marisque undas a Terracina petitur turris Sancti Anastasii , deinde oppidum Spelunca
(361) 
     apud Livium Bovillarum nomine nota , deinde Turritium , Pofae , Vicus , Ripae , Porcilianum ,
(520) 
     Mariae de Gripta Ferrata in villa Ciceronis Tusculana aedificatum et Marinum ac superiori
(520) 
 alii ex ea familia possidebant .  Quae autem de Tusculanae olim urbis collibus dicit , vera esse
(524) 
     Romam perducitur , inventam esse constat .  Tusculanique , duce Rainone eorum tyranno ,
(364) 
     parari nec diuturnam pacem fore appareret , Tusculanis negotium datum adverterent animos ne
(505) 
    pepercit , sicut Livius in VIII scribit :  ` Tusculanis servata civitas quam habebant ,
(507) 
  exempla ponit Lucium Furium Tusculanum :  ` Is Tusculanorum Romanis rebellantium consul eodem
(365) 
      et cum Aequorum exercitu depopulatos agrum Tusculanum castra in Algido posuisse . '  ` Q.
(506) 
  fortunae variantis exempla ponit Lucium Furium Tusculanum :  ` Is Tusculanorum Romanis
(509) 
Anagninum agrum venit in Lavicanum , inde Algido Tusculanum petit . '  ` Nec receptus moenibus
(503) 
     haec urbs hinc infesta fuit , quod Mamilius Tusculanus gener Tarquinio exsuli socero auxilium
(513) 
et ad eam maxime partem quae est versus Romam .  Tusculi namque collem dicit esse fecundum
(622) 
   sequitur Livius Hannibalem :  ` cum non esset Tusculi moenibus receptus , dextrorsum
(504) 
        originem habuit .  Romanus autem populus Tusculis post rebelliones cum Latinis factas
(521) 
        oppida .  Circa quae duobus aut tribus a Tusculo miliaribus distantia agri fertilitatem et
(523) 
  , et quidem commodam , admissuras .  Est etiam Tusculo propinquum olim Lucullanum , Lucii
(461) 
         esse dicit Strabo Tibur et Praeneste et Tusculum .  Et Tibur quidem , qua est Heracleum ,
(502) 
     usque ad montem Albanum .  In quo dorso sit Tusculum sita urbs , non inepte fabricata . 
(510) 
        petit . '  ` Nec receptus moenibus infra Tusculum dextrorsum Gabios descendit . '  Addit
(512) 
descendit . '  Addit vero superioribus Strabo :  Tusculum ornari insitionibus circum atque
(620) 
        ac prope contiguum erat .  Et pervenisse Tusculum ea scilicet via qua nunc a Valmontono
(302) 
  in urbe celeberrimo loco vicus semper postea ` Tuscus ' appellatus .  Quam ob rem Porsena
(192) 
   in VIII :  ` Formianis , quod per fines eorum tuta pacataque semper fuisset via , civitas sine
(201) 
 libro VIII :  ` Fundanis , quod per fines eorum tuta pacataque semper fuisset via , civitas sine
(7) 
 Latiumque vocari maluit , his quoniam latuisset tutus in oris . '  Servius autem grammaticus ,
(346) 
 moenia sunt , et locus erat munimento naturaque tutus . '  ` Sed evicit omnia assuetus praedae
(524) 
    constat .  Tusculanique , duce Rainone eorum tyranno , Frederici imperatoris Barbarossae
(34) 
 operis , cum antea Antiates praedae studium cum Tyrrhenis commune haberent - quamvis Romanis
(16) 
  Tiberis naturalem non esse , nisi circa Ostiam ubi primum Aeneas castra constituit - cum postea
(78) 
         , et dicit prope eam fuisse Aphrodisium ubi panagyrim Latini agerent .  Idque Plinius
(141) 
       oppidum , Volscorum lingua Anxur dictum , ubi fuere Amyclae a serpentibus deletae . ' 
(153) 
 praeda Fabius militem abstinuit . '  ` Postea , ubi venerunt tribuni , oppidum vetere fortuna
(218) 
Anastasii , deinde oppidum Spelunca appellatum , ubi dicit Strabo speluncas patere ingentes , quae
(309) 
 eadem via secus Storacem sive Nymphaeum amnem , ubi olim fuit Forum Appii vetus oppidum , nunc
(313) 
ad dexteram XIIII a Columna distat Valmontonum , ubi Lavicos fuisse ad finem huius regionis
(334) 
 paterna ceperit , Romamque captivum abduxerit , ubi nulla magis ratione alia diem male obiisse
(378) 
   , Supinum , Patrica , Caecanum , et Castrum , ubi alius est nostrae Latinae regionis ( nunc
(380) 
   quas facit Vergilius Aeneae arma fabricasse , ubi Tibur appellat ` superbum ' .  Et Servius
(383) 
       acceperunt quod essent `` superbi '' . '  Ubi etiam Vergilius in septimo dicit ` sub
(426) 
        opinionem confirmat Iulius Capitolinus , ubi Vitam scribens Heliogabali imperatoris ,
(462) 
 profundam vallem et per lucos iuxta ipsam urbem ubi incipiat esse navigabilis .  Inde digredi ad
(523) 
    Luculli villa , cui nunc dicitur Frascatum , ubi aquam Virginem , quae nunc unica Romam
(537) 
   lucum haud longe ab Aricia , in quo lacus est ubi speculum Dianae dicitur .  Et Nemorensi item
(541) 
    hic lacus dimidium obtinet .  Pars reliqua , ubi C. Caesarem aedes diximus inchoasse , tunc (
(566) 
Ariciam ad Cinthianum , inde ad montem Albanum , ubi nunc Castrum est Gandulfum , pervenisse , quo
(575) 
     in VII :  ` quique arva Gabinae Iunonis ' , ubi Servius exponit :  ` Gabios diu in agris
(582) 
  Gallos , Roma redempta , exeuntes trucidasse , ubi Manlius , torque detracto a Gallo , Torquatus
(127) 
    arcem Circeiam , omnium quas Romana ecclesia ubique haberet munitissimam , quae afflictis
(223) 
spatio Herculanea fuit via , omnium quas Romanum ubique habuit imperium amoenissima .  De qua
(278) 
a quo abest item quinque Terracina .  Hanc inter ubique montuosam et eam viam , quae primo
(444) 
esse qui octenis natet pennis , cum ceteri omnes ubique quaternis tantummodo natent .  Alba vero
(172) 
       Anxuris arces et qua Pontinas via dividit uda paludes . '  De Anxure sic habet Martialis
(567) 
     Anxuris arces , et qua Pontinam via dividit uda paludem , qua sublime nemus , Scythicae qua
(161) 
 oppidum est Satura , et eius cognominis fluvius Ufens ( quem Vergilius significat angustum esse )
(115) 
  antra , dicitque monstrari consuevisse quandam Ulixis phialem .  Servius , in Vergilii septimo ,
(147) 
quod maxime petebatur) ad Anxur oppugnandum sine ulla populatione accessit . '  ` Anxur fuit ,
(569) 
urbem . '  Et dixit :  ` tene , deum sedes , non ullo Marte coacti deseruere viri? '  ` Pro qua
(378) 
       Romano , patre Anastasio , ornata fuit .  Ulteriusque sunt Scurcula , Merulum , Supinum ,
(571) 
         viri? '  ` Pro qua pugnabitur urbe ? '  Ultima nunc reliqua est nobis in hac Latinorum
(285) 
'  Eam urbem trecentis ante Romam annis conditam ultimo immunitam reddidit Henricus III , rex
(588) 
    Anienis ostia quibus in Tiberim fertur , sed ultra ipsum Anienem , in Umbria regione fuisse
(120) 
    , sic habet :  ` Varro astruit Circen socios Ulyxis mutasse in bestias . '  Et infra :` Nam de
(168) 
       fuisse .  Idemque Aelius scribit Antoni(n)um Pium instaurasse Terracinensem portum .  Et
(221) 
.  Per quae loca Scipionem Laeliumque conchas et umbilicos legisse Cicero indicat in secundo De
(222) 
         , et ad Caietam Laurentumque conchas et umbilicos legere consuevissent , et ad omnem
(588) 
in Tiberim fertur , sed ultra ipsum Anienem , in Umbria regione fuisse coniicimus Fidenas urbem
(95) 
conditam a Danae , Persei matre .  Fuitque Ardea una ex duodeviginti coloniis quae , dum Hannibal
(156) 
. '  Octavo autem libro Livius habet :  ` Cohors una , cum haud procul Anxur esset , ad Lautulas
(291) 
    oppidi ecclesias decorarunt .  Estque Aricia una ex urbibus quinque quas facit Vergilius , in
(380) 
  nomen monti dederit propinquo .  Fuitque Tibur una ex quinque civitatibus quas facit Vergilius
(450) 
  viarum propinqua aliquot castella et oppida :  una tamen eademque in montium regione , Praeneste
(474) 
      , alias ob latentes invasiones , in quarum una obsessus Marius interiit .  Livius libro
(408) 
    deducta . '  Et libro XXVII dicit eam fuisse unam duodeviginti coloniarum , quae , Hannibale
(434) 
     illas voces quibus se cogi sentit , allidit unam aurem terrae et de cauda obturat alteram . '
(440) 
scripsisse , qui et libro XXVII eam fuisse dicit unam ex duodeviginti coloniis quae , Hannibalis
(261) 
   Anxur aquis , et non unius spectator lectulus undae , qui videt hinc puppes fluminis inde maris
(218) 
      amoenissimos .  Et secundum litus marisque undas a Terracina petitur turris Sancti Anastasii
(13) 
Apenninum usque ad veteris Campaniae terminos .  Unde peritissimum hunc vetustatis scriptorem et
(21) 
Antii portum , Strabonis temporibus inchoabat .  Unde , haec legens scribensque , in eam venio
(35) 
   haberent - quamvis Romanis subiecti essent .  Unde Alexander Epirotas , et postea Demetrius
(93) 
         laborarent , ver sacrum voverunt : '  ` unde Sacrani sunt dicti . '  Dicit Plinius Ardeam
(123) 
      ( quibus possent sive vellent ) viatoribus unde in iumenta verterentur necessariaque
(132) 
          , qui etiam Campanum habebant agrum .  Unde Italiam Ausoniam et Ausonium pelagus
(183) 
   sunt . '  ` Et sic Amyclae silentio periere , unde Vergilius appellavit eas tacitas et Lucilius
(190) 
 virginem aliquando dictam fuisse ` Formiam ' :  unde locus apud quem colebatur sit dictus . 
(321) 
 reginam , eius monetam in Anagnia cudi iussit , unde dives est a Vergilio appellata . '  Hernicos
(409) 
  Deinceps sunt Cellae , Sculcula , et Peretum , unde in Talliacoccium est descensus .  Quod novi
(439) 
          et ad litterarum studia se contulit :  unde factum est ut Roma ingenium haberet quod sua
(463) 
  qui est in Gabiis , qui etiam dicitur rubeus , unde plurima opera Romae fabricata sunt .  De
(492) 
            durissimam fortissime pertulerunt .  Unde senatus consulto duplex stipendium et
(503) 
gener Tarquinio exsuli socero auxilium attulit , unde pugna ad Regillum originem habuit .  Romanus
(525) 
   postmodum caput numquam attollere potuerit .  Unde factum est ut anno inde septimo Romanus
(571) 
Anienemque versus propinqua , ostiis Tiberinis , unde incepimus , e regione adversa .  Et ut eo
(572) 
, unde incepimus , e regione adversa .  Et ut eo unde nuper digressi fuimus revertamur : 
(614) 
   , omisso Boviano , ad Fregellas pergit . '  ` Unde nocturna Samnitum fuga sine certamine
(404) 
Claudium principem dicit triginta milia servorum undecim annis emittendo lacu Fucino et aqua Romam
(474) 
      situs Praenesti munitionem occultas fossas undique foratas usque in campos esse , alias
(546) 
         , quid magnae naves parvo et altissimis undique circumdato montibus in lacu sibi
(560) 
           .  Dumque huic expiscandae navi omnis undique infudat multitudo , fistulae in fundo
(25) 
     decem aliquando Clodium Albinum imperatorem unica cibatione inter multa alia comedisse
(371) 
       , ex quibus Clodium Albinum pondo viginti unica cibatione comedisse scribit Iulius
(523) 
      Frascatum , ubi aquam Virginem , quae nunc unica Romam perducitur , inventam esse constat . 
(113) 
     ) , apud Beneventum infauste conflixerat .  Unico sociatus comite , fugiens Asturae
(261) 
  , et aequoreis splendidus Anxur aquis , et non unius spectator lectulus undae , qui videt hinc
(482) 
     Praenestina suos cunctos simul ense recepto unius populum pereuntem tempore mortis . '  Et
(522) 
 e manu factos cavernasque habere videmus oppidi unius populum in habitationem , et quidem
(556) 
    soliditatis navem intus compegerat ad digiti unius crassitudinem tectum delibutumque esset ,
(557) 
liquefactumque super infuderunt .  Quo ad digiti unius et alicubi duorum crassitudinem sensim
(256) 
   distat vetustissimi nominis oppidum Cora , ab uno trium fratrum condita , quorum alius Tibur
(456) 
 sunt Piscianum et Sanctus Vitus oppidum , fonte uno Liris ( sive Gauriani ) , quem propinquum
(58) 
    percipit .  Fuisseque audivimus intra mensem unum , quo continuatur aucupium dies aliquot , in
(493) 
     vacationem militiae habuerunt .  Addit vero unum Strabo usu per aetatem nostram et saepius
(559) 
    quo et substrata et superius deducta argilla unum sicut etiam nunc sunt commixtum ex latericio
(56) 
         contiguis retibus complent .  Sedensque unusquisque in fundi proprii et magno pretio
(38) 
   nominabant :  haec a Strabone .  Sed Horatius uoluisse videtur Fortunam ab Antiatibus in primis
(219) 
Post speluncas in litore est Caieta , a qua nunc urbe ad Traiectum ( sive Lirim ) fluvium , nunc
(222) 
          repuerascere erant soliti , cum rus ex urbe tamquam e vinculis evolassent , et ad
(264) 
    spectat Setia campos exigua vetulos misit ab urbe cados . '  Et alibi :` Setinum dominaeque
(278) 
  , eiusque viae prima urbs ad sextum decimum ab Urbe est Alba , qua quidem in via multo maiora
(302) 
  acceptos .  Quibus fuit datus ad habitandum in urbe celeberrimo loco vicus semper postea `
(311) 
ducit , via est Latina , in qua primum decimo ab Urbe miliario cernuntur vestigia Columnae oppidi 
(368) 
    coloniam Labicos deducendam . '  ` Coloni ab Urbe mille quingenti missi bina iugera acceperunt
(379) 
a Tibure dicta , quam civitatem , sextodecimo ab Urbe distantem , multo ante Romam originem a
(411) 
     scribit ) devastavit , et iterum vertens ab Urbe Roma ( sicut Livii vigesimo sexto habetur )
(470) 
 invicem stadia centum , et Praeneste distare ab urbe Roma etiam duplo sed Tibur minus .  Dicique
(548) 
     artis eius periti attraherent .  Et a Genua urbe maritima mercede conducti aderant , piscibus
(570) 
  coacti deseruere viri? '  ` Pro qua pugnabitur urbe ? '  Ultima nunc reliqua est nobis in hac
(585) 
     pontes a Romanis fuisse destructos quando , Urbe a Belisario instaurata , Totilae adventum
(3) 
      sub Romae instauratae titulo effecerimus , urbem ipsam relinquentes , regionem in qua est
(16) 
     .  Ut ergo a maritimis incipiamus :  Ostiam urbem condidit mare inter et Tiberim Ancus
(22) 
      duo Q. Sertorio et duo Carboni dati sunt , urbem circumsedisse , Ostiam coloniam expugnasse
(27) 
        ut plures milites res publica haberet .  Urbem Ostiam , cum a Saracenis fuisset destructa 
(34) 
      , Rostraque id templum appellatum . '  Eam urbem Strabo dicit ab Ostia distantem stadiis
(41) 
    tam insanis molibus exstruxisse et portum et urbem Antiatum ut non modo aerarium sed Romanum
(43) 
    , quae pariter eodem tempore est suspensa .  Urbem vero Antiatum nunc esse nullam , sed in
(81) 
     :  ` audacis Rutili ad muros , quam dicitur urbem Acrisioneis Danae fundasse colonis ,
(115) 
         .  Habuit vero is mons Strabonis aetate urbem ( ut dicit ) parvam et Circes templum ac
(131) 
     totam vetustissimis et multis ante conditam Urbem temporibus Ausones habitarunt , qui etiam
(137) 
  Theopompus , ante quem nemo mentionem habuit , urbem tantummodo a Gallis captam dixit ,
(188) 
 bono portu , quem Lacones euormon dicunt .  Eam urbem amoenissimi situs , in qua Cicero Formianam
(215) 
 Horatius :  ` tandem defessi Lemurnarum venimus urbem . '  Et altero item quinto , sed extra viam
(282) 
 scribit , Alba a Romanis destructa , Albanos in urbem receptos Caelium montem incoluisse .  De
(285) 
 Ascanius clari condet cognominis Albam . '  Eam urbem trecentis ante Romam annis conditam ultimo
(332) 
capitali prosecutus odio Praeneste vetustissimam urbem , quam is Sarra paterna possederat
(341) 
    Ferentinum . '  Et libro VII :  ` Ferentinum urbem Hernicorum vi cepit . '  Et libro nono :`
(441) 
      , militiam detractaverunt .  Eamque Strabo urbem ( ut appellat ) solam in Latina regione pro
(462) 
    in profundam vallem et per lucos iuxta ipsam urbem ubi incipiat esse navigabilis .  Inde
(495) 
  , hisque expugnatis fieri ut etiam Praenestini urbem deserant , causa in eos translata .  Quod
(508) 
   . '  Livius libro XXVI accessum Hannibalis ad urbem Romam describens dicit :  ` per Anagninum
(525) 
  est ut anno inde septimo Romanus populus ipsam urbem tanta animorum ferocia demolitus sit ut vix
(529) 
 legatus .  De campis , quos Strabo dicit aut ad Urbem aut ad mare pertinere , nimis verum esse
(530) 
 Ariciam omisit , quam nunc solo aequatam , tunc urbem in via Appia fuisse supra ostendimus .  Est
(567) 
    Albam ; excelsa de rupe procul iam conspicit urbem . '  Et dixit :` tene , deum sedes , non
(588) 
   , in Umbria regione fuisse coniicimus Fidenas urbem vetustissimam .  De qua Suetonius
(593) 
 Plinius etiam dicit :  ` in Fidenati agro iuxta Urbem ciconiae nec pullos nec nidum faciunt ' ,
(593) 
    lapides ad structuram ex Fidenati agro circa Urbem optimos .  Et supra diximus Tiberim
(596) 
Latium a Vaticano .  De hac Vergilius in VI :  ` urbem Fidenam ' .  Et Livius libro IV scribit 
(84) 
   :  ` quinque adeo , magna positis incudibus , urbes tela novant : '  ` Atina potens , Tiburque
(244) 
           autem Latinorum solo frequentes fuere urbes infinitaque paene oppida et castella , ex
(416) 
Lydorum . '  Et ea in regione Albam et Marrubiam urbes fuisse claras ex sequentibus apparebit . 
(470) 
in Fortunae delubro Praeneste coepit .  Et ambas urbes Tibur et Praeneste Strabo dicit in eadem
(90) 
   venisse ad Italiam et tenuisse loca quae nunc Urbi vicina sunt , et ideo populos Sacranos
(149) 
 cohortes cum C. Servilio Ahala , cum imminentem urbi collem cepissent , loco altiore ( qua nullum
(250) 
vetustissimo et celebratissimi nominis municipio Urbi propinquo Murenas patricios et consulares
(287) 
     - ductus aquarum instauraverit et demortuae urbi aliquam oppidi faciem reddiderit .  Eademque
(438) 
   a Sulla .  Bellumque hoc id felicitatis Romae urbi attulit , quod M. Cicero in eo militans
(498) 
 Et Ponceletti ac Nicolai Fortebratii aliorumque Urbi infestorum receptione factum vidimus ut urbs
(571) 
 reliqua est nobis in hac Latinorum regione pars urbi Romae Tibur Anienemque versus propinqua ,
(291) 
    ecclesias decorarunt .  Estque Aricia una ex urbibus quinque quas facit Vergilius , in VII ,
(21) 
 efficere quin Ostiae civitatis , Antiatisque et urbis et portus , ac Romani item portus opera
(28) 
   celebris famae pontifex Romanus Martinus V in urbis Romae potius quam in ostiorum Tiberis et
(137) 
     Nicodoro Atheniensium magistratu , qui fuit urbis nostrae quadringentesimo quadragesimo anno 
(465) 
in septimo :  ` Nec Praenestinae fundator defuit urbis , Caeculus . '  Et Plinius dicit Praeneste
(473) 
loco , positum tamen munitiore Praenestum , quod urbis summitas montem habet excelsum et retro
(489) 
  Plinius de metallis tractans sic habet :  anno Urbis CCCCCCLXXI , ` quod ex Capitolinae aedis
(520) 
    possidebant .  Quae autem de Tusculanae olim urbis collibus dicit , vera esse ostendunt etiam
(564) 
Pater Beatissime Nicolae , impositam basilicarum urbis Romae tectis plumbeorum imbricum
(600) 
       obsessa et triplici vallo circumdata , ad urbis Romae moenia .  Quare libet ordine viam
(78) 
.  In medio duarum quas descripsimus maritimarum urbium Ardeam ponit Strabo , Rutilorum olim
(140) 
 a Circeis palus Pontina est , quem locum XXIIII urbium fuisse Mucianus ter cos. prodidit . '  `
(500) 
       .  Et addit in ea montana regione ipsarum urbium aliud dorsum esse , quod inter tibias
(12) 
       ad Sitanum sinum , in quo fuit Sinuessa , urbs maritima , et in mediterraneis Aborigines ,
(47) 
   .  Neque enim est haec Lavinia , prima Aeneae urbs , cuius incolis postea ob Aeneae memoriam
(148) 
 . '  ` Anxur fuit , quae Terracinae nunc sunt , urbs prona in paludes et ab ea parte
(278) 
  descripta , habetur Appia , eiusque viae prima urbs ad sextum decimum ab Urbe est Alba , qua
(498) 
    Urbi infestorum receptione factum vidimus ut urbs obsessa captaque solo aequaretur .  Fluvium
(502) 
montem Albanum .  In quo dorso sit Tusculum sita urbs , non inepte fabricata .  Romanae vero
(503) 
      .  Romanae vero nascenti rei publicae haec urbs hinc infesta fuit , quod Mamilius Tusculanus
(526) 
    appareant .  Ea vero vetus et praeclara olim urbs , nunc solo titulo civitas , gentem Porciam
(95) 
 duodeviginti coloniis quae , dum Hannibal magis urgeret Romanos , militiam et collationem
(399) 
      ad Anienis sinistram est oppidum , amoenis Ursinorum Talliacoccii comitum domibus ornatum ,
(485) 
utrimque gladio concurrerunt et occisi sunt . '  Usi autem sunt libenter Romani principes eo
(495) 
     .  Defugere enim illuc eos qui tumultu sint usi , hisque expugnatis fieri ut etiam
(445) 
     praesidii loco servandis in custodia noxiis usos fuisse .  Et nos in Livio invenimus libro
(53) 
 optimos habet .  Venationem vero amplissimae ut usquam silvae apris capreisque abundantem
(12) 
   et eos qui proximum Marsis incolunt Apenninum usque ad veteris Campaniae terminos .  Unde
(134) 
  communis .  Et denique omnia fuerunt Latinorum usque ad Sinuessam .  Sed quicquid Strabo hic
(260) 
   Foetidae ' , ad quas palus incipit Terracinam usque ( non minus nunc quam Strabonis aetate
(459) 
    Anienis ripa , ab ipso Sublaci lacu ad vicum usque Varronis , incisus saxeo in monte ductus
(474) 
      munitionem occultas fossas undique foratas usque in campos esse , alias aquationis gratia ,
(501) 
 Algidum .  Et illud quidem dorsum esse excelsum usque ad montem Albanum .  In quo dorso sit
(562) 
       multo ipsarum fistularum ordine ad medium usque lacum fuisse perductas , quae aedibus
(493) 
    militiae habuerunt .  Addit vero unum Strabo usu per aetatem nostram et saepius anteactis
(9) 
  amore Romanam gentem prosecutos fuisse videmus ut Livius libro LXXII enumeratis Italiae populis
(14) 
in flore nunc quo priscis temporibus fuit , adeo ut per eius oppida Hadrianum imperatorem
(15) 
et duumvirum fuisse scribat Aelius Spartianus .  Ut ergo a maritimis incipiamus :  Ostiam urbem
(18) 
     , et onera exciperent , ac rursus onerarent ut levatae naves facilius flumen attingerent . 
(21) 
       quosque debet attentos et vigiles reddere ut rebus humanis parum confidant , non potuisse
(26) 
      Capitolinus .  Et quia aerem semper habuit ut in maritimis habitatoribus gravem ,
(26) 
         in Italiam fuisse ad dies XXX suspensam ut plures milites res publica haberet .  Urbem
(28) 
     .  Et tam diu destructa ac derelicta mansit ut nihil sit reliquiarum praeter turrim quam
(41) 
 molibus exstruxisse et portum et urbem Antiatum ut non modo aerarium sed Romanum quoque imperium
(41) 
         postea thesauris ita applicuisse animum ut mentitos per singula mathematicos hariolosque
(46) 
 aucupio , et venatu , quod Antiatum olim ager ( ut Strabo innuit ) , tunc segetis vinique
(49) 
      civitas data sacraque sua reddita , cum eo ut aedes lucusque Sospitae Iunonis communis
(53) 
    optimos habet .  Venationem vero amplissimae ut usquam silvae apris capreisque abundantem
(71) 
        crepitu .  Quo territae bombo palumbes , ut accipitres ( ` Chiluones ' a Plinio appellatos
(115) 
 .  Habuit vero is mons Strabonis aetate urbem ( ut dicit ) parvam et Circes templum ac Minervae
(154) 
diripuere . '  ` Cuius praedae gratia factum est ut stipendium miles tunc primum acciperet , cum
(166) 
similem cladem suis quoque temporibus accidere , ut eius calamitatis memoria suum quoque imperium
(179) 
      a caede omnium animalium abstinuerunt adeo ut natos in vicinis paludibus serpentes occidere
(196) 
 , ea tamen non fuit civitas priusquam Formias ( ut supra ostendimus ) destruxerunt Saraceni . 
(197) 
       Saraceni .  Distat vero a Terracina arx ( ut Strabo ) et ( ut nunc est ) civitas Caieta
(197) 
  Distat vero a Terracina arx ( ut Strabo ) et ( ut nunc est ) civitas Caieta stadiis centum ,
(203) 
se ducem rebellionis exhibens , Romanos compulit ut Lucium Papirium cos. in eos mitterent . '  `
(219) 
   passim lucidissimae citrangulis arantiisque ( ut nostri citrea appellant ) consita interfluunt
(248) 
 viae alicubi dirutis pontibus aversae , alicubi ut penitus ignorentur omnino sint perditae . 
(249) 
       , quod non absurde Marianam villam fuisse ut credam facit proxima L. Murenae villa semi
(250) 
 hactenus fecit aut Marinum ( si ea non fuerat , ut diximus , Mariana villa ) aut Zagarolum , novi
(250) 
  ) aut Zagarolum , novi nominis oppidum , sed , ut ruinae indicant , vetustum fuisse Lanuvium ,
(262) 
   nominis oppidum arduo in colle situm , vini ( ut refert Plinius ) optimi ferax .  Et Martialis
(267) 
   item vetustum , quinque a Setia distans , non ut olim campestre est sed arduum in collem
(287) 
 funditus dirutum magna instauravit impensa adeo ut - sive monasterii sive villae inter ceteras
(293) 
   dicit Ariciam a Vergilio appellari ` matrem ' ut plauderet adulareturque Augusto , cuius mater
(331) 
  habuit populorum multitudinem , melius in dies ut videbatur processurus , nisi exardescere
(334) 
        regem Franciae Bonifacius adeo irritavit ut , immissus adiutusque ab eo Sarra eundem
(336) 
 tempore amnem faciat .  Et sive Plinii textus ( ut saepe alibi ) eo in loco corruptus sive aliter
(373) 
   , Gavignanum et Sigma oppidum vetus , vinum , ut inquit Plinius , faciens Signinum , quod alvum
(389) 
     :  ` Tiburtinam villam mire aedificavit ita ut in ea et provinciarum et locorum celeberrima
(401) 
  altis comparandi , quorum in summitate putei ( ut fertur ) plures .  Sed , quos viderimus , duo
(402) 
        , duo exstant tam alte excisi defossique ut deiectum bilibre saxum non prius referat casus
(405) 
   est Arceolum , secus quod planities incipit ( ut in ea montium summitate ) gratissima .  In qua
(425) 
        inest venenum . '  ` Ferunt ictas saliva ut ferventis aquae contactu fugere , quod si in
(426) 
         collegisse , eosque subito ante lucem , ut solet populus ad ludos celebres com venire ,
(432) 
  est quaedam similitudo de Marso , qui incantat ut educat aspidem de tenebrosa caverna . '  `
(439) 
litterarum studia se contulit :  unde factum est ut Roma ingenium haberet quod sua magnitudine
(441) 
militiam detractaverunt .  Eamque Strabo urbem ( ut appellat ) solam in Latina regione pro
(468) 
     id Fortunae adeo fideliter fuisse inauratum ut crassissimae inaurationes dicerentur
(495) 
  qui tumultu sint usi , hisque expugnatis fieri ut etiam Praenestini urbem deserant , causa in
(497) 
  hac de qua Strabo dicit ratione factum videtur ut Sarrae Columnensis temporibus Praeneste fuerit
(498) 
       Urbi infestorum receptione factum vidimus ut urbs obsessa captaque solo aequaretur . 
(522) 
esse maximam .  Regiae autem magnificentissimi ( ut Strabo dicit ) apparatus fundamenta esse non
(524) 
   similis numero caesorum fuisse dicitur , adeo ut Roma postmodum caput numquam attollere
(525) 
   numquam attollere potuerit .  Unde factum est ut anno inde septimo Romanus populus ipsam urbem
(525) 
ipsam urbem tanta animorum ferocia demolitus sit ut vix fundamentorum vestigia nunc appareant . 
(533) 
       ( sicut Livius refert ) praedixit futurum ut , si emitteretur inde aqua , Romani Veiis
(541) 
ubi C. Caesarem aedes diximus inchoasse , tunc ( ut videtur ) nemorosa fuit , a qua oppidum
(542) 
   arboribus frugiferis adeo pulchre est consita ut nulli in Italia quantumvis cultissimo
(544) 
binas esse submersas , quae nec adeo putres sint ut laceratae funiculos de industria alligatos nec
(547) 
         in ordines ea ratione in lacu disposuit ut in ipsis , tamquam pontibus , hincinde starent
(553) 
     extrinsecus delibuta fuit .  Quod bitumen ( ut etiam nunc apparet ) croceum purpureumve
(554) 
   est .   Quas quidem chartas claviculi , non ( ut nunc assolet ) ferrei sed aenei , frequentes
(554) 
 sed aenei , frequentes infixi ita compresserant ut omnis humor perpetuo arceretur .  Interior
(557) 
      dilatato , tantundem magnitudinis ferrea ( ut ita dixerim ) habuit navis quantum laricea
(558) 
       alia argillae ac cretae bitumatio ( vel , ut olim in aedificiis appellabatur , `
(559) 
 superinfusa est .  Observatumque fuisse videmus ut , concocto liquefactoque ferro priusquam
(561) 
   elegantes insculptae sunt litterae , auctorem ut coniicimus navis suum Tiberium Caesarem
(563) 
    constructa erat , ita integros , ita politos ut nuper a fabri ferrarii incudibus exisse
(572) 
      , unde incepimus , e regione adversa .  Et ut eo unde nuper digressi fuimus revertamur : 
(573) 
      Columnae oppidum , nunc Gallicanum , qui , ut diximus , olim Gabii fuerunt vetustissimi ,
(626) 
Quo in circuitu omnis regio olim Latina ( sive , ut nunc dicitur Latium , Campania et Maritima )
(305) 
       Aricinam altitudine non excelsam reputari utilissimam , quia sub omnibus paene foliis
(433) 
   ut educat aspidem de tenebrosa caverna . '  ` Utique in lucem vult educere . '  ` Illa autem
(236) 
        paludibus madent . '  Vestusta est autem utraque civitas et suo quaeque ornata fuit Romano
(473) 
 Stephani Columnae .  Additque Strabo , quamquam utraque munito sit loco , positum tamen munitiore
(484) 
    non posse , cum Thelesio fugae suae comite , utrimque gladio concurrerunt et occisi sunt . ' 
(527) 
   Iohanne illius germano , et septimo Benedicto utriusque nepote ornata fuit .  Nec aliam habet
(126) 
    fuit quod et Circeium dictum est , Liviusque utrumque Circeios appellat .  Sed nos in Romanae
(458) 
   et tamen prisci nominis imminens .  Redditque utrumque fama celebratum beati Benedicti non
(371) 
       decus conservat .  Fuitque Labicanum olim uvis copiosum optimis , ex quibus Clodium Albinum
(199) 
        instauratum scribit .  Et Faustinam eius uxorem scribit idem Aelius condiciones sibi et
(111) 
  Petrus Arrago insulam Trinacriam , Constantiae uxori suae hereditario iure avi sui Frederici
(28) 
   quam celebris famae pontifex Romanus Martinus V in urbis Romae potius quam in ostiorum Tiberis
(333) 
    cardinales dignitate privavit , quos Clemens V illico restituit .  Et postmodum regem Franciae
(26) 
         gravem , sacrosancta lege populi Romani vacationem militiae et publicorum munerum habuit 
(26) 
    militiae et publicorum munerum habuit , quam vacationem Livius XXVII scribit sub adventum
(42) 
     diximus ) sacrosanctam a publicis muneribus vacationem , quae pariter eodem tempore est
(169) 
  dicit Anxurinam coloniam habuisse sacrosanctam vacationem , quae adventu Hasdrubalis sit
(492) 
       consulto duplex stipendium et quinquennii vacationem militiae habuerunt .  Addit vero unum
(98) 
        sic celebratur in septimo :  ` et fontis vada sacra Numici . ' .  Et infra :` fontis
(412) 
   agrum iter fecit .  Eaque in regione interiit Valeria civitas , Bonifacii quarti pontificis
(413) 
     per Longobardorum tempora Marsorum nomen in Valeriam est conversum .  Fuisse vero Marsos
(445) 
     , quia esset natura loci et munimento arcis valida , saepe Romanos praesidii loco servandis
(614) 
  sine certamine receptis Fregellis praesidioque valido imposito , in Campaniam rediit . ' 
(462) 
    Anio decidens ex loco altissimo in profundam vallem et per lucos iuxta ipsam urbem ubi
(161) 
Vergilius significat angustum esse ) , qui inter valles serpens mare petat . '  Suetonius
(540) 
         temporis amoenitatem eius inspexerit .  Vallis enim concavae in circuitu bis mille passus
(600) 
    a Capua , tunc a Romanis obsessa et triplici vallo circumdata , ad urbis Romae moenia .  Quare
(369) 
  iugera acceperunt . '  Id oppidum nunc dicitur Valmontone , quod proprio iure a nobili Comitum
(618) 
locum , maxima nominis mutatione facta , diximus Valmontonem nunc appellari .  Dicit enim Livius
(372) 
   scribit Iulius Capitolinus .  Proximumque est Valmontoni Monsfortinus oppidum Stephani nostri
(620) 
  pervenisse Tusculum ea scilicet via qua nunc a Valmontono Marinum silvis petitur .  Et quia
(313) 
   :  et hinc ad dexteram XIIII a Columna distat Valmontonum , ubi Lavicos fuisse ad finem huius
(386) 
Tiburtinum vitem amare sic indicat :  ` Nullam , Vare , sacra vite prius severis arborem circa
(506) 
  versum . '  Et Plinius inter insignia fortunae variantis exempla ponit Lucium Furium Tusculanum 
(120) 
  , dum Dei civitatem aedificat , sic habet :  ` Varro astruit Circen socios Ulyxis mutasse in
(399) 
    Talliacoccii comitum domibus ornatum , Vicus Varronis appellatum .  Superius Portella et
(450) 
     regione , Praeneste Tiburque inter et Vicum Varronis ac Zinazanum sita , Rocha Cavarum
(459) 
      ripa , ab ipso Sublaci lacu ad vicum usque Varronis , incisus saxeo in monte ductus aquarum 
(547) 
        libros , ad id operis est vocatus .  Hic vasa vinaria multos colligata in ordines ea
(533) 
' appellatam efficit .  Estque is lacus , de quo vates Etruscus ( sicut Livius refert ) praedixit
(594) 
        agrum Veientem a Fidenate , mox Latium a Vaticano .  De hac Vergilius in VI :` urbem
(556) 
crassitudinem tectum delibutumque esset , ferrum vehementi igne concoctum liquefactumque super
(63) 
, humido scilicet et graviore vento , aura tamen vehi volunt propter pondus corporum viresque
(594) 
      .  Et supra diximus Tiberim dividere agrum Veientem a Fidenate , mox Latium a Vaticano .  De
(533) 
  futurum ut , si emitteretur inde aqua , Romani Veiis potirentur .  Distat ab Albano Ariciaque
(39) 
   :  ` O Diva gratum quae regis Antium , potens vel imo tollere de gradu mortale corpus vel
(39) 
, potens vel imo tollere de gradu mortale corpus vel superbos vertere funeribus triumphos . ' 
(52) 
   habetur .  Sed ad Neptunium .  Mare saxosum , vel potius glareosum , pisces quidem multos atque
(70) 
  supereminere , contorta funda parvum lapidem , vel natura album vel gypso delinitum , maximo
(70) 
contorta funda parvum lapidem , vel natura album vel gypso delinitum , maximo emittunt crepitu . 
(330) 
   Bonifacio civibus , decorata .  Bonifaciusque vel ea ratione gloriosus pontifex fuit , quod
(558) 
     insuper alia argillae ac cretae bitumatio ( vel , ut olim in aedificiis appellabatur , `
(553) 
    ) croceum purpureumve contexuit continuitque velamen , et plumbeis desuper chartis superficies
(62) 
      : '  ` cum appropinquavere terris , quippe velis saepe incidunt , et hoc semper noctu ,
(253) 
       vetusta , de qua Livius in octavo :  ` In Veliternos veteres cives , quod toties
(72) 
    Plinius dicit eas quotannis advolare mari in Veliternum agrum , qui quidem ager Antiati
(252) 
ostendunt .  A Marino autem octavo miliario sunt Velitrae , civitas vetusta , de qua Livius in
(254) 
 , quibus ascriptis speciem antiquae frequentiae Velitrae receperunt . '  Estque ea civitas , cum
(259) 
 acerque Corax , Argiva iuventus . '  Deinceps a Velitris recto itinere institute est quarto
(123) 
      in caseo dare solere ( quibus possent sive vellent ) viatoribus unde in iumenta verterentur
(457) 
.  Estque superius celsis in montibus Sublacum ( veluti Plinius appellat , Sublaquaeum ) , nobile
(53) 
   , pisces quidem multos atque optimos habet .  Venationem vero amplissimae ut usquam silvae
(46) 
   populus non exiguus piscatione , aucupio , et venatu , quod Antiatum olim ager ( ut Strabo
(393) 
:  ` horrida praecipue cui gens assuetaque multo venatu nemorum duris Aequicola glaebis . '  `
(226) 
      ad Minturnas . '  ` Adiungitur et illa via vendibilis Herculanea multarum deliciarum et
(429) 
suas , quae non exaudiet vocem incantantium , et venefici incantantis sapienter . '  Et beatus
(424) 
  tamen omnibus hominibus contra serpentes inest venenum . '  ` Ferunt ictas saliva ut ferventis
(448) 
 Suntque item ad Fucini et Celani oram Piscina , Veneris oppidum , Viticula , Castrum Vetus ,
(601) 
      .  Quare libet ordine viam repetere qua is venerit .  Livius libro XXVI primum dicit Q.
(153) 
    Fabius militem abstinuit . '  ` Postea , ubi venerunt tribuni , oppidum vetere fortuna
(370) 
, Iohanne ornatus filio rei bellicae gloria apud Venetos florente , oppidi illius aliorumque
(459) 
   muroque excitatis Romam quadragesimo miliario veniebant .  Sed in hac eadem Latinorum regione
(56) 
    comparati loco ad particulam retium propriam venientes noctu coturnices fistula illicit .  Et
(186) 
Formias , Minturnas , et Sinuessam .  Addiditque venientes a Brundisio Romam prope Terracinam
(215) 
, de qua Horatius :  ` tandem defessi Lemurnarum venimus urbem . '  Et altero item quinto , sed
(21) 
      .  Unde , haec legens scribensque , in eam venio considerationem , quae prudentes quosque
(426) 
  lucem , ut solet populus ad ludos celebres com venire , effudisse , multosque afflictos morsu
(182) 
    nuntiaret adfuturos . '  ` Postea , cum vere venirent hostes , nullo nuntiante , deleti sunt .
(65) 
  principio multiplicare conspiciuntur priusquam venisse sciantur .  Aliud item in Antiate agro
(90) 
 Sacranae acies ' :  ` dicunt quendam Corybantem venisse ad Italiam et tenuisse loca quae nunc
(207) 
 se pro Vitrubio sectamque eius secutis precatum venisse , sed pro Fundano populo , quem extra
(604) 
  Casinatem , Interamnam , ac Fregellas ad Lirim venisse , quae loca partim in veteri Campania (
(5) 
 VIII ponit his versibus :  ` primus ab aetherio venit Saturnus Olympo, arma Iovis fugiens et
(418) 
    .  Vergilius libro VII :  ` Quin et Marrubia venit de gente sacerdos . '  Et Servius exponit :
(509) 
 Romam describens dicit :  ` per Anagninum agrum venit in Lavicanum , inde Algido Tusculanum petit
(565) 
C. Caesar primum post belli civilis initia Romam venit , infrascriptos ponit versus , qui ad
(618) 
sunt notissima .  Ex Anagnino autem in Labicanum venit , quem locum , maxima nominis mutatione
(63) 
 Austro non volant , humido scilicet et graviore vento , aura tamen vehi volunt propter pondus
(375) 
    poeta :  ` Potabis liquidum Signina morantia ventrem ? '  ` Ne nimium sitias , sit tibi parca
(92) 
  , qui aliquando , cum pestilentia laborarent , ver sacrum voverunt : '  ` unde Sacrani sunt
(520) 
 autem de Tusculanae olim urbis collibus dicit , vera esse ostendunt etiam nunc monasterium
(479) 
 maximae historiam Lucanus in II perstringit his verbis :  ` Iam quot apud Sacri cecidere cadavera
(157) 
 consedit . '  Et Servius septimo Vergilii super verbo , ` Circeiumque iugum ' , dicit :  ` circa
(270) 
     :  ` Volsca de gente Camilla . '  Super quo verbo , Servius exponit eam fuisse Privernatem . 
(578) 
    '' non moenia . '  Alibi tamen Servius super verbo ` Nomentum et Gabios ' dicit ab Albanis
(89) 
esse conversam . '  Item Servius , eodem libro , verbum exponens ` Sacranae acies ' :  ` dicunt
(182) 
  hostes nuntiaret adfuturos . '  ` Postea , cum vere venirent hostes , nullo nuntiante , deleti
(337) 
  , quando Fucinus glacie astringitur , siccus , vere postmodum , aestate , ac autumno ingentem
(402) 
    non prius referat casus sui sonitum quam duo Vergiliani versus debita sint pausa pronuntiati .
(14) 
    facere sicut Livii Patavini , Divi Augusti , Vergilii , Strabonis , et Plinii adiumento
(16) 
     Marcius , quamquam Servius grammaticus , in Vergilii VII , dicit exitum Tiberis naturalem non
(86) 
      , et turrigerae Antemnae . '  Et Servius , Vergilii septimo , dicit :  ` Hyginus , ab
(116) 
          quandam Ulixis phialem .  Servius , in Vergilii septimo , super ` Circeae raduntur
(157) 
 mare et montes consedit . '  Et Servius septimo Vergilii super verbo , ` Circeiumque iugum ' ,
(177) 
  , Frontine , recessus . '  Servius grammaticus Vergilii versum libri IX Aeneidos , ` tacitis
(537) 
    appellatum .  Servius grammaticus in septimo Vergilii versus hos exponens , ` audiit et
(97) 
  , quem Strabo dicit propinquum esse Ardeae , a Vergilio sic celebratur in septimo :  ` et fontis
(293) 
 Pontinae paludi .  Et alio loco dicit Ariciam a Vergilio appellari ` matrem ' ut plauderet
(321) 
       in Anagnia cudi iussit , unde dives est a Vergilio appellata . '  Hernicos autem Servius
(8) 
  tutus in oris . '  Servius autem grammaticus , Vergilium in VII exponens , populos proprie
(320) 
  dives Anagnia pascit . '  Servius vero exponit Vergilium allusisse ad historiam :  ` Nam
(4) 
    describemus.  Huius regionis vocabuli causam Vergilius in VIII ponit his versibus :  ` primus
(80) 
 Indigetis , cui propinquus est amnis Numicus .  Vergilius autem libro septimo sic habet :  `
(106) 
     quam Astures fuere vetustissimi , de quibus Vergilius :  ` Astur equo fidens . 'Ad quam parum
(161) 
Satura , et eius cognominis fluvius Ufens ( quem Vergilius significat angustum esse ) , qui inter
(183) 
   . '  ` Et sic Amyclae silentio periere , unde Vergilius appellavit eas tacitas et Lucilius
(194) 
  quosdam a nutrice Aeneae fuisse dictam , sicut Vergilius , septimi principio :  ` tu quoque
(257) 
  monti proximo Catillo cognomen dedit .  De quo Vergilius in VII :  ` Tum gemini fratres Tiburtia
(268) 
  Eius autem alumna fuit Camilla , quam virginem Vergilius miris effert laudibus :  ` Volsca de
(273) 
       oppidum dictus est olim Amasenus , de quo Vergilius in VII :  ` Amasene pater ' , et in
(279) 
   non viderit .  Estque haec Alba cuius meminit Vergilius in primo :  ` Albanique patres . 'Nam
(283) 
   Caelium montem incoluisse .  De cuius origine Vergilius in VIII :  ` Ascanius clari condet
(291) 
 Estque Aricia una ex urbibus quinque quas facit Vergilius , in VII , ministrasse tela Aeneae ,
(295) 
  ex Octavio genuit Octavianum .  Sic enim habet Vergilius :  ` ibat et Hippolyti proles
(299) 
       administrare simulabat .  Appellat itaque Vergilius Hippolytum ` Virbium ' , id est , ` bis
(318) 
       civitas in Hernicis vetustissima , de qua Vergilius :  ` Hernica saxa colunt , quos dives
(379) 
    originem a Graecis habuisse vult Strabo , et Vergilius eam a Tiburto conditam facit , cuius
(380) 
     Tibur una ex quinque civitatibus quas facit Vergilius Aeneae arma fabricasse , ubi Tibur
(383) 
        quod essent `` superbi '' . '  Ubi etiam Vergilius in septimo dicit ` sub Albunea ' ,
(392) 
         olim habitaverunt Aequicoli , de quibus Vergilius , in septimo Aeneidos :  ` horrida
(417) 
 urbes fuisse claras ex sequentibus apparebit .  Vergilius libro VII :  ` Quin et Marrubia venit
(464) 
opera Romae fabricata sunt .  De Praeneste dicit Vergilius , in septimo :  ` Nec Praenestinae
(574) 
  Tarquinii filii captos a Tarquinio patre .  Et Vergilius in VII :  ` quique arva Gabinae Iunonis
(577) 
     tandem Gabios condidisse . '  ` Quam ob rem Vergilius dixit `` arva '' non moenia . '  Alibi
(579) 
  passuum milibus inde abest Anio fluvius , quem Vergilius dicit ` frigidumque Anienem ' . 
(595) 
    a Fidenate , mox Latium a Vaticano .  De hac Vergilius in VI :  ` urbem Fidenam ' .Et Livius
(513) 
       , et continua esse loca , quae ad Albanum vergunt montem , eandem cum virtutem tum
(55) 
      tempora sunt diversa .  Nam , cum ad prima veris signa hirundines et simul cum ipsis
(65) 
      parvas . '  Et infra :  in Campania primum veris principio multiplicare conspiciuntur
(17) 
vestigia suis temporibus viderentur .  Describit vero eam Strabo importuosam propter alluviones
(43) 
quae pariter eodem tempore est suspensa .  Urbem vero Antiatum nunc esse nullam , sed in mari , in
(53) 
 quidem multos atque optimos habet .  Venationem vero amplissimae ut usquam silvae apris
(59) 
         avicularum milia capta sint .  De ipsis vero coturnicibus sic habet Plinius :  `
(75) 
palumbes , sed quonam incertum . '  ` Hirundines vero in propinqua abeunt apricos secutae montium
(96) 
  et collationem tributorum detractaverunt .  Id vero oppidum , raro habitatum colono , nunc
(97) 
, nominis ordine secundo ornatum fuit .  Numicus vero fluvius , quem Strabo dicit propinquum esse
(115) 
quo Circen fabulae perhibent habitasse .  Habuit vero is mons Strabonis aetate urbem ( ut dicit )
(138) 
               quadragesimo anno . '  ` Quicquid vero terrarum est , praeter decem milia passuum
(143) 
    et ipsi a vetustissimis acceperunt .  Livius vero , XLVI , scribit Pontinas paludes a Cornelio
(197) 
    ostendimus ) destruxerunt Saraceni .  Distat vero a Terracina arx ( ut Strabo ) et ( ut nunc
(231) 
ducentis quinquaginta stadiis distare .  Fuerunt vero hae insulae post Strabonis tempera multorum
(271) 
      exponit eam fuisse Privernatem .  Solidior vero et certior Privernatium laus fuit illa
(290) 
 iure quo Lavinii in civitatem accepti . '  Nunc vero penitus est derelicta , cuius marmora et
(297) 
       insignem quem mater Aricia misit . '  Est vero haec Hippolyti fabula ab Ovidio scripta . 
(305) 
C. Marium expugnasse Ariciam coloniam .  Plinius vero dicit brassicam Aricinam altitudine non
(320) 
 colunt , quos dives Anagnia pascit . '  Servius vero exponit Vergilium allusisse ad historiam :  
(332) 
    , et populos ab adventu deterruisset .  Inde vero fuit Bonifacius infelix , quod Sarram
(338) 
    amnem a Sancto Vito oriundum adaugent .  Est vero quinto ab Anagnia Ferentinum , Romana
(395) 
      libet praedas et vivere rapto . '  Fuerunt vero ex primis Latinorum populis qui , Romana
(414) 
       nomen in Valeriam est conversum .  Fuisse vero Marsos oppidum a quo nomen regio accepit
(445) 
omnes ubique quaternis tantummodo natent .  Alba vero dicit Strabo , quia esset natura loci et
(449) 
 hac in parte Latinorum regionis limes .  Omissa vero sunt a nobis superius nulli praedictarum
(459) 
        magnifici operis monasterium .  Cernitur vero in dextra Anienis ripa , ab ipso Sublaci
(467) 
  quia arbor prinus multa sit in eo monte .  Eam vero civitatem dicit Strabo habuisse insigne
(491) 
   pondo centum quindecim milia . '  Prosequitur vero Livius libro XXIII Praenestinos milites
(493) 
          vacationem militiae habuerunt .  Addit vero unum Strabo usu per aetatem nostram et
(503) 
     sita urbs , non inepte fabricata .  Romanae vero nascenti rei publicae haec urbs hinc infesta
(511) 
 Tusculum dextrorsum Gabios descendit . '  Addit vero superioribus Strabo :  Tusculum ornari
(526) 
 vix fundamentorum vestigia nunc appareant .  Ea vero vetus et praeclara olim urbs , nunc solo
(539) 
 , nomen ( licet nunc corruptum ) habuit .  Hunc vero lacum Dianae speculum a maioribus appellatum
(551) 
  Romanae curiae nobilioris ingenii viris .  Eam vero hac ratione fabricatam fuisse apparet . 
(555) 
   ut omnis humor perpetuo arceretur .  Interior vero navis pars non ab imbribus magis et humore
(561) 
  maximam longitudinem producere licuit .  Earum vero singulis elegantes insculptae sunt litterae 
(584) 
  spoliato , quem nunc Mamolum appellant .  Hunc vero pontem Mamaeam , Alexandri Syri imperatoris
(604) 
sunt et supra a nobis descriptae . )  Hannibalem vero dicit praeter Cales in agrum Sidicinum per
(499) 
        solo aequaretur .  Fluvium eius regionis Verrestim Strabo appellat .  Et addit in ea
(220) 
fons decimo post primam scaturiginem passu molas versat plurimas vico celebri pulcherrimoque
(4) 
     vocabuli causam Vergilius in VIII ponit his versibus :  ` primus ab aetherio venit Saturnus
(38) 
     ab Antiatibus in primis fuisse cultam , his versibus ad Fortunam scriptis :  ` O Diva gratum
(260) 
  vicinitatem Martialis coquus poeta indicat his versibus :  ` O nemus , o Fontes , solidumque
(177) 
    , recessus . '  Servius grammaticus Vergilii versum libri IX Aeneidos , ` tacitis regnavit
(505) 
 rebellionis a publica fraude in paucos auctores versum . '  Et Plinius inter insignia fortunae
(402) 
   referat casus sui sonitum quam duo Vergiliani versus debita sint pausa pronuntiati .  Quae
(440) 
 decimo miliaribus , et edito in colle Apenninum versus est Alba Marsorum , Romana colonia , sicut
(512) 
   aedificiis - et ad eam maxime partem quae est versus Romam .  Tusculi namque collem dicit esse
(537) 
      .  Servius grammaticus in septimo Vergilii versus hos exponens , ` audiit et Triviae longe
(565) 
civilis initia Romam venit , infrascriptos ponit versus , qui ad Albani quoque mentis
(571) 
        regione pars urbi Romae Tibur Anienemque versus propinqua , ostiis Tiberinis , unde
(411) 
        secundo scribit ) devastavit , et iterum vertens ab Urbe Roma ( sicut Livii vigesimo sexto
(39) 
imo tollere de gradu mortale corpus vel superbos vertere funeribus triumphos . '  Livius autem
(123) 
       sive vellent ) viatoribus unde in iumenta verterentur necessariaque comportarent . '  `
(356) 
      , Trivilianum , Collis Pardi , Anticulum , Verulae vetus oppidum , de quo Livius , in IX :  
(357) 
      vetus oppidum , de quo Livius , in IX :  ` Verulanis suae leges , quia maluerunt quam
(360) 
       , vetusti nominis civitas , cui simul cum Verulanis suae leges redditae a Romanis et
(343) 
   :  ` Hernicorum tribus populis , Alatrinati , Verulano , Ferentinati , suae leges , quia
(324) 
, quem Maritimum vocant , praeter Alatrinatem et Verulanum , omnes Hernici bellum Romanis
(102) 
iam ab incolis discuntur , quod ait `` stagna '' verum est . '  ` Nam Numicus ante ingens fluvius
(487) 
  in secessu Praenestino agentem filium , nomine Verum Caesarem , septennem amisisse , quem non
(529) 
dicit aut ad Urbem aut ad mare pertinere , nimis verum esse videmus quod suburbiis tunc et villis
(186) 
     maxime , quandoque interdiu , eosque qui ad vesperam intrant mane egredi .  Deinceps haberi
(105) 
     redactus est , qui ipse sacratus est : '  ` Vestae enim libari non nisi de hoc fluvio licebat
(16) 
 in agro Lavino castra fecerit ingentia , quorum vestigia suis temporibus viderentur .  Describit
(278) 
 aedificiorum monumentorumque et iactarum molium vestigia quam quisquam possit credere , qui omnia
(311) 
 in qua primum decimo ab Urbe miliario cernuntur vestigia Columnae oppidi , a quo clara
(525) 
      ferocia demolitus sit ut vix fundamentorum vestigia nunc appareant .  Ea vero vetus et
(244) 
      est Plinius quinquaginta tres populos sine vestigiis interiisse .  Hac autem describenda
(44) 
   vidimus .  Neptunium autem , oppidum in Antii vestigiorum angulo aedificatum , novam et
(23) 
  ingentia aedificia , quorum nullum nunc exstat vestigium .  Flavius Eutropius scribit Aurelianum
(243) 
 Reliqua ad fontem Liris proximius accedentia in Vestinorum Samnitiumque partibus dicentur .  In
(236) 
Caecubae vites in Pontinis paludibus madent . '  Vestusta est autem utraque civitas et suo quaeque
(153) 
  . '  ` Postea , ubi venerunt tribuni , oppidum vetere fortuna opulentum tres exercitus diripuere
(350) 
 maiores ortos fuisse oppido Ferentino , familia vetere honorata atque ex principibus Etruriae . 
(253) 
    , de qua Livius in octavo :  ` In Veliternos veteres cives , quod toties rebellassent ,
(217) 
decem milia passuum viam habent silicibus Romano veteri modo stratam inter arduos celsosque montes
(604) 
Fregellas ad Lirim venisse , quae loca partim in veteri Campania ( nunc Terra Laboris dicta ) ,
(363) 
     est novos hostes , Labicanos , consilia cum veteribus iungere . '  ` Labicos legati missi ,
(12) 
 qui proximum Marsis incolunt Apenninum usque ad veteris Campaniae terminos .  Unde peritissimum
(264) 
       Pontinos quae spectat Setia campos exigua vetulos misit ab urbe cados . '  Et alibi :`
(300) 
` Virbium ' , id est , ` bis virum ' .  Nota est vetus historia :  Etruscos , qui cum Arunte ,
(309) 
sive Nymphaeum amnem , ubi olim fuit Forum Appii vetus oppidum , nunc est monasterium Fossa Nova
(356) 
Trivilianum , Collis Pardi , Anticulum , Verulae vetus oppidum , de quo Livius , in IX :  `
(373) 
    sunt Zanchatum , Gavignanum et Sigma oppidum vetus , vinum , ut inquit Plinius , faciens
(448) 
  Piscina , Veneris oppidum , Viticula , Castrum Vetus , Gorgianum , ad quae oppida est nostrae
(526) 
fundamentorum vestigia nunc appareant .  Ea vero vetus et praeclara olim urbs , nunc solo titulo
(252) 
   autem octavo miliario sunt Velitrae , civitas vetusta , de qua Livius in octavo :  ` In
(288) 
proxima Albae sexto miliario Aricia olim civitas vetusta , de qua Livius , in VIII :  ` Aritini
(255) 
  receperunt . '  Estque ea civitas , cum aliter vetustate sua , tum ea ratione notissima , quod
(13) 
    Campaniae terminos .  Unde peritissimum hunc vetustatis scriptorem et simul Plinium ( qui ab
(546) 
   et in primis historiae deditissimus nec minus vetustatis indagator curiosissimus , quid magnae
(262) 
 Ab hisque aquis quinque miliaribus distat Setia vetusti nominis oppidum arduo in colle situm ,
(312) 
    habuit et cognomen .  Ibique Algidum incipit vetusti et in historiis celebrati nominis silva ,
(360) 
   carcere et morte clarum .  Deinceps Alatrum , vetusti nominis civitas , cui simul cum Verulanis
(50) 
 Romae praeclara fluxit quodque omnibus paene in vetustis Romanorum monumentis celebre habetur . 
(142) 
       deletae . '  Repetii a Strabone Plinioque vetustissima , quae et ipsi a vetustissimis
(318) 
     passuum milibus Anagnia civitas in Hernicis vetustissima , de qua Vergilius :  ` Hernica saxa
(332) 
  Columnensem capitali prosecutus odio Praeneste vetustissimam urbem , quam is Sarra paterna
(588) 
  Umbria regione fuisse coniicimus Fidenas urbem vetustissimam .  De qua Suetonius Tranquillus in
(106) 
  arx mari circumdata , prope quam Astures fuere vetustissimi , de quibus Vergilius :  ` Astur
(256) 
 .  Quintoque ab ea miliario ad sinistram distat vetustissimi nominis oppidum Cora , ab uno trium
(286) 
       possessum , sicut et possident Sabellum , vetustissimi nominis nunc oppidum , a quo Romanae
(406) 
  in ea montium summitate ) gratissima .  In qua vetustissimi fuerunt Carseoli , de quibus Livius
(573) 
         , qui , ut diximus , olim Gabii fuerunt vetustissimi , quos Livius in primo dicit fraude
(14) 
    , Vergilii , Strabonis , et Plinii adiumento vetustissimis satisfaciam , quamquam non est eo
(131) 
porrigitur campus Pontinus , quam regionem totam vetustissimis et multis ante conditam Urbem
(142) 
Strabone Plinioque vetustissima , quae et ipsi a vetustissimis acceperunt .  Livius vero , XLVI ,
(250) 
    indicant , vetustum fuisse Lanuvium , ex quo vetustissimo et celebratissimi nominis municipio
(250) 
    nominis oppidum , sed , ut ruinae indicant , vetustum fuisse Lanuvium , ex quo vetustissimo et
(267) 
    non prohibente , bibam? '  Privernumque item vetustum , quinque a Setia distans , non ut olim
(341) 
'  Et libro VII :  ` Ferentinum urbem Hernicorum vi cepit . '  Et libro nono :` Hernicorum tribus
(346) 
plus laboris et periculi fuit , et defensa summa vi moenia sunt , et locus erat munimento
(595) 
  , mox Latium a Vaticano .  De hac Vergilius in VI :  ` urbem Fidenam ' .Et Livius libro IV
(145) 
  maior Aufens appellatus , apud Terracinam olim via Appia Mare Inferum attingebat .  Terracinam
(172) 
       superaverat Anxuris arces et qua Pontinas via dividit uda paludes . '  De Anxure sic habet
(192) 
   per fines eorum tuta pacataque semper fuisset via , civitas sine suffragiis data . '  Additque
(200) 
          Caietae elegisse .  Primaque est ea in via civitas Fundana decimo a Terracina miliario ,
(201) 
   per fines eorum tuta pacataque semper fuisset via , civitas sine suffragio data . '  Et infra :
(223) 
   quidem in decem milium spatio Herculanea fuit via , omnium quas Romanum ubique habuit imperium
(226) 
  salicta ad Minturnas . '  ` Adiungitur et illa via vendibilis Herculanea multarum deliciarum et
(232) 
   celeber , et Caecubum , civitas Fundorum , in via Appia .  Haec autem omnia loca boni vini
(278) 
 sextum decimum ab Urbe est Alba , qua quidem in via multo maiora sunt aedificiorum
(288) 
 aliquam oppidi faciem reddiderit .  Eademque in via Appia est proxima Albae sexto miliario Aricia
(309) 
     nemoralis Aricia porros . '  Deinceps eadem via secus Storacem sive Nymphaeum amnem , ubi
(311) 
 .  Alia , quae nos ad Latinorum limites ducit , via est Latina , in qua primum decimo ab Urbe
(362) 
           , Trevum , Felectinum .  Altera autem via , quam medio in Algido liquimus , primum est
(379) 
       Latinae regionis limites itur , Tiburtina via a Tibure dicta , quam civitatem , sextodecimo
(530) 
omisit , quam nunc solo aequatam , tunc urbem in via Appia fuisse supra ostendimus .  Est Albae
(567) 
     superaverat Anxuris arces , et qua Pontinam via dividit uda paludem , qua sublime nemus ,
(583) 
     a Gallo , Torquatus est appellatus .  Is in via Tiburtina ponte iungitur marmoreo , maximis
(587) 
quae maxima habuit spoliatus .  Demum tertius in via Salaria exstat a Narsete eunucho duce
(602) 
    Flaccum cos. iturum Romam Hannibalem secutum via Appia et Setiam Lanuviumque praemisisse qui
(602) 
 Setiam Lanuviumque praemisisse qui commeatus in via pararent exercitui suo .  ( Setiaque et
(620) 
      erat .  Et pervenisse Tusculum ea scilicet via qua nunc a Valmontono Marinum silvis petitur 
(186) 
   palustribus et fluvialibus aquis , propinquam viae Appiae , et navigari nocte maxime ,
(248) 
  videamur - quod quidem necessitas faciet , cum viae alicubi dirutis pontibus aversae , alicubi
(278) 
   litus est descripta , habetur Appia , eiusque viae prima urbs ad sextum decimum ab Urbe est
(585) 
   .  Sed quis proxime illi subiectum Numentanae viae pontem construxerit nobis incertum est , qui
(586) 
 adventum pavidi exspectabant .  Secundusque est viae Numentanae pons , et ipse licet integer ,
(170) 
qui sub Terracina imminet mari , ne Hannibal per viam Appiam in agrum Romanum iret praedatum . 
(216) 
    urbem . '  Et altero item quinto , sed extra viam Appiam , est Caieta .  Ea autem decem milia
(217) 
    , est Caieta .  Ea autem decem milia passuum viam habent silicibus Romano veteri modo stratam
(278) 
 Terracina .  Hanc inter ubique montuosam et eam viam , quae primo secundum litus est descripta ,
(565) 
          aeneis communisti .  Lucanus in tertio viam , sicut supra diximus , describens , qua C.
(601) 
   , ad urbis Romae moenia .  Quare libet ordine viam repetere qua is venerit .  Livius libro XXVI
(449) 
  sunt a nobis superius nulli praedictarum trium viarum propinqua aliquot castella et oppida : 
(123) 
     dare solere ( quibus possent sive vellent ) viatoribus unde in iumenta verterentur
(90) 
      ad Italiam et tenuisse loca quae nunc Urbi vicina sunt , et ideo populos Sacranos appellatos
(292) 
 nactam esse nomen a morbis quos gigneret , quia vicina esset Pontinae paludi .  Et alio loco
(179) 
  omnium animalium abstinuerunt adeo ut natos in vicinis paludibus serpentes occidere nollent - a
(260) 
 aetate consueverit ) navigabilis , quam locorum vicinitatem Martialis coquus poeta indicat his
(220) 
 primam scaturiginem passu molas versat plurimas vico celebri pulcherrimoque circumdatas .  Per
(599) 
        cum defecissent , a M. Aemilio dictatore victi et Fidenae captae ac desolatae sunt . 
(490) 
  ) et argenti sex . ' .  ` Item ex reliqua omni victoria pridie transtulerat auri pondo quindecim
(450) 
in montium regione , Praeneste Tiburque inter et Vicum Varronis ac Zinazanum sita , Rocha Cavarum
(459) 
in dextra Anienis ripa , ab ipso Sublaci lacu ad vicum usque Varronis , incisus saxeo in monte
(302) 
    datus ad habitandum in urbe celeberrimo loco vicus semper postea ` Tuscus ' appellatus .  Quam
(361) 
        nomine nota , deinde Turritium , Pofae , Vicus , Ripae , Porcilianum , Trevum , Felectinum
(399) 
Ursinorum Talliacoccii comitum domibus ornatum , Vicus Varronis appellatum .  Superius Portella et
(248) 
  pedem figere poterimus quin delabi et aberrare videamur - quod quidem necessitas faciet , cum
(563) 
      ut nuper a fabri ferrarii incudibus exisse videantur .  Quo inductus exemplo tu , Pater
(331) 
      populorum multitudinem , melius in dies ut videbatur processurus , nisi exardescere
(9) 
    tanto amore Romanam gentem prosecutos fuisse videmus ut Livius libro LXXII enumeratis Italiae
(12) 
Maritimae vocabulo comprehenduntur .  Sed contra videmus Strabonem Cretensem , qui Tiberii Augusti
(41) 
scribit Cinnam et Marium expugnasse Antium .  Et videmus Suetonium ac alios scribere Neronem
(521) 
        agri fertilitatem et aquarum abundantiam videmus esse maximam .  Regiae autem
(522) 
 locis fornices e manu factos cavernasque habere videmus oppidi unius populum in habitationem , et
(529) 
  Urbem aut ad mare pertinere , nimis verum esse videmus quod suburbiis tunc et villis habitatos
(559) 
     ' ) superinfusa est .  Observatumque fuisse videmus ut , concocto liquefactoque ferro
(563) 
    tenemus .  Pulchrum autem et paene mirum est videre clavos maiores aeneos , quibus cubitalibus
(16) 
      ingentia , quorum vestigia suis temporibus viderentur .  Describit vero eam Strabo
(402) 
        putei ( ut fertur ) plures .  Sed , quos viderimus , duo exstant tam alte excisi
(69) 
      .  Exinde palumbes quascumque longo tractu viderint congregatas in arboribus considere ,
(70) 
      numerum advolando , tensis retium insidiis viderint supereminere , contorta funda parvum
(278) 
 quisquam possit credere , qui omnia attente non viderit .  Estque haec Alba cuius meminit
(261) 
   , et non unius spectator lectulus undae , qui videt hinc puppes fluminis inde maris . '  Ab
(38) 
     :  haec a Strabone .  Sed Horatius uoluisse videtur Fortunam ab Antiatibus in primis fuisse
(497) 
dictum :  hac de qua Strabo dicit ratione factum videtur ut Sarrae Columnensis temporibus
(541) 
 C. Caesarem aedes diximus inchoasse , tunc ( ut videtur ) nemorosa fuit , a qua oppidum exstans
(43) 
in litore , in nemoribus mirandas exstare ruinas vidimus .  Neptunium autem , oppidum in Antii
(498) 
    aliorumque Urbi infestorum receptione factum vidimus ut urbs obsessa captaque solo aequaretur 
(482) 
     cecidere cadavera Portum . '  Et infra :  ` Vidit Fortuna colonos Praenestina suos cunctos
(411) 
    est perventum , quam Hannibal ( sicut Livius vigesimo secundo scribit ) devastavit , et iterum
(411) 
  , et iterum vertens ab Urbe Roma ( sicut Livii vigesimo sexto habetur ) per eius agrum iter
(127) 
     , ad annum salutis millesimum centesimum et vigesimum , saepe legimus in Circeio monte fuisse
(21) 
      , quae prudentes quosque debet attentos et vigiles reddere ut rebus humanis parum confidant 
(165) 
  spem evasit . '  Terracinae etiam casu theatri viginti hominum milia per Tiberii imperatoris
(197) 
 est ) civitas Caieta stadiis centum , quae nunc viginti milia computantur .  Portum Caieta eo in
(371) 
       optimis , ex quibus Clodium Albinum pondo viginti unica cibatione comedisse scribit Iulius
(590) 
 Vita Tiberii Caesaris :  ` Fidenis casu theatri viginti hominum milia interierunt . '  Cui cladi
(8) 
   . '  Servius autem grammaticus , Vergilium in VII exponens , populos proprie Latinos appellatos
(16) 
    , quamquam Servius grammaticus , in Vergilii VII , dicit exitum Tiberis naturalem non esse ,
(189) 
  pontifice primus episcopus .  Servius tamen in VII dicit Iunonem virginem aliquando dictam
(257) 
   Catillo cognomen dedit .  De quo Vergilius in VII :  ` Tum gemini fratres Tiburtia moenia
(273) 
  dictus est olim Amasenus , de quo Vergilius in VII :  ` Amasene pater ' , et in VIII :` ecce
(291) 
una ex urbibus quinque quas facit Vergilius , in VII , ministrasse tela Aeneae , quo in loco
(340) 
       Tullius ad caput Ferentinum . '  Et libro VII :  ` Ferentinum urbem Hernicorum vi cepit . 
(417) 
     ex sequentibus apparebit .  Vergilius libro VII :  ` Quin et Marrubia venit de gente sacerdos
(574) 
     captos a Tarquinio patre .  Et Vergilius in VII :  ` quique arva Gabinae Iunonis ' , ubi
(4) 
     Huius regionis vocabuli causam Vergilius in VIII ponit his versibus :  ` primus ab aetherio
(29) 
  Antium est , Romana colonia , de qua Livius in VIII :  ` Antium nova colonia missa ' .` Naves
(48) 
 bello Latino Romani pepercerunt .  Sicut Livius VIII libro sic scribit :  ` Laviniis civitas data
(191) 
     apud quem colebatur sit dictus .  Livius in VIII :  ` Formianis , quod per fines eorum tuta
(200) 
      a Terracina miliario , de qua Livius libro VIII :  ` Fundanis , quod per fines eorum tuta
(274) 
   Vergilius in VII :  ` Amasene pater ' , et in VIII :  ` ecce fugae medio summis Amasenus
(283) 
     incoluisse .  De cuius origine Vergilius in VIII :  ` Ascanius clari condet cognominis Albam 
(288) 
Aricia olim civitas vetusta , de qua Livius , in VIII :  ` Aritini eodem iure quo Lavinii in
(504) 
   cum Latinis factas pepercit , sicut Livius in VIII scribit :  ` Tusculanis servata civitas quam
(247) 
  reperiatur alia Italiae regione , tenebimus :  viis incedendo tribus , Appia , Latina ,
(212) 
'  Euntibusque a Fundis Formias sinistrorsum est Villa oppidum , a quo Galba imperator originem
(227) 
       deinceps Castellonum oppidum et Honoratum villa , quam Honoratus , Fundorum comes ,
(249) 
villam fuisse ut credam facit proxima L. Murenae villa semi etiam integra , et praedium Portium
(250) 
   Portium vulgo notum .  Eademque Lucii Murenae villa , priscum nunc quoque retinens nomen ,
(250) 
       ( si ea non fuerat , ut diximus , Mariana villa ) aut Zagarolum , novi nominis oppidum ,
(372) 
    oppidi cognomen habet , oriundi patria atque villa .  Deinceps sunt Zanchatum , Gavignanum et
(520) 
 monasterium Sanctae Mariae de Gripta Ferrata in villa Ciceronis Tusculana aedificatum et Marinum
(523) 
      propinquum olim Lucullanum , Lucii Luculli villa , cui nunc dicitur Frascatum , ubi aquam
(287) 
          impensa adeo ut - sive monasterii sive villae inter ceteras Italiae amoenissimae
(387) 
       magnificentissimi operis aedificiorum tum villae quam Hadrianus imperator exstruxit .  De
(188) 
          situs , in qua Cicero Formianam habuit villam , Saraceni ad annum salutis
(249) 
    miliario Marinum , quod non absurde Marianam villam fuisse ut credam facit proxima L. Murenae
(389) 
   sic scribit Aelius Spartianus :  ` Tiburtinam villam mire aedificavit ita ut in ea et
(517) 
   ponit Strabo loca , qui Horatii Flacci poetae villam omisit illis in montibus sitam , loco quem
(534) 
 Nemorensem appellat , ad quem dicit C. Caesarem villam inchoasse quam reliquerit imperfectam . 
(624) 
       :  quod plurimas ea regio habet oppidorum villarumque ruinas a nemine habitatas , prisca
(529) 
 nimis verum esse videmus quod suburbiis tunc et villis habitatos nunc solis rectos ruinis et
(337) 
postmodum , aestate , ac autumno ingentem evomit vim aquarum , quae Lirim amnem a Sancto Vito
(423) 
 a Circae filio ortos tradunt et inde inesse eis vim naturalem eam . '  ` Et tamen omnibus
(209) 
           Fundanis eis pepercit . '  Fundanorum vina Martialis coquus innuit non esse talia quae
(547) 
   libros , ad id operis est vocatus .  Hic vasa vinaria multos colligata in ordines ea ratione in
(222) 
        erant soliti , cum rus ex urbe tamquam e vinculis evolassent , et ad Caietam Laurentumque
(232) 
         .  Sinum Caietanum tangit Caecubus mons vini praestantia celeber , et Caecubum , civitas
(233) 
    , in via Appia .  Haec autem omnia loca boni vini copiam habere dicit Strabo .  Et Plinius :`
(262) 
  vetusti nominis oppidum arduo in colle situm , vini ( ut refert Plinius ) optimi ferax .  Et
(46) 
   olim ager ( ut Strabo innuit ) , tunc segetis vinique feracissimus , nunc a Civita Indivina
(373) 
 Zanchatum , Gavignanum et Sigma oppidum vetus , vinum , ut inquit Plinius , faciens Signinum ,
(150) 
     . '  ` Pronuntiatum ne quis praeter armatos violaretur . '  ` Reliquam omnem multitudinem
(370) 
       flagrantissimo .  Sed eius frater Altus , vir doctus simul et prudens , Iohanne ornatus
(450) 
  testimonio , maximae in suo saeculo prudentiae vir fuit .  Et Dominicus cardinalis Sanctae
(528) 
praeterquam quod eam titulo episcopatus gubernat vir summus , Graece Latineque eruditissimus et
(546) 
omnium incolarum viribus queant extrahi .  Quare vir ipse , bonarum artium studiis et in primis
(299) 
       .  Appellat itaque Vergilius Hippolytum ` Virbium ' , id est , ` bis virum ' .  Nota est
(296) 
  ` ibat et Hippolyti proles pulcherrima bello , Virbius insignem quem mater Aricia misit . '  Est
(63) 
, aura tamen vehi volunt propter pondus corporum viresque parvas . '  Et infra :in Campania primum
(189) 
 episcopus .  Servius tamen in VII dicit Iunonem virginem aliquando dictam fuisse ` Formiam ' : 
(268) 
        .  Eius autem alumna fuit Camilla , quam virginem Vergilius miris effert laudibus :  `
(523) 
  villa , cui nunc dicitur Frascatum , ubi aquam Virginem , quae nunc unica Romam perducitur ,
(158) 
 barbam numquam rasisset et colebatur etiam Iuno virgo quae Feronia dicebatur . '  Est autem fons
(569) 
  , deum sedes , non ullo Marte coacti deseruere viri? '  ` Pro qua pugnabitur urbe ? 'Ultima nunc
(545) 
   .  Nec integrae suis ipsorum omnium incolarum viribus queant extrahi .  Quare vir ipse ,
(317) 
       , et simul a praestantibus Romanae curiae viris per aestatis caumata saepenumero
(550) 
  fuit omnibus Romanae curiae nobilioris ingenii viris .  Eam vero hac ratione fabricatam fuisse
(35) 
    haberent cognationem , indignum tamen ducere viros ipsos et simul Italiae imperare et
(250) 
  Urbi propinquo Murenas patricios et consulares viros originem duxisse Cicero in oratione Pro L.
(513) 
   , quae ad Albanum vergunt montem , eandem cum virtutem tum apparatum habentia .  Deinceps
(451) 
et Nicolaus protonotarius nepos eisdem doctrinis virtutibusque ornentur .  Deinceps sunt oppida 
(167) 
        in Vita Hadriani dicit Palmam consularem virum Hadriani insidiatorem , Terracinae
(299) 
         Hippolytum ` Virbium ' , id est , ` bis virum ' .  Nota est vetus historia :Etruscos ,
(334) 
        est quam quia simplicem corde et sanctum virum Caelestinum quintum , qui pontificatu quo
(8) 
          dicit eos qui intererant Albani montis viscerationi .  Quos quidem Latinos tanto amore
(162) 
serpens mare petat . '  Suetonius Tranquillus in Vita Tiberii imperatoris scribit :  ` iuxta
(167) 
     posteris memorabile .  Aelius Spartianus in Vita Hadriani dicit Palmam consularem virum
(589) 
vetustissimam .  De qua Suetonius Tranquillus in Vita Tiberii Caesaris :  ` Fidenis casu theatri
(377) 
  sitias , sit tibi parca sitis . '  Quae Signia Vitaliano pontifice Romano , patre Anastasio ,
(166) 
      scribit idem Tranquillus .  Qui , inferius vitam Neronis scribens , dicit eum immanissimae
(426) 
    opinionem confirmat Iulius Capitolinus , ubi Vitam scribens Heliogabali imperatoris , dicit
(386) 
    amare sic indicat :  ` Nullam , Vare , sacra vite prius severis arborem circa mite solum
(385) 
       fuisse .  Horatius autem agrum Tiburtinum vitem amare sic indicat :  ` Nullam , Vare ,
(235) 
 habere dicit Strabo .  Et Plinius :  ` Caecubae vites in Pontinis paludibus madent . '  Vestusta
(217) 
modo stratam inter arduos celsosque montes - sed viti , olea , arborumque consitionibus
(336) 
  saepe alibi ) eo in loco corruptus sive aliter vitiatus et mutilatus est , non satis potuimus
(448) 
      et Celani oram Piscina , Veneris oppidum , Viticula , Castrum Vetus , Gorgianum , ad quae
(337) 
  evomit vim aquarum , quae Lirim amnem a Sancto Vito oriundum adaugent .  Est vero quinto ab
(207) 
  senatus Fundanus occurrit : '  ` negare se pro Vitrubio sectamque eius secutis precatum venisse 
(203) 
 sine suffragio data . '  Et infra :  ` Fundanus Vitrubius Bacchus , Privernis se ducem
(207) 
      populo , quem extra culpam belli esse ipse Vitrubius indicasset , cum receptaculum fugae
(456) 
      .  Post Olibanum sunt Piscianum et Sanctus Vitus oppidum , fonte uno Liris ( sive Gauriani )
(394) 
  semperque recentes convectare libet praedas et vivere rapto . '  Fuerunt vero ex primis
(151) 
     exuit armis , quorum ad duo milia quingenti vivi capiuntur . '  ` A cetera praeda Fabius
(525) 
   urbem tanta animorum ferocia demolitus sit ut vix fundamentorum vestigia nunc appareant .  Ea
(4) 
      novo volumine describemus.  Huius regionis vocabuli causam Vergilius in VIII ponit his
(11) 
     fuisse iis quae nunc Campaniae et Maritimae vocabulo comprehenduntur .  Sed contra videmus
(384) 
 Et Plinius Tiburtinum lapidem non magis ab ipso vocabulo Romae trito , consternenda , ornanda ,
(324) 
  habentibus Anagninis in circo , quem Maritimum vocant , praeter Alatrinatem et Verulanum , omnes
(7) 
 altis composuit legesque dedit . '  ` Latiumque vocari maluit , his quoniam latuisset tutus in
(471) 
   esse ambas , atque Praenestinam Polystephanum vocari prius .  Qua in parte Strabonem crediderim
(129) 
 illabitur , Storacem Strabo , Plinius Nymphaeum vocat , super quo hi Formium fuisse dicunt
(546) 
             composuit libros , ad id operis est vocatus .  Hic vasa vinaria multos colligata in
(429) 
surdae obturantis aures suas , quae non exaudiet vocem incantantium , et venefici incantantis
(434) 
cum exire noluerit , recusans tamen audire illas voces quibus se cogi sentit , allidit unam aurem
(435) 
      et de cauda obturat alteram . '  Atque ita voces illas quantum potest evitans , non exit ad
(55) 
hirundines et simul cum ipsis coturnices (a sono vocis nunc ` qualeae ' dictae) transmisso Mari
(132) 
    .  Unde Italiam Ausoniam et Ausonium pelagus vocitatum fuisse Strabo asserit .  Post Ausones
(63) 
    noctu , merguntque navigia . '  ` Austro non volant , humido scilicet et graviore vento , aura
(69) 
   , iactu lapidis et clamore territas , in aera volare compellunt .  Dumque aves in magnum
(57) 
   retibus intricentur , si aliqua de longissimo volatu fessa extra rete in sabulum ceciderit ,
(71) 
    , declinando serventur , terrae quam possunt volatu rapidius appropinquant , sicque amentes in
(269) 
   virginem Vergilius miris effert laudibus :  ` Volsca de gente Camilla . '  Super quo verbo ,
(141) 
  flumen Aufentum supra quod Terracina oppidum , Volscorum lingua Anxur dictum , ubi fuere Amyclae
(12) 
    , et in mediterraneis Aborigines , Rutilos , Volscos , Hernicos , Aequicolos , Marsos et eos
(546) 
        undique circumdato montibus in lacu sibi voluerint noscere animum adiecit , nosterque Leo
(3) 
 relinquentes , regionem in qua est Latinam novo volumine describemus.  Huius regionis vocabuli
(137) 
mensuram posuit stadia octuaginta ( milia ) , eo volumine quod scribit Nicodoro Atheniensium
(63) 
    scilicet et graviore vento , aura tamen vehi volunt propter pondus corporum viresque parvas . 
(92) 
  Corybantes . '  ` Alii Sacranas acies Ardeatum volunt , qui aliquando , cum pestilentia
(420) 
         , quamquam alii Marrubios a rege dictos volunt . '  ` Hique populi Medeam `` Angitiam ''
(151) 
   violaretur . '  ` Reliquam omnem multitudinem voluntariam exuit armis , quorum ad duo milia
(92) 
       , cum pestilentia laborarent , ver sacrum voverunt : '  ` unde Sacrani sunt dicti . 'Dicit
(249) 
  villa semi etiam integra , et praedium Portium vulgo notum .  Eademque Lucii Murenae villa ,
(322) 
    Servius Sabina lingua a saxosa patria dictos vult , quia hernae Sabini saxum dicerent . 
(379) 
  , multo ante Romam originem a Graecis habuisse vult Strabo , et Vergilius eam a Tiburto conditam
(433) 
     de tenebrosa caverna . '  ` Utique in lucem vult educere . '  ` Illa autem amando tenebras
(440) 
   , Romana colonia , sicut Livium diximus libro X scripsisse , qui et libro XXVII eam fuisse
(313) 
     est iter hoc nostrum :  et hinc ad dexteram XIIII a Columna distat Valmontonum , ubi Lavicos
(398) 
    Romanus bellum fieri Aequis iussit . '  ` Ad XL oppida , intra LX dies , omnia oppugnando
(143) 
ipsi a vetustissimis acceperunt .  Livius vero , XLVI , scribit Pontinas paludes a Cornelio
(170) 
 adventu Hasdrubalis sit suspensa .  Libro autem XXI dicit Minucium a Fabio Maximo dictatore
(491) 
        milia . '  Prosequitur vero Livius libro XXIII Praenestinos milites miris laudibus quod ,
(140) 
 : '  ` a Circeis palus Pontina est , quem locum XXIIII urbium fuisse Mucianus ter cos. prodidit .
(169) 
         Terracinensem portum .  Et Livius libro XXVI dicit Anxurinam coloniam habuisse
(508) 
   ex his quorum consul fuerat . '  Livius libro XXVI accessum Hannibalis ad urbem Romam
(602) 
    viam repetere qua is venerit .  Livius libro XXVI primum dicit Q. Fulvium Flaccum cos. iturum
(26) 
         munerum habuit , quam vacationem Livius XXVII scribit sub adventum Hasdrubalis in Italiam
(408) 
     in agrum Aequicolorum deducta . '  Et libro XXVII dicit eam fuisse unam duodeviginti
(440) 
Livium diximus libro X scripsisse , qui et libro XXVII eam fuisse dicit unam ex duodeviginti
(26) 
  adventum Hasdrubalis in Italiam fuisse ad dies XXX suspensam ut plures milites res publica
(250) 
ea non fuerat , ut diximus , Mariana villa ) aut Zagarolum , novi nominis oppidum , sed , ut
(373) 
   , oriundi patria atque villa .  Deinceps sunt Zanchatum , Gavignanum et Sigma oppidum vetus ,
(355) 
     limes .  Sed propinquo huic itinere sunt ad Zinazani dexteram :  Pallianum , Serronum ,
(318) 
  caumata saepenumero inhabitatum est .  Abest a Zinazano decem passuum milibus Anagnia civitas in
(316) 
  oppidum , et pariter secundo item miliario est Zinazanum .  Quod oppidum , civitatulae cuipiam
(450) 
 , Praeneste Tiburque inter et Vicum Varronis ac Zinazanum sita , Rocha Cavarum Capranica , quae

Total Occurrence(s): 10160